Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sarı meyan (Thermopsis turcica), baklagiller (Fabaceae) familyasından, rizomlu, dik, çokyıllık, otsu bir bitkidir.
| Sarı meyan | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Korunma durumu | ||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
Thermopsis turcica Kit Tan, Vural & Küçüködük |
Cinsinin Türkiye'deki tek türü olup 1982-1983 yıllarında keşfedilmiştir. Yazılı kaynaklarda sarı çiçeklerinden dolayı Eber sarısı adı da verilen bitki için yöre halkı "acı meyan" anlamına acı piyan ya da kısaca "meyan" anlamına piyan adını kullanır. Kökünden şerbet yapılan mavimsi mor çiçekli meyan ise ayrı bir bitkidir.
Türkiye'nin endemik bitkilerinden olan türün doğada kısa süre içinde yok olacak olan türler içerisinde olduğu ve çok tehlikede (Critically Endangered-CR) kategorisinde bulunduğu bilinmektedir.
Türü, gösterişli çiçekleriyle görmek için, çiçeklenme dönemi olan Mayıs ayında, İstanbul’da NGBB (Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi)’de ya da Eber kasabasında veya Akşehir’de bulunmak gerekir.
Morfoloji
Yaklaşık 35–80 cm boylanan bitkinin yaprakları üç yaprakçıklı, gövde ve yaprakları uzun yumuşak tüylüdür. İri sarı çiçeklere sahip olan bitki, Nisan sonu ve Mayıs ayında çiçeklenir. Çiçek durumu uç kısımda, salkım şeklinde; çanak yaprakları sık beyaz tüylü; taçyaprakları, yaklaşık 25 mm ve sarı renklidir. Ovaryumu bir çiçekte 3, nadiren 2 ya da 4’lüdür. Meyvesi, 2-9 tohumlu, bakla tipi (legümen) ve tüylüdür. Rizomları uzundur.
Üremesi
Daha çok vejetatif üreme olarak kök gövdelerin yayılmasıyla gerçekleşir.
Sarı meyan tohumları alandaki böcekler (özellikle Coleoptera türleri) tarafından meyve kabukları delinerek yenildiği için meyvelerin içinde yeteri kadar tohuma rastlamak güçtür. Böcek istilasına uğramış populasyonlardan tohum elde etmek zordur. Bu da bitkinin tohum ile yayılmasını ve üremesini ileri derecede sınırlandırmaktadır.
İlk defa, Ankara’daki ’nün bahçesinde, tohumdan 10-15 kadar birey üretildi. Daha sonra, Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi’nde yetiştirilen tür; müdürlük binasının karşısında, tel kafesle çevrilerek ve sabırla korunarak çiçeklendirildi. Tohumdan yetiştirilen bitkilerin çiçeklenmesi, 3 ilâ 4 yılda gerçekleşir.
Yayılımı
Dünya üzerinde sadece doğal yaşama alanı olan Akşehir ve Eber göllerinin güney yataklarında iki alt popülasyon halinde bulunur. Yöredeki tarım faaliyetleri yüzünden daha küçük parçalanmalar da olmuştur. Popülasyon bölünmeleri ve birey sayısındaki dalgalanmalar, yıldan yıla büyük değişimler gösterir. Bu türün en yakın akrabası ise Orta Asya’da yaşamaktadır.
Kullanımı
Hayvanlar tarafından yenmeyen bitkilerdendir.
Zararlıları
Sarı meyan üzerindeki baskı unsurlarından biri de () adlı böcektir. Her tür çiçekle olduğu gibi kiraz çiçekleriyle de beslenen ve alanda artan tarım faaliyetleriyle çoğalan bu kın kanatlı tür, taze sarı meyan çiçeklerini de tüketmektedir. Bu zararlıyla bilinen eniyi mücadele, feromon (eşey hormonu) tuzaklarıyla yapılır. Mavi renge ilgisinden dolayı, genellikle mavi tuzaklar kullanılır. Bir tür eşek arısı (Scolia quadripunctata) da bakla zınnının doğal yok edicisidir. Alandaki diğer bazı kın kanatlılar, sarı meyan meyvelerinin kabuklarını delerek tohumlarını yediğinden, olgun meyvelerde yeteri kadar sağlam tohuma rastlamak güçleşir. Böcek istilasına uğramış zayıf popülasyonlardan tohum elde edilememektedir.
