Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hortumlular (Latince: Proboscidea), en çok dikkati çeken özellikleri olan hortumları (latince: proboscis) ile adlandırılmış bir memeli takımı. Günümüzde tek yaşayan temsilcileri fillerdir.
| Hortumlular | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
|
Özellikleri
Hortumluların diğer memelilerden tek farkı hortumları değildir, fildişleri ve öğütme dişleride diğer kara memelilerinde olduğundan çok farklıdır. Evrimde ortaya çıkan ilk hortumlularda hortum çok kısaydı ve bu bataklıklarda yaşayan erken hortumlular onu solumak için kullanırdı. Daha sonra çeşitli kaslara ve sensorlara sahip, tutma organı olarak kullanılan hortumlar gelişti ve artık hortum ile yüksek ağaçlardan yapraklar toplanıyor veya steplerde otlar koparılıyordu.
Fildişleri düz, yukarı veya aşağı bükük, kürek şeklinde, çene altından, üstünden veya da iki taraftan çıkan, birbirine yakın veya çok ayrık durur, 4 metreye kadar varan farklı uzunlukta ve kalınlıkta olabilirlerdi. Bugün tek yaşayan temsilcileri fillerde, fildişi çene üstünde büyür.
Hortumluların sınıflandırılmasında hortum veya fildişlerinden daha çok çiğneme dişleri dikkate alınmaktadır (molarlar). Fillerde üst ve alt çenede ikişer adet bulunan çiğneme dişi, çiğnedikleri sert bitkisel gıda yüzünden çok yıpranır, ancak ömürleri içerisinde 6 kez yeniden büyür. Büyük fildişleri ise yavru fillerde bir yaşında düşer ve sonra bir ömür boyu büyümeye devam eden asıl fildişleri çıkar.
Yayılım
Hortumluların Afrika kıtasında ortaya çıktığı ve oradan neredeyse tüm dünyaya yayıldığı tahmin edilir. Sadece Avustralya kıtasına ve Madagaskar, Yeni Gine ve Yeni zelanda gibi çoğu adalara hiçbir zaman ulaşamadılar. Hatta Pleistosen çağının sonlarına kadar hâlâ Amerika, Avrasya ve Afrika kıtalarında çok yaygındılar. Bugün tek temsilcileri filler ancak Afrika ve Güney Asya'da bulunur.
Evrim tarihi
Tanılan en eski hortumlu Phosphatherium 1996 yılında Fas'ta bulunmuştur. Bu ancak tilki büyüklüğünde hayvan 55 milyon yıl önce yaşamıştır. Dış görünüşü ile kendisinden sonra gelecek hortumlulara pek benzemesede dişleri yakın akrabalığını gösterir.
Kuzey Afrika'da Eosen çağında ortaya çıkmış Moeritherium cinsi hortumluların diğer bir erken temsilcisidir. Yaklaşık bir tapir (110 cm) büyüklüğünde olan bu hayvanın, uzun burun-dudakları ile kafası bir domuza benzemekteydi ve ön dişleri uzundu. Fillere benzeyen özellikleri yanında deniz inekleri ile de ortak özelliklere sahipti.
Palaeomastodon ve Phiomia hortumluların erken Eosen ve Oligosen çağlarında ortaya çıkan cinsleriydi. Gomphotherium cinsi ile birlikte familyasını oluşturuyorlardı. Gomphotherium Miosen çağında Afrika ile Asya arasında henüz yeni oluşan kara bağlantısı üzerinden Avrasya'ya geçen ilk hortumlu oldu. Oradan hatta Kuzey Amerika'ya kadar yayıldı. Peşinden cinside Afrika'dan çıkarak Avrasya'ya ulaştı.
Gomphotherium ve Zygolphodon cinslerinden kısa zaman sonra (Deinothriidae) familyasının ilk mensupları Afrika'dan Avrasya'ya yayılmaya başladı. Bunların fildişleri alt çeneden büyürdü ve aşağı doğru bükükdü. Bu dişlerle bataklık ormanlarda kazarak yiyecek aradıkları tahmin edilir. Deinotheriler 3,60 m büyüklüğe ulaşırdı. Avrupa'da Pliyosen, Afrika2da ise Pleistosen çağında (yaklaşık 1 mio yıl evvel) soyu tükendi.
Miosen çağında Asya'da Platybelodon ve Kuzey Amerika'da cinslerinde alt çene kürek şeklini aldı. Bunlarda sonradan ortaya çıkan Anancus, ve gibi Gomphotheriidae familyasına aitti. Filler ve da bu familyadan gelişti.
