Mehmed Said Paşa (1838, Erzurum - 1 Mart 1914, İstanbul), Osmanlı devlet ve siyaset adamı. II. Abdülhamid saltanatında yedi kez ve İkinci Meşrutiyet döneminde iki kez olmak üzere, toplam dokuz dönemde dokuz yıla yakın sadrazamlık yapmıştır.
Mehmed Said Paşa | |
---|---|
201. Osmanlı Sadrazamı | |
Görev süresi 30 Eylül 1911 - 22 Temmuz 1912 | |
Hükümdar | V. Mehmed |
Yerine geldiği | İbrahim Hakkı Paşa |
Yerine gelen | Ahmed Muhtar Paşa |
Görev süresi 22 Temmuz 1908 - 6 Ağustos 1908 | |
Hükümdar | II. Abdülhamid |
Yerine geldiği | Avlonyalı Mehmed Ferid Paşa |
Yerine gelen | Kâmil Paşa |
Görev süresi 9 Kasım 1901 - 14 Ocak 1903 | |
Hükümdar | II. Abdülhamid |
Yerine geldiği | Halil Rifat Paşa |
Yerine gelen | Avlonyalı Mehmed Ferid Paşa |
Görev süresi 8 Haziran 1895 - 30 Eylül 1895 | |
Hükümdar | II. Abdülhamid |
Yerine geldiği | Ahmed Cevad Paşa |
Yerine gelen | Kâmil Paşa |
Görev süresi 3 Aralık 1882 - 24 Eylül 1885 | |
Hükümdar | II. Abdülhamid |
Yerine geldiği | Ahmed Vefik Paşa |
Yerine gelen | Kâmil Paşa |
Görev süresi 12 Temmuz 1882 - 30 Kasım 1882 | |
Hükümdar | II. Abdülhamid |
Yerine geldiği | Abdurrahman Nureddin Paşa |
Yerine gelen | Ahmed Vefik Paşa |
Görev süresi 12 Eylül 1880 - 2 Mayıs 1882 | |
Hükümdar | II. Abdülhamid |
Yerine geldiği | Cenanizade Mehmed Kadri Paşa |
Yerine gelen | Abdurrahman Nureddin Paşa |
Görev süresi 18 Ekim 1879 - 9 Haziran 1880 | |
Hükümdar | II. Abdülhamid |
Yerine geldiği | Ahmed Arifi Paşa |
Yerine gelen | Cenanizade Mehmed Kadri Paşa |
Kişisel bilgiler | |
Doğum | 1838 Erzurum, Osmanlı İmparatorluğu |
Ölüm | 1 Mart 1914 (76 yaşında) İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
Dini | Sünni İslam |
Kendi dönemindeki diğer Said paşalara nispetle Küçük Said Paşa veya Şapur Çelebi olarak anılır. Gençlik yıllarında Mabeyn Başkatibi Said Bey lakabıyla ün yapmıştır.
Sürekli rakibi Kâmil Paşa ile birlikte II. Abdülhamid döneminin iki simge isminden biri iken, Meşrutiyet'ten sonra yine Kâmil Paşa ile birlikte, iki rakip siyasi zümreden birinin liderliğini üstlenmiştir. Son iki sadrazamlığında Sait Paşa'yı, Meclis-i Mebûsan'daki İttihat ve Terakki grubu desteklemiş ve son sadrazamlığı, 1912'de İttihat ve Terakki'ye karşı verilen bir askeri muhtıra ile sona ermiştir.
Üstün siyasi zekâsı, entrikacılığı, kuşkuculuğu ün kazanmıştır.
III. Osman saltanatında 1755'te sadrazamlık yapmış Yirmisekizzade Mehmet Sait Paşa ile karıştırılmamalıdır.
İktidara yükselişi
Babası hariciye memurlarından Ali Namık Efendi idi.Sultan Abdülaziz ve Abdülhamid devirlerinde İstanbul Gürcü Katolik Cemaati'nin lideri rahip Petre Charischiaranti notlarında Said Paşa'dan kesin bir dille "Gürcü asıllı Sadrazam" olarak bahsetmektedir.
Ailesinin aslen Ankaralı olduğu (iddia edildiği) halde memuriyet nedeniyle bulundukları Erzurum'da doğdu. Erzurum'da başladığı medrese eğitimine İstanbul'da devam etti. Bu sırada Fransızca öğrendi. Bir süre sonra kalemiye sınıfına geçerek küçük memuriyetlere girdi. İlk memuriyeti 1853'te Erzurum eyalet tahrirat kalemindeydi ve sonra 1857'de Anadolu ordusu tahrirat kalemine girmiştir. Sonra İstanbul'a gelip sırayla Meclis-i Vala'da halife katip, Adalar Bölgesi Belediye Dairesi reisi, Rumeli Teftiş Heyeti başkatibi, Matbaa-i Amire başkatibi, Divan-ı Ahkam-ı Adliye muhakemat başkatibi, Ticaret Nezareti mektupçusu, Maarif Nezareti mektupçusu vb görevlerde bulunmuştur.
