Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde veya sayfa başka bir dilden kötü bir biçimde tercüme edilmiştir. Sayfa makine çevirisi veya dilde yetkinliği bulunmayan bir çevirmen tarafından oluşturulmuş olabilir. (Şubat 2021) |
Bu madde, uygun değildir. (Ocak 2021) |
Olmekler, bilinen en eski Mezoamerikan uygarlığıydı. 'daki ilerici bir gelişmenin ardından, günümüz Meksika eyaletleri Veracruz ve Tabasco'nun tropikal ovalarını işgal ettiler. Olmeklerin kısmen komşu veya türediği tahmin edilmektedir. Olmekler, Mezoamerika'nın oluşum döneminde gelişti ve kabaca MÖ 1500'den MÖ 400'e kadar sürdü. Olmek öncesi kültürler yaklaşık MÖ 2500'den beri gelişti, ancak MÖ 1600-1500'de, erken Olmec kültürü, güneydoğu Veracruz'da sahile yakın bölgesinde merkezlenmiş olarak ortaya çıktı. İlk Mezoamerikan uygarlığıydılar ve sonraki uygarlıkların birçoğunun temellerini attılar. Diğer "ilkler" arasında, Olmek, ritüel kan alma pratiği yapıyor gibi göründü ve neredeyse tüm Mezoamerikan toplumlarının ayırt edici özelliği olan Mezoamerikan balo oyununu oynadı. Olmeklerin şu anda en aşina olduğu yönü, sanat eserleri, özellikle uygun bir şekilde adlandırılan "devasa kafalar"dır. Olmek medeniyeti ilk olarak koleksiyoncuların 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında Kolomb öncesi sanat pazarından satın aldıkları eserlerle tanımlandı. Olmek eserleri, antik Amerika'nın en çarpıcıları arasında kabul edilir.
Etimoloji
'Olmek' adı, Olmekler için Nahuatl kelimesinden gelir: Ōlmēcatl [oːlˈmeːkat͡ɬ] (tekil) veya Ōlmēcah [oːlˈmeːkaʔ] (çoğul). Bu kelime, "doğal kauçuk" anlamına gelen ōlli [ˈoːlːi] ve "insanlar" anlamına gelen mēcatl [ˈmeːkat͡ɬ] kelimesinden oluşur, bu nedenle kelime "lastik insanlar" anlamına gelir. Kauçuk, eski Mezoamerikan top oyununun önemli bir parçasıydı.
Genel bakış
Olmek merkezi, Veracruz, Soconusco'daki erken gelişmeden sonra genişlediği Körfez ovalarındaki alandır. Bu bölge, alçak tepeler, sırtlar ve yanardağlarla noktalanan bataklık ovaları ile karakterizedir. Sierra de los Tuxtlas kuzeyde, Meksika Körfezi'nin boyunca keskin bir şekilde yükselir. Burada Olmek, San Lorenzo Tenochtitlán, La Venta, Tres Zapotes ve Laguna de 'ta kalıcı şehir-tapınak kompleksleri inşa etti. Bu bölgede, ilk Mezoamerikan uygarlığı ortaya çıktı ve M.Ö. MÖ 1400–400.
Kökenleri
Ana madde: San Lorenzo Tenochtitlán
Olmek medeniyetinin başlangıcı geleneksel olarak MÖ 1400 ile 1200 arasında yerleştirilmiştir. Olmek'in geçmiş buluntuları, topluca San Lorenzo Tenochtitlán olarak bilinen üçlü arkeolojik sitlerin yakınındaki El Manatí tapınağında ritüel olarak biriktirilmiş olarak kaldı. Bunu "en az" MÖ 1600-1500'e taşıdı. Görünüşe göre Olmeklerin kökleri, MÖ 5100 ile MÖ 4600 arasında başlayan Tabasco'nun erken tarım kültürlerine dayanıyordu. Bunlar, daha sonraki Olmek medeniyetinin aynı temel gıda ürünlerini ve teknolojilerini paylaştı.
Bugün Olmek olarak adlandırılan şey, ilk olarak, belirgin Olmek özelliklerinin MÖ 1400 civarında meydana geldiği San Lorenzo Tenochtitlán'da tamamen ortaya çıktı. Medeniyetin yükselişi, iyi sulanan alüvyal toprağın yerel ekolojisinin yanı sıra Coatzacoalcos nehir havzası tarafından sağlanan ulaşım ağıyla desteklendi. Bu çevre, diğer eski uygarlık merkezleriyle karşılaştırılabilir: Nil, İndus ve Sarı Nehir vadileri ve Mezopotamya. Bu son derece verimli çevre, yoğun bir şekilde yoğunlaşmış bir nüfusu teşvik etti ve bu da elit bir sınıfın yükselişini tetikledi. Elit sınıf, Olmek kültürünü tanımlayan sembolik ve sofistike lüks eserlerin üretimi için talep yarattı. Bu lüks eserlerin çoğu, uzak yerlerden gelen yeşim taşı, obsidiyen ve manyetit gibi malzemelerden yapılmıştır ve ilk Olmek seçkinlerinin Mezoamerika'daki geniş bir ticaret ağına erişimleri olduğunu öne sürmektedir. En değerli yeşim taşı kaynağı, doğu Guatemala'daki Motagua Nehri vadisiydi ve Olmek obsidiyeni, El Chayal ve San Martín Jilotepeque gibi Guatemala dağlık bölgelerinde veya Puebla'da değişen mesafelere kadar izlenmiştir. sırasıyla 200 ila 400 km (120-250 mil) uzaklıktadır.
