Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tek toynaklılar ya da tek parmaklılar (Latince: Perissodactyla), memeliler (Mammalia) sınıfından otobur hayvanları barındıran bir takımdır. Ayaklarında genelde tek sayıda toynağı bulunan bu takımdaki hayvanlar büyük ve çok büyük hayvanlar olarak nitelenebilir. Çift toynaklılar takımının geviş getiren hayvanlarının aksine tek toynaklılar bitki selülozunu midede değil bağırsaklarda sindirir. Atgiller, gergedanlar ve tapirler mevcut tek toynaklılardır.
| Tek toynaklılar | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Bazı tek toynaklı türleri (Ernest Protheroe, 1910) | |||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||
| |||||||||||
| Familyalar | |||||||||||
| |||||||||||
Özellikler
Farklı habitatlara ve yaşam tarzlarına uyum sağlamak için, tek toynaklılar, fiziksel olarak belirgin farklılıklar geliştirmiştir. Ayakların ve dişlerin yapısında ortak özellikler vardır. Tüm canlılar ve soyu tükenmiş türlerin büyük çoğunluğu oldukça büyük hayvanlardır. Fillerden sonra karada yaşayan en büyük ikinci memeli olan gergedanlar bu gruba dahildir. Oligosen'den boynuzsuz, gergedanla ilgili bir hayvan olan soyu tükenmiş Paraceratherium, tüm zamanların en büyük kara memelisi olarak kabul edilir. İlkel at gibi grubun bazı bazal temsilcileri, sadece 20 cm omuz yüksekliği ile oldukça küçüktü. Yerli atların ve evcil eşeklerin cüce ırkları dışında, günümüzün tek toynaklıları 180 ila 420 santimetre baş vücut uzunluğuna ve 150 ila 3500 kilogram ağırlığa ulaşmaktadır. Gergedanlar sadece seyrek tüylü ve kalın bir epidermise sahipken, tapirler ve atların kalın, kısa kılları vardır. Çoğu türün rengi gri veya kahverengidir, ancak zebralar tipik bir çizgili elbise giyer ve genç tapirlerin beyaz dikey çizgileri vardır.
Yaşam şekli
Tek toynaklılar, farklı yaşam tarzlarına neden olan bir dizi farklı habitatlarda yaşarlar. Tapirler yalnızdır ve çoğunlukla tropik yağmur ormanlarında yaşar. Gergedanlar oldukça kuru savanlarda ve Asya'da ıslak bataklık veya ormanlık alanlarda yalnız yaşama eğilimindedir. Atlar, çayırlar, bozkırlar veya yarı çöller gibi açık alanlarda yaşar ve gruplar halinde birlikte yaşar. Tek toynaklılar yalnızca otçullardır ve değişen derecelerde otlar, yapraklar ve diğer bitki kısımlarıyla beslenirler. Çoğunlukla çimlerle beslenenler (beyaz gergedanlar, atlar) ve yapraklarla beslenenler (tapirler, diğer gergedanlar) arasında bir ayrım yapılır.
Evrim
Çift toynaklılarla ilişkisi
|
Mart 2015'te yayınlanan araştırmalara göre, tek toynaklılar en azından bazı Meridiungulatlar ile yakın bir aile ilişkisi içindedir. Bunlardan bazıları paleocoğrafik dağılımlarına göre sınıflandırıldı. Bununla birlikte, protein dizilimi ve Meridiungulata'nın filogenetik olarak genç üyelerinin (özellikle Litopterna'dan Macrauchenia ve Notoungulata'dan Toxodon) kalıntılarından elde edilen fosil kollajen ile karşılaştırma yoluyla tek toynaklılar ile yakın bir ilişki kurulabilir. Her iki akraba grup, tek toynaklılar ve Litopterna-Notoungulata, şimdi Panperissodactyla'nın daha yüksek seviyeli taksonundadır. Bu akrabalık grubu, çift toynaklıları ve balinaları (Artiodactyla) da içeren Euungulata'ya dahildir. Litopterna-Notoungulata grubunun tek toynaklılardan ayrılması muhtemelen Kretase-Paleojen yok olma olayından önce gerçekleşti. "Condylarthlar" muhtemelen iki grubun gelişimi için başlangıç noktası olarak kabul edilebilir, çünkü bunlar esas olarak Paleojen'de kuzey yarımkürede yaşayan heterojen bir ilkel toynaklılar grubunu temsil eder.
Çağdaş üyeler
Tek parmaklı toynaklılar (Perissodactyla), yaklaşık 17 türe sahip üç yaşayan aileden oluşur Gergedanlar ve tapirler birbirleriyle atlardan daha yakın akrabadır. Atların diğer tek toynaklılardan ayrılması moleküler genetik analize göre yaklaşık 56 milyon yıl önce (Paleosen sonu) gerçekleşti, gergedanlar ve tapirlerin ataları ise yaklaşık 47 milyon yıl önce (Eosen) ayrıldılar.
|
Taksonomi
Tek toynaklılar takımının günümüzde yaşayan üyeleri iki alt takımda sınıflandırılır:
- Hippomorpha her ayağında tek toynağı olan, uzun bacaklı ve hızlı koşan hayvanlardan oluşur ve günümüzde soyunu sürdüren tek familya atgiller (Equidae) ve bu familya içindeki tek cins olan Equustur. Bu cins içinde at, zebra, eşek ve diğer türler bulunur.
- Ceratomorpha birkaç işlevsel toynağı olan ve Hippomorpha türlerinden daha ağır ve daha yavaş hareket eden tek toynaklıların oluşturduğu alt takımdır. Bu alt takımın içinde soyunu sürdüren iki familya bulunur: Tapirgiller (Tapiridae) ve gergedangiller (Rhinocerotidae).
Tek toynaklıların soyunu sürdüren üç familyası aşağıdaki gibi sınıflandırılır:
- Takım Perissodactyla - Tek toynaklılar
- Alt takım Hippomorpha
- Equus caballus - At
- Equus gmelini - (Avrupa Yaban Atı)
- Equus przewalskii - Przewalski atı,
- Equus asinus - Afrika yaban eşeği,
- Equus hemionus - Asya yaban eşeği,
- Equus burchellii - Ova zebrası,
- Equus zebra - Dağ zebrası,
- Equus grevyi - Grevy zebrası,
- Alt takım Ceratomorpha
- Familya Tapiridae - Tapirgiller: Tapirler, tek cins içinde 4 tür
- Tapirus terrestris - Brezilya tapiri,
- Tapirus pinchaque - Dağ tapiri,
- Tapirus bairdii - Baird tapiri,
- Tapirus indicus - Hint tapiri,
- Familya Rhinocerotidae - Gergedangiller: Gergedanlar, 4 cins içinde 5 tür
- Diceros bicornis - Kara gergedan,
- Ceratotherium simum - Beyaz gergedan,
- Rhinoceros unicornis - Hint gergedanı,
- Rhinoceros sondaicus - Java gergedanı,
- Dicerorhinus sumatrensis - Sumatra gergedanı.
Kaynakça
- ^ "Perissodactyla". paleobiodb.org. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Temmuz 2021.
- ^ Cooper, Lisa Noelle; Seiffert, Erik R.; Clementz, Mark; Madar, Sandra I.; Bajpai, Sunil; Hussain, S. Taseer; Thewissen, J. G. M. (8 Ekim 2014). "Anthracobunids from the Middle Eocene of India and Pakistan Are Stem Perissodactyls". PLOS ONE (İngilizce). 9 (10): e109232. doi:10.1371/journal.pone.0109232. ISSN 1932-6203. (PMC) 4189980 $2. (PMID) 25295875. 23 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Nisan 2022.
- ^ . fossilworks.org. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021.
- ^ a b Welker, Frido; Collins, Matthew J.; Thomas, Jessica A.; Wadsley, Marc; Brace, Selina; Cappellini, Enrico; Turvey, Samuel T.; Reguero, Marcelo; Gelfo, Javier N.; Kramarz, Alejandro; Burger, Joachim (Haziran 2015). "Ancient proteins resolve the evolutionary history of Darwin's South American ungulates". Nature (İngilizce). 522 (7554): 81-84. doi:10.1038/nature14249. ISSN 1476-4687. 25 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021.
- ^ Welker, Frido; Collins, Matthew J.; Thomas, Jessica A.; Wadsley, Marc; Brace, Selina; Cappellini, Enrico; Turvey, Samuel T.; Reguero, Marcelo; Gelfo, Javier N.; Kramarz, Alejandro; Burger, Joachim (18 Mart 2015). "Ancient proteins resolve the evolutionary history of Darwin's South American ungulates". Nature. 522 (7554): 81-84. doi:10.1038/nature14249. ISSN 0028-0836.
- ^ Christelle Tougard; Thomas Delefosse; Catherine Hänni; Claudine Montgelard (2001). "Phylogenetic Relationships of the Five Extant Rhinoceros species (Rhinocerotidae, Perissodactyla) Based on Mitochondrial Cytochrome b and 12S rRNA gene". Molecular Phylogenetics and Evolution. 19 (1): 34-44. doi:10.1006/mpev.2000.0903. (PMID) 11286489.
- ^ Cynthia C. Steiner; Oliver A. Ryder (2011). "Molecular phylogeny and evolution of the Perissodactyla". Zoological Journal of the Linnean Society. 163 (4): 1289-1303. doi:10.1111/j.1096-3642.2011.00752.x
![image]()
. - ^ Mario A. Cozzuol; Camila L. Clozato; Elizete C. Holanda; Flávio HG Rodrigues; Samuel Nienow; Benoit de Thoisy; Rodrigo Redondo; AF Fabrício R. Santos (2013). "A new species of tapir from the Amazon". Journal of Mammalogy. 94 (6): 1331 to 1345. doi:10.1644/12-MAMM-A-169.1
![image]()
.
Kitap
- Martin S. Fischer: Mesaxonia (Perissodactyla), Unpaarhufer. In: Wilfried Westheide, Reinhard Rieger (Hrsg.): Spezielle Zoologie. Teil 2: Wirbel- oder Schädeltiere. Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg und Berlin 2004, S. 646–655, .
- Thomas S. Kemp: The Origin & Evolution of Mammals. Oxford University Press, Oxford 2005. .
- A. H. Müller: Lehrbuch der Paläozoologie, Band III: Vertebraten, Teil 3: Mammalia. 2. Auflage. Gustav Fischer Verlag, Jena und Stuttgart 1989. .
- Don E. Wilson, DeeAnn M. Reeder (Hrsg.): Mammal Species of the World. 3. Ausgabe. The Johns Hopkins University Press, Baltimore 2005, .
 Wikimedia Commons'ta Tek toynaklılar ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur. |
 Wikispecies'te Tek toynaklılar ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tek toynaklilar ya da tek parmaklilar Latince Perissodactyla memeliler Mammalia sinifindan otobur hayvanlari barindiran bir takimdir Ayaklarinda genelde tek sayida toynagi bulunan bu takimdaki hayvanlar buyuk ve cok buyuk hayvanlar olarak nitelenebilir Cift toynaklilar takiminin gevis getiren hayvanlarinin aksine tek toynaklilar bitki selulozunu midede degil bagirsaklarda sindirir Atgiller gergedanlar ve tapirler mevcut tek toynaklilardir Tek toynaklilar Yasadigi donem araligi 56 0 myo Eosen Gunumuz PreYeYeOSDCPTJKPgNBazi tek toynakli turleri Ernest Protheroe 1910 Biyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataSinif MammaliaKlad Takim Perissodactyla Owen 1848Familyalar Hyopsodontidae Brontotheriidae Anthracobunidae Phenacodontidae Desmostylia Klad Tapiromorpha Chalicotheriidae Lophiodontidae Eomoropidae Isectolophidae Lophialetidae Klad Ceratomorpha Tapiroidea Deperetellidae Tapiridae Rhinocerotoidea Amynodontidae Hyracodontidae Rhinocerotidae Alt takim Lophodontomorpha Klad Hippomorpha Indolophidae Equoidea Palaeotheriidae Pachynolophidae EquidaeYasayan familyalar koyu renkle gosterilmistir Yasayan turler icin metne bakiniz OzelliklerIlkin atgil Hyracodon Charles R Knight Farkli habitatlara ve yasam tarzlarina uyum saglamak icin tek toynaklilar fiziksel olarak belirgin farkliliklar gelistirmistir Ayaklarin ve dislerin yapisinda ortak ozellikler vardir Tum canlilar ve soyu tukenmis turlerin buyuk cogunlugu oldukca buyuk hayvanlardir Fillerden sonra karada yasayan en buyuk ikinci memeli olan gergedanlar bu gruba dahildir Oligosen den boynuzsuz gergedanla ilgili bir hayvan olan soyu tukenmis Paraceratherium tum zamanlarin en buyuk kara memelisi olarak kabul edilir Ilkel at gibi grubun bazi bazal temsilcileri sadece 20 cm omuz yuksekligi ile oldukca kucuktu Yerli atlarin ve evcil eseklerin cuce irklari disinda gunumuzun tek toynaklilari 180 ila 420 santimetre bas vucut uzunluguna ve 150 ila 3500 kilogram agirliga ulasmaktadir Gergedanlar sadece seyrek tuylu ve kalin bir epidermise sahipken tapirler ve atlarin kalin kisa killari vardir Cogu turun rengi gri veya kahverengidir ancak zebralar tipik bir cizgili elbise giyer ve genc tapirlerin beyaz dikey cizgileri vardir Yasam sekliTek toynaklilar farkli yasam tarzlarina neden olan bir dizi farkli habitatlarda yasarlar Tapirler yalnizdir ve cogunlukla tropik yagmur ormanlarinda yasar Gergedanlar oldukca kuru savanlarda ve Asya da islak bataklik veya ormanlik alanlarda yalniz yasama egilimindedir Atlar cayirlar bozkirlar veya yari coller gibi acik alanlarda yasar ve gruplar halinde birlikte yasar Tek toynaklilar yalnizca otcullardir ve degisen derecelerde otlar yapraklar ve diger bitki kisimlariyla beslenirler Cogunlukla cimlerle beslenenler beyaz gergedanlar atlar ve yapraklarla beslenenler tapirler diger gergedanlar arasinda bir ayrim yapilir EvrimCift toynaklilarla iliskisi Welker vd 2015 tarafindan olusturulmus kladogram Euungulata Artiodactyla Cift toynaklilar ve balinalar Perissodactyla Tek toynaklilar Meridiungulata Mart 2015 te yayinlanan arastirmalara gore tek toynaklilar en azindan bazi Meridiungulatlar ile yakin bir aile iliskisi icindedir Bunlardan bazilari paleocografik dagilimlarina gore siniflandirildi Bununla birlikte protein dizilimi ve Meridiungulata nin filogenetik olarak genc uyelerinin ozellikle Litopterna dan Macrauchenia ve Notoungulata dan Toxodon kalintilarindan elde edilen fosil kollajen ile karsilastirma yoluyla tek toynaklilar ile yakin bir iliski kurulabilir Her iki akraba grup tek toynaklilar ve Litopterna Notoungulata simdi Panperissodactyla nin daha yuksek seviyeli taksonundadir Bu akrabalik grubu cift toynaklilari ve balinalari Artiodactyla da iceren Euungulata ya dahildir Litopterna Notoungulata grubunun tek toynaklilardan ayrilmasi muhtemelen Kretase Paleojen yok olma olayindan once gerceklesti Condylarthlar muhtemelen iki grubun gelisimi icin baslangic noktasi olarak kabul edilebilir cunku bunlar esas olarak Paleojen de kuzey yarimkurede yasayan heterojen bir ilkel toynaklilar grubunu temsil eder Cagdas uyeler Tek parmakli toynaklilar Perissodactyla yaklasik 17 ture sahip uc yasayan aileden olusur Gergedanlar ve tapirler birbirleriyle atlardan daha yakin akrabadir Atlarin diger tek toynaklilardan ayrilmasi molekuler genetik analize gore yaklasik 56 milyon yil once Paleosen sonu gerceklesti gergedanlar ve tapirlerin atalari ise yaklasik 47 milyon yil once Eosen ayrildilar Mevcut Tek toynaklilar in ic sistematigi Perissodactyla Equidae Equus asinus Equus kiang Equus hemionus Equus zebra Equus quagga Equus grevyi Tapiridae Tapirus indicus Tapirus bairdii Tapirus pinchaque Tapirus terrestris Rhinocerotidae Rhinoceros unicornis Rhinoceros sondaicus Dicerorhinus sumatrensis Ceratotherium simum Diceros bicornis TaksonomiTek toynaklilar takiminin gunumuzde yasayan uyeleri iki alt takimda siniflandirilir Hippomorpha her ayaginda tek toynagi olan uzun bacakli ve hizli kosan hayvanlardan olusur ve gunumuzde soyunu surduren tek familya atgiller Equidae ve bu familya icindeki tek cins olan Equustur Bu cins icinde at zebra esek ve diger turler bulunur Ceratomorpha birkac islevsel toynagi olan ve Hippomorpha turlerinden daha agir ve daha yavas hareket eden tek toynaklilarin olusturdugu alt takimdir Bu alt takimin icinde soyunu surduren iki familya bulunur Tapirgiller Tapiridae ve gergedangiller Rhinocerotidae Tek toynaklilarin soyunu surduren uc familyasi asagidaki gibi siniflandirilir Takim Perissodactyla Tek toynaklilarAlt takim HippomorphaFamilya Equidae Atgiller Atlar ve benzerleri tek cins icinde 9 turEquus caballus At Equus gmelini Avrupa Yaban Ati Equus przewalskii Przewalski ati Equus asinus Afrika yaban esegi Equus hemionus Asya yaban esegi Equus burchellii Ova zebrasi Equus zebra Dag zebrasi Equus grevyi Grevy zebrasi dd dd dd Alt takim CeratomorphaFamilya Tapiridae Tapirgiller Tapirler tek cins icinde 4 turTapirus terrestris Brezilya tapiri Tapirus pinchaque Dag tapiri Tapirus bairdii Baird tapiri Tapirus indicus Hint tapiri dd Familya Rhinocerotidae Gergedangiller Gergedanlar 4 cins icinde 5 turDiceros bicornis Kara gergedan Ceratotherium simum Beyaz gergedan Rhinoceros unicornis Hint gergedani Rhinoceros sondaicus Java gergedani Dicerorhinus sumatrensis Sumatra gergedani dd dd dd dd dd Kaynakca Perissodactyla paleobiodb org 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Temmuz 2021 Cooper Lisa Noelle Seiffert Erik R Clementz Mark Madar Sandra I Bajpai Sunil Hussain S Taseer Thewissen J G M 8 Ekim 2014 Anthracobunids from the Middle Eocene of India and Pakistan Are Stem Perissodactyls PLOS ONE Ingilizce 9 10 e109232 doi 10 1371 journal pone 0109232 ISSN 1932 6203 PMC 4189980 2 PMID 25295875 23 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Nisan 2022 KB1 bakim PMC bicimi link fossilworks org 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Temmuz 2021 a b Welker Frido Collins Matthew J Thomas Jessica A Wadsley Marc Brace Selina Cappellini Enrico Turvey Samuel T Reguero Marcelo Gelfo Javier N Kramarz Alejandro Burger Joachim Haziran 2015 Ancient proteins resolve the evolutionary history of Darwin s South American ungulates Nature Ingilizce 522 7554 81 84 doi 10 1038 nature14249 ISSN 1476 4687 25 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Temmuz 2021 Welker Frido Collins Matthew J Thomas Jessica A Wadsley Marc Brace Selina Cappellini Enrico Turvey Samuel T Reguero Marcelo Gelfo Javier N Kramarz Alejandro Burger Joachim 18 Mart 2015 Ancient proteins resolve the evolutionary history of Darwin s South American ungulates Nature 522 7554 81 84 doi 10 1038 nature14249 ISSN 0028 0836 Christelle Tougard Thomas Delefosse Catherine Hanni Claudine Montgelard 2001 Phylogenetic Relationships of the Five Extant Rhinoceros species Rhinocerotidae Perissodactyla Based on Mitochondrial Cytochrome b and 12S rRNA gene Molecular Phylogenetics and Evolution 19 1 34 44 doi 10 1006 mpev 2000 0903 PMID 11286489 Cynthia C Steiner Oliver A Ryder 2011 Molecular phylogeny and evolution of the Perissodactyla Zoological Journal of the Linnean Society 163 4 1289 1303 doi 10 1111 j 1096 3642 2011 00752 x Mario A Cozzuol Camila L Clozato Elizete C Holanda Flavio HG Rodrigues Samuel Nienow Benoit de Thoisy Rodrigo Redondo AF Fabricio R Santos 2013 A new species of tapir from the Amazon Journal of Mammalogy 94 6 1331 to 1345 doi 10 1644 12 MAMM A 169 1 KitapMartin S Fischer Mesaxonia Perissodactyla Unpaarhufer In Wilfried Westheide Reinhard Rieger Hrsg Spezielle Zoologie Teil 2 Wirbel oder Schadeltiere Spektrum Akademischer Verlag Heidelberg und Berlin 2004 S 646 655 ISBN 3 8274 0307 3 Thomas S Kemp The Origin amp Evolution of Mammals Oxford University Press Oxford 2005 ISBN 0 19 850761 5 A H Muller Lehrbuch der Palaozoologie Band III Vertebraten Teil 3 Mammalia 2 Auflage Gustav Fischer Verlag Jena und Stuttgart 1989 ISBN 3 334 00223 3 Don E Wilson DeeAnn M Reeder Hrsg Mammal Species of the World 3 Ausgabe The Johns Hopkins University Press Baltimore 2005 ISBN 0 8018 8221 4 Wikimedia Commons ta Tek toynaklilar ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur Wikispecies te Tek toynaklilar ile ilgili detayli taksonomi bilgileri bulunur