Şura-yı Devlet'te memur iken 1869'da İdare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesini [İller Genel Yönetimi Yönetmeliği] yazarak Âli Paşa'nın takdirini kazandı. Maarif Nezareti Mektupçuluğunda bulundu.
II. Abdülhamid'in cülusunda 1 Eylül 1876 tarihinde Mabeyn Başkâtipliği'ne atanması kariyerinin dönüm noktası oldu. Daha önce önemli bir görevde bulunmadığı halde, yeni padişahın tahta geçtiği gün bugünkü Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği'ne eş olan bu makama getirilmesi çeşitli yorumlara yol açtı. Said Bey'in, V. Murad'ın tahttan indirilmesi ve Abdülhamid'in saltanatı ile sonuçlanan olaylarda, tam niteliği bilinmeyen bir rol oynadığı rivayet edildi.
Abdülhamid tahta geçer geçmez, Tanzimat'tan beri Babıali'de odaklanan siyasi iktidarın dizginlerini Yıldız'daki sarayına çekmeye başladı. Bu süreçte sık sık eleştirildi. Saraya geçmeden önce Kanun-i Esası çalışmalarında Abdülhamid'e danışmanlık yaptı. 1877'de paşa unvanı ile vezir rütbesi verildi. Heyet-i Ayan üyesi yapıldı. Aynı yıl Hazine-i Hassa Nazır-ı yapıldı. 1878'de Dahiliye Nazırı oldu. Fakat 1878'de sadrazam Ahmet Vefik Paşa'nın ısrarıyla Dahiliye Nazırlığı görevinden alındı ve Hazine-i Hassa nazırlığına döndü. Çok geçmeden bu görev de azledip Heyet-i Ayan başkanlığına atandı. 'ndan sonra etrafındaki herkesten kuşkulanan Abdülhamid'in emriyle Ankara valiliğine gönderildi ama arzusu üzerine bu tayin Hüdevendigar Bursa valiliğine değiştirildi. Bursa'da 6 ay kaldı ve İstanbul'a gelmesi izini verildi. İstanbul'da yeniden hazine-i hassa nazırı ve Tunuslu Hayreddin Paşa hükûmetinde Adliye Nazırı oldu. Bu görevde iken mahkemelerde savcılık kurumunun oluşturulması, için kanun, ceza hukuku kanunu ve ticaret usulü kanun çıkarılması gibi büyük adalet usul reformları yaptı.
Abdülhamid dönemindeki sadrazamlıkları
18 Ekim 1879'da "başvekil" unvanıyla birinci kez sadrazamlığa atandı. Bu tarih, Abdülhamid'in ilk dönemindeki siyasi belirsizliklerin sona erdiği ve iktidarın mutlak olarak saraya geçtiği tarih olarak kabul edilebilir. Bu ilk sadrazamlık döneminde daha çok mali ve iktisadi tedbirlerle uğraşmış ve devlet harcamalarının kısılmasını sağlamaya çalışmıştır. Haziran 1880'de sadrazamlıktan azledilmiştir.
Sadrazamlığa 2. kez gelişi 12 Eylül 1880'de olmuştur. Bu sadaretinin en önemli olayları, 27 Haziran 1881'de Yıldız Mahkemesi'nde Mithat Paşa'nın yargılanarak idama mahkûm edilmesi; 20 Aralık 1881'de, Muharrem Kararnamesi ile Osmanlı borçlarının konsolide edilmesi ve Düyun-u Umumiye İdaresi'nin kurulması; 1881'de Fransa'nın Tunus'a asker gönderip Tunus Beyi ile 12 Mayıs 1881 "Kasr-as-Said Antlaşması" imzalayıp Tunus'u Fransız sömürgesi ilan etmesi; Mısır'da Hidiv Tevfik Paşa aleyhine 1879'da başlayan Arabi Paşa olayları sonucunda Mısır'ın Hidiv'in kontrolünden çıkmasıdır. Bu olaylar nedeni ile Mehmed Said Paşa devlet borçlarını azaltan ve istikrar sağlanması tedbirlerinde başarı sağlamadı. Mısır meselesinde Britanya'nın doğrudan doğruya müdahalesi nedeniyle 2 Mayıs 1882'de sadrazamlık görevinden azledilmiştir.
Fakat iki ay geçmeden yeni sadrazam Abdurrahman Nureddin Paşa Temmuz'da İskenderiye'yi bombalamaları ile başlayan Mısır'ı işgal etme girişimleri ile ilişkin görüşleri II. Abdülhamid tarafından paylaşılmadığı için sadaretten azledildi. Yeniden 3. kez 12 Temmuz 1882'da Mehmed Said Paşa sadrazamlığa getirildi. Bu dönem Mısır'ın İngiliz denetimine girmesi ile başladı. Fakat Padişah'ın aleyhine cereyan eden faaliyetler karşı aldığı tedbirlerin yeterli olmadığı gerekçesi ile 30 Kasım 1882'de sadrazamlıktan azledildi.
