Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tudeh Partisi veya Tude Partisi (Farsça: حزب توده ایران, Hizb-i Tude-yi İran), İran'da kurulan bir komünist partidir. Tam ismi İran Kitlelerinin Partisi'dir. Sovyetler Birliği Komünist Partisi'yle yakın ilişki içinde olmuştur. Tudeh, 1953 yılında başbakan Musaddık rejimine karşı yapılan darbeyle ve daha sonra Ruhullah Humeyni tarafından sürdürülen tasfiyelerle etkisizleştirilene kadar, İran'daki başlıca politik partilerden biri konumundaydı.
Tudeh | |
|---|---|
| Uluslararası Sekreter | Nevid Şumali |
| Sözcü | Muhammed Ümidvar |
| Kuruluş tarihi | 2 Ekim 1941 |
| Merkez | Berlin, Almanya Londra, İngiltere |
| İdeoloji | Komünizm Marksizm-Leninizm |
| Siyasi pozisyon | Sol |
| Uluslararası üyelik | Uluslararası Komünist ve İşçi Partileri Toplantısı |
| İnternet sitesi | |
| İran | |
Tarihçe
İran'da komünist hareketin doğuşu
İran'da komünist hareketin tarihi geç 19. yüzyıla dayanır, bu dönemde sanayideki hızlı büyüme ve ülkenin böylece feodalizmden kapitalizme geçişi sürecinin etkisiyle, Marksizm ilk kez ulusun entelektüel yaşamına ve işçi sınıfına nüfuz etmeye başlamıştır. Rusya ve Azerbaycan'a yakın bir ülke olarak İran Marksist ve sosyal-demokrat politik yeraltı etkinliklerinin başlıca merkezlerinden biri haline gelmiştir.
İran Komünist Partisi, İranlı sosyal-demokratlarının birinci kongresinin sonucunda, Haziran 1920'de Gilan vilayetindeki Bandar-e Anzali'de kurulmuştur. liderlerinden birisi olan Heidar Amou Oghly, yeni partinin genel sekreteri oldu. Aynı zamanda, Mirza Koochak Khan Jangali (), Anayasal Devrimin diğer bir lideri ve aynı zamanda devrimci Jangali ("", ormancılar, ormanda saklananlar anlamında) hareketinin liderlerinden birisi olarak, Sovyet Kızıl Ordusunun yardımıyla Gilan Sovyet Cumhuriyeti'ni kurdu.
Tahran'daki Qajar sarayı üzerinde hakimiyeti olan İngilizler, Cengeli hareketine sızmak üzere ajanlarını gönderdiler. Bunlar özenle hazırlanmış bir komplo planına göre hareket ederek hem yeni kurulan Gilan Sovyet Cumhuriyetinin hem de Komünist Partinin merkezi hükûmet tarafından yok edilmesini sağlamakla görevlendirilmişlerdi. Yeni Şah, Şia mollalarının iktidarını sınırlandırmak gibi birçok reformu uygulamaya koydu ama aynı zamanda otoriter bir diktatörlük tesis etti.
Tudeh Partisinin kuruluşu
1941-42 İttifak ordularının işgali Rıza Şah'ın iktidardan düşmesi ve Güney Afrika'ya zorunlu sürgünüyle sonuçlandı. Birçok politik mahkûm bunun ardından serbest kaldı ve bu yeni atmosferde, milliyetçi ve sosyalist gruplar gelişme fırsatı bularak yaygınlaştılar. 29 Eylül 1941'de, Tudeh Partisi resmen kuruldu, Süleyman Muhsin İskenderî parti başkanı seçildi.
1944 yılında parti 14. Meclis seçimlerine katıldı ve sekiz adayı seçildi. Bu andan itibaren parti muazzam biçimde büyüdü ve İran politikasında başlıca güçlerden biri haline geldi. Tudeh, İran’da 1941-1949 arasındaki dönemde 25 bin üyeye kendine bağlı sendikalarda örgütlenmiş 400 bin işçinin desteğine sahipti.
1949 yılında parti Şah Muhammed Rıza Pehlevi'ye karşı başarısız bir suikast girişiminden dolayı suçlandı. Buna rağmen parti, 1950'lerin başında yeniden legalleşinceye kadar yeraltına geçerek çalışmasını sürdürdü.
1951 yılında Muhammed Musaddık, Şah tarafından başbakan atandı ve kendisinin mensup olduğu milliyetçi parti Ulusal Cephe'yle Tudeh Partisi arasında güçlü ilişkiler kurdu. Musaddık petrolün ulusallaştırılmasını ele aldı ve Anglo İranian Oil Company (İngiliz İran Petrol Şirketi) --günümüzde British Petrolium (BP)-- aracılığıyla İran petrolünü kontrol eden ve büyük karlar elde eden İngiliz hükûmetinin çıkarlarına zarar veren birçok sosyal reformu uygulamaya geçirdi. 1953 yılında Amerikan CIA örgütü ve İngiliz istihbaratı, emekli general General Zahedi ve Albay Nassiri'ye Musaddık'a karşı bir hükûmet darbesi gerçekleştirmeleri için destek verdi. Bu müdahale sonucunda Musaddık başbakanlık süresini doldurmadan görevinden zorla el çektirildi. Bazı yorumcular bu müdahalenin temelinde İngilizlerin ve Amerikalıların, Musaddık'ın Sovyetler Birliği'yle daha sıkı bağlar kurmasından korkmalarının yattığını iddia ederken, diğer bazıları esas nedenin petrol çıkarları olduğunu savunmuştur. Arkasındaki nedenler ne olursa olsun, darbe Şah Muhammed Rıza Pehlevi'nin elinde diktatörlük yetkileri toplamasıyla ve Musaddık'ın Ulusal Cephesi ve Tudeh Partisi de dahil olmak üzere politik grupların büyük çoğunu yasaklamasıyla sonuçlanmıştır. Her iki parti etkinliğini yeraltında sürdürmüştür.
1955 yılında çok sayıda askerî personelin Tudeh Partisi içinde aktif oldukları ortaya çıkarıldı. Bunlar derhal tutuklandı ve idam edildi. Sonuçta Tudeh Partisi Şah rejiminin saldırılarına direnemez hale geldi ve hareket düşüşe geçti. Partinin Merkez Komitesi 1950'lerin sonuna doğru fiilen tamamen yeniden örgütlendi.
1960'larda ABD Dış İşleri Bakanlığı parti üyelerinin sayısını yaklaşık olarak 1500 olarak tahmin etti.
1965 yılında Parti ana grupla güney İran'daki aşiretleri silahlandırarak şiddete dayalı bir mücadele sürdürmeyi savunan bir fraksiyon arasında ikinci bir bölünme yaşadı. Bu fraksiyon büyük zarara yol açtı ve parti birliğinin yeniden sağlanması üç yıl aldı.
1966 birçok parti üyesi, Merkez Komitesinden Ali Khavari ve Parviz Hekmatjoo ve Asef Razmdideh ve Saber Mohammedzadeh de dahil olmak üzere tutuklandı ve idam cezasına çarptırıldı. Bu karar uluslararası protestolara ve Avrupa'da açlık grevlerine yol açtı. Bu eylemler hükûmeti cezaları ömür boyu hapis olarak hafifletmeye zorladı. Bu olaylar İran'daki işçilerin mücadelesine daha büyük sempati oluşmasına yol açtı ve partide bölünmeden sonra birliğin yeniden sağlanmasına katkıda bulundu. Tudeh Partisi bu noktadan sonra en güçlü yeraltı hareketlerinden birisi haline geldi ve İran İslam Devrimi'nin gerçekleşmesine katkıda bulundu.
İslam Devrimi
1970'lerin başında Kuzey İran'daki Mazandaran civarında gerilla hareketi ortaya çıktı. 1970'ler aynı zamanda yaygın işçi grevlerine ve gösterilerine sahne oldu ve üniversite kampüsleri de devrimci etkinliğin yatağı haline geldi. Tudeh Partisi etkinliğini dramatik biçimde arttırdı, birçok genci saflarına kattı ve çok sayıda bölgesel komiteler örgütledi. 1978 Ekim'inde Tudeh, petrol rafinerilerinin olduğu Abadan bölgesinde grev başlatarak ve bu grevi tüm ülke genelindeki petrol rafinerilerine yayarak petrol üretimini durdurur.
Devrimden sonra, politik tutukluların birçoğu serbest kaldı ve diğer sol gruplarla birlikte Tudeh Partisi de başkanlık ve parlamento seçimlerine yıllardan sonra ilk kez katılma fırsatı elde etti. Bununla birlikte, Meclisteki çoğunluğu Ayetullah Behesti'nin İslam Cumhuriyeti Partisi kazandı ve sol ve milliyetçi gruplar politik arenanın dışına itilmeye başlandı. Yeni seçilen Başbakan, Ebu'l Hasan Beni Sadr, başlangıçta Humeyni'ye yakın bir isim olarak, politik gelişmeler karşısında giderek muhalefete kaydı ve İran politikasına hakim olmaya başlayan mollalara ve dini fraksiyonlara karşı koydu.
1981'de İslami Cumhuriyet Partisi'nin hakim olduğu Meclis, Beni Sadr'ı görevinden uzaklaşmaya zorladı. Bu olay halkın tüm kesimleri arasında bir protesto ve gösteriler dalgasının ortaya çıkmasına yol açtı. Beni Sadr ülkeden kaçtı. Humeyni'ye sadık olan Silahlı Devrimci Komiteler (Pasdaran olarak tanındı) hem milliyetçi, hem de sol gruplardan binlerce genci ve politik eylemciyi tutukladı. Bunlar daha sonra aslında bir Azeri olan Ayetullah Sadık Halhali tarafından yargılandı ve infaz edildiler. Bu yargılamalarda verdiği kararlarla Halhali sonradan "Cellat Yargıç" diye anılmaya başlamıştır.
O sıralarda neredeyse tüm sol gruplar İslami güçlere karşıyken Tudeh lider kadrosu yeni rejimde yer alma ve mollalarla işbirliğine gitme kararı aldı. Bunun sebebi, birçok rakip solcu grubun ortadan kaldırılması ve rekabetin olmamasından dolayı avantaj elde etmek istemeleri olabilir. Ancak en akla yatkın açıklama, kurulduğu günden beri her dönem esas olarak Sovyet dış siyasetinin İran'daki bir uzantısı olarak varlığını sürdüren ve uluslararası Sosyalist hareket içinde Sovyetler Birliği siyasetine en bağlı sovyetik parti olan Tudeh'i yönlendiren Sovyetler Birliği'nin o sıralardaki Tahran yanlısı politikasıdır. Dönemin ünlü sovyetik "kapitalist olmayan yol", "üçüncü yol" vb. teorisinin ateşli savunucusu Tudeh, Sovyetler Birliğinin İran'daki molla rejimine 1982'ye kadar anti-emperyalist bir içerik atfetmesi ve ilerici bir güç olarak görmesi nedeniyle rejimle işbirliğine devam etti.Ancak 1982'de Tudeh bu tutumundan vazgeçti. İslami hükûmet ise Tudeh gazetelerini kapatarak tüm Tudeh üyesi memurları işten çıkardı. İran ordusunun saldırgan Irak ordusunu püskürterek Irak topraklarında ilerlemeye başlaması üzerine Tudeh hükûmete Birleşmiş Milletler'in sunduğu barış teklifini kabul etme çağrısında bulunarak, savaşı devam ettirmenin emperyalislerin işine yarayacağı uyarısında bulundu. Bunun üzerine hükûmet derhal öncelikle lider kadroları daha sonrasında ise 5000'i bulan Tudeh üyesi ve destekçisini tutuklayarak hapse attı. Parti 1983'te resmen yasaklandı.
Mayıs 1983 ile mayıs 1984 arası hemen hemen tüm Tudeh liderleri önceleri tek tek, daha sonra beraberce televizyonlara çıkıp "vatana ihanetlerini", "yıkıcılık ve bozgunculuklarını" ve "dehşet verici suçlarını" itiraf ettiler ve İslam dinini överek İslami rejimin Marksizm-Leninizm'e üstünlüğünü ilan ettiler. Tudeh'in bitişinin büyük finali Mayıs 1984'te oldu. Partinin ana teorisyeni ve kurucu üyesi İhsan Taberi televizyona çıktı. 50 yıllık solcu olan Taberi izleyicilere, 1982 tutuklamalarından sonra girdiği cezaevinde "büyük İslami düşünür" Ayetullah Mutaharri'yi okuduğunu ve son 40 yıldır yazdığı her şeyi reddetme noktasına geldiğini söyledi. Bütün hayatının "yıkıcı", "zarar verici" ve tamamen "sahte" olduğunu artık anladığını, bunun nedeninin emperyalizm ve Siyonizm ile ilişkileri olan, Şah Pehlevi "beslemesi" masonlar, Ahmet Kasravi gibi sekülerler ve Batılı liberal ve Marksistler gibi güvenilmez düşünürlerin fikirleri olduğunu söyledi. Taberi konuşmasında sık sık dine, 12 imama ve İslami düşünürlere atıflarda bulunarak büyük ruhani gücünden ötürü İslam dinine şükretti.
Tarafsız gözlemcilere göre ise Taberi'nin itirafları özgür iradeyle verilmemiş, Tudeh merkez komitesini oluşturan Taqi Keymanash ve 13 diğer üyenin hapishane sorgulamaları esnasında şüpheli ölümleri bu itirafın alınmasında psikolojik zorlayıcı unsur olmuştu.
Bu tasfiyelerin sonucunda parti giderek çöktü, çok sayıda üyesi ülkeyi terk ederek sürgün hayatı yaşamaya başladı. 1988 İran siyasi suçlu idamları esnasında binlerce mücahit ve solcu tutuklu ile beraber çok sayıda Tudeh üyesi de idam edildi.
Yine de parti tamamen yok edilememiştir ve İran'da 1992 yılında sürgünde seçilen yeni bir Merkez Komiteyle bir yeraltı politik örgütü olarak faaliyetini sürdürmektedir. Parti günümüzde Ali Havari liderliğindedir.
Dipnotlar
- ^ . . 8 Ekim 2016. 29 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2017.
- ^ Touraj Atabaki (2000), Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran, I.B.Tauris, s. 137
- ^ Serpil Üşür, “Devrime giden yolda muhalif örgütler”, Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, 1989, s. 1350.
- ^ Benjamin, Roger W.; Kautsky, John H.. Communism and Economic Development, in The American Political Science Review, Vol. 62, No. 1. (Mar., 1968), pp. 122.
- ^ . 24 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2008.
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tudeh Partisi veya Tude Partisi Farsca حزب توده ایران Hizb i Tude yi Iran Iran da kurulan bir komunist partidir Tam ismi Iran Kitlelerinin Partisi dir Sovyetler Birligi Komunist Partisi yle yakin iliski icinde olmustur Tudeh 1953 yilinda basbakan Musaddik rejimine karsi yapilan darbeyle ve daha sonra Ruhullah Humeyni tarafindan surdurulen tasfiyelerle etkisizlestirilene kadar Iran daki baslica politik partilerden biri konumundaydi TudehUluslararasi SekreterNevid SumaliSozcuMuhammed UmidvarKurulus tarihi2 Ekim 1941MerkezBerlin Almanya Londra IngiltereIdeolojiKomunizm Marksizm LeninizmSiyasi pozisyonSolUluslararasi uyelikUluslararasi Komunist ve Isci Partileri ToplantisiInternet sitesihttps www tudehpartyiran orgIranTarihceIran da komunist hareketin dogusu Iran da komunist hareketin tarihi gec 19 yuzyila dayanir bu donemde sanayideki hizli buyume ve ulkenin boylece feodalizmden kapitalizme gecisi surecinin etkisiyle Marksizm ilk kez ulusun entelektuel yasamina ve isci sinifina nufuz etmeye baslamistir Rusya ve Azerbaycan a yakin bir ulke olarak Iran Marksist ve sosyal demokrat politik yeralti etkinliklerinin baslica merkezlerinden biri haline gelmistir Iran Komunist Partisi Iranli sosyal demokratlarinin birinci kongresinin sonucunda Haziran 1920 de Gilan vilayetindeki Bandar e Anzali de kurulmustur liderlerinden birisi olan Heidar Amou Oghly yeni partinin genel sekreteri oldu Ayni zamanda Mirza Koochak Khan Jangali Anayasal Devrimin diger bir lideri ve ayni zamanda devrimci Jangali ormancilar ormanda saklananlar anlaminda hareketinin liderlerinden birisi olarak Sovyet Kizil Ordusunun yardimiyla Gilan Sovyet Cumhuriyeti ni kurdu Tahran daki Qajar sarayi uzerinde hakimiyeti olan Ingilizler Cengeli hareketine sizmak uzere ajanlarini gonderdiler Bunlar ozenle hazirlanmis bir komplo planina gore hareket ederek hem yeni kurulan Gilan Sovyet Cumhuriyetinin hem de Komunist Partinin merkezi hukumet tarafindan yok edilmesini saglamakla gorevlendirilmislerdi Yeni Sah Sia mollalarinin iktidarini sinirlandirmak gibi bircok reformu uygulamaya koydu ama ayni zamanda otoriter bir diktatorluk tesis etti Tudeh Partisinin kurulusu 1941 42 Ittifak ordularinin isgali Riza Sah in iktidardan dusmesi ve Guney Afrika ya zorunlu surgunuyle sonuclandi Bircok politik mahkum bunun ardindan serbest kaldi ve bu yeni atmosferde milliyetci ve sosyalist gruplar gelisme firsati bularak yayginlastilar 29 Eylul 1941 de Tudeh Partisi resmen kuruldu Suleyman Muhsin Iskenderi parti baskani secildi 1944 yilinda parti 14 Meclis secimlerine katildi ve sekiz adayi secildi Bu andan itibaren parti muazzam bicimde buyudu ve Iran politikasinda baslica guclerden biri haline geldi Tudeh Iran da 1941 1949 arasindaki donemde 25 bin uyeye kendine bagli sendikalarda orgutlenmis 400 bin iscinin destegine sahipti 1949 yilinda parti Sah Muhammed Riza Pehlevi ye karsi basarisiz bir suikast girisiminden dolayi suclandi Buna ragmen parti 1950 lerin basinda yeniden legallesinceye kadar yeraltina gecerek calismasini surdurdu 1951 yilinda Muhammed Musaddik Sah tarafindan basbakan atandi ve kendisinin mensup oldugu milliyetci parti Ulusal Cephe yle Tudeh Partisi arasinda guclu iliskiler kurdu Musaddik petrolun ulusallastirilmasini ele aldi ve Anglo Iranian Oil Company Ingiliz Iran Petrol Sirketi gunumuzde British Petrolium BP araciligiyla Iran petrolunu kontrol eden ve buyuk karlar elde eden Ingiliz hukumetinin cikarlarina zarar veren bircok sosyal reformu uygulamaya gecirdi 1953 yilinda Amerikan CIA orgutu ve Ingiliz istihbarati emekli general General Zahedi ve Albay Nassiri ye Musaddik a karsi bir hukumet darbesi gerceklestirmeleri icin destek verdi Bu mudahale sonucunda Musaddik basbakanlik suresini doldurmadan gorevinden zorla el cektirildi Bazi yorumcular bu mudahalenin temelinde Ingilizlerin ve Amerikalilarin Musaddik in Sovyetler Birligi yle daha siki baglar kurmasindan korkmalarinin yattigini iddia ederken diger bazilari esas nedenin petrol cikarlari oldugunu savunmustur Arkasindaki nedenler ne olursa olsun darbe Sah Muhammed Riza Pehlevi nin elinde diktatorluk yetkileri toplamasiyla ve Musaddik in Ulusal Cephesi ve Tudeh Partisi de dahil olmak uzere politik gruplarin buyuk cogunu yasaklamasiyla sonuclanmistir Her iki parti etkinligini yeraltinda surdurmustur 1955 yilinda cok sayida askeri personelin Tudeh Partisi icinde aktif olduklari ortaya cikarildi Bunlar derhal tutuklandi ve idam edildi Sonucta Tudeh Partisi Sah rejiminin saldirilarina direnemez hale geldi ve hareket dususe gecti Partinin Merkez Komitesi 1950 lerin sonuna dogru fiilen tamamen yeniden orgutlendi 1960 larda ABD Dis Isleri Bakanligi parti uyelerinin sayisini yaklasik olarak 1500 olarak tahmin etti 1965 yilinda Parti ana grupla guney Iran daki asiretleri silahlandirarak siddete dayali bir mucadele surdurmeyi savunan bir fraksiyon arasinda ikinci bir bolunme yasadi Bu fraksiyon buyuk zarara yol acti ve parti birliginin yeniden saglanmasi uc yil aldi 1966 bircok parti uyesi Merkez Komitesinden Ali Khavari ve Parviz Hekmatjoo ve Asef Razmdideh ve Saber Mohammedzadeh de dahil olmak uzere tutuklandi ve idam cezasina carptirildi Bu karar uluslararasi protestolara ve Avrupa da aclik grevlerine yol acti Bu eylemler hukumeti cezalari omur boyu hapis olarak hafifletmeye zorladi Bu olaylar Iran daki iscilerin mucadelesine daha buyuk sempati olusmasina yol acti ve partide bolunmeden sonra birligin yeniden saglanmasina katkida bulundu Tudeh Partisi bu noktadan sonra en guclu yeralti hareketlerinden birisi haline geldi ve Iran Islam Devrimi nin gerceklesmesine katkida bulundu Islam Devrimi 1970 lerin basinda Kuzey Iran daki Mazandaran civarinda gerilla hareketi ortaya cikti 1970 ler ayni zamanda yaygin isci grevlerine ve gosterilerine sahne oldu ve universite kampusleri de devrimci etkinligin yatagi haline geldi Tudeh Partisi etkinligini dramatik bicimde arttirdi bircok genci saflarina katti ve cok sayida bolgesel komiteler orgutledi 1978 Ekim inde Tudeh petrol rafinerilerinin oldugu Abadan bolgesinde grev baslatarak ve bu grevi tum ulke genelindeki petrol rafinerilerine yayarak petrol uretimini durdurur Devrimden sonra politik tutuklularin bircogu serbest kaldi ve diger sol gruplarla birlikte Tudeh Partisi de baskanlik ve parlamento secimlerine yillardan sonra ilk kez katilma firsati elde etti Bununla birlikte Meclisteki cogunlugu Ayetullah Behesti nin Islam Cumhuriyeti Partisi kazandi ve sol ve milliyetci gruplar politik arenanin disina itilmeye baslandi Yeni secilen Basbakan Ebu l Hasan Beni Sadr baslangicta Humeyni ye yakin bir isim olarak politik gelismeler karsisinda giderek muhalefete kaydi ve Iran politikasina hakim olmaya baslayan mollalara ve dini fraksiyonlara karsi koydu 1981 de Islami Cumhuriyet Partisi nin hakim oldugu Meclis Beni Sadr i gorevinden uzaklasmaya zorladi Bu olay halkin tum kesimleri arasinda bir protesto ve gosteriler dalgasinin ortaya cikmasina yol acti Beni Sadr ulkeden kacti Humeyni ye sadik olan Silahli Devrimci Komiteler Pasdaran olarak tanindi hem milliyetci hem de sol gruplardan binlerce genci ve politik eylemciyi tutukladi Bunlar daha sonra aslinda bir Azeri olan Ayetullah Sadik Halhali tarafindan yargilandi ve infaz edildiler Bu yargilamalarda verdigi kararlarla Halhali sonradan Cellat Yargic diye anilmaya baslamistir O siralarda neredeyse tum sol gruplar Islami guclere karsiyken Tudeh lider kadrosu yeni rejimde yer alma ve mollalarla isbirligine gitme karari aldi Bunun sebebi bircok rakip solcu grubun ortadan kaldirilmasi ve rekabetin olmamasindan dolayi avantaj elde etmek istemeleri olabilir Ancak en akla yatkin aciklama kuruldugu gunden beri her donem esas olarak Sovyet dis siyasetinin Iran daki bir uzantisi olarak varligini surduren ve uluslararasi Sosyalist hareket icinde Sovyetler Birligi siyasetine en bagli sovyetik parti olan Tudeh i yonlendiren Sovyetler Birligi nin o siralardaki Tahran yanlisi politikasidir Donemin unlu sovyetik kapitalist olmayan yol ucuncu yol vb teorisinin atesli savunucusu Tudeh Sovyetler Birliginin Iran daki molla rejimine 1982 ye kadar anti emperyalist bir icerik atfetmesi ve ilerici bir guc olarak gormesi nedeniyle rejimle isbirligine devam etti Ancak 1982 de Tudeh bu tutumundan vazgecti Islami hukumet ise Tudeh gazetelerini kapatarak tum Tudeh uyesi memurlari isten cikardi Iran ordusunun saldirgan Irak ordusunu puskurterek Irak topraklarinda ilerlemeye baslamasi uzerine Tudeh hukumete Birlesmis Milletler in sundugu baris teklifini kabul etme cagrisinda bulunarak savasi devam ettirmenin emperyalislerin isine yarayacagi uyarisinda bulundu Bunun uzerine hukumet derhal oncelikle lider kadrolari daha sonrasinda ise 5000 i bulan Tudeh uyesi ve destekcisini tutuklayarak hapse atti Parti 1983 te resmen yasaklandi Mayis 1983 ile mayis 1984 arasi hemen hemen tum Tudeh liderleri onceleri tek tek daha sonra beraberce televizyonlara cikip vatana ihanetlerini yikicilik ve bozgunculuklarini ve dehset verici suclarini itiraf ettiler ve Islam dinini overek Islami rejimin Marksizm Leninizm e ustunlugunu ilan ettiler Tudeh in bitisinin buyuk finali Mayis 1984 te oldu Partinin ana teorisyeni ve kurucu uyesi Ihsan Taberi televizyona cikti 50 yillik solcu olan Taberi izleyicilere 1982 tutuklamalarindan sonra girdigi cezaevinde buyuk Islami dusunur Ayetullah Mutaharri yi okudugunu ve son 40 yildir yazdigi her seyi reddetme noktasina geldigini soyledi Butun hayatinin yikici zarar verici ve tamamen sahte oldugunu artik anladigini bunun nedeninin emperyalizm ve Siyonizm ile iliskileri olan Sah Pehlevi beslemesi masonlar Ahmet Kasravi gibi sekulerler ve Batili liberal ve Marksistler gibi guvenilmez dusunurlerin fikirleri oldugunu soyledi Taberi konusmasinda sik sik dine 12 imama ve Islami dusunurlere atiflarda bulunarak buyuk ruhani gucunden oturu Islam dinine sukretti Tarafsiz gozlemcilere gore ise Taberi nin itiraflari ozgur iradeyle verilmemis Tudeh merkez komitesini olusturan Taqi Keymanash ve 13 diger uyenin hapishane sorgulamalari esnasinda supheli olumleri bu itirafin alinmasinda psikolojik zorlayici unsur olmustu Bu tasfiyelerin sonucunda parti giderek coktu cok sayida uyesi ulkeyi terk ederek surgun hayati yasamaya basladi 1988 Iran siyasi suclu idamlari esnasinda binlerce mucahit ve solcu tutuklu ile beraber cok sayida Tudeh uyesi de idam edildi Yine de parti tamamen yok edilememistir ve Iran da 1992 yilinda surgunde secilen yeni bir Merkez Komiteyle bir yeralti politik orgutu olarak faaliyetini surdurmektedir Parti gunumuzde Ali Havari liderligindedir Dipnotlar 8 Ekim 2016 29 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Mart 2017 Touraj Atabaki 2000 Azerbaijan Ethnicity and the Struggle for Power in Iran I B Tauris s 137 Serpil Usur Devrime giden yolda muhalif orgutler Sosyalizm ve Toplumsal Mucadeleler Ansiklopedisi Iletisim Yayinlari 1989 s 1350 Benjamin Roger W Kautsky John H Communism and Economic Development in The American Political Science Review Vol 62 No 1 Mar 1968 pp 122 24 Aralik 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Ocak 2008 Dis baglantilar