Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Salih Zeki Bey (1864, İstanbul - 2 Temmuz 1921, İstanbul), Osmanlı-Türk matematik bilgini, bilim tarihçisi ve astronomdur. Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde yaşamış ve yaptığı çalışmalarla çağdaş bilimin Türkiye’de tanıtılmasında ve yayılmasında önemli katkılarda bulunmuştur. Yaşadığı dönemin önde gelen matematik bilginlerinden olmasının yanında; İkdam, Darüşşafaka ve İktisadiyat Gazeteleri ile Darülfünun Dergisi’ne yazdığı makaleler ile bilim hayatına sayısız katkıda bulunmuştur. Bilim tarihi açısından çok değerli konferanslar vermiş ve eserler kaleme almıştır. Bu konuda aldığı ilk çalışması, aynı zamanda bir Türk bilim adamının yurt dışında yayınladığı ilk bilim tarihi makalesi olma özelliği taşımaktadır. Ölümünden sonra da Türkiye’deki matematik araştırmalarına öncülük eden ve bilim tarihi açısından da çok değerli olan eseri Asar-ı Bakiye’yi dört cilt olarak düzenlemiştir, ancak hayattayken ilk iki cildi yayımlanmıştır. Verdiği konferanslarda Türk matematikçilerinin o dönemde henüz bilmediği Öklid dışı geometriler, sanal sayılar, sayılar teorisi gibi alanların ülkede tanıtılması sağlamıştır. Bu alandaki katkıları bununla da sınırlı kalmamış verdiği dersler, yazdığı kitaplar ve kaleme aldığı ders kitapları ile matematik dersinin, eğitimin her seviyesinde yayılmasında büyük katkı sağlamıştır. Bunun yanında astronomi, fizik, geometri, mantık gibi birçok alanda hem ders kitabı hem de özgün çok sayıda yapıt vermiştir.
Salih Zeki | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1864 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 2 Temmuz 1921 (57 yaşında) İstanbul |
| Milliyet | Türk |
| Vatandaşlık | Osmanlı İmparatorluğu |
| Din | İslam |
| Evlilikler | Vecihe Hanım (e. 1891; b. 1901) Halide Edip Adıvar (e. 1901; b. 1911) |
| Çocuk(lar) | Malik Sayar |
| Kariyeri | |
| Dalı | Matematik |
| Etkilendikleri | Henri Poincaré, Riyaziyeci Mehmet Nadir Bey, George Boole |
Matematiğin yanında, Türk fikir dünyasında bir ilk olarak matematik felsefesi ile de ilgilenmiştir. Ve Türkiye’nin ilk matematik profesörü olması sebebiyle büyük bir öneme sahiptir.Boole’un Cebirsel mantık anlayışını savunmuş, matematik mantığını Türkiye’de ilk ele alan Ali Sedat’tan sonra kendisi de eserlerinde yer vererek bu alanının ülkede gelişmesine büyük katkı sağlamıştır. Mantığın matematikle ifade edilebileceğini düşünmüş, Dârülfünûn’da verdiği mantık dersinin notlarını “Mizan-ı Tefekkür” adıyla yayınlayarak bu düşüncesini detaylıca anlatmıştır. Salih Zeki mantığı; formel mantık, niceleme mantığı, cebirsel mantık olarak üç kısım olduğunu savunmuştur. Bunların üçünün de faydalı olduğunu, ancak cebirsel mantığın diğer ikisini de kapsayıp görevini yerine getirebileceğini savunmuştur.
Nesnel bir yaklaşımda Türklerin ve Müslümanların bilime katkılarını tespit etmeye çalışmış ve çağdaş Türk bilim tarihçiliğinin kurucusu olmuştur. Araştırmacılar için bugün de güvenilir bir kaynak olan Asar-ı Bakiye (Ölmez Eserler) adlı eseri bırakmıştır. Bilim felsefesi ile uğraşmış, Henri Poincaré ve 'ın eserlerini çevirerek bilim felsefesinin Türkiye'de tanınması ve yaygınlaşmasına katkıda bulunmuştur.
Yaşamı
Çocukluk ve öğrenim yılları
1864 yılında İstanbul’da yoksul bir ailenin oğlu olarak dünyaya geldi. Babası Boyabatlı Hasan Ağa, annesi Saniye Hanımdır. Dört yaşında iken annesini, altı yaşındayken de babasını kaybetti. Bakımını üstlenen büyükannesi onu önce mahalle mektebine göndermiş, ancak yaramazlığından ötürü öğretmeninin isteğiyle okuldan alınıp bir esnafın yanında çıraklığa başlamıştı. 1874 yılında, on yaşındayken yetimlerin okuduğu Darüşşafaka’ya kaydoldu. Bu okulda Mehmet Nadir Bey'den matematik dersi aldı. Mehmet Nadir Bey, onun ileride iyi bir matematikçi olacağını anlayarak kendisiyle özel olarak ilgilendi ve o mezun olana kadar Darüşşafaka'dan ayrılmadı
Salih Zeki, Darüşşafaka'yı 1882 yılında birincilikle bitirdi. Aynı yıl Posta ve Telgraf Nezareti Telgraf Kalemi (Fen Şubesi)'ne memur olarak atandı. 1884 yılında Nezaretin Avrupa’da uzman telgraf mühendisi ve fizikçi yetiştirme kararı üzerine birkaç arkadaşıyla birlikte Paris'e gönderildi ve burada Politeknik Yüksekokulu’nda elektrik mühendisliği öğrenimi gördü. "Zeki" lakabı, bu okulda eğitim görürken arkadaşları tarafından kendisine verildi, böylece Salih Zeki olarak anılmaya başladı. Okulda kalıp doktora yapmak istediyse da Bakanlık tarafından çağrılınca İstanbul'a geri döndü.Sonrasında ise istanbulda 1921 yılında 57 yaşında iken vefat etti.
Çalışma hayatı, bilim tarihi çalışmaları ve ilk evliliği
1887 yılında yurda dönen Salih Zeki Bey, eski dairesinde elektrik mühendisi ve müfettiş olarak çalıştı. Credit Lyonnais Müdürü Mösyö Lemoine ile tanışması ve onun teşvikleri üzerine matematik ve astronomi tarihi ile ilgilenmeye başladı. Ortaçağ İslam dünyasındaki bilimsel çalışmaları yazmalara dayanarak aydınlatmak istiyordu. Önce kendisini İslam öncesi Yunan ve Hint çalışmaları konusunda yetiştirdi, sonra eski yazmaları inceledi; 1889 yılında ilk bilim tarihi makalesini yayımladı: "Hint Rakamları Üzerine Bir Rapor". Bu tarihten sonra ek görev olarak Mekteb-i Mülkiye’de (bugün Ankara Üniversitesi’ne bağlı Siyasal Bilgiler Fakültesi) fizik ve kimya dersleri verdi (1889-1900). Aynı zamanda yetiştiği okul olan Darüşşafaka’da gönüllü olarak Fransızca ve fen dersleri verdi.
1892'de 'de bastırdığı dizi makalelerde daha önce çok iyi bilinmeyen yazarları ve eserleri ayrıntılı olarak tanıttığı monografiler hazırladı. Bu monografiler yoluyla ileride Asar-ı Bakiye adlı eserinin kaleme alınmasını sağlayacak tarihi bilgi birikimini oluşturmaya başladı.
Arkadaşı Ahmet Fahri ile Hikmet-i Tabiyye (Fizik) adlı ilk kitabını yazdı. Liseler için yazılan kitap, 1892'de basıldı. Aynı yıl ilk eşi piyanist Vecihe Hanım'dan ilk çocuğu Malik dünyaya geldi.
1895'te Beyoğlu Rasathane Müdürü olan Salih Zeki Bey, 1900 yılında Üsküdar Amerikan Lisesi son sınıf öğrencisi olan Halide Edip'e özel matematik dersi vermişti.
Halide Edip ile evliliği ve II. Meşrutiyet dönemi
Salih Zeki Bey, 1901'de ilk eşi Vecihe Hanım'dan boşandıktan sonra öğrencisi Halide Edip ile evlendi. Bu evlilikten sonra Halide Salih olarak anılan eşi Halide Hanım, ona Kamus-u Riyaziyat (Matematiksel Bilimler Sözlüğü) adlı eserini yazarken asistanlık ve çevirmenlik yaptı. Eser, matematik ve astronomi bilimlerinde kullanılan bütün terimleri açıklamak ve Doğulu ve Batılı bütün matematikçilerle astronomların hayat öykülerini ve eserlerini tanıtmak maksadını taşıyordu. 12 ciltlik eserin yalnız iki cildi basılabildi. 1903'te büyük oğulları Ayetullah (ö. 1985), 1904'te ikinci oğulları Hasan Hikmetullah dünyaya geldi.
İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin görüşlerine yakın olan Salih Zeki Bey, II. Meşrutiyetin ilanından (1908) sonra Tanin gazetesi'nde bilimsel makaleler yazmaya başladı ve Maarif Nezareti Meclis-i Maarif üyeliğinde bulundu. Auguste Comte hayranı olan Salih Zeki, onun öğretisini tanıtmak için Halide Hanım ile birlikte Auguste Comte Felsefe-i Müsbetesi adlı bir makale yayımladı. 1908- 1909 yıllarında yoğun bir çalışma dönemine girerek Darülfünun'da çok sayıda ders verirken değişik alanlarda ve seviyelerde pek çok ders kitabı yayımladı.
31 Mart Ayaklanması nedeniyle eşi Halide Hanım hedef durumuna gelince çocuklarıyla beraber Mısır'a kaçmak zorunda kalmıştı. Ardından Salih Zeki Bey de Mısır'a gidip, çocuklarla geri döndü, Halide Hanım ise birkaç ay İngiltere'de kaldı.
Mekteb-i Sultani müdürlüğü, Münevver Hanım'la evliliği, fizik çalışmaları
1910'da Mekteb-i Sultanî (bugün Galatasaray Lisesi) Müdürlüğü'ne atandı. Tevfik Fikret'in, devrin Maârif Nâzırı Emrullah Efendi ile anlaşamayıp istifa etmesi üzerine bu göreve getirilmişti. Bu atama, basında uzun tartışmalara sebep oldu. Aynı yıl, Salih Zeki Bey'in ikinci bir evlilik yapmak istemesi üzerine Halide Hanım ile dokuz yıllık evliliği sona erdi. Salih Zeki Bey, Münevver Hanım (ö. 1973) ile evlendi ve bu evliliğinden Tarık ve Faruk adlı iki oğlu dünyaya geldi.
1910 -1912 yılları arasında Türkiye'de çağdaş fiziğin temel konularını ayrıntılı biçimde tanıtan çok sayıda ders kitabı yayımlayarak fizik alanında da öncü oldu.
Darülfünun konferansları ve Darülfünun rektörlüğü
1912’de Maarif Nezareti Müsteşarlığı'na getirilen Salih Zeki Bey, Darülfünun Konferansları adlı yapıtının birinci ve ikinci cildini yayımladı. Bu konferanslarda Türk matematikçilerine yabancı olan "Öklit dışı Geometriler" ile "Sanal Nicelikler Üzerine Kurulmuş Çeşitli Alanlar" konularını ayrıntılı biçimde tanıttı. Aynı yıl Fransız matematikçi ve felsefeci Henri Poincare'in bilim felsefesi yapıtlarını Türkçeye kazandırdı.
1913’te Darülfünün-ı Osmanî (bugün İstanbul Üniversitesi) Rektörü oldu. 1917’de Rektörlükten ayrıldıysa da üniversitedeki görevini Fen Şubesi (Fakültesi) Müderrisi (Profesör) olarak sürdürdü 1919'da Fen Şubesi'nin Dekanı oldu. Rektörlük yaptığı dönemde üniversiteye Alman öğretim üyeleri getirtti ancak I. Dünya Savaşı nedeniyle bu öğretim üyeleri ülkelerine dönmek zorunda kaldılar.
Asar-ı Bakiye
1913 yılında yayımlamaya başladığı Asar-i Bakiye adlı yapıtında Orta Çağ İslam Dünyası’nda yapılan matematik ve astronomi çalışmalarını sergiledi. Eserin birinci cildinde Trigonometri tarihini, ikinci cildinde hesap ve Cebir tarihini, üçüncü cildinde Astronomi tarihini ve dördüncü cildinde de Geometri tarihini konu edindi. Dört cilt olarak tasarlanan üçüncü ve dördüncü ciltleri yazma halinde kalmıştır.
Salih İzzet'in yazdığı, Hüsnü Hamit'in Türkçeye çevirdiği ve Talat Tuncer’in el yazısı ile açıklamalar ilave ettiği düşünülen Asar-ı Bakiye'nin daktilo ile yazılmış PDF biçimindeki elektronik kopyalarına buradan20 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . ulaşılabilir.
Son yılları
1920'de ruhi bir bunalım geçiren Salih Zeki Beyi tedavi altındayken 2 Temmuz 1921 günü Şişli'deki Fransız Hastanesi’nde öldü. Naaşı Fatih Camii'nin haziresine defnedildi.
Tarihsel önemi
Salih Zeki, önde gelen son dönem Osmanlı matematik bilginlerindendi. İkdam, Darüşşafaka ve İktisadiyat gazeteleri ile Darülfünun dergisine sayısız katkıda bulundu. Dönemin ünlü bilginleriyle matematik ve fen bilimleri konusunda yazılı tartışmalara girdi ve bu konularda bir kısmı ders kitabı olmak üzere çok sayıda yapıt verdi.
Yapıtları
- Hendese (Geometri) - Lise ders kitabı
- Hikmet-i Tabiiye (Fizik) - Lise ders kitabı
- Mebhas-ı Savt (Fonetik)
- Mebhas-ı Elektrik-i Miknatisi (Elektro Magnetizma)
- Mebhas-ı Hararet-i Harekiye (Termodinamik)
- Mebhas-ı Cazibeyi Umumiye (Genel Çekim)
- Mebhas-ı Elektrikiyet ve Şariyet (Elektrik ve Kılcallık)
- Hesab-ı İhtimali (İhtimaller Hesabı)
- Mebhas-ı Hareket-i Seyalat (Akışkanların Hareketi)
- Hendese-i Tahliliye (Analitik Geometri)
- Mebhas-ı Nazariye-i Temevvücat (Dalga Teorisi)
- Heyet-i Riyaziye (Matematik Astronomi)
- Kamus-u Riyaziyat (Matematik Ansiklopedisi) – Tamamı basılmamıştır.
- Asar-ı Bakiye (Ölmez Eserler) – Tamamı basılmamıştır.
- Henri Poincaré’den çevirdiği dört kitap basılmamıştır.
Kaynakça
- ^ "SÂLİH ZEKİ". 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Temmuz 2021.
- ^ Yavuz Unat, Salih Zeki, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 36, İstanbul 2009, s. 43
- ^ a b Beytullah Kaya, Büşra Altun (2020). "Bir Osmanlı Bilim Tarihçisi; Salih Zeki". ÇEKMECE İZÜ SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ. Cilt 8 (17 2020: 25- 44). s. 28. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Haziran 2024.
- ^ İsmail Köz 1996, s. 45.
- ^ İsmail Köz, Salih Zeki’nin Mantık Anlayışı (Yüksek Lisans Tezi) A.Ü Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1996, s. 65.
- ^ İsmail Köz 1996, s. 66.
- ^ . 13 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2012.
- ^ (PDF). 16 Ocak 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2012.
- ^ (PDF). 23 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2009.
- ^ a b Prof. Dr. [], Salih Zeki Bey (1862-1921) Hayatı-Eserleri ve Türk Bilim Hayatındaki Yeri, Bilim ve Ütopya Pecya Online Baskı[]
- ^ Kâzım Öztürk. TÜRK PARLAMENTO TARİHİ TBMM - IX. DÖNEM 1950 - 1954 VII. CİLT (PDF). s. 555.[]
- ^ . TDV İslam Ansiklopedisi. 28 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2022.
Konuyla ilgili yayınlar
- Elif Bahadır (24 Aralık 2020), "Salih Zeki Bey'in Matematik Eğitimi Anlayışı", II. Türk Eğitim Kongresi
- Büşra Altun; Beytullah Kaya (2020), "Bir Osmanlı Bilim Tarihçisi; Salih Zeki", Çekmece İZÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (11), ss. 25-44, 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 13 Temmuz 2021
- Dilek Kadıoğlu (Şubat 2013), "Salih Zeki's Darülfünun Konferansları and His Treatment of The Discovery of Non-Euclidean Geometries", METU Department of Philosophy Master Thesis, 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 13 Temmuz 2021
- Feza Günergun (2 Haziran 2011), Darüşşfakalı Salih Zeki Bey: Matematik Eğitiminin ve Bilim Tarihinin Ülkemizdeki Öncüsü (PDF), Darüşşafaka Eğitim Kurumları (Sarıyer, İstanbul), 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından (PDF), erişim tarihi: 13 Temmuz 2021
- Ali Değirmenci (2010), "Salih Zeki Bey'in Hülâsa-i Hesâb-ı İhtimâlî Adlı Eseri ve Olasılığın Türkiye'ye Girişi" (PDF), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe (Bilim Tarihi) Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından (PDF), erişim tarihi: 13 Temmuz 2021
- ; İnan Kalaycıoğlu (2009), "Sâlih Zeki Bey'in Matematikle İlgili Küçük Bir Yapıtı: Hârika-i Hilkât", Erdem, 55, ss. 57-75, 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 13 Temmuz 2021
- Günergün, Feza (Aralık 2005). "Salih Zeki ve Astronomi: Rasathane-i Amire Müdürlüğü'nden 1914 Tam Güneş Tutulmasına". Osmanlı Bilimi Araştırmaları. 7 (1): 97-122. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Temmuz 2021.
- Meltem Akbaş (2005), "Salih Zeki ve 'Zaman' Başlıklı Konferansı" (PDF), Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 7 (1), 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından (PDF), erişim tarihi: 13 Temmuz 2021
- Sevtap Kadıoğlu (2005), "Salih Zeki ve Çevresi", Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 7 (1), 26 Mart 2020 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 13 Temmuz 2021
- Şeref Etker (2005), "Salih Zeki Bey - Üç Boyutlu Bir Biyografya İçin", Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 7 (1), 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 13 Temmuz 2021
- Ahmet Faruk Güney (2004), "İslâm-Türk Matematik Tarihinde İlk Eser: Salih Zeki'nin "Âsâr-ı Bâkiye"si", Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 4 (2), ss. 681-685, 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 13 Temmuz 2021
- ; İnan Kalaycıoğlu (Ekim 2004), "Büyük Bir Matematik Tarihçisi ve Felsefecisi: Salih Zeki Bey (1864-1921)" (PDF), Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları dergisi, 6, ss. 195-211, 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından (PDF), erişim tarihi: 13 Temmuz 2021
- (2004), "Salih Zeki Bey'in Journal Asiatique'de Yayımlanan "Notation Algebrique Chez Les Orientaux" Adlı Makalesi" (PDF), Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 15, ss. 333-353
- Haluk Oral (2003), "Salih Zeki" (PDF), Matematik Dünyası, 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından (PDF), erişim tarihi: 13 Temmuz 2021
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Salih Zeki Bey 1864 Istanbul 2 Temmuz 1921 Istanbul Osmanli Turk matematik bilgini bilim tarihcisi ve astronomdur Osmanli Devleti nin son donemlerinde yasamis ve yaptigi calismalarla cagdas bilimin Turkiye de tanitilmasinda ve yayilmasinda onemli katkilarda bulunmustur Yasadigi donemin onde gelen matematik bilginlerinden olmasinin yaninda Ikdam Darussafaka ve Iktisadiyat Gazeteleri ile Darulfunun Dergisi ne yazdigi makaleler ile bilim hayatina sayisiz katkida bulunmustur Bilim tarihi acisindan cok degerli konferanslar vermis ve eserler kaleme almistir Bu konuda aldigi ilk calismasi ayni zamanda bir Turk bilim adaminin yurt disinda yayinladigi ilk bilim tarihi makalesi olma ozelligi tasimaktadir Olumunden sonra da Turkiye deki matematik arastirmalarina onculuk eden ve bilim tarihi acisindan da cok degerli olan eseri Asar i Bakiye yi dort cilt olarak duzenlemistir ancak hayattayken ilk iki cildi yayimlanmistir Verdigi konferanslarda Turk matematikcilerinin o donemde henuz bilmedigi Oklid disi geometriler sanal sayilar sayilar teorisi gibi alanlarin ulkede tanitilmasi saglamistir Bu alandaki katkilari bununla da sinirli kalmamis verdigi dersler yazdigi kitaplar ve kaleme aldigi ders kitaplari ile matematik dersinin egitimin her seviyesinde yayilmasinda buyuk katki saglamistir Bunun yaninda astronomi fizik geometri mantik gibi bircok alanda hem ders kitabi hem de ozgun cok sayida yapit vermistir Salih ZekiDogum1864 Istanbul Osmanli ImparatorluguOlum2 Temmuz 1921 57 yasinda IstanbulMilliyetTurkVatandaslikOsmanli ImparatorluguDinIslamEvliliklerVecihe Hanim e 1891 b 1901 Halide Edip Adivar e 1901 b 1911 Cocuk lar Malik SayarKariyeriDaliMatematikEtkilendikleriHenri Poincare Riyaziyeci Mehmet Nadir Bey George Boole Matematigin yaninda Turk fikir dunyasinda bir ilk olarak matematik felsefesi ile de ilgilenmistir Ve Turkiye nin ilk matematik profesoru olmasi sebebiyle buyuk bir oneme sahiptir Boole un Cebirsel mantik anlayisini savunmus matematik mantigini Turkiye de ilk ele alan Ali Sedat tan sonra kendisi de eserlerinde yer vererek bu alaninin ulkede gelismesine buyuk katki saglamistir Mantigin matematikle ifade edilebilecegini dusunmus Darulfunun da verdigi mantik dersinin notlarini Mizan i Tefekkur adiyla yayinlayarak bu dusuncesini detaylica anlatmistir Salih Zeki mantigi formel mantik niceleme mantigi cebirsel mantik olarak uc kisim oldugunu savunmustur Bunlarin ucunun de faydali oldugunu ancak cebirsel mantigin diger ikisini de kapsayip gorevini yerine getirebilecegini savunmustur Nesnel bir yaklasimda Turklerin ve Muslumanlarin bilime katkilarini tespit etmeye calismis ve cagdas Turk bilim tarihciliginin kurucusu olmustur Arastirmacilar icin bugun de guvenilir bir kaynak olan Asar i Bakiye Olmez Eserler adli eseri birakmistir Bilim felsefesi ile ugrasmis Henri Poincare ve in eserlerini cevirerek bilim felsefesinin Turkiye de taninmasi ve yayginlasmasina katkida bulunmustur YasamiCocukluk ve ogrenim yillari 1864 yilinda Istanbul da yoksul bir ailenin oglu olarak dunyaya geldi Babasi Boyabatli Hasan Aga annesi Saniye Hanimdir Dort yasinda iken annesini alti yasindayken de babasini kaybetti Bakimini ustlenen buyukannesi onu once mahalle mektebine gondermis ancak yaramazligindan oturu ogretmeninin istegiyle okuldan alinip bir esnafin yaninda cirakliga baslamisti 1874 yilinda on yasindayken yetimlerin okudugu Darussafaka ya kaydoldu Bu okulda Mehmet Nadir Bey den matematik dersi aldi Mehmet Nadir Bey onun ileride iyi bir matematikci olacagini anlayarak kendisiyle ozel olarak ilgilendi ve o mezun olana kadar Darussafaka dan ayrilmadi Salih Zeki Darussafaka yi 1882 yilinda birincilikle bitirdi Ayni yil Posta ve Telgraf Nezareti Telgraf Kalemi Fen Subesi ne memur olarak atandi 1884 yilinda Nezaretin Avrupa da uzman telgraf muhendisi ve fizikci yetistirme karari uzerine birkac arkadasiyla birlikte Paris e gonderildi ve burada Politeknik Yuksekokulu nda elektrik muhendisligi ogrenimi gordu Zeki lakabi bu okulda egitim gorurken arkadaslari tarafindan kendisine verildi boylece Salih Zeki olarak anilmaya basladi Okulda kalip doktora yapmak istediyse da Bakanlik tarafindan cagrilinca Istanbul a geri dondu Sonrasinda ise istanbulda 1921 yilinda 57 yasinda iken vefat etti Calisma hayati bilim tarihi calismalari ve ilk evliligi 1887 yilinda yurda donen Salih Zeki Bey eski dairesinde elektrik muhendisi ve mufettis olarak calisti Credit Lyonnais Muduru Mosyo Lemoine ile tanismasi ve onun tesvikleri uzerine matematik ve astronomi tarihi ile ilgilenmeye basladi Ortacag Islam dunyasindaki bilimsel calismalari yazmalara dayanarak aydinlatmak istiyordu Once kendisini Islam oncesi Yunan ve Hint calismalari konusunda yetistirdi sonra eski yazmalari inceledi 1889 yilinda ilk bilim tarihi makalesini yayimladi Hint Rakamlari Uzerine Bir Rapor Bu tarihten sonra ek gorev olarak Mekteb i Mulkiye de bugun Ankara Universitesi ne bagli Siyasal Bilgiler Fakultesi fizik ve kimya dersleri verdi 1889 1900 Ayni zamanda yetistigi okul olan Darussafaka da gonullu olarak Fransizca ve fen dersleri verdi 1892 de de bastirdigi dizi makalelerde daha once cok iyi bilinmeyen yazarlari ve eserleri ayrintili olarak tanittigi monografiler hazirladi Bu monografiler yoluyla ileride Asar i Bakiye adli eserinin kaleme alinmasini saglayacak tarihi bilgi birikimini olusturmaya basladi Arkadasi Ahmet Fahri ile Hikmet i Tabiyye Fizik adli ilk kitabini yazdi Liseler icin yazilan kitap 1892 de basildi Ayni yil ilk esi piyanist Vecihe Hanim dan ilk cocugu Malik dunyaya geldi 1895 te Beyoglu Rasathane Muduru olan Salih Zeki Bey 1900 yilinda Uskudar Amerikan Lisesi son sinif ogrencisi olan Halide Edip e ozel matematik dersi vermisti Halide Edip ile evliligi ve II Mesrutiyet donemi Salih Zeki Bey 1901 de ilk esi Vecihe Hanim dan bosandiktan sonra ogrencisi Halide Edip ile evlendi Bu evlilikten sonra Halide Salih olarak anilan esi Halide Hanim ona Kamus u Riyaziyat Matematiksel Bilimler Sozlugu adli eserini yazarken asistanlik ve cevirmenlik yapti Eser matematik ve astronomi bilimlerinde kullanilan butun terimleri aciklamak ve Dogulu ve Batili butun matematikcilerle astronomlarin hayat oykulerini ve eserlerini tanitmak maksadini tasiyordu 12 ciltlik eserin yalniz iki cildi basilabildi 1903 te buyuk ogullari Ayetullah o 1985 1904 te ikinci ogullari Hasan Hikmetullah dunyaya geldi Ittihat ve Terakki Cemiyeti nin goruslerine yakin olan Salih Zeki Bey II Mesrutiyetin ilanindan 1908 sonra Tanin gazetesi nde bilimsel makaleler yazmaya basladi ve Maarif Nezareti Meclis i Maarif uyeliginde bulundu Auguste Comte hayrani olan Salih Zeki onun ogretisini tanitmak icin Halide Hanim ile birlikte Auguste Comte Felsefe i Musbetesi adli bir makale yayimladi 1908 1909 yillarinda yogun bir calisma donemine girerek Darulfunun da cok sayida ders verirken degisik alanlarda ve seviyelerde pek cok ders kitabi yayimladi 31 Mart Ayaklanmasi nedeniyle esi Halide Hanim hedef durumuna gelince cocuklariyla beraber Misir a kacmak zorunda kalmisti Ardindan Salih Zeki Bey de Misir a gidip cocuklarla geri dondu Halide Hanim ise birkac ay Ingiltere de kaldi Mekteb i Sultani mudurlugu Munevver Hanim la evliligi fizik calismalari 1910 da Mekteb i Sultani bugun Galatasaray Lisesi Mudurlugu ne atandi Tevfik Fikret in devrin Maarif Naziri Emrullah Efendi ile anlasamayip istifa etmesi uzerine bu goreve getirilmisti Bu atama basinda uzun tartismalara sebep oldu Ayni yil Salih Zeki Bey in ikinci bir evlilik yapmak istemesi uzerine Halide Hanim ile dokuz yillik evliligi sona erdi Salih Zeki Bey Munevver Hanim o 1973 ile evlendi ve bu evliliginden Tarik ve Faruk adli iki oglu dunyaya geldi 1910 1912 yillari arasinda Turkiye de cagdas fizigin temel konularini ayrintili bicimde tanitan cok sayida ders kitabi yayimlayarak fizik alaninda da oncu oldu Darulfunun konferanslari ve Darulfunun rektorlugu 1912 de Maarif Nezareti Mustesarligi na getirilen Salih Zeki Bey Darulfunun Konferanslari adli yapitinin birinci ve ikinci cildini yayimladi Bu konferanslarda Turk matematikcilerine yabanci olan Oklit disi Geometriler ile Sanal Nicelikler Uzerine Kurulmus Cesitli Alanlar konularini ayrintili bicimde tanitti Ayni yil Fransiz matematikci ve felsefeci Henri Poincare in bilim felsefesi yapitlarini Turkceye kazandirdi 1913 te Darulfunun i Osmani bugun Istanbul Universitesi Rektoru oldu 1917 de Rektorlukten ayrildiysa da universitedeki gorevini Fen Subesi Fakultesi Muderrisi Profesor olarak surdurdu 1919 da Fen Subesi nin Dekani oldu Rektorluk yaptigi donemde universiteye Alman ogretim uyeleri getirtti ancak I Dunya Savasi nedeniyle bu ogretim uyeleri ulkelerine donmek zorunda kaldilar Asar i Bakiye 1913 yilinda yayimlamaya basladigi Asar i Bakiye adli yapitinda Orta Cag Islam Dunyasi nda yapilan matematik ve astronomi calismalarini sergiledi Eserin birinci cildinde Trigonometri tarihini ikinci cildinde hesap ve Cebir tarihini ucuncu cildinde Astronomi tarihini ve dorduncu cildinde de Geometri tarihini konu edindi Dort cilt olarak tasarlanan ucuncu ve dorduncu ciltleri yazma halinde kalmistir Salih Izzet in yazdigi Husnu Hamit in Turkceye cevirdigi ve Talat Tuncer in el yazisi ile aciklamalar ilave ettigi dusunulen Asar i Bakiye nin daktilo ile yazilmis PDF bicimindeki elektronik kopyalarina buradan20 Subat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ulasilabilir Son yillari Salih Zeki Bey in Fatih Camii haziresindeki mezari 1920 de ruhi bir bunalim geciren Salih Zeki Beyi tedavi altindayken 2 Temmuz 1921 gunu Sisli deki Fransiz Hastanesi nde oldu Naasi Fatih Camii nin haziresine defnedildi Tarihsel onemiSalih Zeki onde gelen son donem Osmanli matematik bilginlerindendi Ikdam Darussafaka ve Iktisadiyat gazeteleri ile Darulfunun dergisine sayisiz katkida bulundu Donemin unlu bilginleriyle matematik ve fen bilimleri konusunda yazili tartismalara girdi ve bu konularda bir kismi ders kitabi olmak uzere cok sayida yapit verdi YapitlariHendese Geometri Lise ders kitabi Hikmet i Tabiiye Fizik Lise ders kitabi Mebhas i Savt Fonetik Mebhas i Elektrik i Miknatisi Elektro Magnetizma Mebhas i Hararet i Harekiye Termodinamik Mebhas i Cazibeyi Umumiye Genel Cekim Mebhas i Elektrikiyet ve Sariyet Elektrik ve Kilcallik Hesab i Ihtimali Ihtimaller Hesabi Mebhas i Hareket i Seyalat Akiskanlarin Hareketi Hendese i Tahliliye Analitik Geometri Mebhas i Nazariye i Temevvucat Dalga Teorisi Heyet i Riyaziye Matematik Astronomi Kamus u Riyaziyat Matematik Ansiklopedisi Tamami basilmamistir Asar i Bakiye Olmez Eserler Tamami basilmamistir Henri Poincare den cevirdigi dort kitap basilmamistir Kaynakca SALIH ZEKI 8 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Temmuz 2021 Yavuz Unat Salih Zeki Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi c 36 Istanbul 2009 s 43 a b Beytullah Kaya Busra Altun 2020 Bir Osmanli Bilim Tarihcisi Salih Zeki CEKMECE IZU SOSYAL BILIMLER DERGISI Cilt 8 17 2020 25 44 s 28 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Haziran 2024 Ismail Koz 1996 s 45 Ismail Koz Salih Zeki nin Mantik Anlayisi Yuksek Lisans Tezi A U Sosyal Bilimler Enstitusu Ankara 1996 s 65 Ismail Koz 1996 s 66 13 Ocak 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Agustos 2012 PDF 16 Ocak 2014 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 10 Agustos 2012 PDF 23 Temmuz 2008 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 10 Haziran 2009 a b Prof Dr olu kirik baglanti Salih Zeki Bey 1862 1921 Hayati Eserleri ve Turk Bilim Hayatindaki Yeri Bilim ve UtopyaPecya Online Baski olu kirik baglanti Kazim Ozturk TURK PARLAMENTO TARIHI TBMM IX DONEM 1950 1954 VII CILT PDF s 555 olu kirik baglanti TDV Islam Ansiklopedisi 28 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Subat 2022 Konuyla ilgili yayinlarElif Bahadir 24 Aralik 2020 Salih Zeki Bey in Matematik Egitimi Anlayisi II Turk Egitim Kongresi Busra Altun Beytullah Kaya 2020 Bir Osmanli Bilim Tarihcisi Salih Zeki Cekmece IZU Sosyal Bilimler Dergisi 8 11 ss 25 44 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 13 Temmuz 2021 Dilek Kadioglu Subat 2013 Salih Zeki s Darulfunun Konferanslari and His Treatment of The Discovery of Non Euclidean Geometries METU Department of Philosophy Master Thesis 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 13 Temmuz 2021 Feza Gunergun 2 Haziran 2011 Darussfakali Salih Zeki Bey Matematik Egitiminin ve Bilim Tarihinin Ulkemizdeki Oncusu PDF Darussafaka Egitim Kurumlari Sariyer Istanbul 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan PDF erisim tarihi 13 Temmuz 2021 Ali Degirmenci 2010 Salih Zeki Bey in Hulasa i Hesab i Ihtimali Adli Eseri ve Olasiligin Turkiye ye Girisi PDF Ankara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Felsefe Bilim Tarihi Anabilim Dali Yuksek Lisans Tezi 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan PDF erisim tarihi 13 Temmuz 2021 Inan Kalaycioglu 2009 Salih Zeki Bey in Matematikle Ilgili Kucuk Bir Yapiti Harika i Hilkat Erdem 55 ss 57 75 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 13 Temmuz 2021 Gunergun Feza Aralik 2005 Salih Zeki ve Astronomi Rasathane i Amire Mudurlugu nden 1914 Tam Gunes Tutulmasina Osmanli Bilimi Arastirmalari 7 1 97 122 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Temmuz 2021 Meltem Akbas 2005 Salih Zeki ve Zaman Baslikli Konferansi PDF Osmanli Bilimi Arastirmalari 7 1 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan PDF erisim tarihi 13 Temmuz 2021 Sevtap Kadioglu 2005 Salih Zeki ve Cevresi Osmanli Bilimi Arastirmalari 7 1 26 Mart 2020 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 13 Temmuz 2021 Seref Etker 2005 Salih Zeki Bey Uc Boyutlu Bir Biyografya Icin Osmanli Bilimi Arastirmalari 7 1 24 Mart 2020 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 13 Temmuz 2021 Ahmet Faruk Guney 2004 Islam Turk Matematik Tarihinde Ilk Eser Salih Zeki nin Asar i Bakiye si Turkiye Arastirmalari Literatur Dergisi 4 2 ss 681 685 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 13 Temmuz 2021 Inan Kalaycioglu Ekim 2004 Buyuk Bir Matematik Tarihcisi ve Felsefecisi Salih Zeki Bey 1864 1921 PDF Kutadgubilig Felsefe Bilim Arastirmalari dergisi 6 ss 195 211 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan PDF erisim tarihi 13 Temmuz 2021 2004 Salih Zeki Bey in Journal Asiatique de Yayimlanan Notation Algebrique Chez Les Orientaux Adli Makalesi PDF Ankara Universitesi Osmanli Tarihi Arastirma ve Uygulama Merkezi Dergisi 15 ss 333 353 Haluk Oral 2003 Salih Zeki PDF Matematik Dunyasi 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan PDF erisim tarihi 13 Temmuz 2021