Azlinden sonra Yıldız Sarayı'nda 3 gün tutuklandı. 3 Aralık 1882'de 4. kez sadrazamlığa geri getirildi. Bu seferki sadareti 2 yıl 2 ay sürdü. Bu dönemde önce devlet memurlarının istihdam statüsü üzerine eğildi. Memurların işe alınımı, tayinleri, terfileri ve emeklilikleri ıslah edilerek yeniden düzenlendi. Bunun yanında eğitim yenilikleri getirdi. Öncelikle ülkeye yaygın olarak çok sayıda yeni okul açılamasına önem verildi. Yeni olarak Ticaret Mektebi ve Hendese'i Mülkiye Mektebi öğretime girdi. Beyazıt Kütüphanesi halka açıldı. Fakat Doğu Rumeli'de Bulgarlar Bulgaristan'ın kışkırtması ile ayaklandılar. Doğu Rumeli'ye Bulgarlara karşı asker sevk etmek istedi. Fakat II. Abdülhamid bu birliklerin kendisi aleyhinde kullanabileceği düşünerek bu asker sevkini durdurdu. 18 Eylül 1885'te Doğu Rumeli Bulgaristan tarafından ilhak edildi. Bu son olaylardan ötürü 24 Eylül 1885'te sadaretten azledildi.
Bu sefer 10 yıl kadar uzun süre görevden uzaklaştırıldı ve yeni görev verilmedi. Ama Ermeni meselesinin çıktığında Batılı devletleri reformlar talep ettiler. Bu reformları uygulaması için 8 Haziran 1895'te tekrar 5. kez sadrazamlığa getirildi. Bu sefer İstanbul'da gösteri yapan Ermenilerin yüzünden Sultan'a arası açıldı. Ermeniler Babıali'ye yaptıkları bir yürüyüşü Zaptiye Nazırı olan Nazım Paşa durduramamış ve kanlı olaylar ortaya çıkmıştı. Mehmed Said Paşa bunda Nazım Paşa'nın ihmali olduğunu iddia ederek onun Zaptiye Nazırlığından alınmasını talep etti. Fakat Sultan Abdülhamit buna yanaşmadı ve sadrazamlıkta 3 ay bile kalmamış olan Mehmed Sait Paşa'yı 30 Eylül 1895 tarihinde azletti.
Azlinden iki ay sonra kendisine Yıldız Sarayı'nda yüksek bir görev verilmek için padişah tarafından saraya çağrıldı. Abdülhamid taraftarları, bu görev teklifinin bunu kabul ederse Mehmed Said Paşa'nın bir nevi gözetim alında tutulacağı dolayısıyla verildiğini iddia ederler. Fakat Mehmed Said Paşa şahsen öldürüleceğinden korkmuştu ve oğlu ile birlikte Britanya Elçiliğine sığındı. Hariciye Nazırı Tevfik Paşa padişah adına yazılı güvence verilmesi üzerine elçilikten çıktı. Konağına çekilerek 6 yıl kadar polis gözetimi altında zor bir hayat yaşadı.
Kasım 1901'de kendinde sadakatle hizmet edeceğine dair bir yazılı bir sadakat belgesi alındıktan sonra tekrar 6. kez sadrazam atandı. Kendi ifadesine göre "bu defa sadaret vazifesini, icra memurluğundan ibaret gördü." Sadrazamlığın "bostan korkuluğu derekesine" düşürülmesinden şikayet etti. Fakat iki yıl bu görevde kaldıktan sonra Rumeli ordusunda çıkan sorunlar konusunda Serasker Mehmed Rıza Paşa ile anlaşmazlığa düştü. Padişah kendi tutuğunu kabul etmezse istifa edeceğini bildirdi. Bu istifa tehdidinden 1 ay sonra 14 Ocak 1903'te görevden azledildi.
II. Abdülhamid'in idaresine karşı meşrutiyet baskılar arttığı ve Rumeli'nde çıkan olayların şiddetlenmesi üzerine 22 Temmuz 1908 tarihinde 7. kez sadarete atandı. Bundan iki gün sonra Abdülhamid'in isteği doğrultusunda İkinci Meşrutiyet'in yeniden ilanına aracılık etti. Ancak ilk iki haftada hükûmet heyeti içinde kimin harbiye nazırı ve kimin bahriye nazırı olacağı için anlaşmazlık çıktı. Küçük Said Paşa padişahın bu hükûmet kurulmasına da müdahale etmesinde tedirgin oldu. Bu nedenle 6 Ağustos 1908'da iki haftalık sadaretten sonra padişahın kabine listesine karışmasını gerekçe göstererek istifa etti.
Meşrutiyet dönemindeki sadrazamlığı
Meşrutiyet'in ilanından sonra Küçük Said Paşa tekrar kurulan Ayan Meclisi Başkanı görevini üstlendi. 31 Mart (1909) olayından sonra, otuz yıldan beri karmaşık bir sadakat ve nefret ilişkisiyle bağlı olduğu II. Abdülhamid'in halline karar veren "Milli Meclis" adi ile birleşik Meclisi Mebusan ve Ayan Meclis toplantısında celse başkanlığı yaptı.
Sonra onun Selanik'e sürülmesinde baş rolü oynadı. Ezeli rakibi Kâmil Paşa'nın güç kazanmasını önlemek için İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne yakınlaştı.
