Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddenin içeriğinin Türkçeleştirilmesi veya doğrultusunda düzeltilmesi gerekmektedir. Bu maddedeki yazım ve noktalama yanlışları ya da anlatım bozuklukları giderilmelidir. (Yabancı sözcükler yerine Türkçe karşılıklarının kullanılması, karakter hatalarının düzeltilmesi, dilbilgisi hatalarının düzeltilmesi vs.) Düzenleme yapıldıktan sonra bu şablon kaldırılmalıdır. |
Bu madde, uygun değildir. (Şubat 2022) |
Paleoklimatoloji, doğrudan ölçümlerin alınmadığı iklimlerin incelenmesidir. Araçsal kayıtlar Dünya tarihinin yalnızca küçük bir bölümünü kapsadığından, eski iklimin yeniden inşası, doğal çeşitliliği (varyasyonu ) ve mevcut iklimin evrimini anlamak için önemlidir. Paleoklimatoloji, kayalar, tortular, sondaj delikleri, , , içinde korunmuş verileri elde etmek için Dünya ve yaşam bilimlerinden çeşitli PROXY yöntemlerini kullanır. Vekilleri tarihlendirme teknikleriyle birleştirilen bu paleoiklim kayıtları, geçmiş durumlarını belirlemek için kullanılır.
Paleoklimatolojinin bilimsel alanı 20. yüzyılda olgunlaştı. Paleoklimatologlar tarafından incelenen kayda değer dönemler, Dünya'nın geçirdiği sık buzullaşma, YOUNGER DRYAS (soğuk iklim koşulları ve kuraklığın jeolojik kısa dönemidir.) gibi hızlı soğuma olayları ve Paleosen–Eosen Termal Maksimum sırasındaki hızlı ısınma hızıdır. Çevrede ve biyoçeşitlilikte geçmişte meydana gelen değişikliklerle ilgili çalışmalar, genellikle mevcut duruma, özellikle de iklimin kitlesel yok oluşlar ve biyotik iyileşme ve mevcut küresel ısınma üzerindeki etkisi üzerine yansır.
GEÇMİŞ
Ana maddeler: İklim değişikliği biliminin tarihi ve Tarihsel klimatoloji
Değişen iklim kavramları, muhtemelen uzun süreli kuraklık ve sellerin yaşandığı eski Mısır, Mezopotamya, İndus Vadisi ve Çin'de gelişti. On yedinci yüzyılda Robert Hooke, Dorset'te bulunan dev kaplumbağa fosillerinin, Dünya'nın eksenindeki bir kayma ile açıklanabileceğini düşündüğü bir zamanlar daha sıcak olan bir iklimle açıklanabileceğini öne sürdü. O dönemde fosiller, genellikle İncil'deki bir selin sonucu olarak açıklandı. 19. yüzyılın başlarında amatör astronom Heinrich Schwabe tarafından başlatılan güneş lekelerinin sistematik gözlemleri, Güneş'in Dünya'nın iklimi üzerindeki etkisine ilişkin bir tartışma başlattı.
Paleoklimatolojinin bilimsel çalışma alanı, 19. yüzyılın başlarında, buzullar ve dünyanın geçmiş iklimindeki doğal değişikliklerle ilgili keşiflerin sera etkisini anlamaya yardımcı olduğu zaman daha da şekillenmeye başladı. Paleoklimatoloji ancak 20. yüzyılda birleşik bir bilimsel alan haline geldi. Daha önce, Dünya'nın iklim tarihinin farklı yönleri çeşitli disiplinler tarafından inceleniyordu. 20. yüzyılın sonunda, Dünya'nın eski iklimlerine ilişkin deneysel araştırmalar, karmaşıklığı artan bilgisayar modelleriyle birleştirilmeye başlandı. Bu dönemde de yeni bir hedef geliştirildi: mevcut iklim değişikliği hakkında bilgi sağlayabilecek eski analog iklimler bulmak.
ANTİK İKLİMLERİN YENİDEN İNŞASI
Ana madde: Proxy (iklim)
Paleoklimatologlar, eski iklimleri anlamak için çok çeşitli teknikler kullanmışlardır. Kullanılan teknikler, hangi değişkenin yeniden yapılandırılması gerektiğine (sıcaklık, yağış veya başka bir şey) ve ilgili iklimin ne kadar önce meydana geldiğine bağlıdır. Örneğin, izotopik verilerin çoğunun kaynağı olan derin deniz kaydı, yalnızca sonunda batan okyanus plakalarında bulunur: kalan en eski malzeme 200 milyon yaşındadır. Daha eski çökeltiler ayrıca diyajenez nedeniyle bozulmaya daha yatkındır. Verilerdeki çözünürlük ve güven zamanla azalmaktadır.
İKLİM İÇİN VEKİLLER
Buz
Dağ buzulları ve kutup buzulları / buz tabakaları, paleoklimatolojide pek çok veri sağlar. Grönland ve Antarktika'daki buzullardaki buz kazma projeleri, EPICA projesinde 800.000 yıldan fazla, birkaç yüz bin yıl öncesine ait veriler sağlamıştır.
- Düşen kar içinde hapsolmuş hava, kar buzulda daha sonraki yılların karının ağırlığı altında sıkışarak buza dönüştüğü için minik kabarcıklarla kaplanır. Hapsolmuş hava, buzun oluştuğu andan itibaren hava bileşiminin doğrudan ölçümü için son derece değerli bir kaynak olduğunu kanıtlamıştır.
- Buz birikimindeki mevsimsel duraklamalar nedeniyle katmanlaşma gözlemlenebilir ve çekirdeğin belirli derinliklerini zaman aralıklarıyla ilişkilendirerek kronoloji oluşturmak için kullanılabilir.
- Tabaka kalınlığındaki değişiklikler yağış veya sıcaklıktaki değişiklikleri belirlemek için kullanılabilir.
- Buz katmanlarındaki Oksijen-18 miktar değişiklikleri (-18O), ortalama okyanus yüzey sıcaklığındaki değişiklikleri temsil eder. Daha ağır O-18 içeren su molekülleri, normal Oksijen-16 izotopunu içeren su moleküllerinden daha yüksek bir sıcaklıkta buharlaşır. O-18'in O-16'ya oranı sıcaklık arttıkça daha yüksek olacaktır. Ayrıca, suyun tuzluluğu ve buz tabakalarında hapsolmuş su hacmi gibi diğer faktörlere de bağlıdır. Bu izotop oranlarında çeşitli döngüler tespit edilmiştir.
- Polen, buz çekirdeklerinde gözlendi ve hangi bitkilerin oluştuğunu anlamak için kullanılabilir. Polen bol miktarda üretilir ve dağılımı tipik olarak iyi anlaşılır. Belirli bir katman için bir polen sayısı, o katmanın kontrollü bir örneğinde türe (şekle) göre kategorize edilen toplam polen miktarı gözlemlenerek üretilebilir. Zaman içinde bitki sıklığındaki değişiklikler, çekirdekteki polen sayımlarının istatistiksel analizi yoluyla çizilebilir. Hangi bitkilerin mevcut olduğunu bilmek, yağış ve sıcaklık ile mevcut fauna türlerini anlamayı sağlar. Palinoloji, bu amaçlar için polen çalışmalarını içermektedir.
- Volkanik kül bazı katmanlarda bulunur ve katman oluşumunun zamanını belirlemek için kullanılabilir. Her volkanik olay, kendine özgü bir dizi özelliğe (parçacıkların şekli ve rengi, kimyasal imza) sahip kül dağıttı. Kül kaynağının oluşturulması, buz tabakasıyla ilişkilendirmek için bir zaman aralığı oluşturacaktır.
Çok uluslu bir konsorsiyum, Avrupa Antarktika Buz Çekme Projesi (EPICA), Doğu Antarktika buz tabakasında Dome C'de bir buz çekirdeği kazdı ve yaklaşık 800.000 yıl önce buz aldı. Uluslararası buz çekirdeği topluluğu, Buz Çekirdeği Bilimlerinde Uluslararası Ortaklıklar (IPICS) himayesi altında, Antarktika'dan mümkün olan en eski buz çekirdeği rekorunu elde etmek için öncelikli bir proje tanımladı; bu, 1,5 milyon yıl öncesine kadar uzanan bir buz çekirdeği rekorudur.
DENDROKLİMATOLOJİ
Ana madde: Dendroklimatoloji
İklim bilgisi, ağaç büyümesindeki değişikliklerin anlaşılmasıyla elde edilebilir. Genellikle ağaçlar, iklim değişkenlerindeki değişikliklere büyümeyi hızlandırarak veya yavaşlatarak yanıt verir; bu da genellikle büyüme halkalarında daha fazla veya daha az kalınlık ile yansıtılır. Ancak farklı türler, iklim değişkenlerindeki değişikliklere farklı şekillerde yanıt verir. Bir ağaç halkası kaydı, belirli bir bölgedeki birçok yaşayan ağaçtan bilgi toplanarak oluşturulur.
Çürümeden kaçan daha eski bozulmamış ahşap, halka derinliği değişikliklerini çağdaş örneklerle eşleştirerek rekorun kapsadığı süreyi uzatabilir. Bu yöntemi kullanarak, bazı bölgelerde birkaç bin yıl öncesine ait ağaç halkası kayıtları var. Çağdaş bir kayıtla bağlantısı olmayan eski ahşap, genellikle radyokarbon teknikleriyle tarihlendirilebilir. Bir ağaç halkası kaydı, belirli bir alana karşılık gelen yağış, sıcaklık, hidroloji ve yangınla ilgili bilgi üretmek için kullanılabilir.
TORTUL İÇERİK
Daha uzun bir zaman ölçeğinde, jeologlar veri için tortul kayıtlara başvurmaları gerekir.
- Bazen kaya oluşturmak üzere taşlanmış tortular, belirli iklim bölgelerinin özelliği olabilecek korunmuş bitki örtüsü, hayvan, plankton veya polen kalıntılarını içerebilir.
- Alkenonlar gibi biyobelirteç molekülleri, oluşum sıcaklıkları hakkında bilgi verilebilir.
- Foraminifera testlerinde kimyasal imzalar, özellikle kalsitin Mg / Ca oranı, geçmiş sıcaklığı yeniden yapılandırmak için kullanılabilir.
- İzotopik oranlar daha fazla bilgi sağlanabilir. Spesifik olarak, δ18O kaydı, sıcaklık ve buz hacmindeki değişikliklere yanıt verir ve δ13C kaydı, genellikle çözülmesi zor olan bir dizi faktörü yansıtmaktadır.
SEDİMANTER FASİYES
Daha uzun bir zaman ölçeğinde, kaya kayıtları deniz seviyesinde yükselme ve düşme belirtileri gösterebilir ve "fosilleşmiş" kum tepeleri gibi özellikler belirlenebilir. Bilim adamları, milyarlarca yıl öncesine dayanan tortul kayaları inceleyerek uzun vadeli iklimi kavrayabilirler. Dünya tarihinin ayrı dönemlere bölünmesi, büyük ölçüde, koşullardaki büyük değişiklikleri sınırlayan tortul kaya katmanlarındaki görünür değişikliklere dayanmaktadır. Genellikle, iklimde büyük değişimler içerirler.
SKLEROKRONOLOJİ
Mercanlar (ayrıca sklerokronolojiye de bakınız )
Mercan "halkaları", su sıcaklığı, tatlı su akışı, pH değişiklikleri ve dalga hareketi gibi farklı şeylere tepki vermeleri dışında ağaç halkalarına benzer. Oradan, son birkaç yüzyıldaki deniz yüzeyi sıcaklığını ve su tuzluluğunu elde etmek için belirli ekipmanlar kullanılabilir. Mercan kırmızısı alglerinin δ18O değeri, birçok geleneksel tekniğin sınırlı olduğu yüksek enlemlerde ve tropik bölgelerde deniz yüzeyi sıcaklığı ve deniz yüzeyi tuzluluğunun birleşik bir temsilini sağlamaktadır.
MANZARA DOĞAL GÖRÜNTÜ ARAZİ ŞEKİLLERİ
İklimsel jeomorfolojide bir yaklaşım, eski iklimleri ortaya çıkarmak için yer şekillerini yeniden incelemektir. Genellikle geçmiş iklimler hakkında endişe duymak, iklimsel jeomorfoloji bazen tarihsel jeolojinin bir teması olarak kabul edilir. İklimsel jeomorfoloji, jeomorfolojik kayıtlarda nadiren fark edilebildiğinden, yakın zamandaki (Kuaterner, Holosen) büyük iklim değişikliklerini incelemek için sınırlı bir kullanım alanına sahiptir.
Vekillerin zamanlaması
Jeokronoloji alanında, belirli vekillerin kaç yaşında olduğunu belirlemeye çalışan bilim adamları vardır. Ağaç halkaları ve mercanların yakın zamandaki vekil arşivleri için ayrı yıl halkaları sayılabilir ve kesin bir yıl belirlenebilir. Radyometrik tarihleme, vekillerdeki radyoaktif elementlerin özelliklerini kullanır. Daha eski materyalde, radyoaktif materyalin çoğu bozulmuş olacak ve farklı elementlerin oranı yeni vekillerden farklı olacaktır. Radyometrik tarihlemeye bir örnek, radyokarbon tarihlemesidir. Havada, kozmik ışınlar sürekli olarak nitrojeni belirli bir radyoaktif karbon izotopu olan 14C'ye dönüştürür. Bitkiler daha sonra bu karbonu büyümek için kullandıklarında, bu izotop artık yenilenmez ve çürümeye başlar. 'Normal' karbon ve Karbon-14 oranı, bitki materyalinin atmosferle ne kadar süredir temas halinde olmadığına dair bilgi verir.
DÜNYA TARİHİNDEKİ ÖNEMLİ İKLİM OLAYLARI
Ayrıca bakınız: İklim tarihindeki dönemlerin ve olayların listesi, Buzullaşma Zaman Çizelgesi ve Dünya Tarihi
Kayıt zaman içinde geriye gittikçe kesin iklim olayları bilgisi azalır, ancak bazı önemli iklim olayları bilinmektedir:
- Zayıf genç Güneş paradoksu (başlangıç)
- Huron Buzullaşması (~ 2400 Mya Dünya muhtemelen Büyük Oksijenasyon Olayı nedeniyle tamamen buzla kaplı )
- Daha sonra Neoproterozoik Kartopu Dünyası (~ 600 Mya, Kambriyen Patlamasının habercisi )
- And-Sahra Buzullaşması (~ 450 Mya)
- Karbonifer Yağmur Ormanı Çöküşü (~ 300 Mya)
- Permiyen-Triyas neslinin tükenme olayı (251,4 Mya)
- Okyanus anoksik olayları (~ 120 Mya, 93 Mya ve diğerleri)
- Kretase – Paleojen nesli tükenme olayı (66 Mya)
- Paleosen – Eosen Termal Maksimum (Paleosen - Eosen, 55 Mya)
- Genç Dryas / The Big Freeze (Genç buzullaşma )(~ MÖ 11.000)
- Holosen iklimsel optimum (~ MÖ 7000– MÖ 3000)
- 535–536 (MS 535–536) arasında aşırı hava olayları
- Orta Çağ Sıcak Dönemi (900–1300)
- Küçük Buz Devri (1300–1800)
- Yaz Olmadan Geçen Yıl (1816)
Atmosferin Tarihi
Ayrıca bakınız: Dünya'nın Atmosfer ve Dünya'nın Tarihi
En Erken Atmosfer
Birinci bir atmosfer gazların oluşması düşünülmüştü güneş bulutsu, esas olarak, hidrojeni, ek olarak, şu anda Jüpiter ve Satürn gibi gaz devlerinde bulunanlar gibi basit hidritler, özellikle de su buharı, metan ve amonyak olabilirdi. Güneş bulutsusu dağıldıkça, gazlar, kısmen güneş rüzgârının etkisiyle kaçacaktı.
İkinci Atmosfer
Büyük ölçüde nitrojen, karbondioksit ve inert gazlardan oluşan bir sonraki atmosfer, dev asteroitler tarafından Dünya'nın geç ağır bombardımanı sırasında üretilen gazlarla desteklenen volkanizmadan gaz çıkışı ile üretildi . Karbondioksit emisyonlarının büyük bir kısmı kısa süre sonra suda çözüldü ve karbonat tortuları oluşturdu.
Su ile ilgili çökeltilerin 3,8 milyar yıl öncesine ait olduğu bulundu. Yaklaşık 3,4 milyar yıl önce, nitrojen o zamanki istikrarlı "ikinci atmosfer" in en önemli parçasıydı. Atmosferin tarihinde çok yakında yaşamın bir etkisi hesaba katılmalıdır çünkü erken yaşam formlarının ipuçları 3,5 milyar yıl öncesine kadar uzanıyordu. Erken Güneş'in %30 daha düşük güneş ışımasıyla (bugüne kıyasla) tam olarak uyumlu olmaması gerçeği, " zayıf genç Güneş paradoksu " olarak tanımlanmıştır.
Bununla birlikte, jeolojik kayıtlar, yaklaşık 2,4 milyar yıl önceki bir soğuk buzul fazı dışında, Dünya'nın erken dönem sıcaklık kayıtları sırasında sürekli olarak nispeten sıcak bir yüzey gösteriyor . Arkaya çağının sonlarında, görünüşe göre 2,7 milyar yıl önce stromatolit fosilleri olarak bulunan fotosentez yapan siyanobakterilerden (bkz. Büyük Oksijenasyon Olayı ) oksijen içeren bir atmosfer gelişmeye başladı . İlk bazik karbon izotopisi (izotop oranı oranları) bugün bulunanlarla oldukça uyumluydu ve bu da karbon döngüsünün temel özelliklerinin 4 milyar yıl kadar erken bir zamanda tesis edildiğini göstermektedir.
Üçüncü Atmosfer
Kıtaların levha tektoniği tarafından sürekli yeniden düzenlenmesi, karbondioksiti büyük kıtasal karbonat depolarına ve bu depolardan aktararak atmosferin uzun vadeli evrimini etkiler. Büyük Oksijenasyon Olayı sırasında yaklaşık 2,4 milyar yıl öncesine kadar atmosferde serbest oksijen yoktu ve görünüşü bantlı demir oluşumlarının sonunda belirtiliyor . O zamana kadar fotosentez tarafından üretilen oksijen, başta demir olmak üzere indirgenmiş materyallerin oksidasyonu ile tüketiliyordu. Oksijen üretim hızı indirgeyici malzemelerin mevcudiyetini aşmaya başlayıncaya kadar serbest oksijen molekülleri atmosferde birikmeye başlamadı. Bu nokta, indirgeyici bir atmosferden oksitleyici biratmosfer. O 2, Prekambriyen sonunda% 15'in üzerinde sabit bir duruma ulaşana kadar büyük farklılıklar gösterdi. Aşağıdaki zaman aralığı olduğu Fanerozoyik oksijen nefes alma sırasında çok uzun zaman, metazoan canlılar görülmeye başlamıştı.
Atmosferdeki oksijen miktarı, son 600 milyon yılda dalgalanma göstermiş ve Karbonifer döneminde % 35'lik bir zirveye ulaşarak bugünün% 21'inden önemli ölçüde daha yüksektir. Atmosferdeki değişiklikleri iki ana süreç yönetir: bitkiler atmosferdeki karbondioksiti kullanır, oksijen açığa çıkarır ve pirit ve volkanik patlamaların parçalanması kükürt açığa çıkar, oksitlenen ve dolayısıyla atmosferdeki oksijen miktarını azaltan atmosfere. Bununla birlikte, volkanik püskürmeler, bitkilerin oksijene dönüştürebildiği karbondioksiti de serbest bırakır. Atmosferdeki oksijen miktarındaki değişmenin kesin nedeni bilinmemektedir. Atmosferde çok oksijen bulunan dönemler, hayvanların hızlı gelişimi ile ilişkilidir. Günümüz atmosferi, hayvanların hızlı gelişimi için yeterince yüksek olan% 21 oksijen içermektedir.
Jeolojik Çağlar boyunca iklim
Ayrıca bakınız: Buzullaşma zaman çizelgesi
- Huronian buzullaşma, Dünya tarihinin bilinen ilk buzullaşma ve milyon yıl önce 2100 2400 sürdü.
- Cryogenian buzullaşma 720 milyon 635 yıl önce sürdü.
- And-Sahra buzullaşma 450 milyon 420 yıl önce sürdü.
- Karoo buzullaşma 360 milyon 260 yıl önce sürdü.
- Kuvaterner buzullaşma cari buzullaşması dönemdir ve 2.580.000 yıl önce başladı.
2020'de bilim adamları, son 66 milyon yıl boyunca Dünya'nın iklimindeki değişimlerin sürekli, yüksek doğrulukta bir kaydını yayınladılar ve değişen sera gazı seviyeleri ve kutup buz tabakası hacimlerini içeren geçişlerle ayrılmış dört iklim durumu belirlediler . Çeşitli kaynakların verilerini entegre ettiler. Dinozor neslinin tükenmesinden bu yana en sıcak iklim durumu olan "Sera", 56 Mya'dan 47 Mya'ya kadar dayandı ve ortalama modern sıcaklıklardan ~ 14 °C daha sıcaktı.
Prekambriyen iklimi
Ana madde: Prekambriyen
Geç Prekambriyen iklimi, dünyanın büyük bir kısmına yayılan bazı büyük buzullaşma olaylarını gösterdi . Bu sırada kıtalar Rodinia süper kıtasında toplanmıştı. Kartopu Dünyası hipotezine yol açan devasa kiremit birikintileri ve anormal izotopik imzalar bulundu. As Proterozoik Eon sona ererken, Toprak ısınmaya başladı. Kambriyen ve Fanerozoik'in şafağında, Kambriyen patlamasında, ortalama küresel sıcaklıklar yaklaşık 22 °C olan yaşam formları boldu.
Faneorozik İklim
Ana madde: Fanerozoik
Sanayi öncesi çağların başlıca etkenleri, güneşin farklılıkları, volkanik küller ve soluklar, dünyanın güneşe doğru göreceli hareketleri ve büyük deniz akıntıları, havzalar ve okyanus salınımlarında olduğu gibi tektonik olarak tetiklenen etkiler olmuştur. Erken Phanerozoik'te, artan atmosferik karbondioksit konsantrasyonları, artan küresel sıcaklıkları sürmek veya yükseltmekle ilişkilendirilmiştir. Royer ve ark. 2004 Phanerozoik'in geri kalanı için bugünün modern değer aralığına benzer olduğu hesaplanan bir iklim hassasiyetini buldu.
Tamamen buzul bir Dünya ile buzsuz bir Dünya arasındaki küresel ortalama sıcaklık farkının yaklaşık 10 °C olduğu tahmin ediliyor, ancak yüksek enlemlerde ve düşük enlemlerde çok daha büyük değişiklikler gözlemlenmiştir. Büyük ölçekli buz tabakalarının geliştirilmesi için bir gereklilik, kutuplarda veya yakınında kıtasal kara kütlelerinin düzenlenmesidir. Kıtaların levha tektoniği tarafından sürekli yeniden düzenlenmesi, uzun vadeli iklim evrimini de şekillendirebilir. Bununla birlikte, kutuplarda kara kütlelerinin varlığı veya yokluğu, buzulları garanti altına almak veya kutup buzullarını hariç tutmak için yeterli değildir. Benzer kutup kara parçası iken Kanıt Dünya iklimi geçmiş sıcak dönemlerin var Antarktika ev vardı buz tabakaları yerine yaprak döken ormanlar mevcuttu.
Jura ve Kretase arasındaki nispeten ılık yerel minimum, Pangaea süper kıtasının parçalanması nedeniyle yitim ve okyanus ortası sırt volkanizmasının artışıyla birlikte gider.
Sıcak ve soğuk iklimler arasındaki uzun vadeli evrimin üst üste bindirilmesi, iklimde mevcut buzul çağının değişen buzul ve buzullararası durumlarına benzer ve bazen daha şiddetli birçok kısa vadeli dalgalanma olmuştur . Paleosen-Eosen Termal Maksimum gibi en şiddetli dalgalanmalardan bazıları, okyanuslardaki doğal metan klatrat rezervuarlarının ani çökmelerinden kaynaklanan hızlı iklim değişiklikleriyle ilişkili olabilir.
Kretase-Paleojen neslinin tükenmesi olayının nedeni olarak, bir göktaşı çarpmasından sonra meydana gelen benzer, tek bir şiddetli iklim değişikliği olayı önerilmiştir . Diğer önemli eşikler, önerilen çeşitli nedenlerle Permiyen-Triyas ve Ordovisiyen-Silüriyen nesli tükenme olaylarıdır.
Kuaterner İklim
Ana madde: Kuaterner
Ayrıca bakınız: Son 2.000 yılın büyük ölçekli sıcaklık rekonstrüksiyonlarının listesi
Kuaterner jeolojik dönem geçerli bir iklime sahiptir. Geçtiğimiz 2,2-2,1 milyon yıldır (Geç Neojen Dönemindeki Kuaterner'den önce başlayan) bir buz-buzul çağı döngüsü yaşanmıştır.
Sağdaki grafikte, döngülerin güçlü 120.000 yıllık periyodikliğine ve eğrilerin çarpıcı asimetrisine dikkat edin. Bu asimetrinin, geri besleme mekanizmalarının karmaşık etkileşimlerin
den kaynaklandığına inanılmaktadır. Buzul çağlarının ilerleyen adımlarla derinleştiği görülmüştür, ancak buzullararası koşullara geri dönüş büyük bir adımda gerçekleşir.
Soldaki grafik, çeşitli kaynaklardan son 12.000 yıldaki sıcaklık değişimini göstermektedir. Kalın siyah eğri bir ortalamadır.
İklim zorlamaları
Ana madde: İklim değişikliği Nedenler
İklim zorlaması, Dünya tarafından alınan ışıyan enerji (güneş ışığı ) ile uzaya giden uzun dalga radyasyon arasındaki farktır . Radyatif CO dayalı ölçülür zorlamalara miktardan Tropopausedaki Dünya yüzeyinde meydana gelen metrekare başına watt birimi cinsinden. bağlı olarak radyatif dengesi, gelen ve giden enerji, toprak ya da aşağı ısıtır yukarı veya soğur. Güneş değişikliklerden Dünya ışınımsal denge kaynaklanır güneşlenme ve konsantrasyonlarının sera gazları ve aerosoller. İklim değişikliği, Dünya küresindeki iç süreçlerden ve / veya dış zorlamalardan kaynaklanıyor olabilir.
İç süreçler ve zorlamalar
Dünya'nın iklim sistemi gerektirir atmosfer, biyosfer, kryosfer, hidrosfer ve litosfer dünyanın kürelerden bu süreçlerin toplamını iklimi etkileyen şeydir. Sera gazları, iklim sisteminin içsel zorlaması olarak hareket eder. İklim bilimi ve paleoklimatolojideki özel ilgi alanları zorlamaların toplamına yanıt olarak dünya iklim duyarlılığının incelenmesine odaklanmaktadır.
Örnekler:
-Termohalin Dolaşımı (Hidrosfer) (Okyanuslarda ki derin dolaşım )
-Yaşam (Biyosfer)
Dış Zorlamalar
- Milankovitch devirleri Güneş topraklama mesafesini ve konumunu belirlemek Güneş ışığı, Dünya tarafından alınan toplam güneş radyasyonu miktarıdır.
- Volkanik patlamalar harici zorlama kabul edilir.
- Atmosferin veya arazi kullanımının bileşiminde ki insan değişimleri.
Mekanizmalar
Milyonlarca yıllık zaman ölçekleri üzerinde, sıradağların yükselmesi ve ardından kayaların ve toprakların ayrışma süreçleri ve tektonik plakaların batması, karbon döngüsünün önemli bir parçasıdır. Ayrışma, minerallerin kimyasallarla (özellikle CO2 ile silikat ayrışması) reaksiyona girmesi ve böylece CO2'yi atmosferden uzaklaştırarak ve ışıma zorlamasını azaltarak CO2'yi tutar. Bunun ters etkisi, atmosfere CO2 yayarak doğal sera etkisinden sorumlu olan ve böylece buzullaşma (Buz Devri) döngülerini etkileyen volkanizmadır. James Hansen, insanların geçmişte doğal süreçlerden 10.000 kat daha hızlı CO2 saldığını öne sürüldü.
Buz tabakası dinamikleri ve kıta konumları (ve bağlantılı bitki örtüsü değişiklikleri), dünya ikliminin uzun vadeli evriminde önemli faktörler olmuştur. Dünya tarihinde CO2'nin küresel sıcaklıklar üzerinde güçlü bir kontrole sahip olduğu CO2 ile sıcaklık arasında da yakın bir korelasyon vardır.
Ayrıca Bakınız:
- Paleooşinografi
- Paleotermometri, eski sıcaklıkların incelenmesi
- Paleohidroloji, jeolojik zaman ölçeklerinde hidrolojideki değişikliklerin incelenmesi
- Paleotempestoloji, geçmiş tropikal siklon aktivitesinin incelenmesi
- Dünyanın farklı yaş ve iklimlerinin Paleomap Haritası
- Tarihi ve tarih öncesi iklim göstergeleri tablosu
Kaynakça
- ^ https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-0-12-386913-5
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ocak 2021.
- ^ ab"Arşivlenmiş kopya". 4 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021.
- ^ https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9780231503044
- ^ https://api.semanticscholar.org/CorpusID:30125808
- ^ https://doi.org/10.1130%2FG24635A.1
- ^ https://api.semanticscholar.org/CorpusID:6088699
- ^ https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-0-444-51794-4
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ocak 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021.
- ^ https://api.semanticscholar.org/CorpusID:221593388
- ^ https://api.semanticscholar.org/CorpusID:4388925
- ^ https://doi.org/10.1130%2F1052-5173%282004%29014%3C4%3ACAAPDO%3E2.0.CO%3B2
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ocak 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ocak 2021.
 | Jeoloji ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddenin iceriginin Turkcelestirilmesi veya Turkce dilbilgisi ve kurallari dogrultusunda duzeltilmesi gerekmektedir Bu maddedeki yazim ve noktalama yanlislari ya da anlatim bozukluklari giderilmelidir Yabanci sozcukler yerine Turkce karsiliklarinin kullanilmasi karakter hatalarinin duzeltilmesi dilbilgisi hatalarinin duzeltilmesi vs Duzenleme yapildiktan sonra bu sablon kaldirilmalidir Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Subat 2022 Paleoklimatoloji dogrudan olcumlerin alinmadigi iklimlerin incelenmesidir Aracsal kayitlar Dunya tarihinin yalnizca kucuk bir bolumunu kapsadigindan eski iklimin yeniden insasi dogal cesitliligi varyasyonu ve mevcut iklimin evrimini anlamak icin onemlidir Paleoklimatoloji kayalar tortular sondaj delikleri icinde korunmus verileri elde etmek icin Dunya ve yasam bilimlerinden cesitli PROXY yontemlerini kullanir Vekilleri tarihlendirme teknikleriyle birlestirilen bu paleoiklim kayitlari gecmis durumlarini belirlemek icin kullanilir Paleoklimatolojinin bilimsel alani 20 yuzyilda olgunlasti Paleoklimatologlar tarafindan incelenen kayda deger donemler Dunya nin gecirdigi sik buzullasma YOUNGER DRYAS soguk iklim kosullari ve kurakligin jeolojik kisa donemidir gibi hizli soguma olaylari ve Paleosen Eosen Termal Maksimum sirasindaki hizli isinma hizidir Cevrede ve biyocesitlilikte gecmiste meydana gelen degisikliklerle ilgili calismalar genellikle mevcut duruma ozellikle de iklimin kitlesel yok oluslar ve biyotik iyilesme ve mevcut kuresel isinma uzerindeki etkisi uzerine yansir Paleotemperature grafikleri birlikte sikistirilmisGECMISAna maddeler Iklim degisikligi biliminin tarihi ve Tarihsel klimatoloji Degisen iklim kavramlari muhtemelen uzun sureli kuraklik ve sellerin yasandigi eski Misir Mezopotamya Indus Vadisi ve Cin de gelisti On yedinci yuzyilda Robert Hooke Dorset te bulunan dev kaplumbaga fosillerinin Dunya nin eksenindeki bir kayma ile aciklanabilecegini dusundugu bir zamanlar daha sicak olan bir iklimle aciklanabilecegini one surdu O donemde fosiller genellikle Incil deki bir selin sonucu olarak aciklandi 19 yuzyilin baslarinda amator astronom Heinrich Schwabe tarafindan baslatilan gunes lekelerinin sistematik gozlemleri Gunes in Dunya nin iklimi uzerindeki etkisine iliskin bir tartisma baslatti Paleoklimatolojinin bilimsel calisma alani 19 yuzyilin baslarinda buzullar ve dunyanin gecmis iklimindeki dogal degisikliklerle ilgili kesiflerin sera etkisini anlamaya yardimci oldugu zaman daha da sekillenmeye basladi Paleoklimatoloji ancak 20 yuzyilda birlesik bir bilimsel alan haline geldi Daha once Dunya nin iklim tarihinin farkli yonleri cesitli disiplinler tarafindan inceleniyordu 20 yuzyilin sonunda Dunya nin eski iklimlerine iliskin deneysel arastirmalar karmasikligi artan bilgisayar modelleriyle birlestirilmeye baslandi Bu donemde de yeni bir hedef gelistirildi mevcut iklim degisikligi hakkinda bilgi saglayabilecek eski analog iklimler bulmak Son milyar yilda atmosferdeki oksijen icerigi ANTIK IKLIMLERIN YENIDEN INSASI Ana madde Proxy iklim Paleoklimatologlar eski iklimleri anlamak icin cok cesitli teknikler kullanmislardir Kullanilan teknikler hangi degiskenin yeniden yapilandirilmasi gerektigine sicaklik yagis veya baska bir sey ve ilgili iklimin ne kadar once meydana geldigine baglidir Ornegin izotopik verilerin cogunun kaynagi olan derin deniz kaydi yalnizca sonunda batan okyanus plakalarinda bulunur kalan en eski malzeme 200 milyon yasindadir Daha eski cokeltiler ayrica diyajenez nedeniyle bozulmaya daha yatkindir Verilerdeki cozunurluk ve guven zamanla azalmaktadir IKLIM ICIN VEKILLER Buz Dag buzullari ve kutup buzullari buz tabakalari paleoklimatolojide pek cok veri saglar Gronland ve Antarktika daki buzullardaki buz kazma projeleri EPICA projesinde 800 000 yildan fazla birkac yuz bin yil oncesine ait veriler saglamistir Dusen kar icinde hapsolmus hava kar buzulda daha sonraki yillarin karinin agirligi altinda sikisarak buza donustugu icin minik kabarciklarla kaplanir Hapsolmus hava buzun olustugu andan itibaren hava bilesiminin dogrudan olcumu icin son derece degerli bir kaynak oldugunu kanitlamistir Buz birikimindeki mevsimsel duraklamalar nedeniyle katmanlasma gozlemlenebilir ve cekirdegin belirli derinliklerini zaman araliklariyla iliskilendirerek kronoloji olusturmak icin kullanilabilir Tabaka kalinligindaki degisiklikler yagis veya sicakliktaki degisiklikleri belirlemek icin kullanilabilir Buz katmanlarindaki Oksijen 18 miktar degisiklikleri 18O ortalama okyanus yuzey sicakligindaki degisiklikleri temsil eder Daha agir O 18 iceren su molekulleri normal Oksijen 16 izotopunu iceren su molekullerinden daha yuksek bir sicaklikta buharlasir O 18 in O 16 ya orani sicaklik arttikca daha yuksek olacaktir Ayrica suyun tuzlulugu ve buz tabakalarinda hapsolmus su hacmi gibi diger faktorlere de baglidir Bu izotop oranlarinda cesitli donguler tespit edilmistir Polen buz cekirdeklerinde gozlendi ve hangi bitkilerin olustugunu anlamak icin kullanilabilir Polen bol miktarda uretilir ve dagilimi tipik olarak iyi anlasilir Belirli bir katman icin bir polen sayisi o katmanin kontrollu bir orneginde ture sekle gore kategorize edilen toplam polen miktari gozlemlenerek uretilebilir Zaman icinde bitki sikligindaki degisiklikler cekirdekteki polen sayimlarinin istatistiksel analizi yoluyla cizilebilir Hangi bitkilerin mevcut oldugunu bilmek yagis ve sicaklik ile mevcut fauna turlerini anlamayi saglar Palinoloji bu amaclar icin polen calismalarini icermektedir Volkanik kul bazi katmanlarda bulunur ve katman olusumunun zamanini belirlemek icin kullanilabilir Her volkanik olay kendine ozgu bir dizi ozellige parcaciklarin sekli ve rengi kimyasal imza sahip kul dagitti Kul kaynaginin olusturulmasi buz tabakasiyla iliskilendirmek icin bir zaman araligi olusturacaktir Cok uluslu bir konsorsiyum Avrupa Antarktika Buz Cekme Projesi EPICA Dogu Antarktika buz tabakasinda Dome C de bir buz cekirdegi kazdi ve yaklasik 800 000 yil once buz aldi Uluslararasi buz cekirdegi toplulugu Buz Cekirdegi Bilimlerinde Uluslararasi Ortakliklar IPICS himayesi altinda Antarktika dan mumkun olan en eski buz cekirdegi rekorunu elde etmek icin oncelikli bir proje tanimladi bu 1 5 milyon yil oncesine kadar uzanan bir buz cekirdegi rekorudur DENDROKLIMATOLOJI Ana madde Dendroklimatoloji Iklim bilgisi agac buyumesindeki degisikliklerin anlasilmasiyla elde edilebilir Genellikle agaclar iklim degiskenlerindeki degisikliklere buyumeyi hizlandirarak veya yavaslatarak yanit verir bu da genellikle buyume halkalarinda daha fazla veya daha az kalinlik ile yansitilir Ancak farkli turler iklim degiskenlerindeki degisikliklere farkli sekillerde yanit verir Bir agac halkasi kaydi belirli bir bolgedeki bircok yasayan agactan bilgi toplanarak olusturulur Curumeden kacan daha eski bozulmamis ahsap halka derinligi degisikliklerini cagdas orneklerle eslestirerek rekorun kapsadigi sureyi uzatabilir Bu yontemi kullanarak bazi bolgelerde birkac bin yil oncesine ait agac halkasi kayitlari var Cagdas bir kayitla baglantisi olmayan eski ahsap genellikle radyokarbon teknikleriyle tarihlendirilebilir Bir agac halkasi kaydi belirli bir alana karsilik gelen yagis sicaklik hidroloji ve yanginla ilgili bilgi uretmek icin kullanilabilir TORTUL ICERIK Daha uzun bir zaman olceginde jeologlar veri icin tortul kayitlara basvurmalari gerekir Bazen kaya olusturmak uzere taslanmis tortular belirli iklim bolgelerinin ozelligi olabilecek korunmus bitki ortusu hayvan plankton veya polen kalintilarini icerebilir Alkenonlar gibi biyobelirtec molekulleri olusum sicakliklari hakkinda bilgi verilebilir Foraminifera testlerinde kimyasal imzalar ozellikle kalsitin Mg Ca orani gecmis sicakligi yeniden yapilandirmak icin kullanilabilir Izotopik oranlar daha fazla bilgi saglanabilir Spesifik olarak d18O kaydi sicaklik ve buz hacmindeki degisikliklere yanit verir ve d13C kaydi genellikle cozulmesi zor olan bir dizi faktoru yansitmaktadir SEDIMANTER FASIYES Numunenin alindigi deniz tabanindaki tam noktayi tanimlamak icin etiketlenmis deniz tabani cekirdek numunesi Yakindaki yerlerden gelen cokeltiler kimyasal ve biyolojik bilesimde onemli farkliliklar gosterebilir Daha uzun bir zaman olceginde kaya kayitlari deniz seviyesinde yukselme ve dusme belirtileri gosterebilir ve fosillesmis kum tepeleri gibi ozellikler belirlenebilir Bilim adamlari milyarlarca yil oncesine dayanan tortul kayalari inceleyerek uzun vadeli iklimi kavrayabilirler Dunya tarihinin ayri donemlere bolunmesi buyuk olcude kosullardaki buyuk degisiklikleri sinirlayan tortul kaya katmanlarindaki gorunur degisikliklere dayanmaktadir Genellikle iklimde buyuk degisimler icerirler SKLEROKRONOLOJI Mercanlar ayrica sklerokronolojiye de bakiniz Mercan halkalari su sicakligi tatli su akisi pH degisiklikleri ve dalga hareketi gibi farkli seylere tepki vermeleri disinda agac halkalarina benzer Oradan son birkac yuzyildaki deniz yuzeyi sicakligini ve su tuzlulugunu elde etmek icin belirli ekipmanlar kullanilabilir Mercan kirmizisi alglerinin d18O degeri bircok geleneksel teknigin sinirli oldugu yuksek enlemlerde ve tropik bolgelerde deniz yuzeyi sicakligi ve deniz yuzeyi tuzlulugunun birlesik bir temsilini saglamaktadir MANZARA DOGAL GORUNTU ARAZI SEKILLERI Iklimsel jeomorfolojide bir yaklasim eski iklimleri ortaya cikarmak icin yer sekillerini yeniden incelemektir Genellikle gecmis iklimler hakkinda endise duymak iklimsel jeomorfoloji bazen tarihsel jeolojinin bir temasi olarak kabul edilir Iklimsel jeomorfoloji jeomorfolojik kayitlarda nadiren fark edilebildiginden yakin zamandaki Kuaterner Holosen buyuk iklim degisikliklerini incelemek icin sinirli bir kullanim alanina sahiptir Vekillerin zamanlamasi Jeokronoloji alaninda belirli vekillerin kac yasinda oldugunu belirlemeye calisan bilim adamlari vardir Agac halkalari ve mercanlarin yakin zamandaki vekil arsivleri icin ayri yil halkalari sayilabilir ve kesin bir yil belirlenebilir Radyometrik tarihleme vekillerdeki radyoaktif elementlerin ozelliklerini kullanir Daha eski materyalde radyoaktif materyalin cogu bozulmus olacak ve farkli elementlerin orani yeni vekillerden farkli olacaktir Radyometrik tarihlemeye bir ornek radyokarbon tarihlemesidir Havada kozmik isinlar surekli olarak nitrojeni belirli bir radyoaktif karbon izotopu olan 14C ye donusturur Bitkiler daha sonra bu karbonu buyumek icin kullandiklarinda bu izotop artik yenilenmez ve curumeye baslar Normal karbon ve Karbon 14 orani bitki materyalinin atmosferle ne kadar suredir temas halinde olmadigina dair bilgi verir DUNYA TARIHINDEKI ONEMLI IKLIM OLAYLARI Ayrica bakiniz Iklim tarihindeki donemlerin ve olaylarin listesi Buzullasma Zaman Cizelgesi ve Dunya Tarihi Kayit zaman icinde geriye gittikce kesin iklim olaylari bilgisi azalir ancak bazi onemli iklim olaylari bilinmektedir Zayif genc Gunes paradoksu baslangic Huron Buzullasmasi 2400 Mya Dunya muhtemelen Buyuk Oksijenasyon Olayi nedeniyle tamamen buzla kapli Daha sonra Neoproterozoik Kartopu Dunyasi 600 Mya Kambriyen Patlamasinin habercisi And Sahra Buzullasmasi 450 Mya Karbonifer Yagmur Ormani Cokusu 300 Mya Permiyen Triyas neslinin tukenme olayi 251 4 Mya Okyanus anoksik olaylari 120 Mya 93 Mya ve digerleri Kretase Paleojen nesli tukenme olayi 66 Mya Paleosen Eosen Termal Maksimum Paleosen Eosen 55 Mya Genc Dryas The Big Freeze Genc buzullasma MO 11 000 Holosen iklimsel optimum MO 7000 MO 3000 535 536 MS 535 536 arasinda asiri hava olaylari Orta Cag Sicak Donemi 900 1300 Kucuk Buz Devri 1300 1800 Yaz Olmadan Gecen Yil 1816 Atmosferin Tarihi Ayrica bakiniz Dunya nin Atmosfer ve Dunya nin Tarihi En Erken Atmosfer Birinci bir atmosfer gazlarin olusmasi dusunulmustu gunes bulutsu esas olarak hidrojeni ek olarak su anda Jupiter ve Saturn gibi gaz devlerinde bulunanlar gibi basit hidritler ozellikle de su buhari metan ve amonyak olabilirdi Gunes bulutsusu dagildikca gazlar kismen gunes ruzgarinin etkisiyle kacacakti Ikinci Atmosfer Buyuk olcude nitrojen karbondioksit ve inert gazlardan olusan bir sonraki atmosfer dev asteroitler tarafindan Dunya nin gec agir bombardimani sirasinda uretilen gazlarla desteklenen volkanizmadan gaz cikisi ile uretildi Karbondioksit emisyonlarinin buyuk bir kismi kisa sure sonra suda cozuldu ve karbonat tortulari olusturdu Su ile ilgili cokeltilerin 3 8 milyar yil oncesine ait oldugu bulundu Yaklasik 3 4 milyar yil once nitrojen o zamanki istikrarli ikinci atmosfer in en onemli parcasiydi Atmosferin tarihinde cok yakinda yasamin bir etkisi hesaba katilmalidir cunku erken yasam formlarinin ipuclari 3 5 milyar yil oncesine kadar uzaniyordu Erken Gunes in 30 daha dusuk gunes isimasiyla bugune kiyasla tam olarak uyumlu olmamasi gercegi zayif genc Gunes paradoksu olarak tanimlanmistir Bununla birlikte jeolojik kayitlar yaklasik 2 4 milyar yil onceki bir soguk buzul fazi disinda Dunya nin erken donem sicaklik kayitlari sirasinda surekli olarak nispeten sicak bir yuzey gosteriyor Arkaya caginin sonlarinda gorunuse gore 2 7 milyar yil once stromatolit fosilleri olarak bulunan fotosentez yapan siyanobakterilerden bkz Buyuk Oksijenasyon Olayi oksijen iceren bir atmosfer gelismeye basladi Ilk bazik karbon izotopisi izotop orani oranlari bugun bulunanlarla oldukca uyumluydu ve bu da karbon dongusunun temel ozelliklerinin 4 milyar yil kadar erken bir zamanda tesis edildigini gostermektedir Ucuncu Atmosfer Kitalarin levha tektonigi tarafindan surekli yeniden duzenlenmesi karbondioksiti buyuk kitasal karbonat depolarina ve bu depolardan aktararak atmosferin uzun vadeli evrimini etkiler Buyuk Oksijenasyon Olayi sirasinda yaklasik 2 4 milyar yil oncesine kadar atmosferde serbest oksijen yoktu ve gorunusu bantli demir olusumlarinin sonunda belirtiliyor O zamana kadar fotosentez tarafindan uretilen oksijen basta demir olmak uzere indirgenmis materyallerin oksidasyonu ile tuketiliyordu Oksijen uretim hizi indirgeyici malzemelerin mevcudiyetini asmaya baslayincaya kadar serbest oksijen molekulleri atmosferde birikmeye baslamadi Bu nokta indirgeyici bir atmosferden oksitleyici biratmosfer O 2 Prekambriyen sonunda 15 in uzerinde sabit bir duruma ulasana kadar buyuk farkliliklar gosterdi Asagidaki zaman araligi oldugu Fanerozoyik oksijen nefes alma sirasinda cok uzun zaman metazoan canlilar gorulmeye baslamisti Atmosferdeki oksijen miktari son 600 milyon yilda dalgalanma gostermis ve Karbonifer doneminde 35 lik bir zirveye ulasarak bugunun 21 inden onemli olcude daha yuksektir Atmosferdeki degisiklikleri iki ana surec yonetir bitkiler atmosferdeki karbondioksiti kullanir oksijen aciga cikarir ve pirit ve volkanik patlamalarin parcalanmasi kukurt aciga cikar oksitlenen ve dolayisiyla atmosferdeki oksijen miktarini azaltan atmosfere Bununla birlikte volkanik puskurmeler bitkilerin oksijene donusturebildigi karbondioksiti de serbest birakir Atmosferdeki oksijen miktarindaki degismenin kesin nedeni bilinmemektedir Atmosferde cok oksijen bulunan donemler hayvanlarin hizli gelisimi ile iliskilidir Gunumuz atmosferi hayvanlarin hizli gelisimi icin yeterince yuksek olan 21 oksijen icermektedir Jeolojik Caglar boyunca iklim Mavi ile gosterilen buzullarin zaman cizelgesi Ayrica bakiniz Buzullasma zaman cizelgesi Huronian buzullasma Dunya tarihinin bilinen ilk buzullasma ve milyon yil once 2100 2400 surdu Cryogenian buzullasma 720 milyon 635 yil once surdu And Sahra buzullasma 450 milyon 420 yil once surdu Karoo buzullasma 360 milyon 260 yil once surdu Kuvaterner buzullasma cari buzullasmasi donemdir ve 2 580 000 yil once basladi 2020 de bilim adamlari son 66 milyon yil boyunca Dunya nin iklimindeki degisimlerin surekli yuksek dogrulukta bir kaydini yayinladilar ve degisen sera gazi seviyeleri ve kutup buz tabakasi hacimlerini iceren gecislerle ayrilmis dort iklim durumu belirlediler Cesitli kaynaklarin verilerini entegre ettiler Dinozor neslinin tukenmesinden bu yana en sicak iklim durumu olan Sera 56 Mya dan 47 Mya ya kadar dayandi ve ortalama modern sicakliklardan 14 C daha sicakti Prekambriyen iklimi Ana madde Prekambriyen Gec Prekambriyen iklimi dunyanin buyuk bir kismina yayilan bazi buyuk buzullasma olaylarini gosterdi Bu sirada kitalar Rodinia super kitasinda toplanmisti Kartopu Dunyasi hipotezine yol acan devasa kiremit birikintileri ve anormal izotopik imzalar bulundu As Proterozoik Eon sona ererken Toprak isinmaya basladi Kambriyen ve Fanerozoik in safaginda Kambriyen patlamasinda ortalama kuresel sicakliklar yaklasik 22 C olan yasam formlari boldu Faneorozik Iklim Iklim degisikligini gosteren son 500 milyon yilda oksijen 18 oranlarindaki degisiklikler Ana madde Fanerozoik Sanayi oncesi caglarin baslica etkenleri gunesin farkliliklari volkanik kuller ve soluklar dunyanin gunese dogru goreceli hareketleri ve buyuk deniz akintilari havzalar ve okyanus salinimlarinda oldugu gibi tektonik olarak tetiklenen etkiler olmustur Erken Phanerozoik te artan atmosferik karbondioksit konsantrasyonlari artan kuresel sicakliklari surmek veya yukseltmekle iliskilendirilmistir Royer ve ark 2004 Phanerozoik in geri kalani icin bugunun modern deger araligina benzer oldugu hesaplanan bir iklim hassasiyetini buldu Tamamen buzul bir Dunya ile buzsuz bir Dunya arasindaki kuresel ortalama sicaklik farkinin yaklasik 10 C oldugu tahmin ediliyor ancak yuksek enlemlerde ve dusuk enlemlerde cok daha buyuk degisiklikler gozlemlenmistir Buyuk olcekli buz tabakalarinin gelistirilmesi icin bir gereklilik kutuplarda veya yakininda kitasal kara kutlelerinin duzenlenmesidir Kitalarin levha tektonigi tarafindan surekli yeniden duzenlenmesi uzun vadeli iklim evrimini de sekillendirebilir Bununla birlikte kutuplarda kara kutlelerinin varligi veya yoklugu buzullari garanti altina almak veya kutup buzullarini haric tutmak icin yeterli degildir Benzer kutup kara parcasi iken Kanit Dunya iklimi gecmis sicak donemlerin var Antarktika ev vardi buz tabakalari yerine yaprak doken ormanlar mevcuttu Jura ve Kretase arasindaki nispeten ilik yerel minimum Pangaea super kitasinin parcalanmasi nedeniyle yitim ve okyanus ortasi sirt volkanizmasinin artisiyla birlikte gider Sicak ve soguk iklimler arasindaki uzun vadeli evrimin ust uste bindirilmesi iklimde mevcut buzul caginin degisen buzul ve buzullararasi durumlarina benzer ve bazen daha siddetli bircok kisa vadeli dalgalanma olmustur Paleosen Eosen Termal Maksimum gibi en siddetli dalgalanmalardan bazilari okyanuslardaki dogal metan klatrat rezervuarlarinin ani cokmelerinden kaynaklanan hizli iklim degisiklikleriyle iliskili olabilir Kretase Paleojen neslinin tukenmesi olayinin nedeni olarak bir goktasi carpmasindan sonra meydana gelen benzer tek bir siddetli iklim degisikligi olayi onerilmistir Diger onemli esikler onerilen cesitli nedenlerle Permiyen Triyas ve Ordovisiyen Siluriyen nesli tukenme olaylaridir Kuaterner Iklim Holosen Sicaklik Degisimleri Ana madde Kuaterner Ayrica bakiniz Son 2 000 yilin buyuk olcekli sicaklik rekonstruksiyonlarinin listesi Kuaterner jeolojik donem gecerli bir iklime sahiptir Gectigimiz 2 2 2 1 milyon yildir Gec Neojen Donemindeki Kuaterner den once baslayan bir buz buzul cagi dongusu yasanmistir Sagdaki grafikte dongulerin guclu 120 000 yillik periyodikligine ve egrilerin carpici asimetrisine dikkat edin Bu asimetrinin geri besleme mekanizmalarinin karmasik etkilesimlerin den kaynaklandigina inanilmaktadir Buzul caglarinin ilerleyen adimlarla derinlestigi gorulmustur ancak buzullararasi kosullara geri donus buyuk bir adimda gerceklesir Soldaki grafik cesitli kaynaklardan son 12 000 yildaki sicaklik degisimini gostermektedir Kalin siyah egri bir ortalamadir Iklim zorlamalari Son 800 000 yila ait buz cekirdegi verileri x ekseni degerleri 1950 oncesi yasi temsil eder bu nedenle bugunun tarihi grafigin sol tarafinda ve daha eski zaman sagdadir Mavi egri sicakliktir 26 kirmizi egri atmosferik CO2 konsantrasyonlaridir 27 ve kahverengi egri toz akilaridir 28 29 Buzul buzullararasi dongulerin ortalama uzunluklarinin 100 000 yil oldugunu not edin Ana madde Iklim degisikligi Nedenler Iklim zorlamasi Dunya tarafindan alinan isiyan enerji gunes isigi ile uzaya giden uzun dalga radyasyon arasindaki farktir Radyatif CO dayali olculur zorlamalara miktardan Tropopausedaki Dunya yuzeyinde meydana gelen metrekare basina watt birimi cinsinden bagli olarak radyatif dengesi gelen ve giden enerji toprak ya da asagi isitir yukari veya sogur Gunes degisikliklerden Dunya isinimsal denge kaynaklanir guneslenme ve konsantrasyonlarinin sera gazlari ve aerosoller Iklim degisikligi Dunya kuresindeki ic sureclerden ve veya dis zorlamalardan kaynaklaniyor olabilir Ic surecler ve zorlamalar Dunya nin iklim sistemi gerektirir atmosfer biyosfer kryosfer hidrosfer ve litosfer dunyanin kurelerden bu sureclerin toplamini iklimi etkileyen seydir Sera gazlari iklim sisteminin icsel zorlamasi olarak hareket eder Iklim bilimi ve paleoklimatolojideki ozel ilgi alanlari zorlamalarin toplamina yanit olarak dunya iklim duyarliliginin incelenmesine odaklanmaktadir Ornekler Termohalin Dolasimi Hidrosfer Okyanuslarda ki derin dolasim Yasam Biyosfer Dis Zorlamalar Milankovitch devirleri Gunes topraklama mesafesini ve konumunu belirlemek Gunes isigi Dunya tarafindan alinan toplam gunes radyasyonu miktaridir Volkanik patlamalar harici zorlama kabul edilir Atmosferin veya arazi kullaniminin bilesiminde ki insan degisimleri Mekanizmalar Milyonlarca yillik zaman olcekleri uzerinde siradaglarin yukselmesi ve ardindan kayalarin ve topraklarin ayrisma surecleri ve tektonik plakalarin batmasi karbon dongusunun onemli bir parcasidir Ayrisma minerallerin kimyasallarla ozellikle CO2 ile silikat ayrismasi reaksiyona girmesi ve boylece CO2 yi atmosferden uzaklastirarak ve isima zorlamasini azaltarak CO2 yi tutar Bunun ters etkisi atmosfere CO2 yayarak dogal sera etkisinden sorumlu olan ve boylece buzullasma Buz Devri dongulerini etkileyen volkanizmadir James Hansen insanlarin gecmiste dogal sureclerden 10 000 kat daha hizli CO2 saldigini one suruldu Buz tabakasi dinamikleri ve kita konumlari ve baglantili bitki ortusu degisiklikleri dunya ikliminin uzun vadeli evriminde onemli faktorler olmustur Dunya tarihinde CO2 nin kuresel sicakliklar uzerinde guclu bir kontrole sahip oldugu CO2 ile sicaklik arasinda da yakin bir korelasyon vardir Ayrica Bakiniz Paleoosinografi Paleotermometri eski sicakliklarin incelenmesi Paleohidroloji jeolojik zaman olceklerinde hidrolojideki degisikliklerin incelenmesi Paleotempestoloji gecmis tropikal siklon aktivitesinin incelenmesi Dunyanin farkli yas ve iklimlerinin Paleomap Haritasi Tarihi ve tarih oncesi iklim gostergeleri tablosuKaynakca https en wikipedia org wiki Special BookSources 978 0 12 386913 5 Arsivlenmis kopya 12 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Ocak 2021 a b Arsivlenmis kopya 4 Nisan 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Ocak 2021 https en wikipedia org wiki Special BookSources 9780231503044 https api semanticscholar org CorpusID 30125808 https doi org 10 1130 2FG24635A 1 https api semanticscholar org CorpusID 6088699 https en wikipedia org wiki Special BookSources 978 0 444 51794 4 Arsivlenmis kopya 11 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Ocak 2021 Arsivlenmis kopya 5 Ocak 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Ocak 2021 https api semanticscholar org CorpusID 221593388 https api semanticscholar org CorpusID 4388925 https doi org 10 1130 2F1052 5173 282004 29014 3C4 3ACAAPDO 3E2 0 CO 3B2 Arsivlenmis kopya 13 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Ocak 2021 Arsivlenmis kopya 13 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Ocak 2021 Jeoloji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz