Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Reîsü'l-ulema (Osmanlıca: رئيس العلماء), Bosna Hersek İslam Birliği başkanına verilen unvan.
| Reîsü'l-ulema | |
|---|---|
| Resmî ikamet | Saraybosna,  Bosna-Hersek |
| Oluşum | 1882 |
| Açılışı yapan | Mustafa Hilmi Efendi Hadžiomerović |
| Son sahibi | Mustafa Efendi Cerić |
Terminoloji
Osmanlı ilmiye teşkilatında reîsü'l-ulema tabiri ulemânın meslekteki kıdemini gösteren bir unvandır. Resmi bir yanı olmayan bu unvan Rumeli kazaskerliği yapmış olanların en kıdemlisi için kullanılırdı. Terim, Bosna eşrafının 1881 yılında Avusturya-Macaristan Devleti’nden müslümanların din işlerini yürütecek bir dini lidere izin verilmesini istemeleriyle farklı bir anlam kazanmıştır.
Reisu-l-ulemalık kurumunun oluşması ve zaman içindeki yolculuğu
Avusturya-Macaristan zamanı
Bosna-Hersek’in Avusturya-Macaristan işgaline uğradığı 1878 yılında toplanan Berlin Kongresi ve Novi Pazar Konvansiyonu’nda (1879) Bosna’da Osmanlı hükümdarının bütün yetkileri kısıtlanmamıştı ve din işleri, halife adına Bosna-Hersek şeriat mahkemeleri kadılkudatı Nur Efendi Hafızović tarafından yürütülüyordu. Bununla birlikte Avusturya-Macaristan Devleti, bölgede kendine bağlı yeni bir dini idarenin kurulması için çalışmalara başladı. Osmanlı Devleti de 1880’deki İstanbul Konvansiyonu’na dayanarak Kazasker Ahmed Şükrü Efendi’yi Bosna’ya müftü tayin etti. Bosna-Hersek’teki işgalci güçler ise Bosna müftüsünün yerli halktan olması gerektiğini ileri sürerek bu tayine itiraz ettiler. İstanbul’daki Avusturya-Macaristan temsilcisi, Ahmed Şükrü Efendi’nin Bosna-Hersek’e gönderilmemesi için diplomatik girişimlerde bulundu. 1881’de Viyana’ya giden Bosna müslüman delegasyonu, reîsü'l-ulema unvanıyla bir dini liderin tayin edilmesinin gerektiği konusundaki taleplerini Avusturya-Macaristan Devleti’ne arzetti. Bu talep Baron Kraus ve Bosna hakimi Dalen’e iki defa iletildiyse de bir sonuç alınamadı. Bunun üzerine Osmanlı hükûmeti 9 Şubat 1882’de, Avusturya-Macaristan işgali esnasında Saraybosna müftülüğü görevini ifa etmekte olan Mustafa Hilmi Efendi Hadžiomerović’i Bosna müftüsü olarak görevlendirdi. Hilmi Efendi Hažiomerović ayrıca Rumeli kazaskeri tarafından Saraybosna kadılığına getirildi. Bu durum Viyana’daki Osmanlı elçisi vasıtasıyla Avusturya-Macaristan Devleti’ne bildirildi.
Avusturya-Macaristan hükûmeti Mustafa Hilmi Efendi Hadžiomerović’i reîsü'l-ulema olarak ilan etti. 17 Ekim 1882’de reisu-l-ulema makamı ve bu makama bağlı dört kişilik bir ulemâ meclisi oluşturuldu. Böylece İstanbul’daki şeyhülislamlıktan ayrı olarak Bosna-Hersek’e özgü milli-dini liderlik müessesesi kurulmuş oldu. Osmanlı hükûmeti bu tayine itiraz etmemekle birlikte onayladığını gösteren bir belge de vermedi. Hilmi Efendi Hadžiomerović’in görevden çekilmesinin ardından Mehmed Tevfik Efendi Azabagić 25 Ekim 1893’te reîsü'l-ulemalığa getirildi. Şeyhülislamlık kendisine menşur istemesini bildirdiyse de Mehmed Tevfik Efendi Azabagić böyle bir istekte bulunmadı. Görevini istifa ettiği 1909 yılına kadar sürdüren Mehmed Tevfik Efendi, müslüman toplum tarafından Avusturya-Macaristan ile iyi ilişki içinde olmakla itham edildi. Bosna-Hersek müslümanlarının Mostar müftüsü Ali Fehmi Džbić’in önderliğinde başlattığı din ve eğitim özerkliği talepleri karşısında Tevfik Efendi’nin sessiz kalması onun istifasına yol açan sebepler arasında yer almaktadır. Mahalli Bosna hükûmeti Bosna-Hersek müslümanlarının din ve eğitim özerkliği taleplerini kabul etti. 1 Mayıs 1909’da yürürlüğe giren kanunla dinî idare ve vakıflara ait müesseselerin özerkliği tanındı. Reîsü'l-ulemaya menşurun kimin tarafından verileceği hususu hariç diğer problemler çözüldü. Sonunda müslümanların baskısıyla menşurun şeyhülislâm tarafından verilmesi karara bağlandı.