Bir ara hastalanması dolayısıyla tedavi için Avrupa'ya gitti.
1911'de İtalyanların Trablusgarp'ı istilası üzerine çıkan kabine krizinde, Meclisteki İttihat ve Terakki grubunun desteğiyle bir defa daha 8. kez sadrazamlık makamına geldi. Meclisi Mebusan'in feshi hakkında kabine içinde çıkan anlaşmazlık üzerine 31 Aralık 1911'de sadrazamlıktan istifa etti. Fakat aynı gün 31 Aralık 1911 yeniden sadrazam olarak atandı. Meşrutiyetin ilanı dolayısıyla oluşan umutların dağıldığı bir dönemde, İttihat ve Terakki'nin fiili egemenliği altında dokuz buçuk ay imparatorluğu yönetti. Şubat 1912'de yapılan "sopalı seçim"de İttihat ve Terakki'nin zorbalık ve hile ile Meclis-i Mebusan'ı ele geçirmesine göz yumdu. Fakat Mahmut Şevket Paşa'nın ayrılmasından sonra Harbiye nazırının kim olacağı hakkında çıkan karışıklıktan sonra ve Halâskâr Zâbitân adlı tutucu bir askeri grubun İttihat ve Terakki baskısına karşı verdiği bir muhtıra üzerine sadrazamlıktan son kez istifa etti.
Bundan sonra önce Şura-yı Devlet reisliğine ve sonra da Ayan Meclisi reisliğine tayin edildi. Son kez sadrazamlıktan istifasından bir buçuk yıl sonra, I. Dünya Savaşı'nın başlamasından hemen önce bronşit oldu ve 1 Mart 1914'te İstanbul'da öldü. Eyüp Camii girişine defnedildi.
Değerlendirme
Sait Paşa'nın özel sekreteri olan 'ın 270 sayfalık tercüme-i hali, Türk tarih yazınındaki en başarılı siyasi biyografilerden biridir.
Kaynakça
- ^ a b c Özcan, Azmi, "Said Paşa (Küçük)" "Hüseyin Paşa (Ağa)",(1999), Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.2 s.491-492
- ^ Öztuncay, Bahattin (2005). Hatıra-i uhuvvet: portre fotoğrafların cazibesi, 1846-1950. Aygaz. s. 218. ISBN . 15 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Haziran 2022.
- ^ İbnülemin Mahmut Kemal İnal, Son Sadrazamlar, sf II.991.
- ^ A.g.e. II.995-999.
- ^ A.g.e. II.1001.
- ^ A.g.e. II.1027-1044.
- ^ A.g.e. III.1046.
- ^ A.g.e. II.1047.
- ^ Bu olay hakkında ayrıntılı bilgi için Birinci, Ali (1990) Hürriyet ve İtilaf Fırkası, Istanbul:Dergâh Yayinlari., sf. 164-177.
- ^ a.g.e. II.989 - III.1263.
Dış bağlantılar
- Buz, Ayhan (2009) " Osmanlı Sadrazamları", İstanbul: Neden Kitap,
- İnal, İbnülemin Mahmut Kemal (1982) Son Sadrazamlar, İstanbul: Dergah Yayınları Cilt II say.989-Cilt.III say. 1263 (Google books [1]12 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .,
- Tektaş, Nazim (2002), Sadrâzamlar Osmanlı'da İkinci Adam Saltanatı, İstanbul:Çatı Yayınevi (Google books: [2]7 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Özcan, Azmi, "Said Paşa (Küçük)" "Hüseyin Paşa (Ağa)", (1999), Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.2 s.491-492
- Kuneralp, Sinan (1999) Son Dönem Osmanlı Erkan ve Ricali (1839 - 1922) Prosopografik Rehber, İstanbul:ISIS Press,, .
