Mühendishane-i Bahr-i Hümayun

Mühendishane-i Bahr-i Hümâyûn (Türkçe: İmparatorluk Deniz Mühendishanesi) (Osmanlıca: مهندسخانۂ بحرئ همايون Osmanlı İmparatorluğu döneminde, 1773 yılında III. Mustafa zamanında tersane ve donanmanın geliştirilmesi ve de tersane halkının eğitilmesi amacıyla açılmış teknik okuldur. Okulda sınıflara ilk defa tahta ve sıra konulmuştur. Bir okul matbaası kurulmuş ve ders kitapları basılmıştır.

1774 yılında vefat eden III. Mustafa'nın son ve en önemli icraatlarından biri olan ve bir tersane gözü içerisinde “Hendese Odası” adıyla bir sınıf olarak açılan okul; 1782 yılında Padişah I. Abdülhamit döneminde Mühendishane-i Bahr-i Hümâyûn adını almıştır. İstanbul Teknik Üniversitesi ve Deniz Harp Okulu ile Deniz Lisesi, bu kurumun içinden ayrılarak eğitime devam etmiştir.

İTÜ'nün geçmişten bugüne aldığı adlar

Mühendishane-i Bahr-i Hümâyûn, 1773 Mühendishane-i Berr-i Hümâyûn, 1795 Hendese-i Mülkiye, 1883 Mühendis Mekteb-i Âlîsi, 1909 Yüksek Mühendis Mektebi, 1928 İstanbul Teknik Üniversitesi, 1944

Türk eğitim tarihinde modern anlamda ilk defa kurulan bu mektebin açılmasında 1768’de başlayan Rus savaşında, Osmanlı ordusunun teknik açıdan zafiyet içinde bulunmasının önemli rolü vardır. Savaş sırasında topçuluğun çağdaş hale getirilmesi çalışmaları ehemmiyet kazanmış ve bu arada Ekim 1772’de, bir yıl kadar hizmet veren bir topçu mektebi açılmış olmakla beraber bunun savaşın seyri üzerinde etkisi görülmemişti. 1770 tarihinde gerçekleşen Çeşme Deniz Muharebesi’nden sonra donanmanın yeniden yapılanması girişimleri de kalıcı ve semereli olmamıştı. Eğitilmiş kadrolara duyulan ihtiyaç bir deniz mühendishanesi açılmasını kaçınılmaz kılmıştı.

Okulun resmi açılış tarihi 1773 olarak kabul edilmekle beraber Toderini’nin belirttiği bu tarih yanıltıcı olduğuna yönelik birtakım referanslar bulunmakla beraber, Baron de Tott’un hâtıratında konuyla ilgili anlatımın tahlili neticesinde bunun doğru olamayacağı ortaya atılmıştır. Mühendishâne-i Bahrî-i Hümâyun’un açılışı Fransız arşiv belgelerine göre 29 Nisan 1775 tarihindedir. Mühendishânenin ilk hocalarından Cezayirli Seyyid Hasan Hoca da yazmış olduğu bir risalenin önsözünde bu hususu teyit etmekte ve açılışının I. Abdülhamid zamanında ve Sadrazam Derviş Mehmed Paşa’nın üçüncü sadâreti döneminde yani Temmuz 1775’te olduğunu belirtmektedir. Hatta az sayıdaki talebeyi gayrete getirmek üzere 15 Temmuz’da bunlara birer nişan verildiği tespit edilmiştir.

Fransızca kaynaklarda “Ecole de Théorie” veya “Ecol de Mathématiques”, Türkçe kaynaklarda “Hendesehâne” yahut “Hendese Odası” olarak geçen ve Tersane’de gemilerin çekildiği boş bir hangarda açılan okul, içlerinde ileri yaşlarda olanların da bulunduğu az sayıda talebeyle eğitime başladı. Baron de Tott’un imtihandan geçirerek seçtiği ilk öğrenciler genelde ibtidaî riyâziye bilgisine sahip eski kaptanlardan, bunların veya yüksek rütbeli bazı memurların çocuklarından oluşuyordu. Gerekli bazı kitaplar ve aletler Paris’ten getirtilmişti. İlk aylarında Fransız hocalarından Gilles Jean-Marie Brazzer de Kermovan tarafından matematik ağırlıklı bir eğitim verilmekte olan okulda kısa bir zaman sonra devletin eğitilmiş denizcilere olan ihtiyacından dolayı ve Cezayirli Gazi Hasan Paşa’nın da isteğiyle ders müfredatında deniz mühendisliği, hendese ve coğrafya bilimlerine ağırlık verilecek şekilde değişiklik yapıldı. 1776 yılı başlarında okulun nizamnamesi hazırlanarak yürürlüğe konuldu. Bir hoca ve yardımcısıyla bir alet muhafızından oluşan üç kişilik maaşlı bir kadro tayini yapılan okula on talebe kaydedildi. Daha sonraları tersane kâtiplerinden ve diğer hevesli olanlardan oluşan ve dersleri dışarıdan takip eden elliye yakın müdaviminin de bulunduğu anlaşılmaktadır.

Kaynakça

1. ^ ^{a b} Tarihçe, http://www.itu.edu.tr/?itu-hakkinda/tarihce 25 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
2. ^ Beydilli, s. 23
3. ^ Kaçar, Osmanlı Devleti’nde Bilim ve Eğitim Anlayışındaki Değişmeler ve Mühendishânelerin Kuruluşu, s. 96-97

Dış bağlantılar

• İstanbul Teknik Üniversitesi31 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Ana sayfa
• İTÜ Tarihçesi25 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
• , Mühendishane-i Bahr-i Hümâyûn
• Deniz Harp Okulu resmî sitesi8 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Ana sayfa

Aynı zamanda Batılı anlamda Türk Resim Sanatının başlangıcı sayılan "Asker Ressamlar Kuşağı" nın ilk eğitim aldığı kurumdur.