Guerrero eyaleti ve özellikle erken Mezcala kültürü, Olmek kültürünün erken tarihinde önemli bir rol oynamış görünüyor. Olmek tarzı eserler, Guerrero'nun bazı bölgelerinde Veracruz-Tabasco bölgesinden daha erken görünme eğilimindedir. Özellikle, Guerrero'daki Amuco-Abelino sitesindeki ilgili nesneler, MÖ 1530 kadar erken tarihleri ortaya koymaktadır. Guerrero'daki Teopantecuanitlan şehri de bu bağlamda önemlidir.
La Venta (Satış)
İlk Olmek merkezi, San Lorenzo, La Venta'nın (satış merkezi) öne çıkmasıyla yaklaşık MÖ 900 civarında terk edildi. MÖ 950 dolaylarında birçok San Lorenzo anıtının toptan imhası da meydana geldi, bu da bir iç ayaklanmayı veya daha az olasılıkla bir istilayı işaret ediyor olabilir. Ancak en son düşünce, Olmek merkezlerindeki bu değişimden çevresel değişikliklerin sorumlu olabileceği ve bazı önemli nehirlerin yön değiştirdiği yönündedir.
Her durumda, San Lorenzo'nun düşüşünü takiben, La Venta(satış merkezi), MÖ 900'den MÖ 400 civarında terk edilmesine kadar süren en önemli Olmek merkezi haline geldi. La Venta (satış merkezi), Olmek kültürel geleneklerini muhteşem güç ve zenginlik gösterileriyle sürdürdü. Büyük Piramit, zamanının en büyük Mezoamerikan yapısıydı. Bugün bile, 2500 yıllık erozyondan sonra, doğal olarak düz arazinin 34 m (112 ft) üzerinde yükseliyor. La Venta'nın (satış merkezi) derinliklerine gömülmüş, zengin, emek-yoğun "teklifler" - 1000 ton düz serpantin bloklar, büyük mozaik kaldırımlar ve cilalı yeşim kelebeği, çanak çömlek, figürinler ve hematit aynalardan oluşan en az 48 ayrı adak teklifi.
Yok Oluş
Bilim adamları, Olmek kültürünün nihai yok oluşunun nedenini henüz belirleyemediler. MÖ 400 ve 350 yılları arasında Olmek'in kalbinin doğu yarısındaki nüfus aniden düştü ve bölge 19. yüzyıla kadar seyrek olarak yerleşim gördü. Arkeologlara göre, bu nüfus azalması muhtemelen "bölgeyi büyük çiftçi grupları için uygunsuz hale getiren çok ciddi çevresel değişikliklerin", özellikle de Olmek'in tarım, avcılık, toplama ve ulaşım için bağımlı olduğu nehir kenarındaki ortamdaki değişikliklerin sonucuydu. Bu değişiklikler, tektonik çalkantılar veya çökmeler veya tarımsal uygulamalar nedeniyle nehirlerin siltleşmesi tarafından tetiklenmiş olabilir.
Son Oluşum döneminde önemli nüfus düşüşü için bir teori, yok olmak yerine volkanizma nedeniyle yerleşim yerlerinin yer değiştirmesini öneren Santley ve arkadaşları (Santley ve diğerleri 1997) tarafından önerilmektedir. Erken, Geç ve Son Oluşum dönemlerindeki volkanik patlamalar toprakları örtecek ve Olmekleri yerleşim yerlerini taşımaya zorlayacaktı.
Sebep ne olursa olsun, son Olmek şehirlerinin terk edilmesinden sonraki birkaç yüz yıl içinde, halef kültürler sağlam bir şekilde yerleşti. Olmek'in kalbinin batı ucundaki Tres Zapotes sitesi, MÖ 400'ü geçmesine rağmen, Olmek kültürünün ayırt edici özellikleri olmadan işgal edilmeye devam etti. Genellikle Epi-Olmek olarak adlandırılan bu Olmek sonrası kültür, güneydoğuda 550 kilometre (340 mil) olan İzapa'da bulunanlara benzer özelliklere sahiptir.
Sanat
Olmek kültürü ilk olarak bir sanat tarzı olarak tanımlandı ve bu, kültürün alamet-i farikası olmaya devam ediyor. Çok sayıda medyada - diğerlerinin yanı sıra yeşim, kil, bazalt ve yeşil taşta - üretilen Güreşçi gibi Olmek sanatlarının çoğu doğalcıdır. Diğer sanat eserleri, dini bir anlamı yansıtan bir ikonografi kullanarak, genellikle oldukça stilize edilmiş fantastik antropomorfik yaratıkları ifade eder. Yaygın motifler arasında, her ikisi de vadi jaguarlarının temsillerinde görülen aşağı dönük ağızlar ve bir yarık kafa bulunur. Olmek zanaatkârları, insan ve insan benzeri konular yapmanın yanı sıra hayvan tasvirlerinde de ustaydı.
