Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Temel parçacıklar, bilinen hiçbir alt yapısı olmayan parçacıklardır. Bu parçacıklar evreni oluşturan maddelerin temel yapıtaşıdır. Standart Model'de kuarklar, leptonlar ve ayar bozonları temel taneciklerdir.
Tarihsel olarak, hadronlar (proton ve nötron gibi baryonlar ve mezonlar) ve hatta bütün bir atom dahi temel tanecik olarak kabul ediliyordu. Temel tanecikler kuramındaki merkezi fikir, elektromanyetik radyasyonu ve onun beraberinde getirdiği kuantum mekaniğinin anlaşılmasında devrim yaratan kuanta'dır. Matematiksel anlamda temel tanecikler nokta parçacık olarak kabul edilir, buna rağmen sicim kuramı gibi bazı fizik kuramları fiziksel bir boyut önermektedir.
Genel bakış
Bütün temel tanecikler spinlerine bağlı olarak bozon veya fermiyondurlar. Spin-istatistik teoremi fermiyonları bozonlardan ayıran belirler. Bu metodolojiye göre: madde ile ilişkilendirilen parçacıklar fermiyondur. Bunlar yarım tam sayı spine sahiptirler ve on iki çeşniye ayrılırlar. Temel kuvvetlerle ilişkilendirilen parçacıklar bozondurlar ve bunlar tam sayı spine sahiptirler.
- Ayar bozonları — gluon, W ve Z bozonları, foton
- Diğer bozonlar — Higgs bozonu, graviton
Standart Model
Parçacık fiziğinin Standart Modeli temel fermiyonların on iki çeşnisini, onlara karşılık gelen antiparçacıkları, kuvvetlere aracılık eden temel bozonları içerir. Ancak Standart Model kati bir kuramdan ziyade geniş çapta geçici bir kuram olarak nitelendirilir ve Einstein'ın genel göreliliği ile uyumlu olup olmadığı bilinmemektedir. Kütleçekim kuvvetinin taşıyıcı parçacığı olduğu düşünülen graviton, sparçacıklar ve sıradan parçacıkların süpersimetrik eşleri gibi Standart Model'de açıklanmayan bazı hipotetik parçacıkların varlığı muhtemeldir.
Temel fermiyonlar
12 temel fermiyonik çeşni, her birinde dört parçacık bulunan üç nesile ayrılır. Bu parçacıkların altısı kuarktır. Geriye kalan altı parçacık leptondur, bunların üçü nötrinodur ve geriye kalanlar da -1 elektrik yüküne sahiptir: elektron ve onun kuzenleri müon ve tau.
| Leptonlar | |||||
| Birinci nesil | İkinci nesil | Üçüncü nesil | |||
| Ad | Sembol | Ad | Sembol | Ad | Sembol |
| elektron | e⁻ | müon | μ⁻ | tau | τ⁻ |
| elektron nötrino | νe | müon nötrino | νμ | ντ | |
| Kuarklar | |||||
| Birinci nesil | İkinci nesil | Üçüncü nesil | |||
| yukarı kuark | u | tılsım kuark | c | üst kuark | t |
| aşağı kuark | d | garip kuark | s | alt kuark | b |
Antiparçacıklar
Bu 12 parçacığa karşılık gelen 12 temel fermiyonik antiparçacık bulunur.
| Antileptonlar | |||||
| Birinci nesil | İkinci nesil | Üçüncü nesil | |||
| Ad | Sembol | Ad | Sembol | Ad | Sembol |
| antielektron (pozitron) | e+ | antimüon | μ+ | antitau | τ+ |
| elektron antinötrino | νe | müon antinötrino | νμ | ντ | |
| Antikuarklar | |||||
| Birinci nesil | İkinci nesil | Üçüncü nesil | |||
| yukarı antikuark | u | tılsım antikuark | c | üst antikuark | t |
| aşağı antikuark | d | garip antikuark | s | alt antikuark | b |
Kuarklar
Renkhapsi denilen bir olgu sebebiyle kuarklar ve antikuarklar hiçbir zaman izole bir şekilde algılanamaz. Her kuark güçlü etkileşimin üç renk yükünden birini taşır; antikuarklar da benzer şekilde anti renk yükü taşırlar. Yüklü parçacıkların foton değiş tokuşu yoluyla etkileşmesi gibi renk yüklü parçacıklar da gluon değişimi yoluyla etkileşirler. Yüklü parçacıkların birbirlerinden ayrılmasıyla etkisi azalan elektromanyetik etkileşimden farklı olarak, renk yüklü parçacıklar ayrıldıkça daha fazla kuvvet hissederler.