Yok olma tehlikesi
Doğada kısa süre içinde yok olacak olan türler içerisinde olduğu ve çok tehlikede (Critically Endangered-CR) kategorisinde bulunduğu bilinen bitkinin üzerindeki en büyük baskı, gölün kuruması ve kiraz bahçelerinin genişletilmesi sonucunda, doğal yaşam alanlarının kaybı nedeniyle oluşmaktadır. Akşehir’de giderek önem kazanan kiraz üretimi, bahçe tarımını teşvik etmiş ve devamlı yeni bahçelerin oluşturulmasına yol açmıştır. Bu bahçelerin plan dahilinde belirlenmesi ve bahçelerin sonlandığı doğal alanlarda sarı meyan için de koruma bölgesi ayrılması, akılcı çözüm olmanın yanı sıra, sürdürülebilir gelişme için de örnek olabilir. Alandaki tarım faaliyetleri sonucu, genellikle kavak, söğüt, ılgın ve böğürtlenlerin sınırladığı kiraz bahçeleri arasında sıkışıp kalmıştır. Nadas ya da birkaç yıllığına terk edilen tarlalarda, çoğalarak tekrar çıkan arsız otların özelliğini gösterse de başka alanlarda üretimi kolay değildir. Ayrıca bölgede yapılan bahçe tarımı yüzünden sarı meyan tarlalarda istenmeyen ot konumundadır ve çiftçiler tarafından da sökülerek yok edilmek istenmektedir.
Ayrıca meyvelerin üç karpelli olduğu bilinmekle birlikte bazı bireylerde dört karpelli meyvelere de rastlanmaktadır. bu özelliğinin diğer kültür baklagillerine aktarılması olası olup verim artışına gidilebileceği tahmin edilmektedir. Ancak öncelikli amaç tehlike altındaki bu türün koruma çalışmalarına hız verilmesi olmalıdır.
Doğal yayılış alanındaki habitat(yaşam alanı) kaybı ve mevcut popülasyonun küçülmesine bağlı olarak ortaya çıkan genetik çeşitlenmedeki azalma; türün varlığını tehdit etmektedir. Bu nedenle, tür için ayrılacak daha geniş koruma alanlarına ihtiyaç vardır.
Yetiştiği yerlerdeki halkı bilinçlendirme çalışmaları türün korunmasına yönelik aktif çalışmalardan biridir. Afyonkarahisar'da görüldüğü üç ilçede (Bolvadin, Çay ile Sultandağı) bu bilgilendirme "Eber Sarısı (Piyan) - Biyolojik Çeşitliliğin Korunması Bilgilendirme Toplantıları" adı altında yapılmaktadır.
Kaynakça
- Piyan Projesi - Thermopsis turcica, Kit Tan, Vural & Küçüködük[]
- Sergun Dayan, Thermopsis Turcica Yok Oluyor21 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Sergun Dayan, Eber Sarısı, Piyam (Thermopsis turcica)21 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sari meyan Thermopsis turcica baklagiller Fabaceae familyasindan rizomlu dik cokyillik otsu bir bitkidir Sari meyanKorunma durumuKritik tehlikede IUCN 2 3 Biyolojik siniflandirmaAlem Plantae Bitkiler Bolum Magnoliophyta Kapali tohumlular Sinif Magnoliopsida Iki cenekliler Takim FabalesFamilya Fabaceae Baklagiller Alt familya FaboideaeCins ThermopsisTur Th turcicaIkili adlandirmaThermopsis turcica Kit Tan Vural amp Kucukoduk Cinsinin Turkiye deki tek turu olup 1982 1983 yillarinda kesfedilmistir Yazili kaynaklarda sari ciceklerinden dolayi Eber sarisi adi da verilen bitki icin yore halki aci meyan anlamina aci piyan ya da kisaca meyan anlamina piyan adini kullanir Kokunden serbet yapilan mavimsi mor cicekli meyan ise ayri bir bitkidir Turkiye nin endemik bitkilerinden olan turun dogada kisa sure icinde yok olacak olan turler icerisinde oldugu ve cok tehlikede Critically Endangered CR kategorisinde bulundugu bilinmektedir Turu gosterisli cicekleriyle gormek icin ciceklenme donemi olan Mayis ayinda Istanbul da NGBB Nezahat Gokyigit Botanik Bahcesi de ya da Eber kasabasinda veya Aksehir de bulunmak gerekir MorfolojiYaklasik 35 80 cm boylanan bitkinin yapraklari uc yaprakcikli govde ve yapraklari uzun yumusak tuyludur Iri sari ciceklere sahip olan bitki Nisan sonu ve Mayis ayinda ciceklenir Cicek durumu uc kisimda salkim seklinde canak yapraklari sik beyaz tuylu tacyapraklari yaklasik 25 mm ve sari renklidir Ovaryumu bir cicekte 3 nadiren 2 ya da 4 ludur Meyvesi 2 9 tohumlu bakla tipi legumen ve tuyludur Rizomlari uzundur UremesiDaha cok vejetatif ureme olarak kok govdelerin yayilmasiyla gerceklesir Sari meyan tohumlari alandaki bocekler ozellikle Coleoptera turleri tarafindan meyve kabuklari delinerek yenildigi icin meyvelerin icinde yeteri kadar tohuma rastlamak guctur Bocek istilasina ugramis populasyonlardan tohum elde etmek zordur Bu da bitkinin tohum ile yayilmasini ve uremesini ileri derecede sinirlandirmaktadir Ilk defa Ankara daki nun bahcesinde tohumdan 10 15 kadar birey uretildi Daha sonra Nezahat Gokyigit Botanik Bahcesi nde yetistirilen tur mudurluk binasinin karsisinda tel kafesle cevrilerek ve sabirla korunarak ciceklendirildi Tohumdan yetistirilen bitkilerin ciceklenmesi 3 ila 4 yilda gerceklesir YayilimiDunya uzerinde sadece dogal yasama alani olan Aksehir ve Eber gollerinin guney yataklarinda iki alt populasyon halinde bulunur Yoredeki tarim faaliyetleri yuzunden daha kucuk parcalanmalar da olmustur Populasyon bolunmeleri ve birey sayisindaki dalgalanmalar yildan yila buyuk degisimler gosterir Bu turun en yakin akrabasi ise Orta Asya da yasamaktadir KullanimiHayvanlar tarafindan yenmeyen bitkilerdendir ZararlilariSari meyan uzerindeki baski unsurlarindan biri de adli bocektir Her tur cicekle oldugu gibi kiraz cicekleriyle de beslenen ve alanda artan tarim faaliyetleriyle cogalan bu kin kanatli tur taze sari meyan ciceklerini de tuketmektedir Bu zararliyla bilinen eniyi mucadele feromon esey hormonu tuzaklariyla yapilir Mavi renge ilgisinden dolayi genellikle mavi tuzaklar kullanilir Bir tur esek arisi Scolia quadripunctata da bakla zinninin dogal yok edicisidir Alandaki diger bazi kin kanatlilar sari meyan meyvelerinin kabuklarini delerek tohumlarini yediginden olgun meyvelerde yeteri kadar saglam tohuma rastlamak guclesir Bocek istilasina ugramis zayif populasyonlardan tohum elde edilememektedir Yok olma tehlikesiDogada kisa sure icinde yok olacak olan turler icerisinde oldugu ve cok tehlikede Critically Endangered CR kategorisinde bulundugu bilinen bitkinin uzerindeki en buyuk baski golun kurumasi ve kiraz bahcelerinin genisletilmesi sonucunda dogal yasam alanlarinin kaybi nedeniyle olusmaktadir Aksehir de giderek onem kazanan kiraz uretimi bahce tarimini tesvik etmis ve devamli yeni bahcelerin olusturulmasina yol acmistir Bu bahcelerin plan dahilinde belirlenmesi ve bahcelerin sonlandigi dogal alanlarda sari meyan icin de koruma bolgesi ayrilmasi akilci cozum olmanin yani sira surdurulebilir gelisme icin de ornek olabilir Alandaki tarim faaliyetleri sonucu genellikle kavak sogut ilgin ve bogurtlenlerin sinirladigi kiraz bahceleri arasinda sikisip kalmistir Nadas ya da birkac yilligina terk edilen tarlalarda cogalarak tekrar cikan arsiz otlarin ozelligini gosterse de baska alanlarda uretimi kolay degildir Ayrica bolgede yapilan bahce tarimi yuzunden sari meyan tarlalarda istenmeyen ot konumundadir ve ciftciler tarafindan da sokulerek yok edilmek istenmektedir Ayrica meyvelerin uc karpelli oldugu bilinmekle birlikte bazi bireylerde dort karpelli meyvelere de rastlanmaktadir bu ozelliginin diger kultur baklagillerine aktarilmasi olasi olup verim artisina gidilebilecegi tahmin edilmektedir Ancak oncelikli amac tehlike altindaki bu turun koruma calismalarina hiz verilmesi olmalidir Dogal yayilis alanindaki habitat yasam alani kaybi ve mevcut populasyonun kuculmesine bagli olarak ortaya cikan genetik cesitlenmedeki azalma turun varligini tehdit etmektedir Bu nedenle tur icin ayrilacak daha genis koruma alanlarina ihtiyac vardir Yetistigi yerlerdeki halki bilinclendirme calismalari turun korunmasina yonelik aktif calismalardan biridir Afyonkarahisar da goruldugu uc ilcede Bolvadin Cay ile Sultandagi bu bilgilendirme Eber Sarisi Piyan Biyolojik Cesitliligin Korunmasi Bilgilendirme Toplantilari adi altinda yapilmaktadir Kaynakca Afyonkarahisar Il Cevre ve Orman Mudurlugu olu kirik baglanti Eber Sarisi Hakkinda Bilgilendirme Toplantilari Yapildi olu kirik baglanti Piyan Projesi Thermopsis turcica Kit Tan Vural amp Kucukoduk olu kirik baglanti Sergun Dayan Thermopsis Turcica Yok Oluyor21 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sergun Dayan Eber Sarisi Piyam Thermopsis turcica 21 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde