Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Protektora dönemi (İngilizce: The Protectorate), İngiltere'de iç savaş döneminde kral I. Charles'ın 30 Ocak 1649 tarihinde idam edilmesiyle başlayan Fetret Devri süresince İngiltere, Galler, İrlanda ve İskoçya'daki idare tarzıdır. Protektora dönemi 1653 yılında Barebone Parlamentosunun kapatılması ve Oliver Cromwell'in Lord Protector ilan edilmesiyle başlar. Bu dönem 1659 yılında sona ermiştir, oğul Richard Cromwell babasından miras kalan bu unvanın hakkını veremeyince tasfiye edilmiş ve Restorasyon süreci başlamış, II. Charles kral olarak tahta çıkmıştır.
Arka planı
Protektora döneminden önce İngiltere, İrlanda ve İskoçya, Devlet konseyi ve Rump Parlamentosu tarafından yönetilmekteydi. İngiltere'nin 19 Mayıs 1649 tarihli yasayla İngiltere Topluluğu ilan edilmesi dolayısıyla cumhuriyet haline gelmesi kral I. Charles'ın da idam edildiği döneme denk düşer. İrlanda'da ise yapılan fetih harekâtından sonra iktidar Parlamento tarafından atanan askeri bir valide bulunur. Yine fethedilen İskoçya'da da İngiliz askeri valisi görev yapmaktadır. İskoçya'nın yönetiminin uzun vadeli bir şekilde belirlenmesi adına yapılması beklenen anayasal düzenleme uzun süre askıda kalır. 1651 yılında İngiliz ve İskoç parlamentolarının birliğine dair yasa çıksa da 26 Haziran 1657 tarihli antlaşmaya kadar birleşme gerçekleşmez. Anayasa yazma görevini yerine getiremeyen Rump Parlamentosu önceden belirlendiği gibi kendisini feshetmeyi kabul etmeyince 20 Nisan 1653 günü ordunun da desteğini arkasına alan Cromwell zor kullanarak meclisi kapatmıştır. Bu olayın ardından yaklaşık bir ay sonra Thomas Harrison'un önerisiyle harekete geçen cromwell, tüm kiliselere haber göndererek halkın güvenini kazanmış delegelerin yeni hükûmeti oluşturmak üzere belirlenmesini ister. Barebone Parlamentosu denilen bu toplam da görevi yerine getiremez ve 8 Aralık 1653 günü yine zorla kapatılır. Bu başarısız idare yöntemleri protektoranın önünü açar.
Cromwell iktidarı
Barebones Parlamentosunun dağıtılmasının ardından , Instrument of Government adlı yeni anayasayı gündeme getirir. Buna göre Oliver Cromwell ömür boyu Lord Protector oluyor ve en yüksek karar organı haline geliyordu. Parlamentoları göreve çağırma ve dağıtma yetkisi vardı ancak aldığı kararlarda devlet konseyinin çoğunluk oyunu almak durumundaydı. Ordu içinde hâlâ çok sevilen Cromwell 16 Aralık 1653 günü yemin ederek yeni görevine başlar.
Askeri valiler
İlk Protektora parlamentosu 3 Eylül 1654 günü toplanarak anayasal reform üzerinde çalışmalara başlar. Cromwell parlamentonun aldığı kararları reddetmek yerine 22 Ocak 1655 günü parlamentoyu dağıtma yoluna gider. Sir tarafından başlatılan monarşi yanlısı başarısız bir ayaklanmanın ardından Cromwell ülkeyi askeri garnizon bölgelerine bölerek her bölge için sadece kendisine hesap veren askeri valiler tayin etme yoluna gider. Atanan 15 komutan sadece güvenlik değil, vergi, yerel idare gibi konuların yanı sıra toplumsal dönüşüme de öncülük etmeleri beklenen inanmış Püritenlerden oluşmuştu. Bütün beklentilere rağmen bu sistem yaklaşık bir yıl sürer. 1656 yılı Eylül ayında toplanan yeni Protektora Parlamentosu askeri valilerin artan gücüne dikkat çekerek askeri bir devlete dönüşme tehlikesini gündeme getirince Cromwell bu sistemden de vazgeçmiştir. Askeri valilerin hüküm sürdüğü Kasım 1655-Eylül 1656 dönemi hem iç savaş döneminin toplumsal ve sosyal yaralarının yeniden açılmasına yol açmış hem de artık Cromwell rejimlerine olan güveni sarsmıştır.
Dış politika
Bu dönemde Cromwell dış politikada da zorlu gündemlerle karşı karşıya kalır. 1652 yılında patlak veren Hollanda-İngiltere Savaşlarının ilkini 1654 yılında Amiral Robert Blake kazanır. Savaş dönemi boyunca Hollanda ekonomisine canlılık getiren Yahudi toplumunun önemini gören Cromwell, 350 yıl önce I. Edward zamanında ülkeden kovulan Yahudileri geri çağırmaya karar verir. Bu sayede hem iç savaşın açmış olduğu ekonomik yaralar sarılacak hem de ekonomik canlılık gelecektir. 1657 yılında Parlamento Cromwell'e kral olması önerisini getirir. Monarşiyi ortadan kaldırmış olan Cromwell siyasi bir açmazda kalır ve altı hafta boyunca karar vermez. Kral olmasının getireceği kararlı rejimi önemsese de 13 Nisan 1657 günü yaptığı konuşmayla bu öneriyi reddeder.
Richard Cromwell
Babası Oliver Cromwell'in 1658 yılı Eylül ayında ölümünün ardından üçüncü oğul Richard, Lord Protector unvanını alır. Cromwell tarafından inşa edilmiş olan güçlü ve sağlam yapının oğlu tarafından ülkede birliği sağlayacak şekilde devam ettirilmesinin güçlüğü ilk anlarda ortaya çıkar. Richard, Protektoranın ordu içindeki desteğini sivil halka yaymaya çalışır. 1659 yılında Parlamentoyu göreve çağırır. Ancak parlamento içindeki muhalifler Cromwell dönemi idaresini despotluk ve ekonomik bunalım dönemi olarak tanımlayarak, monarşiye yakından benzeyen yanlarını şiddetli şekilde eleştirirler. Parlamentonun yapıcı olmayan eleştirileri, Richard'ın yönetim sorunları ve ordunun sıradan askerlerinin ve alt düzey subaylarının rejime sahip çıkmaması protektoranın sonunu getirir. Ne Parlamentoya sözünü geçirebilen ne de ordunun desteğini kazanabilen Richard, 7 Mayıs 1659 günü kurulan Güvenlik Komitesinin aldığı kararla devrilir. Protektora Devlet Konseyi lağvedilir ve yeni devlet konseyi 19 Mayıs 1659 günü ilan edilir. Hukuki olarak lağvedilmeyen protektora döneminin yitip gitmesi tercih edilir. Bu dönem iktidarın gasp edildiği bir dönem olarak değerlendirilecektir.
Sonrası ve restorasyon
Richard Cromwell'den sonra 1660 yılı Mayıs ayında monarşi yeniden iktidara gelecek ve Restorasyon olarak adlandırılacak dönem başlayacaktır. II. Charles kral olarak iktidara gelse de iç savaşın ortaya çıkardığı sorunlar Muhteşem Devrim'e kadar çözülmeyecektir.
Kaynakça
- ^ İngilizce: Commonwealth of England
- ^ İngilizcesi Tender of Union
- ^ Penruddock, Sir Joseph Wagstaffe ve Hugh Grove tarafından 1655 yılı Mart ayı başlarında başlatılan ayaklanmaya yaklaşık 300 monarşi yanlısı asker katılır. 11 Mart günü Salisbury'yi ele geçirip monarşi bayrağını göndere çeken ekip, halk arasında beklediği desteği alamaz. 14 Mart günü Devon'a ulaşan grup burada bir Yeni Ordu alayı tarafından kolaylıkla mağlup edilir. Çatışmada ölmeyip sağ ele geçenler Karayiplere kürek mahkûmu olarak gönderilir, ele başları ise idam edilir. Penruddock, Hugh Grove ve Francis Jones Mayıs ayında Exeter'de idam edilirler. Wagstaffe ise kaçmayı başarır. Hollanda'ya geçer ve restorasyonun ardından ülkeye geri dönse de beklediği ilgiyi görmez.
- ^ Bakınız Yahudilerin İngiltere'ye yeniden davet edilmesi
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Protektora donemi Ingilizce The Protectorate Ingiltere de ic savas doneminde kral I Charles in 30 Ocak 1649 tarihinde idam edilmesiyle baslayan Fetret Devri suresince Ingiltere Galler Irlanda ve Iskocya daki idare tarzidir Protektora donemi 1653 yilinda Barebone Parlamentosunun kapatilmasi ve Oliver Cromwell in Lord Protector ilan edilmesiyle baslar Bu donem 1659 yilinda sona ermistir ogul Richard Cromwell babasindan miras kalan bu unvanin hakkini veremeyince tasfiye edilmis ve Restorasyon sureci baslamis II Charles kral olarak tahta cikmistir Arka planiProtektora doneminden once Ingiltere Irlanda ve Iskocya Devlet konseyi ve Rump Parlamentosu tarafindan yonetilmekteydi Ingiltere nin 19 Mayis 1649 tarihli yasayla Ingiltere Toplulugu ilan edilmesi dolayisiyla cumhuriyet haline gelmesi kral I Charles in da idam edildigi doneme denk duser Irlanda da ise yapilan fetih harekatindan sonra iktidar Parlamento tarafindan atanan askeri bir valide bulunur Yine fethedilen Iskocya da da Ingiliz askeri valisi gorev yapmaktadir Iskocya nin yonetiminin uzun vadeli bir sekilde belirlenmesi adina yapilmasi beklenen anayasal duzenleme uzun sure askida kalir 1651 yilinda Ingiliz ve Iskoc parlamentolarinin birligine dair yasa ciksa da 26 Haziran 1657 tarihli antlasmaya kadar birlesme gerceklesmez Anayasa yazma gorevini yerine getiremeyen Rump Parlamentosu onceden belirlendigi gibi kendisini feshetmeyi kabul etmeyince 20 Nisan 1653 gunu ordunun da destegini arkasina alan Cromwell zor kullanarak meclisi kapatmistir Bu olayin ardindan yaklasik bir ay sonra Thomas Harrison un onerisiyle harekete gecen cromwell tum kiliselere haber gondererek halkin guvenini kazanmis delegelerin yeni hukumeti olusturmak uzere belirlenmesini ister Barebone Parlamentosu denilen bu toplam da gorevi yerine getiremez ve 8 Aralik 1653 gunu yine zorla kapatilir Bu basarisiz idare yontemleri protektoranin onunu acar Cromwell iktidariBarebones Parlamentosunun dagitilmasinin ardindan Instrument of Government adli yeni anayasayi gundeme getirir Buna gore Oliver Cromwell omur boyu Lord Protector oluyor ve en yuksek karar organi haline geliyordu Parlamentolari goreve cagirma ve dagitma yetkisi vardi ancak aldigi kararlarda devlet konseyinin cogunluk oyunu almak durumundaydi Ordu icinde hala cok sevilen Cromwell 16 Aralik 1653 gunu yemin ederek yeni gorevine baslar Askeri valiler Ilk Protektora parlamentosu 3 Eylul 1654 gunu toplanarak anayasal reform uzerinde calismalara baslar Cromwell parlamentonun aldigi kararlari reddetmek yerine 22 Ocak 1655 gunu parlamentoyu dagitma yoluna gider Sir tarafindan baslatilan monarsi yanlisi basarisiz bir ayaklanmanin ardindan Cromwell ulkeyi askeri garnizon bolgelerine bolerek her bolge icin sadece kendisine hesap veren askeri valiler tayin etme yoluna gider Atanan 15 komutan sadece guvenlik degil vergi yerel idare gibi konularin yani sira toplumsal donusume de onculuk etmeleri beklenen inanmis Puritenlerden olusmustu Butun beklentilere ragmen bu sistem yaklasik bir yil surer 1656 yili Eylul ayinda toplanan yeni Protektora Parlamentosu askeri valilerin artan gucune dikkat cekerek askeri bir devlete donusme tehlikesini gundeme getirince Cromwell bu sistemden de vazgecmistir Askeri valilerin hukum surdugu Kasim 1655 Eylul 1656 donemi hem ic savas doneminin toplumsal ve sosyal yaralarinin yeniden acilmasina yol acmis hem de artik Cromwell rejimlerine olan guveni sarsmistir Dis politika Bu donemde Cromwell dis politikada da zorlu gundemlerle karsi karsiya kalir 1652 yilinda patlak veren Hollanda Ingiltere Savaslarinin ilkini 1654 yilinda Amiral Robert Blake kazanir Savas donemi boyunca Hollanda ekonomisine canlilik getiren Yahudi toplumunun onemini goren Cromwell 350 yil once I Edward zamaninda ulkeden kovulan Yahudileri geri cagirmaya karar verir Bu sayede hem ic savasin acmis oldugu ekonomik yaralar sarilacak hem de ekonomik canlilik gelecektir 1657 yilinda Parlamento Cromwell e kral olmasi onerisini getirir Monarsiyi ortadan kaldirmis olan Cromwell siyasi bir acmazda kalir ve alti hafta boyunca karar vermez Kral olmasinin getirecegi kararli rejimi onemsese de 13 Nisan 1657 gunu yaptigi konusmayla bu oneriyi reddeder Richard CromwellBabasi Oliver Cromwell in 1658 yili Eylul ayinda olumunun ardindan ucuncu ogul Richard Lord Protector unvanini alir Cromwell tarafindan insa edilmis olan guclu ve saglam yapinin oglu tarafindan ulkede birligi saglayacak sekilde devam ettirilmesinin guclugu ilk anlarda ortaya cikar Richard Protektoranin ordu icindeki destegini sivil halka yaymaya calisir 1659 yilinda Parlamentoyu goreve cagirir Ancak parlamento icindeki muhalifler Cromwell donemi idaresini despotluk ve ekonomik bunalim donemi olarak tanimlayarak monarsiye yakindan benzeyen yanlarini siddetli sekilde elestirirler Parlamentonun yapici olmayan elestirileri Richard in yonetim sorunlari ve ordunun siradan askerlerinin ve alt duzey subaylarinin rejime sahip cikmamasi protektoranin sonunu getirir Ne Parlamentoya sozunu gecirebilen ne de ordunun destegini kazanabilen Richard 7 Mayis 1659 gunu kurulan Guvenlik Komitesinin aldigi kararla devrilir Protektora Devlet Konseyi lagvedilir ve yeni devlet konseyi 19 Mayis 1659 gunu ilan edilir Hukuki olarak lagvedilmeyen protektora doneminin yitip gitmesi tercih edilir Bu donem iktidarin gasp edildigi bir donem olarak degerlendirilecektir Sonrasi ve restorasyonRichard Cromwell den sonra 1660 yili Mayis ayinda monarsi yeniden iktidara gelecek ve Restorasyon olarak adlandirilacak donem baslayacaktir II Charles kral olarak iktidara gelse de ic savasin ortaya cikardigi sorunlar Muhtesem Devrim e kadar cozulmeyecektir Kaynakca Ingilizce Commonwealth of England Ingilizcesi Tender of Union Penruddock Sir Joseph Wagstaffe ve Hugh Grove tarafindan 1655 yili Mart ayi baslarinda baslatilan ayaklanmaya yaklasik 300 monarsi yanlisi asker katilir 11 Mart gunu Salisbury yi ele gecirip monarsi bayragini gondere ceken ekip halk arasinda bekledigi destegi alamaz 14 Mart gunu Devon a ulasan grup burada bir Yeni Ordu alayi tarafindan kolaylikla maglup edilir Catismada olmeyip sag ele gecenler Karayiplere kurek mahkumu olarak gonderilir ele baslari ise idam edilir Penruddock Hugh Grove ve Francis Jones Mayis ayinda Exeter de idam edilirler Wagstaffe ise kacmayi basarir Hollanda ya gecer ve restorasyonun ardindan ulkeye geri donse de bekledigi ilgiyi gormez Bakiniz Yahudilerin Ingiltere ye yeniden davet edilmesi