Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede bulunmasına karşın yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Mayıs 2021) () |
- Bu sayfada Türkçedeki deyimlerden söz edilmektedir. Evrensel bağlamdaki ve dil bilimindeki deyim kavramı için, deyim maddesine bakınız.
Türkçede deyim, evrensel deyim gibi, genellikle gerçek anlamından az çok ayrı, kendine özgü bir anlam taşıyan kalıplaşmış söz kümesidir. Türkçede deyimler diğer dillerdeki, yani evrensel anlamdaki, deyimlerin genel özelliklerine uymakla birlikte birçok ayrı özelliği ve anlamı da kendilerinde bulundurur.
Özellikler
Türkçe deyimler de hem biçim hem kavram özellikleri bulunur. Biçimsel özellikler atasözleriyle ortaklık gösterirken, kavramsal özellikler farklıdır.
- Deyimler, ilgi çekicidirler.
- Deyimler, tıpkı fiiller gibi çekimlenebilirler. Fiillerin almış oldukları zaman eklerini ve dilek kipi eklerini alabilirler. Deyimlerde kullanılan kelimelerin yerine eş anlamlıları kullanılamaz. Deyimler bazen ele aldıkları bakımından ve anlattıkları duygular bakımından sınıflandırılabilirler.
- Türkçede eş anlamlı deyimler de vardır. Eş anlamlı deyimler bulunduğu gibi, zıt anlamlı deyimler de vardır.
Örnek:
- göz koymak ←→ göz dikmek
- ayağı alışmak ←→ ayağını kesmek
Biçimsel
- Deyimler, atasözleri gibi kalıplaşmış sözlerdir. Sözcüklerin tümü ya da bazıları değiştirilip yerine -aynı anlamda da olsa- başka sözcükler konulamaz veya söz dizimleri değiştirilemez. Örneğin; kabak tadı vermek yerine kabak kokusu vermek denemeyeceği gibi, ağır başlı yerine de başı ağır kullanılmaz. Ancak birçok deyimde kullanana ve ortama göre çekimler ve adıllar değişebilir. Örnekler: Kulağı (kulağın, kulakları...) delik • Kuş sütüyle beslemek (beslerim, besle...) • Herkes gider Mersin'e biz gideriz (sen gidersin, o gider...) tersine. • Bana (sana, bize...) göre hava hoş. vb.
- Kısa ve öz anlatım araçlarıdır: Dil dökmek • Atı alan Üsküdar'ı geçti. • Bir taşla iki kuş vurmak • İçten pazarlıklı • Ömür törpüsü vb.
- En az iki sözcükten oluşurlar ve biçimsel olarak ikiye ayırmak olasıdır.
- Sözcük öbeği durumundakiler: Öbekte bulunan sözcükler bitişik yazılmaz. Bu kümedeki deyimlere bazı örnekler: Kellesi koltuğunda • Gel zaman git zaman • İçli dışlı • Karınca kararınca vb. Ünlem niteliğinde olan Türkçe deyimler de bu kümeye dahil edilebilir: Adam sen de! • Cart kaba kâğıt! gibi.
- Tümce durumundakiler: Dostlar alışverişte görsün. • Halep oradaysa arşın burada. • İncir çekirdeğini doldurmaz. Bir (adeylemle) sona eren deyimler çekime girerler ve tümce kurarlar. Göz yummak • Kulak kabartmak • Dimyat'a pirince giderken evdeki bulgurdan olmak • Bir çuval inciri berbat etmek bu kümedeki deyimlere örnek olarak verilebilir. Bunlar "Kulak kabarttım.", "Bir çuval inciri berbat ettin." gibi tümceler oluştururlar.
Kavramsal
- Deyimler atasözlerinin aksine; genel kural bildirmek yerine bir kavramı etkili bir anlatımla belirtirler. Bir deyimi atasözünden ayıran en önemli özellik budur. Genellikle tümce durumundaki deyimlerle atasözleri biçimsel olarak çok benzedikleri ve hoşa giden anlatım taşıdıkları için karıştırılmaktadır. Kavram ayrılığına dikkat edildiğinde bu karışıklık ortadan kalkar. Örnek vermek gerekirse; "İşleyen demir ışıldar." ve "Bugünün işini yarına bırakma." tümceleri birer atasözüyken; "Atı alan Üsküdar'ı geçti." ve "Armut piş, ağzıma düş." tümceleri birer deyimdir. Çünkü işleyen demirin ışıldadığı su götürmez bir gerçek ve bugünün işini yarına bırakmamak her zaman uygulanması gereken bir öğütken; her atı alan Üsküdar'ı geçmez ve armudun pişip ağza düşmesi yalnızca kimi durumlar için geçerlidir.
- Deyimlerde amaç, bir kavramı özel bir kalıpta veya hoş bir anlatımla dile getirmektir. Yol göstermek, öğüt vermek, ibret aldırmak gibi kaygılar güdülmez. Bu durum ancak atasözlerinde söz konusudur.
- Türkçede bazı deyimler, hem atasözü hem de deyim kabul edilirler. Bu durum atasözü ve deyim farkı çok açık olmasına rağmen, çeşitli sözlerin iki anlam taşımasından kaynaklanır ve bu iki türlü yorumlanabilmeye neden olur. Örneğin; "Açtırma kutuyu söyletme kötüyü." tümcesi, "Karşındakini kızdırarak, seninle ilgili şeyleri ortaya dökmesine, senin için kötü şeyler söylemesine yol açma." anlamında kullanılırsa atasözü olur. "Beni kızdırırsan senin için kötü şeyler söylerim." anlamında kullanılıyorsa deyim olur. Kural olarak söylenebilir ki, bu kümedeki sözler genel durumu belirtiyor ve öğüt verme, yol gösterme amaçlı kullanılıyorsa atasözü, özel (genel olmayan) bir durumda, özel bir durumu belirtmek için kullanılıyorsa deyimdir. Bu tür örnekler çoğaltılabilir: Atın ölümü arpadan olsun. • Arnavut'a sormuşlar: "Cehenneme gider misin?" diye, "Aylık kaç?" demiş. • Sen ağa ben ağa, bu ineği kim sağa? • Üzümü ye, bağını sorma. vb.
- Kimi deyimler eylem çekimine göre atasözü durumuna girer. Bazı örnekler aşağıdaki tabloda verilmiştir:
Eylem çekimine göre atasözü olan deyimlere örnekler Deyim Atasözü Doğmadık çocuğa don biçmek Doğmadık çocuğa don biçilmez. Ölümü görüp hastalığa razı olmak Ölümü gören hastalığa razı olur. Dağ yürümezse abdal yürüsün. Dağ yürümezse abdal yürür.
- Deyimleri kavramsal olarak da ikiye ayırmak olasıdır.
- Gerçek anlamı dışındakiler: Türkçede deyimlerin çoğunda kalıplaşmış sözden çıkan anlam deyimi oluşturan sözcüklerin ortaya çıkardığı gerçek anlamdan farklıdır. Örnekler: Devede kulak • Başlı başına • Fol yok, yumurta yok. • Danışıklı dövüş • Tavşana kaç, tazıya tut demek • Karda gezip izini belli etmemek • Kabak tadı vermek • Su koyuvermek • Ne şiş yansın ne kebap. • Mercimeği fırına vermek • Hapı yutmak • Balık kavağa çıkınca • Pabucu dama atılmak • Gün görmüş • Ben diyorum hadımım, o soruyor oğul uşaktan neyin var?
- Gerçek anlamındakiler: Türkçede deyimlerin kimisinde kalıplaşmış sözden çıkan anlam deyimi oluşturan sözcüklerin ortaya çıkardığı gerçek anlamdan farksızdır. Örnekler: Çoğu gitti azı kaldı. • Âdet yerini bulsun. • Allah bana, ben de sana • Kimi kimsesi yok. • Özrü kabahatinden büyük. • Ağzına layık • Dosta düşmana karşı • İyi gün dostu • İsmi var cismi yok. • Hem suçlu, hem güçlü.
Yapı
Türkçede deyimler ya tümce durumunda ya da tümce olmayan sözcük öbeği durumundadırlar. Sözcük öbeği şeklinde olanlar sınıflandırılamayacak kadar çok değişik biçimlerde oluşmuşlardır. İki sözcüklü olanlar yapı yönünden bazı kümelere ayrılabilir.
- İki eylemden oluşanlar: Aldı yürüdü • Girdisi çıktısı • Oldu olacak • Bilir bilmez • Gel gelelim • İnan olsun • Oldu bitti gibi.
- Bir ile bir önaddan oluşanlar: Moru mor • Alı al • İnceden inceye • Uzaktan uzağa • Yarı yarıya • Üst üste gibi.
- Ekli ya da eksiz iki addan (ya da adıldan) oluşanlar: Devede kulak • Günden güne • Sözüm ona • Kendi kendine • Kim kime • Karşı karşıya • Art arda • El ele • Eline sağlık • Çantada keklik gibi.
- Ekli ya da eksiz ad + önad (ya da ) yapısında olanlar: Örümcek kafalı • Ayağına çabuk • Anadan doğma • Arada bir • Kafadan sakat • Cana yakın • Kendi gelen • Çöp atlamaz • Gün görmüş • Et kafalı • Ağzına layık gibi.
- Ekli ya da eksiz, ya da biçiminde olanlar: Günün birinde • Şunun şurasında • Ayağının tozuyla • Kıl payı • Ayak bağı • Kaçın kurası • Anasının gözü • Laf ebesi • Kör dövüşü • Aslan payı • Katır inadı • Hayal âlemi gibi.
- Ekli ya da eksiz sıfat tamlaması biçiminde olanlar: Başlı başına • Çöpten çelebi • Fena halde • Tez elden • Tek başına • Bir ağızdan • Boş yere • Bir ara • Orta hâlli • Dik başlı • İki büklüm • Danışıklı dövüş • Bezden bebek • Körpe dimağlar • Mutlu yarınlar • Çelik iradeli • Senli benli gibi.
- Tamlanan + ekli ya da eksiz ad yapısında olanlar: Eli kulağında • Yanı başında • Günü gününe • Ucu ucuna • Ardı sıra • Kanı pahasına gibi.
- Tamlanan + önad (ya da ortaç) yapısında olanlar: Yüzü gülmez • Gözü kapalı • Canı tez • Alnı açık • Sütü bozuk • Kulağı delik • Çenesi düşük • Sofrası açık • Eli bol gibi.
Çeşitler
Deyimler çok çeşitli niteliklere sahip olduğu için, birbirinden tamamen ayrık kümelere ayrılması olanaksızdır. Genellikle asıl nitelikleri (, zevk, yaşayış, kültür, ulusal değer, dünya görüşü, gelenek, inanç vb.) değil de; yan nitelikleri (dil bakımından kuruluşları ve anlamları) düşünüldüğünde kümelere ayırmak daha olasıdır. Türk dil bilimci Ömer Asım Aksoy, bu doğrultuda kümelemeyi denemiş ve belirli bazı kümelere ayırabilmiştir.
- Mecaz yoluyla anlatım güzelliği ve özgünlük kazanmış olanlar: En kalabalık ve önemli kümedir. Ağzı bozuk • Alacağına şahin, vereceğine karga • Altı kaval, üstü şeşhane • Başını kaşıyacak vakti olmamak • Bir pire için yorgan yakmak • Buluttan nem kapmak • Bu ne perhiz, bu ne lahana turşusu? • Çorbada tuzu bulunmak (olmak) • Dam üstünde saksağan, vur beline kazmayı. • Dimyat'a pirince giderken evdeki bulgurdan olmak gibi.
- İki yargılı ve uyaklı olanlar: Çoğunlukla şiirsel bir anlatım güzelliği taşırlar. Bu kümedeki deyimlerin bir bölümünde yargılardan bir tanesi, anlamca gerekli olmayıp; yalnızca uyak yaratmak için kullanılmıştır. Allah'tan sıska, ne yapsın muska. • Anca beraber, kanca beraber. • Ayranı yok içmeye, atla (tahtırevanla) gider sıçmaya. • Ayvaz kasap, hep bir hesap • Besledik büyüttük danayı, tanımaz oldu anayı. • Bizim gelin bizden kaçar, tutar ele kıçın açar. • Doluya koydum almadı, boşa koydum dolmadı. gibi.
- Öykücük ya da konuşma biçiminde olanlar
- Bir öyküye ya da olaya dayananlar
- Adetleri inanışları ve gelenekleri bildirenler
- Bir sözcük ve özel bir eylemlikle kurulanlar: Sonlarında bulunan eylimlikten başka bir eylemlikle kullanılmaları mümkün değildir. Çünkü deyime özgü o anlam kaybedilir. Baştaki sözcük yalın ya da çekim ekli olabilir.
- Anlatım güzelliği düşünülmeden, bir kavramı belirtmek için kurulanlar
- Belirli dil bilgisi kurallarıyla kurulmayanlar
- Eksiltili anlatım biçiminde olanlar: Bir ya da birkaç sözcüğü söylenmemiştir.
- İkileme şeklinde olanlar: Yalnız bir sözcüğün yinelenmesiyle oluşan ikilemeler deyim kabul edilmez.
Kümelerin çoğundaki deyimlere deyim demekte duraksanmasa da, bazı kümelerdekilerin deyim olmadığı ileri sürülebilir. Bunun için Türkçede "deyim" sözcüğünün kapsamı esnektir.
Yöresel biçimler
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Mecaz anlamlılık
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Benzetmeli Anlatımlar
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Söz sanatları
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Ulusal değerler
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Kaynakça
- Aksoy, Ömer Asım. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. 1.cilt: Atasözleri Sözlüğü s.38-52, İstanbul: İnkılâp (1998). .
- Aksoy, Ömer Asım. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. 2.cilt: Deyimler Sözlüğü s.497-521, İstanbul: İnkılâp (1998). .
- Ercilasun, Ahmet Bican; Leyla Karahan. Türk Dili IV. s.30-32, MEB Lise Ders Kitapları.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede kaynak listesi bulunmasina karsin metin ici kaynaklarin yetersizligi nedeniyle bazi bilgilerin hangi kaynaktan alindigi belirsizdir Lutfen kaynaklari uygun bicimde metin icine yerlestirerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Mayis 2021 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Bu sayfada Turkcedeki deyimlerden soz edilmektedir Evrensel baglamdaki ve dil bilimindeki deyim kavrami icin deyim maddesine bakiniz Turkcede deyim evrensel deyim gibi genellikle gercek anlamindan az cok ayri kendine ozgu bir anlam tasiyan kaliplasmis soz kumesidir Turkcede deyimler diger dillerdeki yani evrensel anlamdaki deyimlerin genel ozelliklerine uymakla birlikte bircok ayri ozelligi ve anlami da kendilerinde bulundurur OzelliklerTurkce deyimler de hem bicim hem kavram ozellikleri bulunur Bicimsel ozellikler atasozleriyle ortaklik gosterirken kavramsal ozellikler farklidir Deyimler ilgi cekicidirler Deyimler tipki fiiller gibi cekimlenebilirler Fiillerin almis olduklari zaman eklerini ve dilek kipi eklerini alabilirler Deyimlerde kullanilan kelimelerin yerine es anlamlilari kullanilamaz Deyimler bazen ele aldiklari bakimindan ve anlattiklari duygular bakimindan siniflandirilabilirler Turkcede es anlamli deyimler de vardir Es anlamli deyimler bulundugu gibi zit anlamli deyimler de vardir Ornek goz koymak goz dikmek ayagi alismak ayagini kesmekBicimsel Deyimler atasozleri gibi kaliplasmis sozlerdir Sozcuklerin tumu ya da bazilari degistirilip yerine ayni anlamda da olsa baska sozcukler konulamaz veya soz dizimleri degistirilemez Ornegin kabak tadi vermek yerine kabak kokusu vermek denemeyecegi gibi agir basli yerine de basi agir kullanilmaz Ancak bircok deyimde kullanana ve ortama gore cekimler ve adillar degisebilir Ornekler Kulagi kulagin kulaklari delik Kus sutuyle beslemek beslerim besle Herkes gider Mersin e biz gideriz sen gidersin o gider tersine Bana sana bize gore hava hos vb Kisa ve oz anlatim araclaridir Dil dokmek Ati alan Uskudar i gecti Bir tasla iki kus vurmak Icten pazarlikli Omur torpusu vb En az iki sozcukten olusurlar ve bicimsel olarak ikiye ayirmak olasidir Sozcuk obegi durumundakiler Obekte bulunan sozcukler bitisik yazilmaz Bu kumedeki deyimlere bazi ornekler Kellesi koltugunda Gel zaman git zaman Icli disli Karinca kararinca vb Unlem niteliginde olan Turkce deyimler de bu kumeye dahil edilebilir Adam sen de Cart kaba kagit gibi Tumce durumundakiler Dostlar alisveriste gorsun Halep oradaysa arsin burada Incir cekirdegini doldurmaz Bir adeylemle sona eren deyimler cekime girerler ve tumce kurarlar Goz yummak Kulak kabartmak Dimyat a pirince giderken evdeki bulgurdan olmak Bir cuval inciri berbat etmek bu kumedeki deyimlere ornek olarak verilebilir Bunlar Kulak kabarttim Bir cuval inciri berbat ettin gibi tumceler olustururlar Kavramsal Deyimler atasozlerinin aksine genel kural bildirmek yerine bir kavrami etkili bir anlatimla belirtirler Bir deyimi atasozunden ayiran en onemli ozellik budur Genellikle tumce durumundaki deyimlerle atasozleri bicimsel olarak cok benzedikleri ve hosa giden anlatim tasidiklari icin karistirilmaktadir Kavram ayriligina dikkat edildiginde bu karisiklik ortadan kalkar Ornek vermek gerekirse Isleyen demir isildar ve Bugunun isini yarina birakma tumceleri birer atasozuyken Ati alan Uskudar i gecti ve Armut pis agzima dus tumceleri birer deyimdir Cunku isleyen demirin isildadigi su goturmez bir gercek ve bugunun isini yarina birakmamak her zaman uygulanmasi gereken bir ogutken her ati alan Uskudar i gecmez ve armudun pisip agza dusmesi yalnizca kimi durumlar icin gecerlidir Deyimlerde amac bir kavrami ozel bir kalipta veya hos bir anlatimla dile getirmektir Yol gostermek ogut vermek ibret aldirmak gibi kaygilar gudulmez Bu durum ancak atasozlerinde soz konusudur Turkcede bazi deyimler hem atasozu hem de deyim kabul edilirler Bu durum atasozu ve deyim farki cok acik olmasina ragmen cesitli sozlerin iki anlam tasimasindan kaynaklanir ve bu iki turlu yorumlanabilmeye neden olur Ornegin Actirma kutuyu soyletme kotuyu tumcesi Karsindakini kizdirarak seninle ilgili seyleri ortaya dokmesine senin icin kotu seyler soylemesine yol acma anlaminda kullanilirsa atasozu olur Beni kizdirirsan senin icin kotu seyler soylerim anlaminda kullaniliyorsa deyim olur Kural olarak soylenebilir ki bu kumedeki sozler genel durumu belirtiyor ve ogut verme yol gosterme amacli kullaniliyorsa atasozu ozel genel olmayan bir durumda ozel bir durumu belirtmek icin kullaniliyorsa deyimdir Bu tur ornekler cogaltilabilir Atin olumu arpadan olsun Arnavut a sormuslar Cehenneme gider misin diye Aylik kac demis Sen aga ben aga bu inegi kim saga Uzumu ye bagini sorma vb Kimi deyimler eylem cekimine gore atasozu durumuna girer Bazi ornekler asagidaki tabloda verilmistir Eylem cekimine gore atasozu olan deyimlere orneklerDeyim AtasozuDogmadik cocuga don bicmek Dogmadik cocuga don bicilmez Olumu gorup hastaliga razi olmak Olumu goren hastaliga razi olur Dag yurumezse abdal yurusun Dag yurumezse abdal yurur Deyimleri kavramsal olarak da ikiye ayirmak olasidir Gercek anlami disindakiler Turkcede deyimlerin cogunda kaliplasmis sozden cikan anlam deyimi olusturan sozcuklerin ortaya cikardigi gercek anlamdan farklidir Ornekler Devede kulak Basli basina Fol yok yumurta yok Danisikli dovus Tavsana kac taziya tut demek Karda gezip izini belli etmemek Kabak tadi vermek Su koyuvermek Ne sis yansin ne kebap Mercimegi firina vermek Hapi yutmak Balik kavaga cikinca Pabucu dama atilmak Gun gormus Ben diyorum hadimim o soruyor ogul usaktan neyin var Gercek anlamindakiler Turkcede deyimlerin kimisinde kaliplasmis sozden cikan anlam deyimi olusturan sozcuklerin ortaya cikardigi gercek anlamdan farksizdir Ornekler Cogu gitti azi kaldi Adet yerini bulsun Allah bana ben de sana Kimi kimsesi yok Ozru kabahatinden buyuk Agzina layik Dosta dusmana karsi Iyi gun dostu Ismi var cismi yok Hem suclu hem guclu YapiTurkcede deyimler ya tumce durumunda ya da tumce olmayan sozcuk obegi durumundadirlar Sozcuk obegi seklinde olanlar siniflandirilamayacak kadar cok degisik bicimlerde olusmuslardir Iki sozcuklu olanlar yapi yonunden bazi kumelere ayrilabilir Iki eylemden olusanlar Aldi yurudu Girdisi ciktisi Oldu olacak Bilir bilmez Gel gelelim Inan olsun Oldu bitti gibi Bir ile bir onaddan olusanlar Moru mor Ali al Inceden inceye Uzaktan uzaga Yari yariya Ust uste gibi Ekli ya da eksiz iki addan ya da adildan olusanlar Devede kulak Gunden gune Sozum ona Kendi kendine Kim kime Karsi karsiya Art arda El ele Eline saglik Cantada keklik gibi Ekli ya da eksiz ad onad ya da yapisinda olanlar Orumcek kafali Ayagina cabuk Anadan dogma Arada bir Kafadan sakat Cana yakin Kendi gelen Cop atlamaz Gun gormus Et kafali Agzina layik gibi Ekli ya da eksiz ya da biciminde olanlar Gunun birinde Sunun surasinda Ayaginin tozuyla Kil payi Ayak bagi Kacin kurasi Anasinin gozu Laf ebesi Kor dovusu Aslan payi Katir inadi Hayal alemi gibi Ekli ya da eksiz sifat tamlamasi biciminde olanlar Basli basina Copten celebi Fena halde Tez elden Tek basina Bir agizdan Bos yere Bir ara Orta halli Dik basli Iki buklum Danisikli dovus Bezden bebek Korpe dimaglar Mutlu yarinlar Celik iradeli Senli benli gibi Tamlanan ekli ya da eksiz ad yapisinda olanlar Eli kulaginda Yani basinda Gunu gunune Ucu ucuna Ardi sira Kani pahasina gibi Tamlanan onad ya da ortac yapisinda olanlar Yuzu gulmez Gozu kapali Cani tez Alni acik Sutu bozuk Kulagi delik Cenesi dusuk Sofrasi acik Eli bol gibi CesitlerDeyimler cok cesitli niteliklere sahip oldugu icin birbirinden tamamen ayrik kumelere ayrilmasi olanaksizdir Genellikle asil nitelikleri zevk yasayis kultur ulusal deger dunya gorusu gelenek inanc vb degil de yan nitelikleri dil bakimindan kuruluslari ve anlamlari dusunuldugunde kumelere ayirmak daha olasidir Turk dil bilimci Omer Asim Aksoy bu dogrultuda kumelemeyi denemis ve belirli bazi kumelere ayirabilmistir Mecaz yoluyla anlatim guzelligi ve ozgunluk kazanmis olanlar En kalabalik ve onemli kumedir Agzi bozuk Alacagina sahin verecegine karga Alti kaval ustu seshane Basini kasiyacak vakti olmamak Bir pire icin yorgan yakmak Buluttan nem kapmak Bu ne perhiz bu ne lahana tursusu Corbada tuzu bulunmak olmak Dam ustunde saksagan vur beline kazmayi Dimyat a pirince giderken evdeki bulgurdan olmak gibi Iki yargili ve uyakli olanlar Cogunlukla siirsel bir anlatim guzelligi tasirlar Bu kumedeki deyimlerin bir bolumunde yargilardan bir tanesi anlamca gerekli olmayip yalnizca uyak yaratmak icin kullanilmistir Allah tan siska ne yapsin muska Anca beraber kanca beraber Ayrani yok icmeye atla tahtirevanla gider sicmaya Ayvaz kasap hep bir hesap Besledik buyuttuk danayi tanimaz oldu anayi Bizim gelin bizden kacar tutar ele kicin acar Doluya koydum almadi bosa koydum dolmadi gibi Oykucuk ya da konusma biciminde olanlar Bir oykuye ya da olaya dayananlar Adetleri inanislari ve gelenekleri bildirenler Bir sozcuk ve ozel bir eylemlikle kurulanlar Sonlarinda bulunan eylimlikten baska bir eylemlikle kullanilmalari mumkun degildir Cunku deyime ozgu o anlam kaybedilir Bastaki sozcuk yalin ya da cekim ekli olabilir Anlatim guzelligi dusunulmeden bir kavrami belirtmek icin kurulanlar Belirli dil bilgisi kurallariyla kurulmayanlar Eksiltili anlatim biciminde olanlar Bir ya da birkac sozcugu soylenmemistir Ikileme seklinde olanlar Yalniz bir sozcugun yinelenmesiyle olusan ikilemeler deyim kabul edilmez Kumelerin cogundaki deyimlere deyim demekte duraksanmasa da bazi kumelerdekilerin deyim olmadigi ileri surulebilir Bunun icin Turkcede deyim sozcugunun kapsami esnektir Yoresel bicimlerBu alt basligin genisletilmesi gerekiyor Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz Mecaz anlamlilikBu alt basligin genisletilmesi gerekiyor Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz Benzetmeli AnlatimlarBu alt basligin genisletilmesi gerekiyor Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz Soz sanatlariBu alt basligin genisletilmesi gerekiyor Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz Ulusal degerlerBu alt basligin genisletilmesi gerekiyor Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz KaynakcaAksoy Omer Asim Atasozleri ve Deyimler Sozlugu 1 cilt Atasozleri Sozlugu s 38 52 Istanbul Inkilap 1998 ISBN 975 10 0125 0 Aksoy Omer Asim Atasozleri ve Deyimler Sozlugu 2 cilt Deyimler Sozlugu s 497 521 Istanbul Inkilap 1998 ISBN 975 10 0128 5 Ercilasun Ahmet Bican Leyla Karahan Turk Dili IV s 30 32 MEB Lise Ders Kitaplari