Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Patrona Halil İsyanı, Osmanlı Devleti'ndeki Lale Devri'nin sonunu getiren ayaklanmadır. Patrona Halil idaresindeki ayaklanma 28 Eylül 1730'da başlayıp günlerce sürmüştür. Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa idam edilmiş; Sultan III. Ahmed tahttan indirilmiş, yerine yeğeni I. Mahmud tahta geçirilmiş ve böylece Lâle Devri sona erdirilmiştir.
| Patrona Halil İsyanı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Patrona Halil İsyanının Fransız ressam tarafından yapılmış resmi. | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
| Osmanlı Devleti | Patrona Halil Çetesi | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
| III. Ahmet | Patrona Halil | ||||||
Ayaklanmanın nedeni
Ayaklanmanın sebebi, Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'nın açtığı zevk ve sefahat devrinden memnun olmayan, bu yapılanları israf olarak gören ve büyük bir ekonomik sıkıntı çeken bir kitle olmuştur. Nadir Şah'ın saldırısıyla yeniden başlayan İran savaşından olumsuz haberler gelmesi üzerine halk harekete geçmiş, camilerde ve diğer yerlerde propaganda yaparak ayaklanmanın zeminini oluşturmaya başlanmıştı. Uzun zamandır maaşlarını alamayan Yeniçerilerin içerisinde de huzursuzluk belirmişti.
Zamanın tarihini yazan Mehmed Raşid Efendi ve İsmail Asım Efendi, tepkilerin ve öfkelerin korkunç bir ayaklanmaya dönüşmesinde, halkın ekonomik sıkıntısına ve yüksek enflasyona rağmen geceli gündüzlü ziyafetlerin, Çırağan eğlencelerinin, sefere çıkmak istemeyen padişahla sadrazamının Davutpaşa Sarayı bahçelerine gidip bülbül dinlemelerinin başrolü olduğunu yazarlar.Tarihçi Şem'danî-zâde ise daha pratik bir anlatım ile ayaklanmaya neden olan Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'yı "mirasyedi meşreb, gece gündüz zevk u sürûr icad idüb halkı aldadacak şey lâzımdır deyû bayramlarda meydanlarda dolaplar, beşikler, atlıkarıncalar, salıncaklar kurdurub erkeklerle kadınları karışık salıncağa bindiren, salıncağa binub inerken hubbaz yiğidlere kadınları kucaklatdıran, hoş-seda ile şarkılar söylettiren" kişi olarak tarif eder. Topluluk tepkilerini halk ihtilaline döndürmeyi başaranlar, gerçekte Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'nın siyasi karşıtlarıydı.
Bu isyanın arkasında ilk kez imparatorlukta seküler yeniliklerin yapılmasının da katkısı vardı ki bu nedenle zaten isyan süresince isyankarlar hep şeriattan söz etmişlerdir. Ayaklanmanın yöneticilerin aşırı tüketiminden kaynaklandığına dair iddialar da Nevşehirli Damat İbrahim Paşa ve diğer yöneticilerin muhallefat (ölenin bıraktığı mallar) kayıtlarının karşılaştırılmasıyla tutarsızdır. Bu dönem yöneticilerinin tüketim alışkanlıkları ve günlük yaşam harcamaları önceki dönemdekilerden pek farklı değildir. Bu arada, III. Ahmed'den önceki padişahların büyük kısmının Edirne'de ikamet etmiş olmaları ve bu süre içinde İstanbul'un bakımsız kalması ve III. Ahmed'in İstanbul'a yerleşmesi sonrası yapılan - belki biraz gösterişli ama çoğunluğu gerekli- birçok yatırımın da dışarıdan aşırı harcamalar olarak değerlendirilebileceği unutulmamalıdır. Son olarak, her ne kadar Patrona Halil'in yönetici olarak belirgin özellikleri olsa da o dönem yönetim yapısı içinde, devlet içinde belli desteği olmadan bu tür bir isyan ve yönetim değişikliğinin yapılmasının neredeyse olanaksız olduğu da düşünülmelidir. Nitekim bu isyan sırasında Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'nın 1718-1730 seneleri arasındaki uzun süreli sadaret döneminde (Nevşehirli Damat İbrahim paşa öncesi, III. Ahmed 1703-1718 arası 15 senede 13 sadrazam değiştirmiştir) oluşturduğu kadrolara yönelik Kaymak Mustafa Paşa gibi umeranın ve seküler uygulamalara yönelik İspirzade Ahmet Efendi, Zülali Hasan Efendi gibi ulemanın ve yeniçerilerin isyancı yandaşlığı belirgindir.
Ayaklanmanın idaresi ve gelişmesi
Halk isyanının elebaşı Horpeşteli Arnavut Halil, leventlik ve Rumeli'de yeniçerilik yapmıştı ve yakın hemşehrileri arasında "Patrona" (koramiral) lakabıyla anılmaktaydı. İstanbul'da bir ara hamam tellaklığı veya esnaflık yaptığı da söylenmektedir. İstanbul meyhanelerine devamlı giderek alkol aldığı ve ihtilal yoldaşlarını da bu meyhanelerde tanıdığı bilinmektedir. Patrona Halil'i kendini ayaklanmaya elebaşılık etmeye kışkırtanların telkinleri ile 1730 yaz sonunda bir ihtilalci kadro toplamış ve ilk ihtilal planlama toplantısı 25 Eylül 1730'da Mevlid Alayı günü yapılmıştır. Bu grupta başkan Patrona Halil; yardımcıları Muslu Beşe ve Emir Ali ve kolbaşı kurmaylar olarak Ali Usta, Karayılan, Çınar Ahmed, Oduncu Ahmed, Derviş Mehmed, Erzurumlu Mehmed, Küçük Muslu, Kutucu Halil adlarında daha çok "zorba" olarak adları çıkmış halk adamları bulunmaktaydı. Ayaklanmacılar 28 Eylül Perşembe günü bayrak açıp şeriat için herkesin bayrak altına gelmesini istediklerini bağırarak üç koldan şehirde yürüyüşe geçtiler. Kapalıçarşı'ya Bayezid Camii'nin Kaşıkçılar Kapısı tarafından yürüyüşe geçerek ayaklanmayı resmen başlattılar; çarşıya girip tüccarlara zorla dükkânlarını kapattırdılar ve çarşı girişlerini tutup kimsenin alışveriş için girememesini sağladılar. Birden yürüyüş kolları kalabalıklaşıp büyümeye başladı. Ana kolun hedefi Etmeydanı oldu ve Patrona Halil ve erkanı bu meydanı merkez seçtiler. Bir grup da Üsküdar'a geçip orada muzır çıkarmaya başladı. Asayişi sağlaması gereken Yeniçeri Ağası Hasan Paşa bu kargaşalığa önce müdahale eder göründü ise de kalabalık dallanıp budaklanınca korkup, kurtulma çaresini kaçıp saklanmakta buldu.
Sultan ve sadrazam Damad İbrahim Paşa Üsküdar'da idiler. İstanbul Kaymakamı karşıya geçip gelişmeler hakkında bilgiler verdi. Karşılık olarak yapacakları kararlaştırmak için devlet adamları ve yüksek ulema Üsküdar'a çağrıldı ve Sancak-i Şerif Topkapı Sarayı'ndan çıkarılıp getirildi. O gece Sultan, Sadrazam ve devlet erkanı İstanbul'a geçip Topkapı Sarayı'na yerleştiler. Fakat o akşam Yeniçeriler ve Acemoğlanları da kazan kaldırıp, şeriat için yürüyüşe geçen ve geceyi sokaklarda geçiren halka katıldılar. 29 Eylül günü ayaklanmacılar İstanbul'un kontrolünü ellerine almışlardı. Patrona Halil yandaşlarına emirler verip yağmalar ve baskınlar düzenleyip isyana katılmayan veya isyancıların uygun görmedikleri kişilerin öldürülmelerine başlandı. Bu aranan ve kayıplara karışan kişiler arasında devrin ünlü şairi Nedim de bulunmaktaydı. Böylece Patrona bir terör havası yaratmayı ve kendine muhalif olacaklara gözdağı verip muhalefeti önlemeyi başardı. Etmeydanı'nda bulunan elebaşılar heyeti karargahına müderrisler getirip isteklerini fetvalar şekline dönüştürüp güya meşruiyet kazandılar. "Şeriat isteriz" yaygaralarıyla sokaklara dökülmüş halk güruhuna, tomruk ve zindan mahkûmlarının salınması ile katılanlar ve İstanbul'un bütün ayaktakımı öncülük ve liderlik etmeye başladı.
Bu gelişmeler üzerine Saray'dan gönderilen bir aracı ile Sultan III. Ahmet isyancıların ne istediklerinin sorulmasını istedi. Patrona Halil'in, Sadrazam Damat İbrahim Paşa ile birlikte 37 kişinin kellelerinin kesilmesini istediği belirtildi. Sultan duruma el koymak için Sancak-i Şerif'in açılmasını ve müslümanların bu sancak altına çağrılmasını emretti. Bu emire uyan çok az sayıda kişi Patrona Halil'in devriyeleri tarafından hemen dağıtıldılar. Yeni Kaptan-ı Derya olarak atanan Abdi Paşa, Patrona ile şahsi bir görüşme yapıp uzlaşma yolları araştırdı; ama başarı kazanamadı.
Sadrazamın idamı
30 Eylül'de Topkapı Sarayı'nda yapılan toplantıda Zülali Hasan Efendi, Sadrazam İbrahim Paşa'nın idam edilmesini önerdi. Ulemanın fetvası da alınarak akşama doğru Sadrazam İbrahim Paşa ve damatları Mustafa Paşa ve Mehmed Paşa Kapılararası'nda boğduruldular. 1 Ekim sabahı, cesetleri öküz arabalarına konulup Saray'dan çıkartılıp isyancılara verildi. Ayaklanmacılar cesetleri İstanbul sokaklarında sürükleyip herkese gösterdiler.
Fakat, ayaklanmacılar arasında bu cesetlerden hiçbirinin İbrahim Paşa'ya ait olmadığına dair bir şüphe uyandı. Tekrar saraya bir yürüyüş başladı, Alay Köşkü önünde büyük bir kalabalık toplandı. Padişah pencereden görünmek zorunda kaldı.
III. Ahmed'in tahttan feragati ve I. Mahmut'un tahta geçişi
Ulemadan Zulalî Hasan Efendi ve İspirzade asilerle uzlaşmaya gönderildiler. Fakat Patrona Halil ve diğer isyancı başları, bu sefer de tüm isteklerini yerine getiren Sultan III. Ahmet'in tahtan indirilmesini istediler. Uzlaşma heyeti de Patrona Halil ile isyanın sona ermesinin ancak Sultan III. Ahmed'in tahttan inmesi ile mümkün olacağına anlaştılar. Kendisine ve ailesine zarar verilmemesi durumunda tahttan çekileceğini bildiren Sultan III. Ahmet, 30 Eylül gecesi yeğeni Şehzade Mahmud'u Kafes Köşkü'nden getirip önce alnından öptü; saltanata dair öğütlerde bulundu ve şehzadeleriyle birlikte yeni sultana biat etti.
I. Mahmud önce Hirka-i Saadet dairesinde namaz kılıp dua etti ve gece yarısından sonra iç biat törenine katılıp Saray halkının tebriklerini kabul etti. 2 Ekim,1730'da İstanbul Osmanlı tahtına I. Mahmut geçtiğini ilan eden cülus topları ile uyandı. O gün Sadrazamlığa Silahdar Mehmed Paşa tayin edilmişti. Babüsaade önüne kurulan bir tahta oturan I. Mahmut için dış biat törenine hemen başlandı. Bu törende protokol ayaklanma liderlerinin uygunsuz giysi, hareket ve tavırları ile bir skandal oldu. Ön sırada baldırı çıplak Yeniçeri eri kıyafeti giyinmiş ile silahları kuşanmış olarak Patrona Halil, Muslu Beşe vb. efradı yer almışdı.
Ayaklanmacılar hemen organize olmaya başladılar. Patrona Halil, İstanbul Kadısı olarak Müderris İbrahim'i, Yeniçeri Ağası olarak eski yoldaşı Nişli Kel Mehmed'i ve Sekbanbaşı olarak Urlu Murteza'yi atamıştı. Yeni Padişah, ayaklanmacıların hazırladığı listelere göre, ta en küçük görev olan kürsü şeyhliğine kadar, yeni atamalar yapmak zorunda kaldı. Hatta, Patrona'ya ayaklanmadan önce borç vermiş ve ayaklanma sırasında kredi sağlamış olan Yanaki adlı bir Rum kasap 'na bile kâğıt üzerinde atanmıştı.
6 Ekim 1730'da yeni Padişah için Eyüp'te yapılan kılıç alayında İstanbul halkı arasından geçip camide, İslam peygamberi Muhammed'in kılıcını kuşandı.
Ayaklanmanın sonrası ve sonuçlar
Asiler daha önceki devirden elde kalan en önemli binaların bulunduğu Saadabat'daki köşkleri yakıp küle döndürmeyi arzu etmekteydiler. Fakat I. Mahmud bu yangına izin vermedi. Ama yine de buraların yıkılmasına engel olamadı. I. Mahmud ayaklanma elebaşlarını birer görevle İstanbul'dan uzaklaştırmayı denedi. Patrona Halil Yeniçeri Ağası tarafından yapılan 10 bin altın maaşla nerede isterse vali olması teklifini reddedip; amacının mal, mülk ve unvan edinmek olmadığını, bozuk düzeni kaldırmanın ana hedefi olduğunu belirtti. Güvenilir adamları aracılığıyla I. Mahmut, Kapıkulu asker ocaklarındaki isyancıları ve Patrona Halil etrafındaki kalabalığı kendi safına çekmekte biraz başarı kazandı. Patrona Halil, Şeyhülislam ve kazaskerin kefil olmaları ile bu yoldaşlarının ayrılmasını kabul etti.
Fakat yine bir ay boyunca Patrona sık sık Etmeydanı karargahından ayrılıp silahlı olarak Sultan'ın huzuruna çıkıp istek ve önerilerde bulunmakta ve ayrıca çarşı pazarda denetimde bulunmaktaydı. Kasım 1730 ortasında (çoğu Arnavut asıllı olan) Patrona Halil erkanı ile kapıkulu askerleri arasında, özellikle Patrona Halil erkanına sağlanan ayrıcalıklardan doğan hoşnutsuzluk dolayısıyla, uyuşmazlıklar başladı. Bunu önlemek için Patrona Halil Sadaret Kaymakamı görevini yüklenmek istediğini Sultan'a bildirdi. Bunun zararını anlayan Sultan hemen Kaptan-ı Derya Canım Hoca Mehmed Paşa'ya bir plan hazırlatıp uygulamaya koydu. 23 Kasım'da genel gündemli bir Divan-ı Hümayun toplantısı hazırlanıp Patrona Halil ve bütün erkanı bu toplantıya çağrıldı. Burada 25 Kasım'da bir gizli toplantı yapılması kararlaştırıldı. Bu gizli toplantıya gelen Patrona, erkanı ve muhafızları birbirinden ayrıldı. Silahlarından arındırılan Patrona Halil ve erkanı Sünnet Odası'ndan alınarak bir baskınla öldürüldüler. Dışarıda bekleyen muhafızlar ise birer ikişer ayrı ayrı idam edildiler. Enderun avlusu ve Sofay-i Hümayun bir savaş meydanına döndü. Patrona, erkanı ve muhafızlarının kelleleri ve cesetleri Saray'dan arabalarla çıkarılınca isyancı kalabalıkları da hemen dağıtıldı.
İstanbul sıkı bir denetime alındı. Özellikle hamamlarda çalışıp yaşayan Arnavutlar dağıtıldı. 2.000 kişi yakalanıp ya idam edildi ya da Anadolu'ya sürgüne gönderildi. Böylece 25 Kasım'dan hemen sonra Patrona Halil isyanı kalıntıları sona erdirilip I. Mahmud'un gerçek saltanatı başladı.
Kaynakça
- ^ Altınay, Ahmet Refik; Dirioz, Haydar Ali (1973). Lale Devri. Ankara: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları.
- ^ Sakaoğlu, Necdet (1999), Bu Mülkün Sultanları, Istanbul:Oğlak Yayıncılık, say. 325-331.
- ^ Mehmed Raşid, Tarih-i Raşid c. III-V, İstanbul 1282/1865-66
- ^ Küçükçelebizade İsmail Âsım Efendi, Tarih-i Çelebizade Âsîm, Raşid tarihine zeyl İstanbul 1282/1865-66
- ^ Şem'danî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi, (Haz. Münir Aktepe), Mür'i't-i Tevarih (Cilt I-III), 1976-1981
- ^ Osmanlı Devletinde Yeileşme Hareketleri 1703-1876 sayf 6-7. Anadolu Üniv. yayınları
Konuyla ilgili yayınlar
- Altınay, Ahmet Refik (Hrz. Haydar Ali Dirioz), (1973) Lale Devri, Ankara: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları.
- Aslan, Seyfeddin (2004) "Yeniçeri ve Kapıkulu Süvarilerinin İsyanlarına İlişkin bir Analiz" C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi 2004,Mayıs Cilt 28 No.1, say.89-101.
- Danişmend, İsmail Hami (1971-1972) İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi Cilt:2, 3, 4, İstanbul:Türkiye Yayınları.
- Sakaoğlu, Necdet (1999), Bu Mülkün Sultanları, İstanbul:Oğlak Yayıncılık, say. 325-331.
- Şem'danî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi, (Haz. Münir Aktepe), (1976-1981) Mür'i't-i Tevarih (Cilt I-III), İstanbul: İEUF Yayınları
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1995) Osmanlı Tarihi IV. Cilt 1. Kısım:Karlofça Antlaşmasından XVIII. Yüzyılın Sonlarına Kadar Ankara:Türk Tarih Kurumu 1995 (5. Baskı)
- Resad Ekrem Koçu, Lale Devri
Hakkındaki yapıtlar
- Bir Zamanlar Osmanlı: Kıyam - Patrona Halil (Fırat Tanış canlandırmaktadır.)
- - Sultan III. Ahmed Hân'ın tahttan indirilmesiyle başlıyor.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Patrona Halil Isyani Osmanli Devleti ndeki Lale Devri nin sonunu getiren ayaklanmadir Patrona Halil idaresindeki ayaklanma 28 Eylul 1730 da baslayip gunlerce surmustur Sadrazam Nevsehirli Damat Ibrahim Pasa idam edilmis Sultan III Ahmed tahttan indirilmis yerine yegeni I Mahmud tahta gecirilmis ve boylece Lale Devri sona erdirilmistir Patrona Halil IsyaniPatrona Halil Isyaninin Fransiz ressam tarafindan yapilmis resmi Tarih28 Eylul 1 Ekim 1730BolgeIstanbulSonucLale Devri sona erdi Sadrazam Nevsehirli Damat Ibrahim Pasa idam edildi Padisah III Ahmet tahtan cekilmek zorunda kaldi I Mahmud tahta gecti TaraflarOsmanli DevletiPatrona Halil CetesiKomutanlar ve liderlerIII AhmetPatrona HalilPatrona Halil in Jean Baptiste Vanmour tarafindan 28 Subat 1730 tarihinde yapilmis portresiAyaklanmanin nedeniAyaklanmanin sebebi Nevsehirli Damat Ibrahim Pasa nin actigi zevk ve sefahat devrinden memnun olmayan bu yapilanlari israf olarak goren ve buyuk bir ekonomik sikinti ceken bir kitle olmustur Nadir Sah in saldirisiyla yeniden baslayan Iran savasindan olumsuz haberler gelmesi uzerine halk harekete gecmis camilerde ve diger yerlerde propaganda yaparak ayaklanmanin zeminini olusturmaya baslanmisti Uzun zamandir maaslarini alamayan Yenicerilerin icerisinde de huzursuzluk belirmisti Zamanin tarihini yazan Mehmed Rasid Efendi ve Ismail Asim Efendi tepkilerin ve ofkelerin korkunc bir ayaklanmaya donusmesinde halkin ekonomik sikintisina ve yuksek enflasyona ragmen geceli gunduzlu ziyafetlerin Ciragan eglencelerinin sefere cikmak istemeyen padisahla sadrazaminin Davutpasa Sarayi bahcelerine gidip bulbul dinlemelerinin basrolu oldugunu yazarlar Tarihci Sem dani zade ise daha pratik bir anlatim ile ayaklanmaya neden olan Nevsehirli Damat Ibrahim Pasa yi mirasyedi mesreb gece gunduz zevk u surur icad idub halki aldadacak sey lazimdir deyu bayramlarda meydanlarda dolaplar besikler atlikarincalar salincaklar kurdurub erkeklerle kadinlari karisik salincaga bindiren salincaga binub inerken hubbaz yigidlere kadinlari kucaklatdiran hos seda ile sarkilar soylettiren kisi olarak tarif eder Topluluk tepkilerini halk ihtilaline dondurmeyi basaranlar gercekte Nevsehirli Damat Ibrahim Pasa nin siyasi karsitlariydi Bu isyanin arkasinda ilk kez imparatorlukta sekuler yeniliklerin yapilmasinin da katkisi vardi ki bu nedenle zaten isyan suresince isyankarlar hep seriattan soz etmislerdir Ayaklanmanin yoneticilerin asiri tuketiminden kaynaklandigina dair iddialar da Nevsehirli Damat Ibrahim Pasa ve diger yoneticilerin muhallefat olenin biraktigi mallar kayitlarinin karsilastirilmasiyla tutarsizdir Bu donem yoneticilerinin tuketim aliskanliklari ve gunluk yasam harcamalari onceki donemdekilerden pek farkli degildir Bu arada III Ahmed den onceki padisahlarin buyuk kisminin Edirne de ikamet etmis olmalari ve bu sure icinde Istanbul un bakimsiz kalmasi ve III Ahmed in Istanbul a yerlesmesi sonrasi yapilan belki biraz gosterisli ama cogunlugu gerekli bircok yatirimin da disaridan asiri harcamalar olarak degerlendirilebilecegi unutulmamalidir Son olarak her ne kadar Patrona Halil in yonetici olarak belirgin ozellikleri olsa da o donem yonetim yapisi icinde devlet icinde belli destegi olmadan bu tur bir isyan ve yonetim degisikliginin yapilmasinin neredeyse olanaksiz oldugu da dusunulmelidir Nitekim bu isyan sirasinda Nevsehirli Damat Ibrahim Pasa nin 1718 1730 seneleri arasindaki uzun sureli sadaret doneminde Nevsehirli Damat Ibrahim pasa oncesi III Ahmed 1703 1718 arasi 15 senede 13 sadrazam degistirmistir olusturdugu kadrolara yonelik Kaymak Mustafa Pasa gibi umeranin ve sekuler uygulamalara yonelik Ispirzade Ahmet Efendi Zulali Hasan Efendi gibi ulemanin ve yenicerilerin isyanci yandasligi belirgindir Ayaklanmanin idaresi ve gelismesiHalk isyaninin elebasi Horpesteli Arnavut Halil leventlik ve Rumeli de yenicerilik yapmisti ve yakin hemsehrileri arasinda Patrona koramiral lakabiyla anilmaktaydi Istanbul da bir ara hamam tellakligi veya esnaflik yaptigi da soylenmektedir Istanbul meyhanelerine devamli giderek alkol aldigi ve ihtilal yoldaslarini da bu meyhanelerde tanidigi bilinmektedir Patrona Halil i kendini ayaklanmaya elebasilik etmeye kiskirtanlarin telkinleri ile 1730 yaz sonunda bir ihtilalci kadro toplamis ve ilk ihtilal planlama toplantisi 25 Eylul 1730 da Mevlid Alayi gunu yapilmistir Bu grupta baskan Patrona Halil yardimcilari Muslu Bese ve Emir Ali ve kolbasi kurmaylar olarak Ali Usta Karayilan Cinar Ahmed Oduncu Ahmed Dervis Mehmed Erzurumlu Mehmed Kucuk Muslu Kutucu Halil adlarinda daha cok zorba olarak adlari cikmis halk adamlari bulunmaktaydi Ayaklanmacilar 28 Eylul Persembe gunu bayrak acip seriat icin herkesin bayrak altina gelmesini istediklerini bagirarak uc koldan sehirde yuruyuse gectiler Kapalicarsi ya Bayezid Camii nin Kasikcilar Kapisi tarafindan yuruyuse gecerek ayaklanmayi resmen baslattilar carsiya girip tuccarlara zorla dukkanlarini kapattirdilar ve carsi girislerini tutup kimsenin alisveris icin girememesini sagladilar Birden yuruyus kollari kalabaliklasip buyumeye basladi Ana kolun hedefi Etmeydani oldu ve Patrona Halil ve erkani bu meydani merkez sectiler Bir grup da Uskudar a gecip orada muzir cikarmaya basladi Asayisi saglamasi gereken Yeniceri Agasi Hasan Pasa bu kargasaliga once mudahale eder gorundu ise de kalabalik dallanip budaklaninca korkup kurtulma caresini kacip saklanmakta buldu Sultan ve sadrazam Damad Ibrahim Pasa Uskudar da idiler Istanbul Kaymakami karsiya gecip gelismeler hakkinda bilgiler verdi Karsilik olarak yapacaklari kararlastirmak icin devlet adamlari ve yuksek ulema Uskudar a cagrildi ve Sancak i Serif Topkapi Sarayi ndan cikarilip getirildi O gece Sultan Sadrazam ve devlet erkani Istanbul a gecip Topkapi Sarayi na yerlestiler Fakat o aksam Yeniceriler ve Acemoglanlari da kazan kaldirip seriat icin yuruyuse gecen ve geceyi sokaklarda geciren halka katildilar 29 Eylul gunu ayaklanmacilar Istanbul un kontrolunu ellerine almislardi Patrona Halil yandaslarina emirler verip yagmalar ve baskinlar duzenleyip isyana katilmayan veya isyancilarin uygun gormedikleri kisilerin oldurulmelerine baslandi Bu aranan ve kayiplara karisan kisiler arasinda devrin unlu sairi Nedim de bulunmaktaydi Boylece Patrona bir teror havasi yaratmayi ve kendine muhalif olacaklara gozdagi verip muhalefeti onlemeyi basardi Etmeydani nda bulunan elebasilar heyeti karargahina muderrisler getirip isteklerini fetvalar sekline donusturup guya mesruiyet kazandilar Seriat isteriz yaygaralariyla sokaklara dokulmus halk guruhuna tomruk ve zindan mahkumlarinin salinmasi ile katilanlar ve Istanbul un butun ayaktakimi onculuk ve liderlik etmeye basladi Bu gelismeler uzerine Saray dan gonderilen bir araci ile Sultan III Ahmet isyancilarin ne istediklerinin sorulmasini istedi Patrona Halil in Sadrazam Damat Ibrahim Pasa ile birlikte 37 kisinin kellelerinin kesilmesini istedigi belirtildi Sultan duruma el koymak icin Sancak i Serif in acilmasini ve muslumanlarin bu sancak altina cagrilmasini emretti Bu emire uyan cok az sayida kisi Patrona Halil in devriyeleri tarafindan hemen dagitildilar Yeni Kaptan i Derya olarak atanan Abdi Pasa Patrona ile sahsi bir gorusme yapip uzlasma yollari arastirdi ama basari kazanamadi Sadrazamin idami30 Eylul de Topkapi Sarayi nda yapilan toplantida Zulali Hasan Efendi Sadrazam Ibrahim Pasa nin idam edilmesini onerdi Ulemanin fetvasi da alinarak aksama dogru Sadrazam Ibrahim Pasa ve damatlari Mustafa Pasa ve Mehmed Pasa Kapilararasi nda bogduruldular 1 Ekim sabahi cesetleri okuz arabalarina konulup Saray dan cikartilip isyancilara verildi Ayaklanmacilar cesetleri Istanbul sokaklarinda surukleyip herkese gosterdiler Fakat ayaklanmacilar arasinda bu cesetlerden hicbirinin Ibrahim Pasa ya ait olmadigina dair bir suphe uyandi Tekrar saraya bir yuruyus basladi Alay Kosku onunde buyuk bir kalabalik toplandi Padisah pencereden gorunmek zorunda kaldi III Ahmed in tahttan feragati ve I Mahmut un tahta gecisiUlemadan Zulali Hasan Efendi ve Ispirzade asilerle uzlasmaya gonderildiler Fakat Patrona Halil ve diger isyanci baslari bu sefer de tum isteklerini yerine getiren Sultan III Ahmet in tahtan indirilmesini istediler Uzlasma heyeti de Patrona Halil ile isyanin sona ermesinin ancak Sultan III Ahmed in tahttan inmesi ile mumkun olacagina anlastilar Kendisine ve ailesine zarar verilmemesi durumunda tahttan cekilecegini bildiren Sultan III Ahmet 30 Eylul gecesi yegeni Sehzade Mahmud u Kafes Kosku nden getirip once alnindan optu saltanata dair ogutlerde bulundu ve sehzadeleriyle birlikte yeni sultana biat etti I Mahmud once Hirka i Saadet dairesinde namaz kilip dua etti ve gece yarisindan sonra ic biat torenine katilip Saray halkinin tebriklerini kabul etti 2 Ekim 1730 da Istanbul Osmanli tahtina I Mahmut gectigini ilan eden culus toplari ile uyandi O gun Sadrazamliga Silahdar Mehmed Pasa tayin edilmisti Babusaade onune kurulan bir tahta oturan I Mahmut icin dis biat torenine hemen baslandi Bu torende protokol ayaklanma liderlerinin uygunsuz giysi hareket ve tavirlari ile bir skandal oldu On sirada baldiri ciplak Yeniceri eri kiyafeti giyinmis ile silahlari kusanmis olarak Patrona Halil Muslu Bese vb efradi yer almisdi Ayaklanmacilar hemen organize olmaya basladilar Patrona Halil Istanbul Kadisi olarak Muderris Ibrahim i Yeniceri Agasi olarak eski yoldasi Nisli Kel Mehmed i ve Sekbanbasi olarak Urlu Murteza yi atamisti Yeni Padisah ayaklanmacilarin hazirladigi listelere gore ta en kucuk gorev olan kursu seyhligine kadar yeni atamalar yapmak zorunda kaldi Hatta Patrona ya ayaklanmadan once borc vermis ve ayaklanma sirasinda kredi saglamis olan Yanaki adli bir Rum kasap na bile kagit uzerinde atanmisti 6 Ekim 1730 da yeni Padisah icin Eyup te yapilan kilic alayinda Istanbul halki arasindan gecip camide Islam peygamberi Muhammed in kilicini kusandi Ayaklanmanin sonrasi ve sonuclarAsiler daha onceki devirden elde kalan en onemli binalarin bulundugu Saadabat daki koskleri yakip kule dondurmeyi arzu etmekteydiler Fakat I Mahmud bu yangina izin vermedi Ama yine de buralarin yikilmasina engel olamadi I Mahmud ayaklanma elebaslarini birer gorevle Istanbul dan uzaklastirmayi denedi Patrona Halil Yeniceri Agasi tarafindan yapilan 10 bin altin maasla nerede isterse vali olmasi teklifini reddedip amacinin mal mulk ve unvan edinmek olmadigini bozuk duzeni kaldirmanin ana hedefi oldugunu belirtti Guvenilir adamlari araciligiyla I Mahmut Kapikulu asker ocaklarindaki isyancilari ve Patrona Halil etrafindaki kalabaligi kendi safina cekmekte biraz basari kazandi Patrona Halil Seyhulislam ve kazaskerin kefil olmalari ile bu yoldaslarinin ayrilmasini kabul etti Fakat yine bir ay boyunca Patrona sik sik Etmeydani karargahindan ayrilip silahli olarak Sultan in huzuruna cikip istek ve onerilerde bulunmakta ve ayrica carsi pazarda denetimde bulunmaktaydi Kasim 1730 ortasinda cogu Arnavut asilli olan Patrona Halil erkani ile kapikulu askerleri arasinda ozellikle Patrona Halil erkanina saglanan ayricaliklardan dogan hosnutsuzluk dolayisiyla uyusmazliklar basladi Bunu onlemek icin Patrona Halil Sadaret Kaymakami gorevini yuklenmek istedigini Sultan a bildirdi Bunun zararini anlayan Sultan hemen Kaptan i Derya Canim Hoca Mehmed Pasa ya bir plan hazirlatip uygulamaya koydu 23 Kasim da genel gundemli bir Divan i Humayun toplantisi hazirlanip Patrona Halil ve butun erkani bu toplantiya cagrildi Burada 25 Kasim da bir gizli toplanti yapilmasi kararlastirildi Bu gizli toplantiya gelen Patrona erkani ve muhafizlari birbirinden ayrildi Silahlarindan arindirilan Patrona Halil ve erkani Sunnet Odasi ndan alinarak bir baskinla oldurulduler Disarida bekleyen muhafizlar ise birer ikiser ayri ayri idam edildiler Enderun avlusu ve Sofay i Humayun bir savas meydanina dondu Patrona erkani ve muhafizlarinin kelleleri ve cesetleri Saray dan arabalarla cikarilinca isyanci kalabaliklari da hemen dagitildi Istanbul siki bir denetime alindi Ozellikle hamamlarda calisip yasayan Arnavutlar dagitildi 2 000 kisi yakalanip ya idam edildi ya da Anadolu ya surgune gonderildi Boylece 25 Kasim dan hemen sonra Patrona Halil isyani kalintilari sona erdirilip I Mahmud un gercek saltanati basladi Kaynakca Altinay Ahmet Refik Dirioz Haydar Ali 1973 Lale Devri Ankara Basbakanlik Kultur Mustesarligi Kultur Yayinlari Sakaoglu Necdet 1999 Bu Mulkun Sultanlari Istanbul Oglak Yayincilik ISBN 975 329 299 6 say 325 331 Mehmed Rasid Tarih i Rasid c III V Istanbul 1282 1865 66 Kucukcelebizade Ismail Asim Efendi Tarih i Celebizade Asim Rasid tarihine zeyl Istanbul 1282 1865 66 Sem dani zade Findiklili Suleyman Efendi Haz Munir Aktepe Mur i t i Tevarih Cilt I III 1976 1981 Osmanli Devletinde Yeilesme Hareketleri 1703 1876 sayf 6 7 Anadolu Univ yayinlariKonuyla ilgili yayinlarAltinay Ahmet Refik Hrz Haydar Ali Dirioz 1973 Lale Devri Ankara Basbakanlik Kultur Mustesarligi Kultur Yayinlari Aslan Seyfeddin 2004 Yeniceri ve Kapikulu Suvarilerinin Isyanlarina Iliskin bir Analiz C U Sosyal Bilimler Dergisi 2004 Mayis Cilt 28 No 1 say 89 101 Danismend Ismail Hami 1971 1972 Izahli Osmanli Tarihi Kronolojisi Cilt 2 3 4 Istanbul Turkiye Yayinlari Sakaoglu Necdet 1999 Bu Mulkun Sultanlari Istanbul Oglak Yayincilik ISBN 975 329 299 6 say 325 331 Sem dani zade Findiklili Suleyman Efendi Haz Munir Aktepe 1976 1981 Mur i t i Tevarih Cilt I III Istanbul IEUF Yayinlari Uzuncarsili Ismail Hakki 1995 Osmanli Tarihi IV Cilt 1 Kisim Karlofca Antlasmasindan XVIII Yuzyilin Sonlarina Kadar Ankara Turk Tarih Kurumu 1995 5 Baski ISBN 975 16 0015 4 Resad Ekrem Kocu Lale DevriHakkindaki yapitlarBir Zamanlar Osmanli Kiyam Patrona Halil Firat Tanis canlandirmaktadir Sultan III Ahmed Han in tahttan indirilmesiyle basliyor