Asıl mastodontların (Mammutidae) bir cinsi yanlış anlaşılmaya yol açabilecek Mammut adını taşımakta. Oysa asıl Mamut adı altında tanılan ve bilimsel adı Mammuthus olan cins ile yakın bir akrabalığı yoktur. Bu mastodont cinsinin en tanınmış üyesi, asıl mamutlarla aynı zamanda yaşamış ve son Buzul çağının sonlarında yok olmuş 'dur (Mammut americanum). Diğer bir hortumlu familyası olan asıl mastodontlardan gelişmiştir.
Miosen çağının geç bir döneminde Primelephas gibi cinslerden günümüze kadar tek hayatta kalabilmiş hortumlu familyası filler gelişmiştir. Bugün hâlâ yaşayan Loxodonta ve Elephas cinsleri yanında soyu tükenmiş olan Mamutlar da (Mammuthus) bu familyaya aittir.
Dış sistematik
Hortumlular, yaşayan en yakın akrabaları deniz inekleri ile Tethytheria grubuna konulur. Hortumlular ve deniz inekleri diğer yakın akrabaları kırsıçanımsılar ile birlikte Paenungulata taksonuna konulur.
Bu takımlar Afrikada gelişen bazı diğer memeli takımları ile birlikte Afrotheria üst takımına konulur. Bu üst takımın diğer yaşayan takımları şunlardır:
- Damarlı dişliler (Tubulidentata)
- Fil sivri fareleri (Macroscelidea)
- Tenreksiler (Afrosoricida)
Hortumluların
İç sistematik
- Takım Hortumlular (Proboscidea)
- Üst familya Moeritheroidea
- Familya Moeriththeridae, örnek Moeritherium
- Üst familya Dinotherioidea
- Familya Dinotheriidae, örnek Deinotherium
- Familya Barytheriidae, örnek Barytherium
- Üst familya Elephantoidea
- Familya Gomphotheriidae, örnek Phiomia, Palaeomastodon, Gomphotherium, Anancus, Platybelodon, ,
- Familya (Mammutidae), örnek
- Familya Stegodontlar (Stegodontidae), örnek
- Familya Filler (Elephantidae), örnek Primelephas, Mammuthus, Elephas, Loxodonta
- Üst familya Moeritheroidea
Kitaplar
- E. Thenius: Grundzüge der Faunen- und Verbreitungsgeschichte der Säugetiere, 2.Auflage, Gustav Fischer Verlag, Stuttgart, 1980
- Jordi Augusti: Mammoths, Sabertooths and Hominids 65 Million Years of Mammalian Evolution in Europe, Columbia University Press, 2002.
Dış bağlantılar
![image]()
Wikimedia Commons'ta Proboscidea ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hortumlular Latince Proboscidea en cok dikkati ceken ozellikleri olan hortumlari latince proboscis ile adlandirilmis bir memeli takimi Gunumuzde tek yasayan temsilcileri fillerdir Hortumlular PreYeYeOSDCPTJKPgNAsya filiBiyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataAlt sube VertebrataInfa sube GnathostomataSinif MammaliaUst takim AfrotheriaTakim Proboscidea Hortumlular Illiger 1811Alt taksonlar Eritherium Moeritherium OzellikleriFarkli hortumlularin disleri solda Asya fili ortada Afrika fili sagda Mastodon Hortumlularin diger memelilerden tek farki hortumlari degildir fildisleri ve ogutme disleride diger kara memelilerinde oldugundan cok farklidir Evrimde ortaya cikan ilk hortumlularda hortum cok kisaydi ve bu batakliklarda yasayan erken hortumlular onu solumak icin kullanirdi Daha sonra cesitli kaslara ve sensorlara sahip tutma organi olarak kullanilan hortumlar gelisti ve artik hortum ile yuksek agaclardan yapraklar toplaniyor veya steplerde otlar kopariliyordu Fildisleri duz yukari veya asagi bukuk kurek seklinde cene altindan ustunden veya da iki taraftan cikan birbirine yakin veya cok ayrik durur 4 metreye kadar varan farkli uzunlukta ve kalinlikta olabilirlerdi Bugun tek yasayan temsilcileri fillerde fildisi cene ustunde buyur Hortumlularin siniflandirilmasinda hortum veya fildislerinden daha cok cigneme disleri dikkate alinmaktadir molarlar Fillerde ust ve alt cenede ikiser adet bulunan cigneme disi cignedikleri sert bitkisel gida yuzunden cok yipranir ancak omurleri icerisinde 6 kez yeniden buyur Buyuk fildisleri ise yavru fillerde bir yasinda duser ve sonra bir omur boyu buyumeye devam eden asil fildisleri cikar YayilimHortumlularin Afrika kitasinda ortaya ciktigi ve oradan neredeyse tum dunyaya yayildigi tahmin edilir Sadece Avustralya kitasina ve Madagaskar Yeni Gine ve Yeni zelanda gibi cogu adalara hicbir zaman ulasamadilar Hatta Pleistosen caginin sonlarina kadar hala Amerika Avrasya ve Afrika kitalarinda cok yaygindilar Bugun tek temsilcileri filler ancak Afrika ve Guney Asya da bulunur Evrim tarihiMoeritheriumPalaeomastodonDeinotheriumPlatybelodon Tanilan en eski hortumlu Phosphatherium 1996 yilinda Fas ta bulunmustur Bu ancak tilki buyuklugunde hayvan 55 milyon yil once yasamistir Dis gorunusu ile kendisinden sonra gelecek hortumlulara pek benzemesede disleri yakin akrabaligini gosterir Kuzey Afrika da Eosen caginda ortaya cikmis Moeritherium cinsi hortumlularin diger bir erken temsilcisidir Yaklasik bir tapir 110 cm buyuklugunde olan bu hayvanin uzun burun dudaklari ile kafasi bir domuza benzemekteydi ve on disleri uzundu Fillere benzeyen ozellikleri yaninda deniz inekleri ile de ortak ozelliklere sahipti Palaeomastodon ve Phiomia hortumlularin erken Eosen ve Oligosen caglarinda ortaya cikan cinsleriydi Gomphotherium cinsi ile birlikte familyasini olusturuyorlardi Gomphotherium Miosen caginda Afrika ile Asya arasinda henuz yeni olusan kara baglantisi uzerinden Avrasya ya gecen ilk hortumlu oldu Oradan hatta Kuzey Amerika ya kadar yayildi Pesinden cinside Afrika dan cikarak Avrasya ya ulasti Gomphotherium ve Zygolphodon cinslerinden kisa zaman sonra Deinothriidae familyasinin ilk mensuplari Afrika dan Avrasya ya yayilmaya basladi Bunlarin fildisleri alt ceneden buyurdu ve asagi dogru bukukdu Bu dislerle bataklik ormanlarda kazarak yiyecek aradiklari tahmin edilir Deinotheriler 3 60 m buyukluge ulasirdi Avrupa da Pliyosen Afrika2da ise Pleistosen caginda yaklasik 1 mio yil evvel soyu tukendi Miosen caginda Asya da Platybelodon ve Kuzey Amerika da cinslerinde alt cene kurek seklini aldi Bunlarda sonradan ortaya cikan Anancus ve gibi Gomphotheriidae familyasina aitti Filler ve da bu familyadan gelisti Asil mastodontlarin Mammutidae bir cinsi yanlis anlasilmaya yol acabilecek Mammut adini tasimakta Oysa asil Mamut adi altinda tanilan ve bilimsel adi Mammuthus olan cins ile yakin bir akrabaligi yoktur Bu mastodont cinsinin en taninmis uyesi asil mamutlarla ayni zamanda yasamis ve son Buzul caginin sonlarinda yok olmus dur Mammut americanum Diger bir hortumlu familyasi olan asil mastodontlardan gelismistir Miosen caginin gec bir doneminde Primelephas gibi cinslerden gunumuze kadar tek hayatta kalabilmis hortumlu familyasi filler gelismistir Bugun hala yasayan Loxodonta ve Elephas cinsleri yaninda soyu tukenmis olan Mamutlar da Mammuthus bu familyaya aittir Dis sistematikHortumlular yasayan en yakin akrabalari deniz inekleri ile Tethytheria grubuna konulur Hortumlular ve deniz inekleri diger yakin akrabalari kirsicanimsilar ile birlikte Paenungulata taksonuna konulur Bu takimlar Afrikada gelisen bazi diger memeli takimlari ile birlikte Afrotheria ust takimina konulur Bu ust takimin diger yasayan takimlari sunlardir Damarli disliler Tubulidentata Fil sivri fareleri Macroscelidea Tenreksiler Afrosoricida HortumlularinIc sistematikTakim Hortumlular Proboscidea Ust familya Moeritheroidea Familya Moeriththeridae ornek Moeritherium Ust familya Dinotherioidea Familya Dinotheriidae ornek Deinotherium Familya Barytheriidae ornek Barytherium Ust familya Elephantoidea Familya Gomphotheriidae ornek Phiomia Palaeomastodon Gomphotherium Anancus Platybelodon Familya Mammutidae ornek Familya Stegodontlar Stegodontidae ornek Familya Filler Elephantidae ornek Primelephas Mammuthus Elephas LoxodontaKitaplarE Thenius Grundzuge der Faunen und Verbreitungsgeschichte der Saugetiere 2 Auflage Gustav Fischer Verlag Stuttgart 1980 ISBN 3 437 30312 0 Jordi Augusti Mammoths Sabertooths and Hominids 65 Million Years of Mammalian Evolution in Europe Columbia University Press 2002 ISBN 0 231 11641 1Dis baglantilarWikimedia Commons ta Proboscidea ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur