Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yüzgeçayaklılar (Pinnipedia), etçiller (Carnivora) takımının köpeğimsiler alt takımına ait, üyelerinin ayakları yüzgeç şeklinde evrimleşerek suda yaşama adapte olmuş deniz memelileridir. Yaşayan tek üyesi mors olan Odobenidae, deniz aslanlarından oluşan Otariidae ve gerçek foklardan oluşan Phocidae familyalarını barındırır. Yüzgeçayaklıların yaşayan 33 türü bulunur ve fosillerden 50'den fazla türü tanımlanmıştır. Yüzgeçayaklıların iki ayrı atadan evrimleştiği düşünülmüş olsa da, moleküler kanıtlar yüzgeçayaklıların monofiletik olduğunu yani tek bir atadan evrimleştiğini gösterir. En yakın yaşayan akrabaları ayıgiller, sansargiller, rakungiller, kokarcagiller ve kızıl pandalardır. Soylarının, en yakın akrabaları ile yaklaşık 50 milyon yıl önce (alt Eosen) ayrıldığı düşünülür.
| Pinnipedia | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Sol üstten saat yönünde: , güney deniz fili (Mirounga leonina), , mors (Odobenus rosmarus) ve boz fok (Halichoerus grypus) | |||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Familyalar | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||
| Dağılım haritası | |||||||||||||||||
Yüzgeçayaklıların boyutları boyu 1 m ile ağırlığı 45 kg olan Baykal foku ile aynı zamanda etçiller takımının en iri üyesi olan 5 m boyunda ve 3200 kg ağırlığındaki Güney deniz fili arasında değişir. Bazı türlerinde eşeysel dimorfizm görülür. İnce, uzun ve yüzmeyi kolaylaştıran gövdeleri ile birlikte ayakları, yüzgeç veya kürek biçimini almıştır. Su içinde yunuslar kadar hızlı hareket edemeseler de daha esnek ve çeviktirler. Deniz aslanları ön yüzgeçlerini kullanarak kendilerini su içinde ileri iterek hareket ederken mors ve foklar arka yüzgeçlerini kullanırlar. Deniz aslanları ve morslar, arka yüzgeçlerini gövdelerinin altına çekerek karada yürümek için kullanırlar. Buna karşın fokların karada hareket etmesi daha zahmetlidir. Deniz aslanlarının kulakları dışarıdan görülebilirken fok ve morsların dış kulakları yoktur. Yüzgeçayaklıların duyuları oldukça gelişmiştir; görme ve işitme duyuları hem hava hem de su için uyum sağlamıştır. Yüzlerindeki kıllarda ileri derecede gelişmiş dokunsal duyu sistemi bulunur. Bazı türler oldukça derine dalabilmektedir (400 m). Derilerinin altında soğuk suda kendilerini sıcak tutacak bir yağ tabakası vardır ve mors dışında tüm türleri kürk ile kaplıdır.
Her ne kadar yüzgeçayaklılar dünya üzerine yayılmışsa da türlerin çoğu Kuzey ve Güney yarımkürenin soğuk sularını tercih eder. Yaşamlarının çoğunu su içinde geçirir; karaya yalnızca çiftleşmek, doğum yapmak ve köpekbalıkları ile katil balinalar gibi avcılardan kaçmak için çıkar. Çoğunluğu balık ve deniz omurgasızları ile beslenir; ancak pars foku gibi çok az türü, penguenler ve diğer foklar gibi büyük omurgalılarla da beslenir. Morslar, dipte yaşayan yumuşakçalarla beslenme konusunda uzmanlaşmıştır. Erkek yüzgeçayaklılar tipik olarak birden fazla dişi ile çiftleşir ancak bu durum türden türe farklılık gösterir. Karada çiftleşen türler genellikle buzda ya da suda çiftleşen türlere göre daha fazla sayıda eş ile çiftleşir. Erkek yüzgeçayaklıların üreme başarısı üzerine olan stratejileri dişileri savunma, dişilerin tercih ettiği bölgeyi savunma, ritüel kur davranışları ya da toplu hâlde kur davranışı gibi çeşitlilik gösterir. Yavrular genellikle ilkbahar ve yaz aylarında doğar ve yavruları büyütme sorumluluğu tamamen dişilere aittir. Bazı türlerin dişileri anne olduklarında görece kısa bir süre için yemek yemeden yavrularını büyütürlerken diğerleri yavrularına bakarken denizde besin aramak için yanlarından ayrılırlar. Morsların yavrularını denizde büyüttükleri bilinmektedir. Yüzgeçayaklılar iletişim için oldukça çeşitli sesler çıkarırlar, bunların arasında köpek havlamasına benzer sesi, morsların gong sesine benzer çağrıları ve karmaşık şarkıları sayılabilir.
Yüzgeçayaklıların eti, yağı ve kürkü geleneksel olarak Arktika'da yaşayan yerli halklar tarafından kullanılmıştır. Dünya üzerinde farklı kültürlerde fok tasvirlerine rastlanır. Yaygın olarak esâret altında tutulurlar ve hatta bazıları çeşitli oyunlar yapmaları için eğitilirler. Bir zamanlar ticari olarak ürünlerinden faydalanmak için acımasızca avlanan bu hayvanlar artık uluslararası yasalarla korunmaktadırlar. ile Karayip keşiş fokunun soyu geçen yüzyılda tükenmiş, Akdeniz foku ile da Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği tarafından kritik tehlikedeki türler listesine alınmıştır. Avlanmanın yanı sıra yüzgeçayaklıların karşılaştıkları tehditler arasında balıkçı ağlarına takılma, deniz kirliliği ve yerli halklarla yaşanan çatışmalar sayılabilir.
Sistematik
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Çeşitli filogenetik analizleri bir araya getiren ve yüzgeçayaklılar arasındaki bağları gösteren kladogram (Berta & Churchill, 2012). |
Alman doğa bilimci Johann Karl Wilhelm Illiger yüzgeçayaklıları ayrı bir taksonomik birim olarak tanımlayan ilk biliminsanıdır ve 1811 yılında Pinnipedia adını hem bir familyaya hem de bir takıma vermiştir. Amerikalı zoolog Joel Asaph Allen dünya üzerinde bilinen yüzgeçayaklıların sınıflandırmasını 1880 tarihli monografisinde gözden geçirmiştir. Bu eserinde isimlerin tarihçesini belirtmiş, familya ve cinslerin ayırtedilebilmesi için gereken özellikleri vermiş, Kuzey Amerika'da yaşayan türleri tanımlamış ve dünyanın diğer bölgelerinde yaşayan türler hakkında özet bilgiler sağlamıştır. 1989 yılında Annalisa Berta ve çalışma arkadaşları sınıflandırılmamış klâd Pinnipedimorpha'nın fosil cins Enaliarctos ile modern yüzgeçayaklıların kardeş grup olarak içermesini önermişlerdir. Yüzgeçayaklılar Etçiller takımında ve Köpeğimsiler alt takımında yer alırlar. Günümüzde yaşayan üç familyadan Otariidae ve Odobenidae, Otarioidea üst familyasında yer alırkenPhocidae familyası ise Phocoidea üst familyasında sınıflandırılır.
Otariidae familyasının üyelerinin dış kulaklarının varlığı diğer yüzgeçayaklılardan ayırıcı bir özeliktir. Bu hayvanlar su içinde gelişmiş ön üyelerini kullanarak ilerlerler. Ayrıca arka üyelerini öne doğru kıvırarak karada görece daha rahat hareket edebilirler.Alın kemiklerinin ön ucu burun kemiklerinin arasından geçerek aşağı uzanır ve geniş ve düzdür. ikincil bir tepecik ile ikiye ayrılmıştır ve bronşlar önden ayrılır. Otariidae familyasında yedi cins ve birinin soyu tükenmiş olan on altı türü sınıflandırılmaktadır.
Özellikleri
Göz çukurları büyük, vücutları silindirik şekildedir. El ve ayak parmakları arasındaki yüzme derisi palet şeklini alır. Vücudun arka kısmının hareketi ile kıpırdarlar. Derinin altında kalın bir yağ tabakası vardır. Yüzde dokunma kılları vardır. Dış kulakları körelmiş ya da tümüyle yok olmuştur. Burun delikleri yüzerken kapanır. Bazı üyelerde köpekdişleri, fildişi gibi uzamıştır. Diğer deniz memelilerinden farklı olarak postlarını değiştirmek ve üremek için karaya çıkarlar. Fokların kürk değişimi için karaya çıkış dönemleri, kimi primitif kabilelerce mit konusu olmaktadır. Faroe Adalarında, fokların post değişimi yaptıkları süreçte metamorfoza uğrayıp, insanlar gibi içki içip, eğlendiklerine; değişimin ertesi günü yeniden kıyıya indiklerine inanılır.[]
Kaynakça
- ^ Illiger, J. K. W. (1811). Prodromus Systematis Mammalium et Avium (Latince). Sumptibus C. Salfeld. ss. 138–39.
- ^ Berta, A.; Churchill, M. (2012). "Pinniped taxonomy: Review of currently recognized species and subspecies, and evidence used for their description". Mammal Review. 42 (3). ss. 207-34. doi:10.1111/j.1365-2907.2011.00193.x.
- ^ Scheffer, p. 52. 19 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Allen, J. A. (1880). History of North American pinnipeds, a monograph of the walruses, sea-lions, sea-bears and seals of North America. Miscellaneous publications (Geological and Geographical Survey of the Territories (U.S.)). Washington: Government Printing Office. 6 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Kasım 2015.
- ^ Berta, A.; Ray, C. E.; Wyss, A. R. (1989). "Skeleton of the oldest known pinniped, Enaliarctos mealsi". Science. 244 (4900). ss. 60-62. doi:10.1126/science.244.4900.60. JSTOR 1703439. (PMID) 17818847.
- ^ Arnason, U.; Gullberg, A.; Janke, A.; Kullberg, M. (2007). "Mitogenomic analyses of caniform relationships". Molecular Phylogenetics and Evolution. 45 (3). ss. 863-74. doi:10.1016/j.ympev.2007.06.019. (PMID) 17919938.
- ^ "Superfamily Otarioidea Lucas 1899". Paleobiology Database. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013.[]
- ^ "Superfamily Phocoidea Smirnov 1908". Paleobiology Database. 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013.
- ^ Riedman, s. 64.
- ^ Berta, A. "Pinniped evolution" in Perrin, Würsig & Thewissen 2009, ss. 861–866
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yuzgecayaklilar Pinnipedia etciller Carnivora takiminin kopegimsiler alt takimina ait uyelerinin ayaklari yuzgec seklinde evrimleserek suda yasama adapte olmus deniz memelileridir Yasayan tek uyesi mors olan Odobenidae deniz aslanlarindan olusan Otariidae ve gercek foklardan olusan Phocidae familyalarini barindirir Yuzgecayaklilarin yasayan 33 turu bulunur ve fosillerden 50 den fazla turu tanimlanmistir Yuzgecayaklilarin iki ayri atadan evrimlestigi dusunulmus olsa da molekuler kanitlar yuzgecayaklilarin monofiletik oldugunu yani tek bir atadan evrimlestigini gosterir En yakin yasayan akrabalari ayigiller sansargiller rakungiller kokarcagiller ve kizil pandalardir Soylarinin en yakin akrabalari ile yaklasik 50 milyon yil once alt Eosen ayrildigi dusunulur Pinnipedia Yasadigi donem araligi 24 0 myo Gunumuz PreYeYeOSDCPTJKPgNSol ustten saat yonunde guney deniz fili Mirounga leonina mors Odobenus rosmarus ve boz fok Halichoerus grypus Biyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataSinif MammaliaTakim CarnivoraInfra takim ArctoideaKlad PinnipedimorphaKlad PinnipediformesKlad Pinnipedia Illiger 1811FamilyalarFamilya Ust familya Familya Odobenidae Familya Otariidae Ust familya Phocoidea Familya PhocidaeDagilim haritasi Yuzgecayaklilarin boyutlari boyu 1 m ile agirligi 45 kg olan Baykal foku ile ayni zamanda etciller takiminin en iri uyesi olan 5 m boyunda ve 3200 kg agirligindaki Guney deniz fili arasinda degisir Bazi turlerinde eseysel dimorfizm gorulur Ince uzun ve yuzmeyi kolaylastiran govdeleri ile birlikte ayaklari yuzgec veya kurek bicimini almistir Su icinde yunuslar kadar hizli hareket edemeseler de daha esnek ve ceviktirler Deniz aslanlari on yuzgeclerini kullanarak kendilerini su icinde ileri iterek hareket ederken mors ve foklar arka yuzgeclerini kullanirlar Deniz aslanlari ve morslar arka yuzgeclerini govdelerinin altina cekerek karada yurumek icin kullanirlar Buna karsin foklarin karada hareket etmesi daha zahmetlidir Deniz aslanlarinin kulaklari disaridan gorulebilirken fok ve morslarin dis kulaklari yoktur Yuzgecayaklilarin duyulari oldukca gelismistir gorme ve isitme duyulari hem hava hem de su icin uyum saglamistir Yuzlerindeki killarda ileri derecede gelismis dokunsal duyu sistemi bulunur Bazi turler oldukca derine dalabilmektedir 400 m Derilerinin altinda soguk suda kendilerini sicak tutacak bir yag tabakasi vardir ve mors disinda tum turleri kurk ile kaplidir Her ne kadar yuzgecayaklilar dunya uzerine yayilmissa da turlerin cogu Kuzey ve Guney yarimkurenin soguk sularini tercih eder Yasamlarinin cogunu su icinde gecirir karaya yalnizca ciftlesmek dogum yapmak ve kopekbaliklari ile katil balinalar gibi avcilardan kacmak icin cikar Cogunlugu balik ve deniz omurgasizlari ile beslenir ancak pars foku gibi cok az turu penguenler ve diger foklar gibi buyuk omurgalilarla da beslenir Morslar dipte yasayan yumusakcalarla beslenme konusunda uzmanlasmistir Erkek yuzgecayaklilar tipik olarak birden fazla disi ile ciftlesir ancak bu durum turden ture farklilik gosterir Karada ciftlesen turler genellikle buzda ya da suda ciftlesen turlere gore daha fazla sayida es ile ciftlesir Erkek yuzgecayaklilarin ureme basarisi uzerine olan stratejileri disileri savunma disilerin tercih ettigi bolgeyi savunma rituel kur davranislari ya da toplu halde kur davranisi gibi cesitlilik gosterir Yavrular genellikle ilkbahar ve yaz aylarinda dogar ve yavrulari buyutme sorumlulugu tamamen disilere aittir Bazi turlerin disileri anne olduklarinda gorece kisa bir sure icin yemek yemeden yavrularini buyuturlerken digerleri yavrularina bakarken denizde besin aramak icin yanlarindan ayrilirlar Morslarin yavrularini denizde buyuttukleri bilinmektedir Yuzgecayaklilar iletisim icin oldukca cesitli sesler cikarirlar bunlarin arasinda kopek havlamasina benzer sesi morslarin gong sesine benzer cagrilari ve karmasik sarkilari sayilabilir Yuzgecayaklilarin eti yagi ve kurku geleneksel olarak Arktika da yasayan yerli halklar tarafindan kullanilmistir Dunya uzerinde farkli kulturlerde fok tasvirlerine rastlanir Yaygin olarak esaret altinda tutulurlar ve hatta bazilari cesitli oyunlar yapmalari icin egitilirler Bir zamanlar ticari olarak urunlerinden faydalanmak icin acimasizca avlanan bu hayvanlar artik uluslararasi yasalarla korunmaktadirlar ile Karayip kesis fokunun soyu gecen yuzyilda tukenmis Akdeniz foku ile da Dunya Doga ve Dogal Kaynaklari Koruma Birligi tarafindan kritik tehlikedeki turler listesine alinmistir Avlanmanin yani sira yuzgecayaklilarin karsilastiklari tehditler arasinda balikci aglarina takilma deniz kirliligi ve yerli halklarla yasanan catismalar sayilabilir Sistematik Phocidae halkali fok Baykal foku Boz fok sakalli fok pars foku guney deniz fili Akdeniz foku Otariidae Subantarktik deniz ayisi Guney Afrika kurklu foku yeleli denizaslani Odobenidae mors Cesitli filogenetik analizleri bir araya getiren ve yuzgecayaklilar arasindaki baglari gosteren kladogram Berta amp Churchill 2012 Alman doga bilimci Johann Karl Wilhelm Illiger yuzgecayaklilari ayri bir taksonomik birim olarak tanimlayan ilk biliminsanidir ve 1811 yilinda Pinnipedia adini hem bir familyaya hem de bir takima vermistir Amerikali zoolog Joel Asaph Allen dunya uzerinde bilinen yuzgecayaklilarin siniflandirmasini 1880 tarihli monografisinde gozden gecirmistir Bu eserinde isimlerin tarihcesini belirtmis familya ve cinslerin ayirtedilebilmesi icin gereken ozellikleri vermis Kuzey Amerika da yasayan turleri tanimlamis ve dunyanin diger bolgelerinde yasayan turler hakkinda ozet bilgiler saglamistir 1989 yilinda Annalisa Berta ve calisma arkadaslari siniflandirilmamis klad Pinnipedimorpha nin fosil cins Enaliarctos ile modern yuzgecayaklilarin kardes grup olarak icermesini onermislerdir Yuzgecayaklilar Etciller takiminda ve Kopegimsiler alt takiminda yer alirlar Gunumuzde yasayan uc familyadan Otariidae ve Odobenidae Otarioidea ust familyasinda yer alirkenPhocidae familyasi ise Phocoidea ust familyasinda siniflandirilir Otariidae familyasinin uyelerinin dis kulaklarinin varligi diger yuzgecayaklilardan ayirici bir ozeliktir Bu hayvanlar su icinde gelismis on uyelerini kullanarak ilerlerler Ayrica arka uyelerini one dogru kivirarak karada gorece daha rahat hareket edebilirler Alin kemiklerinin on ucu burun kemiklerinin arasindan gecerek asagi uzanir ve genis ve duzdur ikincil bir tepecik ile ikiye ayrilmistir ve bronslar onden ayrilir Otariidae familyasinda yedi cins ve birinin soyu tukenmis olan on alti turu siniflandirilmaktadir OzellikleriGoz cukurlari buyuk vucutlari silindirik sekildedir El ve ayak parmaklari arasindaki yuzme derisi palet seklini alir Vucudun arka kisminin hareketi ile kipirdarlar Derinin altinda kalin bir yag tabakasi vardir Yuzde dokunma killari vardir Dis kulaklari korelmis ya da tumuyle yok olmustur Burun delikleri yuzerken kapanir Bazi uyelerde kopekdisleri fildisi gibi uzamistir Diger deniz memelilerinden farkli olarak postlarini degistirmek ve uremek icin karaya cikarlar Foklarin kurk degisimi icin karaya cikis donemleri kimi primitif kabilelerce mit konusu olmaktadir Faroe Adalarinda foklarin post degisimi yaptiklari surecte metamorfoza ugrayip insanlar gibi icki icip eglendiklerine degisimin ertesi gunu yeniden kiyiya indiklerine inanilir kaynak belirtilmeli Kaynakca Illiger J K W 1811 Prodromus Systematis Mammalium et Avium Latince Sumptibus C Salfeld ss 138 39 Berta A Churchill M 2012 Pinniped taxonomy Review of currently recognized species and subspecies and evidence used for their description Mammal Review 42 3 ss 207 34 doi 10 1111 j 1365 2907 2011 00193 x KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Scheffer p 52 19 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Allen J A 1880 History of North American pinnipeds a monograph of the walruses sea lions sea bears and seals of North America Miscellaneous publications Geological and Geographical Survey of the Territories U S Washington Government Printing Office 6 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Kasim 2015 Berta A Ray C E Wyss A R 1989 Skeleton of the oldest known pinniped Enaliarctos mealsi Science 244 4900 ss 60 62 doi 10 1126 science 244 4900 60 JSTOR 1703439 PMID 17818847 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Arnason U Gullberg A Janke A Kullberg M 2007 Mitogenomic analyses of caniform relationships Molecular Phylogenetics and Evolution 45 3 ss 863 74 doi 10 1016 j ympev 2007 06 019 PMID 17919938 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Superfamily Otarioidea Lucas 1899 Paleobiology Database Erisim tarihi 1 Temmuz 2013 olu kirik baglanti Superfamily Phocoidea Smirnov 1908 Paleobiology Database 9 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Temmuz 2013 Riedman s 64 Berta A Pinniped evolution in Perrin Wursig amp Thewissen 2009 ss 861 866Dis baglantilar