- Olmel figürinleri Oluşum Dönemi boyunca sitlerde bol miktarda bulunurken, devasa başlıklar gibi taş anıtlar Olmek kültürünün en tanınmış özelliğidir. k Bu anıtlar dört sınıfa ayrılabilir:
- Devasa kafalar (en fazla 3 m (10 ft) boyunda olabilir);
- Dikdörtgen "sunaklar" (daha çok tahtlar) [aşağıda gösterilen Altar 5 gibi] [kaynak belirtilmeli];
- El Azuzul veya San Martin Pajapan Anıtı 1'deki ikizler gibi bağımsız duran heykel; ve
- Stel, yukarıdaki La Venta Anıtı 19 gibi. Stel formu genellikle devasa başlardan, sunaklardan veya bağımsız heykellerden daha sonra tanıtıldı. Zamanla stel, Anıt 19 veya La Venta Stela 1 gibi figürlerin basit temsilinden tarihi olayların temsillerine, özellikle yöneticileri meşrulaştıran eylemlere doğru değişti. Bu eğilim, cetvellerin görüntülerini yazı ve takvim tarihleriyle birleştiren La Mojarra Stela 1 gibi Olmec sonrası anıtlarda doruk noktasına ulaşacaktır.
Devasa kafalar
Ana fikir : Olmek devasa kafalar
Olmek medeniyetinin en bilinen yönü, muazzam miğferli başlıklardır. Kolomb öncesi hiçbir metnin açıklamadığı gibi, bu etkileyici anıtlar birçok spekülasyona konu olmuştur. Bir kez top oyuncuları olarak teorize edildiğinde, bu kafaların belki de beyzbol oyuncusu gibi giyinmiş yöneticilerin portreleri olduğu artık genel olarak kabul edilmektedir. Bireysellikle aşılanan hiçbir kafa birbirine benzemez ve miğfer benzeri başlıklar, kişisel veya grup sembollerini düşündüren ayırt edici unsurlarla süslenmiştir. Bazıları ayrıca Mezoamerikan halkının, kişinin tüm deneyimleri ve duyguları ile birlikte ruhun kafanın içinde yer aldığına inandığını iddia etti.
Bugüne kadar on yedi devasa kafa gün yüzüne çıkarıldı.
| Mekan | Miktar | Tanımlamalar |
|---|---|---|
| San Lorenzo | 10 | 1'den 10'a Devasa Kafalar |
| La Venta | 4 | 1'den 4'e kadar olan anıtlar |
| Tres Zapotes | 2 | A ve Q Anıtları |
| Rancho la Cobata | 1 | Anıt 1 |
Başlıklar, 3,4 m (11 ft) yükseklikteki Rancho La Cobata kafasından 1,47 m (4 ft 10 inç) yükseklikteki Tres Zapotes çiftine kadar değişmektedir. Araştırmacılar, en büyük kafaların 25 ila 55 ton (28 ila 61 kısa ton) arasında olduğunu hesaplıyor.
Başlar, Sierra de los Tuxtlas'ta bulunan volkanik bazaltın tek bloklarından veya kayalarından oyulmuştu. Örneğin Tres Zapotes kafaları, Tuxtlas'ın batı ucundaki Cerro el Vigía zirvesinde bulunan bazalttan yontulmuştu. Öte yandan, San Lorenzo ve La Venta kafaları muhtemelen güneydoğu tarafındaki Cerro Cintepec bazaltından oyulmuş, belki de yakınlardaki Llano del Jicaro atölyesinde düzinelerce yere sürüklenmiş veya yüzdürülmüştür mil uzakta. Devasa bir kafayı hareket ettirmenin üç ila dört ay boyunca 1.500 kişinin çabasını gerektirdiği tahmin edilmektedir.
Bazı başlıklar ve diğer birçok anıt çeşitli şekillerde parçalandı, gömüldü ve parçalandı, yeni yerlere yerleştirildi ve / veya yeniden gömüldü. Bazı anıtlar ve en az iki kafa geri dönüştürüldü veya yeniden oyuldu, ancak bunun sadece taş kıtlığından mı yoksa bu eylemlerin ritüel veya başka çağrışımlara sahip olup olmadığı bilinmemektedir. Bilim adamları, bazı sakatlamaların sadece yıkımın ötesinde bir önemi olduğuna inanıyorlar, ancak bazı bilim adamları hala iç çatışmaları veya daha az olasılıkla bir faktör olarak istilayı göz ardı etmiyorlar.
Düz yüzlü, kalın dudaklı kafalar, bazı Afrika yüz özelliklerine benzerliklerinden dolayı bazı tartışmalara neden olmuştur. Bu karşılaştırmaya dayanarak, bazı yazarlar Olmeklerin Yeni Dünya'ya göç eden Afrikalılar olduğunu söylediler. Ancak, arkeologların ve diğer Mezoamerikalı bilim adamlarının büyük çoğunluğu Kolomb öncesi Afrika ile temas iddialarını reddediyor. Devasa başların yüz hatlarına ilişkin açıklamalar, bazalt kayalar üzerinde izin verilen sığ boşluk nedeniyle kafaların bu şekilde oyulmuş olma olasılığını içerir. Diğerleri, geniş burunlara ve kalın dudaklara ek olarak, kafaların gözlerinin de genellikle epiktik kıvrımı gösterdiğini ve tüm bu özelliklerin modern Mezoamerikan Kızılderililerinde hala bulunabileceğini belirtiyor. Örneğin, 1940'larda sanatçı / sanat tarihçisi Miguel Covarrubias, Olmek sanat eserlerinin ve modern Meksika yerlilerinin yüzlerine çok benzer yüz özelliklerine sahip bir dizi fotoğraf yayınladı. Afrika kökenli hipotez, Olmek oymacılığının, içinde yaşayanların bir temsili olduğunu varsayar; Olmek oymacılığındaki tam temsil külliyatına bakıldığında haklı çıkarılması zor bir varsayımdır.