Renk yüklü parçacıklar bir araya gelerek, hadronlar olarak bilinen renk yüksüz oluştururlar. Bir kuark bir antikuark ile çift oluşturabilir: bu durumda kuark bir renk yükü ve antikuark da ona karşılık gelen bir anti renk yükü taşır. Kuark ve antikuark birbirlerini sıfırlayarak mezonlar olarak bilinen renk yüksüz parçacıkları oluştururlar. Bunun alternatifi olarak biri kırmızı, diğerleri mavi ve yeşil olmak üzere üç kuark bir arada bulunabilir. Bu üç renk yüklü kuark birlikte renk yüksüz baryonları oluştururlar. Simetrik olarak antikırmızı, antimavi ve antiyeşil renk yüklerine sahip üç antikuark bir araya gelerek antibaryon oluşturabilir.
Kuarklar ayrıca kesirli elektrik yüküne sahiptirler, ancak kuarklar tam sayı elektrik yüklü hadronlarda hapis olduklarından kesirli yükler hiçbir zaman izole edilemez. Kuarklar +2/3 ve −1/3 antikuarklar da bunun tersi -2/3 ve +1/3 elektrik yüküne sahiptirler.
Temel bozonlar
| Parçacık | Durgun enerji (GeV) | spin | elektrik yükü | etkileşim |
|---|---|---|---|---|
| Foton | 0 | 1 | 0 | elektromanyetik etkileşim |
| Z0-Boson | ca. 91 | 1 | 0 | zayıf etkileşim |
| W+-Boson | ca. 80 | 1 | 1 | |
| W−-Boson | −1 | |||
| Gluon | 0 | 1 | 0 | güçlü etkileşim |
| (Graviton) | 0 | 2 | 0 | kütleçekim |
Standart Model'de vektör (spin-1) bozonları (gluonlar, fotonlar ve W ve Z bozonları) kuvvet taşıyıcısıdırlar. Higgs bozonu (spin-0) ise parçacıkların içkin kütlelerinden sorumludur.
Gluonlar
Gluonlar güçlü etkileşimin aracasıdırlar ve hem renkyükü hem de antirenkyükü taşırlar.
Elektrozayıf bozonları
Üç zayıf ayar bozonu W+, W− ve Z0 zayıf etkileşime aracılık ederler. Kütlesiz foton elektromanyetik etkileşimin aracı parçacığıdır.
Higgs bozonu
Notlar
Konuyla ilgili yayınlar
Genel okuyucu kitlesi için
- Feynman, R.P. & Weinberg, S. (1987) Elementary Particles and the Laws of Physics: The 1986 Dirac Memorial Lectures. Cambridge Univ. Press.
- Ford, Kenneth W. (2005) The Quantum World. Harvard Univ. Press.
- Brian Greene (1999). . W.W.Norton & Company. ISBN .
- (2000) Q is for Quantum - An Encyclopedia of Particle Physics. Simon & Schuster. .
- Oerter, Robert (2006) The Theory of Almost Everything: The Standard Model, the Unsung Triumph of Modern Physics. Plume.
- Schumm, Bruce A. (2004) Deep Down Things: The Breathtaking Beauty of Particle Physics. Johns Hopkins Univ. Press. .
- Martinus Veltman (2003). Facts and Mysteries in Elementary Particle Physics. World Scientific. ISBN .
Ders kitapları
- Bettini, Alessandro (2008) Introduction to Elementary Particle Physics. Cambridge Univ. Press.
- Coughlan, G. D., J. E. Dodd, and B. M. Gripaios (2006) The Ideas of Particle Physics: An Introduction for Scientists, 3rd ed. Cambridge Univ. Press. An undergraduate text for those not majoring in physics.
- Griffiths, David J. (1987) Introduction to Elementary Particles. John Wiley & Sons. .
- Kane, Gordon L. (1987). Modern Elementary Particle Physics. Perseus Books. ISBN .
- Perkins, Donald H. (2000) Introduction to High Energy Physics, 4th ed. Cambridge Univ. Press.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Temel parcaciklar bilinen hicbir alt yapisi olmayan parcaciklardir Bu parcaciklar evreni olusturan maddelerin temel yapitasidir Standart Model de kuarklar leptonlar ve ayar bozonlari temel taneciklerdir Temel taneciklerin Standart Modeli Tarihsel olarak hadronlar proton ve notron gibi baryonlar ve mezonlar ve hatta butun bir atom dahi temel tanecik olarak kabul ediliyordu Temel tanecikler kuramindaki merkezi fikir elektromanyetik radyasyonu ve onun beraberinde getirdigi kuantum mekaniginin anlasilmasinda devrim yaratan kuanta dir Matematiksel anlamda temel tanecikler nokta parcacik olarak kabul edilir buna ragmen sicim kurami gibi bazi fizik kuramlari fiziksel bir boyut onermektedir Genel bakisTemel ve kompozit parcaciklarin cesitli ailelerine ve onlarin etkilesimlerini aciklayan kuramlara genel bir bakis Butun temel tanecikler spinlerine bagli olarak bozon veya fermiyondurlar Spin istatistik teoremi fermiyonlari bozonlardan ayiran belirler Bu metodolojiye gore madde ile iliskilendirilen parcaciklar fermiyondur Bunlar yarim tam sayi spine sahiptirler ve on iki cesniye ayrilirlar Temel kuvvetlerle iliskilendirilen parcaciklar bozondurlar ve bunlar tam sayi spine sahiptirler Fermiyonlar Kuarklar yukari asagi tilsim garip ust alt Leptonlar elektron notrino elektron muon notrino muon tau dd Bozonlar Ayar bozonlari gluon W ve Z bozonlari foton Diger bozonlar Higgs bozonu graviton dd Standart ModelParcacik fiziginin Standart Modeli temel fermiyonlarin on iki cesnisini onlara karsilik gelen antiparcaciklari kuvvetlere aracilik eden temel bozonlari icerir Ancak Standart Model kati bir kuramdan ziyade genis capta gecici bir kuram olarak nitelendirilir ve Einstein in genel goreliligi ile uyumlu olup olmadigi bilinmemektedir Kutlecekim kuvvetinin tasiyici parcacigi oldugu dusunulen graviton sparcaciklar ve siradan parcaciklarin supersimetrik esleri gibi Standart Model de aciklanmayan bazi hipotetik parcaciklarin varligi muhtemeldir Temel fermiyonlar 12 temel fermiyonik cesni her birinde dort parcacik bulunan uc nesile ayrilir Bu parcaciklarin altisi kuarktir Geriye kalan alti parcacik leptondur bunlarin ucu notrinodur ve geriye kalanlar da 1 elektrik yukune sahiptir elektron ve onun kuzenleri muon ve tau Parcacik Nesilleri LeptonlarBirinci nesil Ikinci nesil Ucuncu nesilAd Sembol Ad Sembol Ad Sembolelektron e muon m tau t elektron notrino ne muon notrino nm ntKuarklarBirinci nesil Ikinci nesil Ucuncu nesilyukari kuark u tilsim kuark c ust kuark tasagi kuark d garip kuark s alt kuark bAntiparcaciklar Bu 12 parcaciga karsilik gelen 12 temel fermiyonik antiparcacik bulunur Parcacik Nesilleri AntileptonlarBirinci nesil Ikinci nesil Ucuncu nesilAd Sembol Ad Sembol Ad Sembolantielektron pozitron e antimuon m antitau t elektron antinotrino ne muon antinotrino nm ntAntikuarklarBirinci nesil Ikinci nesil Ucuncu nesilyukari antikuark u tilsim antikuark c ust antikuark tasagi antikuark d garip antikuark s alt antikuark bKuarklar Renkhapsi denilen bir olgu sebebiyle kuarklar ve antikuarklar hicbir zaman izole bir sekilde algilanamaz Her kuark guclu etkilesimin uc renk yukunden birini tasir antikuarklar da benzer sekilde anti renk yuku tasirlar Yuklu parcaciklarin foton degis tokusu yoluyla etkilesmesi gibi renk yuklu parcaciklar da gluon degisimi yoluyla etkilesirler Yuklu parcaciklarin birbirlerinden ayrilmasiyla etkisi azalan elektromanyetik etkilesimden farkli olarak renk yuklu parcaciklar ayrildikca daha fazla kuvvet hissederler Renk yuklu parcaciklar bir araya gelerek hadronlar olarak bilinen renk yuksuz olustururlar Bir kuark bir antikuark ile cift olusturabilir bu durumda kuark bir renk yuku ve antikuark da ona karsilik gelen bir anti renk yuku tasir Kuark ve antikuark birbirlerini sifirlayarak mezonlar olarak bilinen renk yuksuz parcaciklari olustururlar Bunun alternatifi olarak biri kirmizi digerleri mavi ve yesil olmak uzere uc kuark bir arada bulunabilir Bu uc renk yuklu kuark birlikte renk yuksuz baryonlari olustururlar Simetrik olarak antikirmizi antimavi ve antiyesil renk yuklerine sahip uc antikuark bir araya gelerek antibaryon olusturabilir Kuarklar ayrica kesirli elektrik yukune sahiptirler ancak kuarklar tam sayi elektrik yuklu hadronlarda hapis olduklarindan kesirli yukler hicbir zaman izole edilemez Kuarklar 2 3 ve 1 3 antikuarklar da bunun tersi 2 3 ve 1 3 elektrik yukune sahiptirler Temel bozonlar Parcacik Durgun enerji GeV spin elektrik yuku etkilesimFoton 0 1 0 elektromanyetik etkilesimZ0 Boson ca 91 1 0 zayif etkilesimW Boson ca 80 1 1W Boson 1Gluon 0 1 0 guclu etkilesim Graviton 0 2 0 kutlecekim Standart Model de vektor spin 1 bozonlari gluonlar fotonlar ve W ve Z bozonlari kuvvet tasiyicisidirlar Higgs bozonu spin 0 ise parcaciklarin ickin kutlelerinden sorumludur Gluonlar Gluonlar guclu etkilesimin aracasidirlar ve hem renkyuku hem de antirenkyuku tasirlar Elektrozayif bozonlari Uc zayif ayar bozonu W W ve Z0 zayif etkilesime aracilik ederler Kutlesiz foton elektromanyetik etkilesimin araci parcacigidir Higgs bozonuNotlar Gribbin John 2000 Q is for Quantum An Encyclopedia of Particle Physics Simon amp Schuster ISBN 0 684 85578 X Clark John E O 2004 The Essential Dictionary of Science Barnes amp Noble ISBN 0 7607 4616 8 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Veltman Martinus 2003 Facts and Mysteries in Elementary Particle Physics World Scientific ISBN 981 238 149 X Konuyla ilgili yayinlarGenel okuyucu kitlesi icin Feynman R P amp Weinberg S 1987 Elementary Particles and the Laws of Physics The 1986 Dirac Memorial Lectures Cambridge Univ Press Ford Kenneth W 2005 The Quantum World Harvard Univ Press Brian Greene 1999 W W Norton amp Company ISBN 0 393 05858 1 2000 Q is for Quantum An Encyclopedia of Particle Physics Simon amp Schuster ISBN 0 684 85578 X Oerter Robert 2006 The Theory of Almost Everything The Standard Model the Unsung Triumph of Modern Physics Plume Schumm Bruce A 2004 Deep Down Things The Breathtaking Beauty of Particle Physics Johns Hopkins Univ Press ISBN 0 8018 7971 X Martinus Veltman 2003 Facts and Mysteries in Elementary Particle Physics World Scientific ISBN 981 238 149 X Ders kitaplari Bettini Alessandro 2008 Introduction to Elementary Particle Physics Cambridge Univ Press ISBN 978 0 521 88021 3 Coughlan G D J E Dodd and B M Gripaios 2006 The Ideas of Particle Physics An Introduction for Scientists 3rd ed Cambridge Univ Press An undergraduate text for those not majoring in physics Griffiths David J 1987 Introduction to Elementary Particles John Wiley amp Sons ISBN 0 471 60386 4 Kane Gordon L 1987 Modern Elementary Particle Physics Perseus Books ISBN 0 201 11749 5 Perkins Donald H 2000 Introduction to High Energy Physics 4th ed Cambridge Univ Press