Müslümanlara tanınan özerk statü gereği Hafız Sülejman Efendi Šarac reîsü'l-ulema seçildi (1910). Onun görevinden ayrılmasından (1913) sonra hocalardan oluşan bir kurul tarafından Mehmed Džemaludin Efendi Čauşević reîsü'l-ulemalığa aday gösterildiyse de Avusturya-Macaristan idaresi bunu onaylamadığı için Bosna hükûmeti kararı iptal etti. Čaušević kurulun ikinci toplantısında tekrar aday gösterildi ve kamuoyunun da baskısıyla Bosna hükûmeti adaylığını tanıdı. 27 Ekim 1913’te tayin edilen Čaušević’e şeyhülislam tarafından menşur gönderildi. Ćaušević, 26 Mart 1914’te Saraybosna’daki Hünkâr Camii’nde tertiplenen menşur töreninden sonra görevine başladı.
Yugoslavya Krallığı zamanı
I. Dünya Savaşı’nın ardından kurulan Krallık Yugoslavyası sınırları içerisindeki Üsküp Ulemâ Meclisi de reîsü'l-ulemalık makamına bağlandı. 1929’da Yugoslavya Adalet Bakanı Milan Srškić tarafından İslam Din Birliği Kanun Teklifi hazırlandı. Tasarıda Bosna-Hersek müslümanlarına din ve eğitim özerkliği tanıyan statünün kaldırılması, reîsü'l-ulemanın bütün Yugoslavya müslümanlarını temsil etmesi öngörülüyordu. Tasarı kanunlaşıp yürürlüğe girince Belgrad hükûmeti bu görevi Mehmed Džemaludin Efendi Čaušević’e teklif etti. Ancak o bunu kabul etmeyip görevinden istifa etti. Bunun üzerine eski Tuzla ve Banyaluka müftüsü Ibrahim Efendi Maglajlić bu makama tayin edildi. Reîsü'l-ulemalık makamı Saraybosna’dan Belgrad’a taşındı. Resmi menşur töreni 31 Ekim 1930’da Belgrad Bayraklı Camii'nde bizzat Kral I. Aleksandar’ın katılımıyla gerçekleşti.
Bu dönemden itibaren Kuzey Makedonya, Kosova, Sancak, Karadağ ve Sırbistan da reîsü'l-ulemanın sorumluluk alanına girdi. Reîsü'l-ulemalığın yönetim kadrosu cemaat imamları, müftüler, Üsküp ve Saraybosna’da iki ulemâ meclisi ve merkezi Belgrad’da bulunan yüksek dinî meşihattan oluşuyordu. 24 Ekim 1936’da İslâm Din Birliği Kanun Teklifi yürürlükten kaldırılıp yeni İslâm Din Birliği yasası getirildi ve emekliye ayrılan Maglajlić’in yerine vekâleten Salih Safvet Bašić getirildi. 20 Nisan 1938’de yapılan seçimlerden sonra Fehim Efendi Spaho reîsü'l-ulema makamına tayin edildi. II. Dünya Savaşı’nın başlaması reîsü'l-ulema makamı ile ilgili değişikliklere zemin hazırladı. Fehim Efendi Spaho’nun vefatının ardından savaşın sonuna kadar yeni reîsü'l-ulema seçilmedi. 1942-1947 yılları arasında bir defa daha aynı makama vekaleten Salih Safvet Bašić getirildi.
Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti zamanı
II. Dünya Savaşı’nın ardından Yugoslavya’nın Josip Broz Tito önderliğinde yeniden kurulması reîsü'l-ulema makamı için yeni bir dönemin başlangıcı oldu. 26 Ağustos 1947’de yeni İslam Din Birliği yasası kabul edildi. 12 Eylül 1947’de Ibrahim Efendi Fejić reîsü'l-ulema seçildi. Menşur töreni ilk defa Saraybosna Gazi Hüsrev Bey Camii’nde gerçekleştirildi. Ibrahim Efendi Fejić’in emekliye ayrılması üzerine 15 Kasım 1957 tarihinde Yugoslavya İslam Birliği Meclis-i Âlîsi tarafından tek aday gösterilen Sulejman Efendi Kemura reisu-l-ulema oldu. Onun vefatının (1975) ardından Naim Efendi Hadžiabdić (1975-1987), Husein Efendi Mujić(1987-1989) görev yaptı. 9 Mart 1991 tarihinde bu göreve ilk olarak Bosna-Hersek dışından Makedon asıllı Jakub Efendi Selimoski seçildi.
Günümüz/ Bosna-Hersek zamanı
1992’de başlayan Bosna savaşı sırasında reîsü'l-ulema makamı ve Yugoslavya İslam Birliği Başkanlığı ilga edildi. Savaştan sonra Bosna Hersek İslam Birliği tekrar kuruldu (Ağustos 1996) ve Mustafa Efendi Cerić başkanlığa tayin edildi. Cerić'ten sonra, 2012'de Husein Efendi Kavazović günümüzdeki reîsü'l-ulema seçildi. Dağılan Yugoslavya’nın ardından reîsü'l-ulemalık makamı yetki alanı kuruluşundaki gibi Bosna-Hersek’le sınırlı kaldı. Bununla birlikte Hırvatistan, Slovenya, Sırbistan ve Sancak müftülüklerinin burada temsilcileri bulunmaktadır. Kuzey Makedonya, Kosova ve Karadağ bölgelerinde din işleri Bosna-Hersek riyasetinden bağımsız dini idareler tarafından yürütülmektedir. Reîsü'l-ulema tabiri sadece Bosna-Hersek’te kullanılmış, Osmanlı sonrasında Bulgaristan, Romanya, Yunanistan ve Arnavutluk’ta müslüman cemaatlerin dini liderlerine başmüftü denilmiştir. Bosna-Hersek’te reîsü'l-ulema seçiminin sonuçlanmasında İstanbul’daki şeyhülislamdan menşur talep edilmesi, menşur töreninin günümüze kadar sürmesi bu makamın Osmanlı geleneğini yansıtan bir dini prosedürü olduğunu göstermektedir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Dış bağlantılar
- Resmî site
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Reisu l ulema Osmanlica رئيس العلماء Bosna Hersek Islam Birligi baskanina verilen unvan Reisu l ulemaGorevdeki Husein Efendi Kavazovic 2012 tarihinden beriResmi ikametSaraybosna Bosna HersekOlusum1882Acilisi yapanMustafa Hilmi Efendi HadziomerovicSon sahibiMustafa Efendi CericTerminolojiOsmanli ilmiye teskilatinda reisu l ulema tabiri ulemanin meslekteki kidemini gosteren bir unvandir Resmi bir yani olmayan bu unvan Rumeli kazaskerligi yapmis olanlarin en kidemlisi icin kullanilirdi Terim Bosna esrafinin 1881 yilinda Avusturya Macaristan Devleti nden muslumanlarin din islerini yurutecek bir dini lidere izin verilmesini istemeleriyle farkli bir anlam kazanmistir Reisu l ulemalik kurumunun olusmasi ve zaman icindeki yolculuguAvusturya Macaristan zamani Bosna Hersek in Avusturya Macaristan isgaline ugradigi 1878 yilinda toplanan Berlin Kongresi ve Novi Pazar Konvansiyonu nda 1879 Bosna da Osmanli hukumdarinin butun yetkileri kisitlanmamisti ve din isleri halife adina Bosna Hersek seriat mahkemeleri kadilkudati Nur Efendi Hafizovic tarafindan yurutuluyordu Bununla birlikte Avusturya Macaristan Devleti bolgede kendine bagli yeni bir dini idarenin kurulmasi icin calismalara basladi Osmanli Devleti de 1880 deki Istanbul Konvansiyonu na dayanarak Kazasker Ahmed Sukru Efendi yi Bosna ya muftu tayin etti Bosna Hersek teki isgalci gucler ise Bosna muftusunun yerli halktan olmasi gerektigini ileri surerek bu tayine itiraz ettiler Istanbul daki Avusturya Macaristan temsilcisi Ahmed Sukru Efendi nin Bosna Hersek e gonderilmemesi icin diplomatik girisimlerde bulundu 1881 de Viyana ya giden Bosna musluman delegasyonu reisu l ulema unvaniyla bir dini liderin tayin edilmesinin gerektigi konusundaki taleplerini Avusturya Macaristan Devleti ne arzetti Bu talep Baron Kraus ve Bosna hakimi Dalen e iki defa iletildiyse de bir sonuc alinamadi Bunun uzerine Osmanli hukumeti 9 Subat 1882 de Avusturya Macaristan isgali esnasinda Saraybosna muftulugu gorevini ifa etmekte olan Mustafa Hilmi Efendi Hadziomerovic i Bosna muftusu olarak gorevlendirdi Hilmi Efendi Haziomerovic ayrica Rumeli kazaskeri tarafindan Saraybosna kadiligina getirildi Bu durum Viyana daki Osmanli elcisi vasitasiyla Avusturya Macaristan Devleti ne bildirildi Reisu l ulema merkezi Saraybosna daki Hunkar Camisindedir Avusturya Macaristan hukumeti Mustafa Hilmi Efendi Hadziomerovic i reisu l ulema olarak ilan etti 17 Ekim 1882 de reisu l ulema makami ve bu makama bagli dort kisilik bir ulema meclisi olusturuldu Boylece Istanbul daki seyhulislamliktan ayri olarak Bosna Hersek e ozgu milli dini liderlik muessesesi kurulmus oldu Osmanli hukumeti bu tayine itiraz etmemekle birlikte onayladigini gosteren bir belge de vermedi Hilmi Efendi Hadziomerovic in gorevden cekilmesinin ardindan Mehmed Tevfik Efendi Azabagic 25 Ekim 1893 te reisu l ulemaliga getirildi Seyhulislamlik kendisine mensur istemesini bildirdiyse de Mehmed Tevfik Efendi Azabagic boyle bir istekte bulunmadi Gorevini istifa ettigi 1909 yilina kadar surduren Mehmed Tevfik Efendi musluman toplum tarafindan Avusturya Macaristan ile iyi iliski icinde olmakla itham edildi Bosna Hersek muslumanlarinin Mostar muftusu Ali Fehmi Dzbic in onderliginde baslattigi din ve egitim ozerkligi talepleri karsisinda Tevfik Efendi nin sessiz kalmasi onun istifasina yol acan sebepler arasinda yer almaktadir Mahalli Bosna hukumeti Bosna Hersek muslumanlarinin din ve egitim ozerkligi taleplerini kabul etti 1 Mayis 1909 da yururluge giren kanunla dini idare ve vakiflara ait muesseselerin ozerkligi tanindi Reisu l ulemaya mensurun kimin tarafindan verilecegi hususu haric diger problemler cozuldu Sonunda muslumanlarin baskisiyla mensurun seyhulislam tarafindan verilmesi karara baglandi Muslumanlara taninan ozerk statu geregi Hafiz Sulejman Efendi Sarac reisu l ulema secildi 1910 Onun gorevinden ayrilmasindan 1913 sonra hocalardan olusan bir kurul tarafindan Mehmed Dzemaludin Efendi Causevic reisu l ulemaliga aday gosterildiyse de Avusturya Macaristan idaresi bunu onaylamadigi icin Bosna hukumeti karari iptal etti Causevic kurulun ikinci toplantisinda tekrar aday gosterildi ve kamuoyunun da baskisiyla Bosna hukumeti adayligini tanidi 27 Ekim 1913 te tayin edilen Causevic e seyhulislam tarafindan mensur gonderildi Causevic 26 Mart 1914 te Saraybosna daki Hunkar Camii nde tertiplenen mensur toreninden sonra gorevine basladi Yugoslavya Kralligi zamani 4 Reisu l ulema Mehmed Dzemaludin Efendi Causevic I Dunya Savasi nin ardindan kurulan Krallik Yugoslavyasi sinirlari icerisindeki Uskup Ulema Meclisi de reisu l ulemalik makamina baglandi 1929 da Yugoslavya Adalet Bakani Milan Srskic tarafindan Islam Din Birligi Kanun Teklifi hazirlandi Tasarida Bosna Hersek muslumanlarina din ve egitim ozerkligi taniyan statunun kaldirilmasi reisu l ulemanin butun Yugoslavya muslumanlarini temsil etmesi ongoruluyordu Tasari kanunlasip yururluge girince Belgrad hukumeti bu gorevi Mehmed Dzemaludin Efendi Causevic e teklif etti Ancak o bunu kabul etmeyip gorevinden istifa etti Bunun uzerine eski Tuzla ve Banyaluka muftusu Ibrahim Efendi Maglajlic bu makama tayin edildi Reisu l ulemalik makami Saraybosna dan Belgrad a tasindi Resmi mensur toreni 31 Ekim 1930 da Belgrad Bayrakli Camii nde bizzat Kral I Aleksandar in katilimiyla gerceklesti Bu donemden itibaren Kuzey Makedonya Kosova Sancak Karadag ve Sirbistan da reisu l ulemanin sorumluluk alanina girdi Reisu l ulemaligin yonetim kadrosu cemaat imamlari muftuler Uskup ve Saraybosna da iki ulema meclisi ve merkezi Belgrad da bulunan yuksek dini mesihattan olusuyordu 24 Ekim 1936 da Islam Din Birligi Kanun Teklifi yururlukten kaldirilip yeni Islam Din Birligi yasasi getirildi ve emekliye ayrilan Maglajlic in yerine vekaleten Salih Safvet Basic getirildi 20 Nisan 1938 de yapilan secimlerden sonra Fehim Efendi Spaho reisu l ulema makamina tayin edildi II Dunya Savasi nin baslamasi reisu l ulema makami ile ilgili degisikliklere zemin hazirladi Fehim Efendi Spaho nun vefatinin ardindan savasin sonuna kadar yeni reisu l ulema secilmedi 1942 1947 yillari arasinda bir defa daha ayni makama vekaleten Salih Safvet Basic getirildi Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti zamani II Dunya Savasi nin ardindan Yugoslavya nin Josip Broz Tito onderliginde yeniden kurulmasi reisu l ulema makami icin yeni bir donemin baslangici oldu 26 Agustos 1947 de yeni Islam Din Birligi yasasi kabul edildi 12 Eylul 1947 de Ibrahim Efendi Fejic reisu l ulema secildi Mensur toreni ilk defa Saraybosna Gazi Husrev Bey Camii nde gerceklestirildi Ibrahim Efendi Fejic in emekliye ayrilmasi uzerine 15 Kasim 1957 tarihinde Yugoslavya Islam Birligi Meclis i Alisi tarafindan tek aday gosterilen Sulejman Efendi Kemura reisu l ulema oldu Onun vefatinin 1975 ardindan Naim Efendi Hadziabdic 1975 1987 Husein Efendi Mujic 1987 1989 gorev yapti 9 Mart 1991 tarihinde bu goreve ilk olarak Bosna Hersek disindan Makedon asilli Jakub Efendi Selimoski secildi Gunumuz Bosna Hersek zamani 1992 de baslayan Bosna savasi sirasinda reisu l ulema makami ve Yugoslavya Islam Birligi Baskanligi ilga edildi Savastan sonra Bosna Hersek Islam Birligi tekrar kuruldu Agustos 1996 ve Mustafa Efendi Ceric baskanliga tayin edildi Ceric ten sonra 2012 de Husein Efendi Kavazovic gunumuzdeki reisu l ulema secildi Dagilan Yugoslavya nin ardindan reisu l ulemalik makami yetki alani kurulusundaki gibi Bosna Hersek le sinirli kaldi Bununla birlikte Hirvatistan Slovenya Sirbistan ve Sancak muftuluklerinin burada temsilcileri bulunmaktadir Kuzey Makedonya Kosova ve Karadag bolgelerinde din isleri Bosna Hersek riyasetinden bagimsiz dini idareler tarafindan yurutulmektedir Reisu l ulema tabiri sadece Bosna Hersek te kullanilmis Osmanli sonrasinda Bulgaristan Romanya Yunanistan ve Arnavutluk ta musluman cemaatlerin dini liderlerine basmuftu denilmistir Bosna Hersek te reisu l ulema seciminin sonuclanmasinda Istanbul daki seyhulislamdan mensur talep edilmesi mensur toreninin gunumuze kadar surmesi bu makamin Osmanli gelenegini yansitan bir dini proseduru oldugunu gostermektedir Ayrica bakinizBosna Hersek Islam Birligi Islami dini liderler Hilafet Mehmed Refik Efendi Balizade Mustafa EfendiKaynakca a b c d e f g Institucija reisu l uleme islamskazajednica ba 5 Agustos 2017 14 Ocak 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Mayis 2016 Reisu l ulema Husein ef Kavazovic islamskazajednica ba 5 Agustos 2017 20 Mayis 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Mayis 2016 Dis baglantilarResmi site