Ivan Van Sertima, Tres Zapotes başındaki yedi örgünün Etiyopya saç stili olduğunu iddia etti, ancak çağdaş bir tarz olduğuna dair hiçbir kanıt sunmadı. Mısırbilimci Frank J. Yurco, Olmec örgülerinin çağdaş Mısır veya Nubia örgülerine benzemediğini söyledi.
Richard Diehl, "Kafaların Soteapan, Acayucan ve bölgedeki diğer şehirlerin sokaklarında hala görülen Amerikan Kızılderili fiziksel tipini tasvir ettiğine hiç şüphe yok."
Yeşim yüz maskeleri
Başka bir artefakt türü çok daha küçüktür; yüz yeşiminden maske şeklinde sert taş oymalar. Yeşim özellikle değerli bir malzemedir ve yönetici sınıflar tarafından bir rütbe işareti olarak kullanılmıştır. MÖ 1500'lerde Olmec erken dönem heykeltıraşları insan formunda ustalaştı. Bu, El Manati'nin bataklık bataklıklarında bulunan ahşap Olmek heykelleriyle belirlenebilir. Radyokarbon tarihleme, Olmek parçalarının kesin yaşını söyleyemeden önce, arkeologlar ve sanat tarihçileri, çeşitli eserlerdeki benzersiz "Olmek stilini" fark ettiler.
Küratörler ve akademisyenler "Olmek tarzı" yüz maskelerine atıfta bulunurlar, ancak bugüne kadar arkeolojik olarak kontrol edilen Olmek bağlamında hiçbir örnek bulunamamıştır. Bunlar, şu anda Mexico City olan Tenochtitlan'ın tören altepetlinde (bölge) kasıtlı olarak biriktirilen biri de dahil olmak üzere, diğer kültürlerin alanlarından kurtarıldılar. Aztekler onu gömdüklerinde maske muhtemelen yaklaşık 2000 yaşında olacaktı, bu da bu tür maskelerin Avrupa'daki Roma antikaları gibi değerli ve toplanmış olduğunu öne sürüyordu. 'Olmek tarzı' derin gözlerin, burun deliklerinin ve güçlü, hafif asimetrik ağzın kombinasyonunu ifade eder. "Olmek stili" aynı zamanda hem insanların hem de jaguarların yüz özelliklerini çok belirgin bir şekilde birleştirir. Olmek sanatları, jaguarların öne çıktığı Olmek dinine güçlü bir şekilde bağlıdır. Olmek halkı, uzak geçmişte bir jaguar ve bir kadın arasında bir jaguar ırkının yapıldığına inanıyordu. Bulunabilen bir jaguar kalitesi, Olmek sanatındaki birçok doğaüstü varlığın alnındaki keskin yarıktır. Bu keskin yarık, jaguarların doğal girintili başıyla ilişkilidir.
Kunz eksenleri
Kunz baltaları ("adak eksenleri" olarak da bilinir), jaguarları temsil eden ve görünüşe göre ritüeller için kullanılan figürlerdir. Çoğu durumda, kafa, şeklin toplam hacminin yarısıdır. Tüm Kunz baltalarının düz burunları ve açık ağzı vardır. "Kunz" adı, 1890'da bir figürü tanımlayan Amerikalı mineralog George Frederick Kunz'dan geliyor.
Kalbinin ötesinde
Olmek kalbi bölgesinin yüzlerce kilometre dışındaki sitelerin arkeolojik kayıtlarında Olmek tarzı eserler, tasarımlar, figürinler, anıtlar ve ikonografi bulundu. Bu siteler şunları içerir:
Orta Meksika
Tlatilco ve Tlapacoya, eserler arasında içi boş bebek yüzü motifli figürinler ve seramik üzerine Olmec tasarımları bulunan Meksika Vadisi'ndeki Tlatilco kültürünün önemli merkezleri.
Olmec tarzı anıtsal sanat ve Olmec tarzı figürlerle kaya sanatının sergilendiği, Orta Meksika'daki Morelos Vadisi'nde yer alan Chalcatzingo.
Ayrıca, 2007 yılında arkeologlar, Morelos'ta Olmek'ten etkilenen bir şehir olan Zazacatla'yı ortaya çıkardılar. Mexico City'nin yaklaşık 25 mil (40 kilometre) güneyinde bulunan Zazacatla, MÖ 800 ile 500 arasında yaklaşık 2,6 km²'lik bir alanı kapladı.
Batı Meksika
Guerrero'daki Teopantecuanitlan, Olmek tarzı anıtsal sanatın yanı sıra kendine özgü Olmek özelliklerine sahip şehir planlarını da sergiliyor.
Ayrıca Juxtlahuaca ve Oxtotitlán mağara resimlerinde Olmek tasarımları ve motifleri bulunmaktadır.
Güney Meksika ve Guatemala
Olmec etkisi, Güney Maya bölgesindeki çeşitli yerlerde de görülmektedir.
Guatemala'da olası Olmek etkisi gösteren siteler arasında San Bartolo, Takalik Abaj ve La Democracia bulunmaktadır.