- Kuran, Ercüment (1970) Küçük Said Paşa as a Turkish Modernist, (İngilizce)
- Çevik, Zeki (2009), "Portrait of a period bureaucrats Abdulhamit: Sadrazam (Small) Mehmet Pasa and reforms" Journal of Turkish Studies C.4 No. 8 say. 838-865 (İngilizce)
Siyasi görevi | ||
---|---|---|
Önce gelen: Ahmed Arifi Paşa | Osmanlı Sadrazamı 18 Ekim 1879 - 9 Haziran 1880 | Sonra gelen: Cenanizade Mehmed Kadri Paşa |
Önce gelen: Cenanizade Mehmed Kadri Paşa | Osmanlı Sadrazamı 12 Eylül 1880 - 2 Mayıs 1882 | Sonra gelen: Abdurrahman Nureddin Paşa |
Önce gelen: Abdurrahman Nureddin Paşa | Osmanlı Sadrazamı 12 Temmuz 1882 - 30 Kasım 1882 | Sonra gelen: Ahmed Vefik Paşa |
Önce gelen: Ahmed Vefik Paşa | Osmanlı Sadrazamı 3 Aralık 1882 - 24 Eylül 1885 | Sonra gelen: Kâmil Paşa |
Önce gelen: Ahmed Cevad Paşa | Osmanlı Sadrazamı 9 Haziran 1895 - 3 Ekim 1895 | Sonra gelen: Kâmil Paşa |
Önce gelen: Halil Rifat Paşa | Osmanlı Sadrazamı 9 Kasım 1901 - 15 Ocak 1903 | Sonra gelen: Avlonyalı Mehmed Ferid Paşa |
Önce gelen: Avlonyalı Mehmed Ferid Paşa | Osmanlı Sadrazamı 22 Temmuz 1908 - 6 Ağustos 1908 | Sonra gelen: Kâmil Paşa |
Önce gelen: İbrahim Hakkı Paşa | Osmanlı Sadrazamı 4 Ekim 1911 - 17 Temmuz 1912 | Sonra gelen: Ahmed Muhtar Paşa |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mehmed Said Pasa 1838 Erzurum 1 Mart 1914 Istanbul Osmanli devlet ve siyaset adami II Abdulhamid saltanatinda yedi kez ve Ikinci Mesrutiyet doneminde iki kez olmak uzere toplam dokuz donemde dokuz yila yakin sadrazamlik yapmistir Mehmed Said Pasa201 Osmanli SadrazamiGorev suresi 30 Eylul 1911 22 Temmuz 1912Hukumdar V MehmedYerine geldigi Ibrahim Hakki PasaYerine gelen Ahmed Muhtar PasaGorev suresi 22 Temmuz 1908 6 Agustos 1908Hukumdar II AbdulhamidYerine geldigi Avlonyali Mehmed Ferid PasaYerine gelen Kamil PasaGorev suresi 9 Kasim 1901 14 Ocak 1903Hukumdar II AbdulhamidYerine geldigi Halil Rifat PasaYerine gelen Avlonyali Mehmed Ferid PasaGorev suresi 8 Haziran 1895 30 Eylul 1895Hukumdar II AbdulhamidYerine geldigi Ahmed Cevad PasaYerine gelen Kamil PasaGorev suresi 3 Aralik 1882 24 Eylul 1885Hukumdar II AbdulhamidYerine geldigi Ahmed Vefik PasaYerine gelen Kamil PasaGorev suresi 12 Temmuz 1882 30 Kasim 1882Hukumdar II AbdulhamidYerine geldigi Abdurrahman Nureddin PasaYerine gelen Ahmed Vefik PasaGorev suresi 12 Eylul 1880 2 Mayis 1882Hukumdar II AbdulhamidYerine geldigi Cenanizade Mehmed Kadri PasaYerine gelen Abdurrahman Nureddin PasaGorev suresi 18 Ekim 1879 9 Haziran 1880Hukumdar II AbdulhamidYerine geldigi Ahmed Arifi PasaYerine gelen Cenanizade Mehmed Kadri PasaKisisel bilgilerDogum 1838 Erzurum Osmanli ImparatorluguOlum 1 Mart 1914 76 yasinda Istanbul Osmanli ImparatorluguDini Sunni Islam Kendi donemindeki diger Said pasalara nispetle Kucuk Said Pasa veya Sapur Celebi olarak anilir Genclik yillarinda Mabeyn Baskatibi Said Bey lakabiyla un yapmistir Surekli rakibi Kamil Pasa ile birlikte II Abdulhamid doneminin iki simge isminden biri iken Mesrutiyet ten sonra yine Kamil Pasa ile birlikte iki rakip siyasi zumreden birinin liderligini ustlenmistir Son iki sadrazamliginda Sait Pasa yi Meclis i Mebusan daki Ittihat ve Terakki grubu desteklemis ve son sadrazamligi 1912 de Ittihat ve Terakki ye karsi verilen bir askeri muhtira ile sona ermistir Ustun siyasi zekasi entrikaciligi kuskuculugu un kazanmistir III Osman saltanatinda 1755 te sadrazamlik yapmis Yirmisekizzade Mehmet Sait Pasa ile karistirilmamalidir Iktidara yukselisiSait Pasa Ayastefanos ta 15 Mayis 1909 Babasi hariciye memurlarindan Ali Namik Efendi idi Sultan Abdulaziz ve Abdulhamid devirlerinde Istanbul Gurcu Katolik Cemaati nin lideri rahip Petre Charischiaranti notlarinda Said Pasa dan kesin bir dille Gurcu asilli Sadrazam olarak bahsetmektedir Ailesinin aslen Ankarali oldugu iddia edildigi halde memuriyet nedeniyle bulunduklari Erzurum da dogdu Erzurum da basladigi medrese egitimine Istanbul da devam etti Bu sirada Fransizca ogrendi Bir sure sonra kalemiye sinifina gecerek kucuk memuriyetlere girdi Ilk memuriyeti 1853 te Erzurum eyalet tahrirat kalemindeydi ve sonra 1857 de Anadolu ordusu tahrirat kalemine girmistir Sonra Istanbul a gelip sirayla Meclis i Vala da halife katip Adalar Bolgesi Belediye Dairesi reisi Rumeli Teftis Heyeti baskatibi Matbaa i Amire baskatibi Divan i Ahkam i Adliye muhakemat baskatibi Ticaret Nezareti mektupcusu Maarif Nezareti mektupcusu vb gorevlerde bulunmustur Sura yi Devlet te memur iken 1869 da Idare i Umumiye i Vilayet Nizamnamesini Iller Genel Yonetimi Yonetmeligi yazarak Ali Pasa nin takdirini kazandi Maarif Nezareti Mektupculugunda bulundu II Abdulhamid in culusunda 1 Eylul 1876 tarihinde Mabeyn Baskatipligi ne atanmasi kariyerinin donum noktasi oldu Daha once onemli bir gorevde bulunmadigi halde yeni padisahin tahta gectigi gun bugunku Cumhurbaskanligi Genel Sekreterligi ne es olan bu makama getirilmesi cesitli yorumlara yol acti Said Bey in V Murad in tahttan indirilmesi ve Abdulhamid in saltanati ile sonuclanan olaylarda tam niteligi bilinmeyen bir rol oynadigi rivayet edildi Abdulhamid tahta gecer gecmez Tanzimat tan beri Babiali de odaklanan siyasi iktidarin dizginlerini Yildiz daki sarayina cekmeye basladi Bu surecte sik sik elestirildi Saraya gecmeden once Kanun i Esasi calismalarinda Abdulhamid e danismanlik yapti 1877 de pasa unvani ile vezir rutbesi verildi Heyet i Ayan uyesi yapildi Ayni yil Hazine i Hassa Nazir i yapildi 1878 de Dahiliye Naziri oldu Fakat 1878 de sadrazam Ahmet Vefik Pasa nin israriyla Dahiliye Nazirligi gorevinden alindi ve Hazine i Hassa nazirligina dondu Cok gecmeden bu gorev de azledip Heyet i Ayan baskanligina atandi ndan sonra etrafindaki herkesten kuskulanan Abdulhamid in emriyle Ankara valiligine gonderildi ama arzusu uzerine bu tayin Hudevendigar Bursa valiligine degistirildi Bursa da 6 ay kaldi ve Istanbul a gelmesi izini verildi Istanbul da yeniden hazine i hassa naziri ve Tunuslu Hayreddin Pasa hukumetinde Adliye Naziri oldu Bu gorevde iken mahkemelerde savcilik kurumunun olusturulmasi icin kanun ceza hukuku kanunu ve ticaret usulu kanun cikarilmasi gibi buyuk adalet usul reformlari yapti Abdulhamid donemindeki sadrazamliklari18 Ekim 1879 da basvekil unvaniyla birinci kez sadrazamliga atandi Bu tarih Abdulhamid in ilk donemindeki siyasi belirsizliklerin sona erdigi ve iktidarin mutlak olarak saraya gectigi tarih olarak kabul edilebilir Bu ilk sadrazamlik doneminde daha cok mali ve iktisadi tedbirlerle ugrasmis ve devlet harcamalarinin kisilmasini saglamaya calismistir Haziran 1880 de sadrazamliktan azledilmistir Sadrazamliga 2 kez gelisi 12 Eylul 1880 de olmustur Bu sadaretinin en onemli olaylari 27 Haziran 1881 de Yildiz Mahkemesi nde Mithat Pasa nin yargilanarak idama mahkum edilmesi 20 Aralik 1881 de Muharrem Kararnamesi ile Osmanli borclarinin konsolide edilmesi ve Duyun u Umumiye Idaresi nin kurulmasi 1881 de Fransa nin Tunus a asker gonderip Tunus Beyi ile 12 Mayis 1881 Kasr as Said Antlasmasi imzalayip Tunus u Fransiz somurgesi ilan etmesi Misir da Hidiv Tevfik Pasa aleyhine 1879 da baslayan Arabi Pasa olaylari sonucunda Misir in Hidiv in kontrolunden cikmasidir Bu olaylar nedeni ile Mehmed Said Pasa devlet borclarini azaltan ve istikrar saglanmasi tedbirlerinde basari saglamadi Misir meselesinde Britanya nin dogrudan dogruya mudahalesi nedeniyle 2 Mayis 1882 de sadrazamlik gorevinden azledilmistir Fakat iki ay gecmeden yeni sadrazam Abdurrahman Nureddin Pasa Temmuz da Iskenderiye yi bombalamalari ile baslayan Misir i isgal etme girisimleri ile iliskin gorusleri II Abdulhamid tarafindan paylasilmadigi icin sadaretten azledildi Yeniden 3 kez 12 Temmuz 1882 da Mehmed Said Pasa sadrazamliga getirildi Bu donem Misir in Ingiliz denetimine girmesi ile basladi Fakat Padisah in aleyhine cereyan eden faaliyetler karsi aldigi tedbirlerin yeterli olmadigi gerekcesi ile 30 Kasim 1882 de sadrazamliktan azledildi Azlinden sonra Yildiz Sarayi nda 3 gun tutuklandi 3 Aralik 1882 de 4 kez sadrazamliga geri getirildi Bu seferki sadareti 2 yil 2 ay surdu Bu donemde once devlet memurlarinin istihdam statusu uzerine egildi Memurlarin ise alinimi tayinleri terfileri ve emeklilikleri islah edilerek yeniden duzenlendi Bunun yaninda egitim yenilikleri getirdi Oncelikle ulkeye yaygin olarak cok sayida yeni okul acilamasina onem verildi Yeni olarak Ticaret Mektebi ve Hendese i Mulkiye Mektebi ogretime girdi Beyazit Kutuphanesi halka acildi Fakat Dogu Rumeli de Bulgarlar Bulgaristan in kiskirtmasi ile ayaklandilar Dogu Rumeli ye Bulgarlara karsi asker sevk etmek istedi Fakat II Abdulhamid bu birliklerin kendisi aleyhinde kullanabilecegi dusunerek bu asker sevkini durdurdu 18 Eylul 1885 te Dogu Rumeli Bulgaristan tarafindan ilhak edildi Bu son olaylardan oturu 24 Eylul 1885 te sadaretten azledildi Bu sefer 10 yil kadar uzun sure gorevden uzaklastirildi ve yeni gorev verilmedi Ama Ermeni meselesinin ciktiginda Batili devletleri reformlar talep ettiler Bu reformlari uygulamasi icin 8 Haziran 1895 te tekrar 5 kez sadrazamliga getirildi Bu sefer Istanbul da gosteri yapan Ermenilerin yuzunden Sultan a arasi acildi Ermeniler Babiali ye yaptiklari bir yuruyusu Zaptiye Naziri olan Nazim Pasa durduramamis ve kanli olaylar ortaya cikmisti Mehmed Said Pasa bunda Nazim Pasa nin ihmali oldugunu iddia ederek onun Zaptiye Nazirligindan alinmasini talep etti Fakat Sultan Abdulhamit buna yanasmadi ve sadrazamlikta 3 ay bile kalmamis olan Mehmed Sait Pasa yi 30 Eylul 1895 tarihinde azletti Azlinden iki ay sonra kendisine Yildiz Sarayi nda yuksek bir gorev verilmek icin padisah tarafindan saraya cagrildi Abdulhamid taraftarlari bu gorev teklifinin bunu kabul ederse Mehmed Said Pasa nin bir nevi gozetim alinda tutulacagi dolayisiyla verildigini iddia ederler Fakat Mehmed Said Pasa sahsen olduruleceginden korkmustu ve oglu ile birlikte Britanya Elciligine sigindi Hariciye Naziri Tevfik Pasa padisah adina yazili guvence verilmesi uzerine elcilikten cikti Konagina cekilerek 6 yil kadar polis gozetimi altinda zor bir hayat yasadi Kasim 1901 de kendinde sadakatle hizmet edecegine dair bir yazili bir sadakat belgesi alindiktan sonra tekrar 6 kez sadrazam atandi Kendi ifadesine gore bu defa sadaret vazifesini icra memurlugundan ibaret gordu Sadrazamligin bostan korkulugu derekesine dusurulmesinden sikayet etti Fakat iki yil bu gorevde kaldiktan sonra Rumeli ordusunda cikan sorunlar konusunda Serasker Mehmed Riza Pasa ile anlasmazliga dustu Padisah kendi tutugunu kabul etmezse istifa edecegini bildirdi Bu istifa tehdidinden 1 ay sonra 14 Ocak 1903 te gorevden azledildi II Abdulhamid in idaresine karsi mesrutiyet baskilar arttigi ve Rumeli nde cikan olaylarin siddetlenmesi uzerine 22 Temmuz 1908 tarihinde 7 kez sadarete atandi Bundan iki gun sonra Abdulhamid in istegi dogrultusunda Ikinci Mesrutiyet in yeniden ilanina aracilik etti Ancak ilk iki haftada hukumet heyeti icinde kimin harbiye naziri ve kimin bahriye naziri olacagi icin anlasmazlik cikti Kucuk Said Pasa padisahin bu hukumet kurulmasina da mudahale etmesinde tedirgin oldu Bu nedenle 6 Agustos 1908 da iki haftalik sadaretten sonra padisahin kabine listesine karismasini gerekce gostererek istifa etti Mesrutiyet donemindeki sadrazamligiMesrutiyet in ilanindan sonra Kucuk Said Pasa tekrar kurulan Ayan Meclisi Baskani gorevini ustlendi 31 Mart 1909 olayindan sonra otuz yildan beri karmasik bir sadakat ve nefret iliskisiyle bagli oldugu II Abdulhamid in halline karar veren Milli Meclis adi ile birlesik Meclisi Mebusan ve Ayan Meclis toplantisinda celse baskanligi yapti Sonra onun Selanik e surulmesinde bas rolu oynadi Ezeli rakibi Kamil Pasa nin guc kazanmasini onlemek icin Ittihat ve Terakki Cemiyeti ne yakinlasti Bir ara hastalanmasi dolayisiyla tedavi icin Avrupa ya gitti 1911 de Italyanlarin Trablusgarp i istilasi uzerine cikan kabine krizinde Meclisteki Ittihat ve Terakki grubunun destegiyle bir defa daha 8 kez sadrazamlik makamina geldi Meclisi Mebusan in feshi hakkinda kabine icinde cikan anlasmazlik uzerine 31 Aralik 1911 de sadrazamliktan istifa etti Fakat ayni gun 31 Aralik 1911 yeniden sadrazam olarak atandi Mesrutiyetin ilani dolayisiyla olusan umutlarin dagildigi bir donemde Ittihat ve Terakki nin fiili egemenligi altinda dokuz bucuk ay imparatorlugu yonetti Subat 1912 de yapilan sopali secim de Ittihat ve Terakki nin zorbalik ve hile ile Meclis i Mebusan i ele gecirmesine goz yumdu Fakat Mahmut Sevket Pasa nin ayrilmasindan sonra Harbiye nazirinin kim olacagi hakkinda cikan karisikliktan sonra ve Halaskar Zabitan adli tutucu bir askeri grubun Ittihat ve Terakki baskisina karsi verdigi bir muhtira uzerine sadrazamliktan son kez istifa etti Bundan sonra once Sura yi Devlet reisligine ve sonra da Ayan Meclisi reisligine tayin edildi Son kez sadrazamliktan istifasindan bir bucuk yil sonra I Dunya Savasi nin baslamasindan hemen once bronsit oldu ve 1 Mart 1914 te Istanbul da oldu Eyup Camii girisine defnedildi DegerlendirmeSait Pasa nin ozel sekreteri olan in 270 sayfalik tercume i hali Turk tarih yazinindaki en basarili siyasi biyografilerden biridir Kaynakca a b c Ozcan Azmi Said Pasa Kucuk Huseyin Pasa Aga 1999 Yasamlari ve Yapitlariyla Osmanlilar Ansiklopedisi Istanbul Yapi Kredi Kultur Sanat Yayincilik A S C 2 s 491 492 ISBN 975 08 0072 9 Oztuncay Bahattin 2005 Hatira i uhuvvet portre fotograflarin cazibesi 1846 1950 Aygaz s 218 ISBN 9789759837204 15 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Haziran 2022 Ibnulemin Mahmut Kemal Inal Son Sadrazamlar sf II 991 A g e II 995 999 A g e II 1001 A g e II 1027 1044 A g e III 1046 A g e II 1047 Bu olay hakkinda ayrintili bilgi icin Birinci Ali 1990 Hurriyet ve Itilaf Firkasi Istanbul Dergah Yayinlari sf 164 177 a g e II 989 III 1263 Dis baglantilarBuz Ayhan 2009 Osmanli Sadrazamlari Istanbul Neden Kitap ISBN 978 975 254 278 5 Inal Ibnulemin Mahmut Kemal 1982 Son Sadrazamlar Istanbul Dergah Yayinlari Cilt II say 989 Cilt III say 1263 Google books 1 12 Mayis 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Tektas Nazim 2002 Sadrazamlar Osmanli da Ikinci Adam Saltanati Istanbul Cati Yayinevi Google books 2 7 Aralik 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ozcan Azmi Said Pasa Kucuk Huseyin Pasa Aga 1999 Yasamlari ve Yapitlariyla Osmanlilar Ansiklopedisi Istanbul Yapi Kredi Kultur Sanat Yayincilik A S C 2 s 491 492 ISBN 975 08 0072 9 Kuneralp Sinan 1999 Son Donem Osmanli Erkan ve Ricali 1839 1922 Prosopografik Rehber Istanbul ISIS Press ISBN 9784281181 Kuran Ercument 1970 Kucuk Said Pasa as a Turkish Modernist Ingilizce Cevik Zeki 2009 Portrait of a period bureaucrats Abdulhamit Sadrazam Small Mehmet Pasa and reforms Journal of Turkish Studies C 4 No 8 say 838 865 Ingilizce Siyasi goreviOnce gelen Ahmed Arifi Pasa Osmanli Sadrazami 18 Ekim 1879 9 Haziran 1880 Sonra gelen Cenanizade Mehmed Kadri PasaOnce gelen Cenanizade Mehmed Kadri Pasa Osmanli Sadrazami 12 Eylul 1880 2 Mayis 1882 Sonra gelen Abdurrahman Nureddin PasaOnce gelen Abdurrahman Nureddin Pasa Osmanli Sadrazami 12 Temmuz 1882 30 Kasim 1882 Sonra gelen Ahmed Vefik PasaOnce gelen Ahmed Vefik Pasa Osmanli Sadrazami 3 Aralik 1882 24 Eylul 1885 Sonra gelen Kamil PasaOnce gelen Ahmed Cevad Pasa Osmanli Sadrazami 9 Haziran 1895 3 Ekim 1895 Sonra gelen Kamil PasaOnce gelen Halil Rifat Pasa Osmanli Sadrazami 9 Kasim 1901 15 Ocak 1903 Sonra gelen Avlonyali Mehmed Ferid PasaOnce gelen Avlonyali Mehmed Ferid Pasa Osmanli Sadrazami 22 Temmuz 1908 6 Agustos 1908 Sonra gelen Kamil PasaOnce gelen Ibrahim Hakki Pasa Osmanli Sadrazami 4 Ekim 1911 17 Temmuz 1912 Sonra gelen Ahmed Muhtar Pasa