Etkileşimin doğası
Olmek tüccarlarının uzun vadeli ticareti, diğer bölgelerin Olmek kolonizasyonu, diğer şehirlere seyahat eden Olmek zanaatkârları, gelişmekte olan kasabalar yoluyla Olmek sanatsal stillerinin bilinçli taklidi dahil olmak üzere, Olmek etkisinin merkezin çok dışında meydana gelmesini açıklamak için birçok teori geliştirilmiştir. Hatta bazıları Olmek askeri hakimiyeti ihtimalini veya Olmek ikonografisinin aslında merkezin dışında geliştirildiğini öne sürüyor.
Genel olarak kabul edilen, ancak hiçbir şekilde oybirliği ile olmayan yorum, Olmek tarzı eserlerin her boyutta elit statüyle ilişkilendirildiği ve statülerini güçlendirmek amacıyla Olmek Formatif Dönem şefleri tarafından benimsenmediğidir.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde veya sayfa baska bir dilden kotu bir bicimde tercume edilmistir Sayfa makine cevirisi veya dilde yetkinligi bulunmayan bir cevirmen tarafindan olusturulmus olabilir Lutfen ceviriyi gelistirmek icin yardim edin Subat 2021 Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Ocak 2021 Olmekler bilinen en eski Mezoamerikan uygarligiydi daki ilerici bir gelismenin ardindan gunumuz Meksika eyaletleri Veracruz ve Tabasco nun tropikal ovalarini isgal ettiler Olmeklerin kismen komsu veya turedigi tahmin edilmektedir Olmekler Mezoamerika nin olusum doneminde gelisti ve kabaca MO 1500 den MO 400 e kadar surdu Olmek oncesi kulturler yaklasik MO 2500 den beri gelisti ancak MO 1600 1500 de erken Olmec kulturu guneydogu Veracruz da sahile yakin bolgesinde merkezlenmis olarak ortaya cikti Ilk Mezoamerikan uygarligiydilar ve sonraki uygarliklarin bircogunun temellerini attilar Diger ilkler arasinda Olmek rituel kan alma pratigi yapiyor gibi gorundu ve neredeyse tum Mezoamerikan toplumlarinin ayirt edici ozelligi olan Mezoamerikan balo oyununu oynadi Olmeklerin su anda en asina oldugu yonu sanat eserleri ozellikle uygun bir sekilde adlandirilan devasa kafalar dir Olmek medeniyeti ilk olarak koleksiyoncularin 19 yuzyilin sonlarinda ve 20 yuzyilin baslarinda Kolomb oncesi sanat pazarindan satin aldiklari eserlerle tanimlandi Olmek eserleri antik Amerika nin en carpicilari arasinda kabul edilir Olmek eseri dev kafa Xalapa Muzesi San Lorenzo Tenochtitlan Birkac Olmek kentiEtimoloji Olmek adi Olmekler icin Nahuatl kelimesinden gelir Ōlmecatl oːlˈmeːkat ɬ tekil veya Ōlmecah oːlˈmeːkaʔ cogul Bu kelime dogal kaucuk anlamina gelen ōlli ˈoːlːi ve insanlar anlamina gelen mecatl ˈmeːkat ɬ kelimesinden olusur bu nedenle kelime lastik insanlar anlamina gelir Kaucuk eski Mezoamerikan top oyununun onemli bir parcasiydi Genel bakisOlmek merkezi Veracruz Soconusco daki erken gelismeden sonra genisledigi Korfez ovalarindaki alandir Bu bolge alcak tepeler sirtlar ve yanardaglarla noktalanan bataklik ovalari ile karakterizedir Sierra de los Tuxtlas kuzeyde Meksika Korfezi nin boyunca keskin bir sekilde yukselir Burada Olmek San Lorenzo Tenochtitlan La Venta Tres Zapotes ve Laguna de ta kalici sehir tapinak kompleksleri insa etti Bu bolgede ilk Mezoamerikan uygarligi ortaya cikti ve M O MO 1400 400 Kokenleri Ana madde San Lorenzo Tenochtitlan Olmek medeniyetinin baslangici geleneksel olarak MO 1400 ile 1200 arasinda yerlestirilmistir Olmek in gecmis buluntulari topluca San Lorenzo Tenochtitlan olarak bilinen uclu arkeolojik sitlerin yakinindaki El Manati tapinaginda rituel olarak biriktirilmis olarak kaldi Bunu en az MO 1600 1500 e tasidi Gorunuse gore Olmeklerin kokleri MO 5100 ile MO 4600 arasinda baslayan Tabasco nun erken tarim kulturlerine dayaniyordu Bunlar daha sonraki Olmek medeniyetinin ayni temel gida urunlerini ve teknolojilerini paylasti Bugun Olmek olarak adlandirilan sey ilk olarak belirgin Olmek ozelliklerinin MO 1400 civarinda meydana geldigi San Lorenzo Tenochtitlan da tamamen ortaya cikti Medeniyetin yukselisi iyi sulanan aluvyal topragin yerel ekolojisinin yani sira Coatzacoalcos nehir havzasi tarafindan saglanan ulasim agiyla desteklendi Bu cevre diger eski uygarlik merkezleriyle karsilastirilabilir Nil Indus ve Sari Nehir vadileri ve Mezopotamya Bu son derece verimli cevre yogun bir sekilde yogunlasmis bir nufusu tesvik etti ve bu da elit bir sinifin yukselisini tetikledi Elit sinif Olmek kulturunu tanimlayan sembolik ve sofistike luks eserlerin uretimi icin talep yaratti Bu luks eserlerin cogu uzak yerlerden gelen yesim tasi obsidiyen ve manyetit gibi malzemelerden yapilmistir ve ilk Olmek seckinlerinin Mezoamerika daki genis bir ticaret agina erisimleri oldugunu one surmektedir En degerli yesim tasi kaynagi dogu Guatemala daki Motagua Nehri vadisiydi ve Olmek obsidiyeni El Chayal ve San Martin Jilotepeque gibi Guatemala daglik bolgelerinde veya Puebla da degisen mesafelere kadar izlenmistir sirasiyla 200 ila 400 km 120 250 mil uzakliktadir Guerrero eyaleti ve ozellikle erken Mezcala kulturu Olmek kulturunun erken tarihinde onemli bir rol oynamis gorunuyor Olmek tarzi eserler Guerrero nun bazi bolgelerinde Veracruz Tabasco bolgesinden daha erken gorunme egilimindedir Ozellikle Guerrero daki Amuco Abelino sitesindeki ilgili nesneler MO 1530 kadar erken tarihleri ortaya koymaktadir Guerrero daki Teopantecuanitlan sehri de bu baglamda onemlidir La Venta Satis Ilk Olmek merkezi San Lorenzo La Venta nin satis merkezi one cikmasiyla yaklasik MO 900 civarinda terk edildi MO 950 dolaylarinda bircok San Lorenzo anitinin toptan imhasi da meydana geldi bu da bir ic ayaklanmayi veya daha az olasilikla bir istilayi isaret ediyor olabilir Ancak en son dusunce Olmek merkezlerindeki bu degisimden cevresel degisikliklerin sorumlu olabilecegi ve bazi onemli nehirlerin yon degistirdigi yonundedir Her durumda San Lorenzo nun dususunu takiben La Venta satis merkezi MO 900 den MO 400 civarinda terk edilmesine kadar suren en onemli Olmek merkezi haline geldi La Venta satis merkezi Olmek kulturel geleneklerini muhtesem guc ve zenginlik gosterileriyle surdurdu Buyuk Piramit zamaninin en buyuk Mezoamerikan yapisiydi Bugun bile 2500 yillik erozyondan sonra dogal olarak duz arazinin 34 m 112 ft uzerinde yukseliyor La Venta nin satis merkezi derinliklerine gomulmus zengin emek yogun teklifler 1000 ton duz serpantin bloklar buyuk mozaik kaldirimlar ve cilali yesim kelebegi canak comlek figurinler ve hematit aynalardan olusan en az 48 ayri adak teklifi Yok Olus Bilim adamlari Olmek kulturunun nihai yok olusunun nedenini henuz belirleyemediler MO 400 ve 350 yillari arasinda Olmek in kalbinin dogu yarisindaki nufus aniden dustu ve bolge 19 yuzyila kadar seyrek olarak yerlesim gordu Arkeologlara gore bu nufus azalmasi muhtemelen bolgeyi buyuk ciftci gruplari icin uygunsuz hale getiren cok ciddi cevresel degisikliklerin ozellikle de Olmek in tarim avcilik toplama ve ulasim icin bagimli oldugu nehir kenarindaki ortamdaki degisikliklerin sonucuydu Bu degisiklikler tektonik calkantilar veya cokmeler veya tarimsal uygulamalar nedeniyle nehirlerin siltlesmesi tarafindan tetiklenmis olabilir Son Olusum doneminde onemli nufus dususu icin bir teori yok olmak yerine volkanizma nedeniyle yerlesim yerlerinin yer degistirmesini oneren Santley ve arkadaslari Santley ve digerleri 1997 tarafindan onerilmektedir Erken Gec ve Son Olusum donemlerindeki volkanik patlamalar topraklari ortecek ve Olmekleri yerlesim yerlerini tasimaya zorlayacakti Sebep ne olursa olsun son Olmek sehirlerinin terk edilmesinden sonraki birkac yuz yil icinde halef kulturler saglam bir sekilde yerlesti Olmek in kalbinin bati ucundaki Tres Zapotes sitesi MO 400 u gecmesine ragmen Olmek kulturunun ayirt edici ozellikleri olmadan isgal edilmeye devam etti Genellikle Epi Olmek olarak adlandirilan bu Olmek sonrasi kultur guneydoguda 550 kilometre 340 mil olan Izapa da bulunanlara benzer ozelliklere sahiptir SanatOlmek kulturu ilk olarak bir sanat tarzi olarak tanimlandi ve bu kulturun alamet i farikasi olmaya devam ediyor Cok sayida medyada digerlerinin yani sira yesim kil bazalt ve yesil tasta uretilen Guresci gibi Olmek sanatlarinin cogu dogalcidir Diger sanat eserleri dini bir anlami yansitan bir ikonografi kullanarak genellikle oldukca stilize edilmis fantastik antropomorfik yaratiklari ifade eder Yaygin motifler arasinda her ikisi de vadi jaguarlarinin temsillerinde gorulen asagi donuk agizlar ve bir yarik kafa bulunur Olmek zanaatkarlari insan ve insan benzeri konular yapmanin yani sira hayvan tasvirlerinde de ustaydi Olmel figurinleri Olusum Donemi boyunca sitlerde bol miktarda bulunurken devasa basliklar gibi tas anitlar Olmek kulturunun en taninmis ozelligidir k Bu anitlar dort sinifa ayrilabilir Devasa kafalar en fazla 3 m 10 ft boyunda olabilir Dikdortgen sunaklar daha cok tahtlar asagida gosterilen Altar 5 gibi kaynak belirtilmeli El Azuzul veya San Martin Pajapan Aniti 1 deki ikizler gibi bagimsiz duran heykel ve Stel yukaridaki La Venta Aniti 19 gibi Stel formu genellikle devasa baslardan sunaklardan veya bagimsiz heykellerden daha sonra tanitildi Zamanla stel Anit 19 veya La Venta Stela 1 gibi figurlerin basit temsilinden tarihi olaylarin temsillerine ozellikle yoneticileri mesrulastiran eylemlere dogru degisti Bu egilim cetvellerin goruntulerini yazi ve takvim tarihleriyle birlestiren La Mojarra Stela 1 gibi Olmec sonrasi anitlarda doruk noktasina ulasacaktir Devasa kafalar Ana fikir Olmek devasa kafalar Olmek medeniyetinin en bilinen yonu muazzam migferli basliklardir Kolomb oncesi hicbir metnin aciklamadigi gibi bu etkileyici anitlar bircok spekulasyona konu olmustur Bir kez top oyunculari olarak teorize edildiginde bu kafalarin belki de beyzbol oyuncusu gibi giyinmis yoneticilerin portreleri oldugu artik genel olarak kabul edilmektedir Bireysellikle asilanan hicbir kafa birbirine benzemez ve migfer benzeri basliklar kisisel veya grup sembollerini dusunduren ayirt edici unsurlarla suslenmistir Bazilari ayrica Mezoamerikan halkinin kisinin tum deneyimleri ve duygulari ile birlikte ruhun kafanin icinde yer aldigina inandigini iddia etti Bugune kadar on yedi devasa kafa gun yuzune cikarildi Mekan Miktar TanimlamalarSan Lorenzo 10 1 den 10 a Devasa KafalarLa Venta 4 1 den 4 e kadar olan anitlarTres Zapotes 2 A ve Q AnitlariRancho la Cobata 1 Anit 1 Basliklar 3 4 m 11 ft yukseklikteki Rancho La Cobata kafasindan 1 47 m 4 ft 10 inc yukseklikteki Tres Zapotes ciftine kadar degismektedir Arastirmacilar en buyuk kafalarin 25 ila 55 ton 28 ila 61 kisa ton arasinda oldugunu hesapliyor Baslar Sierra de los Tuxtlas ta bulunan volkanik bazaltin tek bloklarindan veya kayalarindan oyulmustu Ornegin Tres Zapotes kafalari Tuxtlas in bati ucundaki Cerro el Vigia zirvesinde bulunan bazalttan yontulmustu Ote yandan San Lorenzo ve La Venta kafalari muhtemelen guneydogu tarafindaki Cerro Cintepec bazaltindan oyulmus belki de yakinlardaki Llano del Jicaro atolyesinde duzinelerce yere suruklenmis veya yuzdurulmustur mil uzakta Devasa bir kafayi hareket ettirmenin uc ila dort ay boyunca 1 500 kisinin cabasini gerektirdigi tahmin edilmektedir Bazi basliklar ve diger bircok anit cesitli sekillerde parcalandi gomuldu ve parcalandi yeni yerlere yerlestirildi ve veya yeniden gomuldu Bazi anitlar ve en az iki kafa geri donusturuldu veya yeniden oyuldu ancak bunun sadece tas kitligindan mi yoksa bu eylemlerin rituel veya baska cagrisimlara sahip olup olmadigi bilinmemektedir Bilim adamlari bazi sakatlamalarin sadece yikimin otesinde bir onemi olduguna inaniyorlar ancak bazi bilim adamlari hala ic catismalari veya daha az olasilikla bir faktor olarak istilayi goz ardi etmiyorlar Duz yuzlu kalin dudakli kafalar bazi Afrika yuz ozelliklerine benzerliklerinden dolayi bazi tartismalara neden olmustur Bu karsilastirmaya dayanarak bazi yazarlar Olmeklerin Yeni Dunya ya goc eden Afrikalilar oldugunu soylediler Ancak arkeologlarin ve diger Mezoamerikali bilim adamlarinin buyuk cogunlugu Kolomb oncesi Afrika ile temas iddialarini reddediyor Devasa baslarin yuz hatlarina iliskin aciklamalar bazalt kayalar uzerinde izin verilen sig bosluk nedeniyle kafalarin bu sekilde oyulmus olma olasiligini icerir Digerleri genis burunlara ve kalin dudaklara ek olarak kafalarin gozlerinin de genellikle epiktik kivrimi gosterdigini ve tum bu ozelliklerin modern Mezoamerikan Kizilderililerinde hala bulunabilecegini belirtiyor Ornegin 1940 larda sanatci sanat tarihcisi Miguel Covarrubias Olmek sanat eserlerinin ve modern Meksika yerlilerinin yuzlerine cok benzer yuz ozelliklerine sahip bir dizi fotograf yayinladi Afrika kokenli hipotez Olmek oymaciliginin icinde yasayanlarin bir temsili oldugunu varsayar Olmek oymaciligindaki tam temsil kulliyatina bakildiginda hakli cikarilmasi zor bir varsayimdir Ivan Van Sertima Tres Zapotes basindaki yedi orgunun Etiyopya sac stili oldugunu iddia etti ancak cagdas bir tarz olduguna dair hicbir kanit sunmadi Misirbilimci Frank J Yurco Olmec orgulerinin cagdas Misir veya Nubia orgulerine benzemedigini soyledi Richard Diehl Kafalarin Soteapan Acayucan ve bolgedeki diger sehirlerin sokaklarinda hala gorulen Amerikan Kizilderili fiziksel tipini tasvir ettigine hic suphe yok Yesim yuz maskeleri Baska bir artefakt turu cok daha kucuktur yuz yesiminden maske seklinde sert tas oymalar Yesim ozellikle degerli bir malzemedir ve yonetici siniflar tarafindan bir rutbe isareti olarak kullanilmistir MO 1500 lerde Olmec erken donem heykeltiraslari insan formunda ustalasti Bu El Manati nin bataklik batakliklarinda bulunan ahsap Olmek heykelleriyle belirlenebilir Radyokarbon tarihleme Olmek parcalarinin kesin yasini soyleyemeden once arkeologlar ve sanat tarihcileri cesitli eserlerdeki benzersiz Olmek stilini fark ettiler Kuratorler ve akademisyenler Olmek tarzi yuz maskelerine atifta bulunurlar ancak bugune kadar arkeolojik olarak kontrol edilen Olmek baglaminda hicbir ornek bulunamamistir Bunlar su anda Mexico City olan Tenochtitlan in toren altepetlinde bolge kasitli olarak biriktirilen biri de dahil olmak uzere diger kulturlerin alanlarindan kurtarildilar Aztekler onu gomduklerinde maske muhtemelen yaklasik 2000 yasinda olacakti bu da bu tur maskelerin Avrupa daki Roma antikalari gibi degerli ve toplanmis oldugunu one suruyordu Olmek tarzi derin gozlerin burun deliklerinin ve guclu hafif asimetrik agzin kombinasyonunu ifade eder Olmek stili ayni zamanda hem insanlarin hem de jaguarlarin yuz ozelliklerini cok belirgin bir sekilde birlestirir Olmek sanatlari jaguarlarin one ciktigi Olmek dinine guclu bir sekilde baglidir Olmek halki uzak gecmiste bir jaguar ve bir kadin arasinda bir jaguar irkinin yapildigina inaniyordu Bulunabilen bir jaguar kalitesi Olmek sanatindaki bircok dogaustu varligin alnindaki keskin yariktir Bu keskin yarik jaguarlarin dogal girintili basiyla iliskilidir Kunz eksenleri Kunz baltalari adak eksenleri olarak da bilinir jaguarlari temsil eden ve gorunuse gore ritueller icin kullanilan figurlerdir Cogu durumda kafa seklin toplam hacminin yarisidir Tum Kunz baltalarinin duz burunlari ve acik agzi vardir Kunz adi 1890 da bir figuru tanimlayan Amerikali mineralog George Frederick Kunz dan geliyor Kalbinin otesindeOlmek kalbi bolgesinin yuzlerce kilometre disindaki sitelerin arkeolojik kayitlarinda Olmek tarzi eserler tasarimlar figurinler anitlar ve ikonografi bulundu Bu siteler sunlari icerir Orta Meksika Tlatilco ve Tlapacoya eserler arasinda ici bos bebek yuzu motifli figurinler ve seramik uzerine Olmec tasarimlari bulunan Meksika Vadisi ndeki Tlatilco kulturunun onemli merkezleri Olmec tarzi anitsal sanat ve Olmec tarzi figurlerle kaya sanatinin sergilendigi Orta Meksika daki Morelos Vadisi nde yer alan Chalcatzingo Ayrica 2007 yilinda arkeologlar Morelos ta Olmek ten etkilenen bir sehir olan Zazacatla yi ortaya cikardilar Mexico City nin yaklasik 25 mil 40 kilometre guneyinde bulunan Zazacatla MO 800 ile 500 arasinda yaklasik 2 6 km lik bir alani kapladi Bati Meksika Guerrero daki Teopantecuanitlan Olmek tarzi anitsal sanatin yani sira kendine ozgu Olmek ozelliklerine sahip sehir planlarini da sergiliyor Ayrica Juxtlahuaca ve Oxtotitlan magara resimlerinde Olmek tasarimlari ve motifleri bulunmaktadir Guney Meksika ve Guatemala Olmec etkisi Guney Maya bolgesindeki cesitli yerlerde de gorulmektedir Guatemala da olasi Olmek etkisi gosteren siteler arasinda San Bartolo Takalik Abaj ve La Democracia bulunmaktadir Etkilesimin dogasi Olmek tuccarlarinin uzun vadeli ticareti diger bolgelerin Olmek kolonizasyonu diger sehirlere seyahat eden Olmek zanaatkarlari gelismekte olan kasabalar yoluyla Olmek sanatsal stillerinin bilincli taklidi dahil olmak uzere Olmek etkisinin merkezin cok disinda meydana gelmesini aciklamak icin bircok teori gelistirilmistir Hatta bazilari Olmek askeri hakimiyeti ihtimalini veya Olmek ikonografisinin aslinda merkezin disinda gelistirildigini one suruyor Genel olarak kabul edilen ancak hicbir sekilde oybirligi ile olmayan yorum Olmek tarzi eserlerin her boyutta elit statuyle iliskilendirildigi ve statulerini guclendirmek amaciyla Olmek Formatif Donem sefleri tarafindan benimsenmedigidir Toltekler Aztekler Inkalar Mayalar