Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Vıçıtırın (Arnavutça: Vushtrri; Sırpça: Vučitrn / Вучитрн) Kosova'nın kuzeyinde, Mitroviça’nın hemen güneyinde bir şehir ve belediye merkezi.
| Vıçıtırın | |
|---|---|
Şehir | |
Vıçıtırın, Vushtrri | |
 | |
  Vıçıtırın Vıçıtırın’ın Kosova'daki konumu | |
| Ülke/Bölge/ |  Kosova (de facto) (de jure) (de jure) |
| İl// | Mitroviça |
| Belediye | Vıçıtırın |
| İdare | |
| • Belediye Başkanı | Bajram Mulaku (PDK) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 345 km² |
| Rakım | 514 m |
| Nüfus (2011) | |
| • Toplam | 69,881 |
| • Yoğunluk | 202.6/km² |
| Zaman dilimi | (OAS) |
| • Yaz (YSU) | OAYS |
| Alan kodu | +381 28 |
| Plaka kodu | 02 |
Resmî site Vıçıtırın Belediyesi | |
De facto olarak Kosova Cumhuriyeti’nin Mitroviça ilinde; de jure olarak Sırbistan Cumhuriyeti’ne bağlı ’nin Kosovskomitrovački ilinde yer alır. Ayrıca de jure olarak ’nun Mitroviça Bölgesi’nde (District of Mitrovica) bulunur.
Şehrin adı
Şehrin adının kaynağı konusunda kesin bir görüş bulunmamaktadır. Osmanlı sonrası Türkçe literatürde şehrin adı Vıçıtırın ve Vuçıtırın şekillerinde kullanılagelmiştir. Ancak Vıçıtırınlıların kendi kullanımları ve belgelerdeki kullanım sıklığı Vıçıtırın biçimi yönündedir. Vuçıtırın şekli birkaç kaynakta, şehrin o dönem Sırpça ismi olan Vuçitrn şeklinin de analojik baskısıyla kullanılmıştır. Analojik baskıya kanıt olarak bu kullanımda Vuçıtırın şeklinin yanında Vuçitırın, Vuçitrın gibi deforme şekillerin olması da öne sürülebilir.
Şehrin Osmanlı devrindeki imlası وولچيترين ve ووچيترين şekillerinde görünmektedir. Bu şekiller Vulçıtırın / Vulçitirin ve Vuçıtırın / Vuçitirin şekillerinde okunabilir. Bazı çalışmalarda "Volçetrin" olarak da kaydedilmiştir. Çağdaş dönemde şehrin adı, Vıçıtırın olarak standardize edilmektedir.
Tarih
Eski tarih
Vıçıtırın şehri, Roma İmparatorluğu’ndan önceki yıllarda Vicianum adıyla tarihî kaynaklarda yer almıştır. Miladın hemen sonrasında şehir adının Viciana olduğu söylenmektedir. Şehir, bu dönemde Roma egemenliğine girmiştir. Hıristiyanlıkta Doğu-Batı Kiliselerinin ayrıldığı dönem sonrasında Vıçıtırın, Katolik nüfus ağırlıklı bir hâlde olmuştur.
Osmanlı İmparatorluğu dönemi
Kosova Ovası’ndaki 1389 I. Kosova Savaşı ile Türk devlet egemenliğinin iyice gelişip yayılması sonrasında 50 yıllık süreç içinde Vıçıtırın bölgesi Osmanlı İmparatorluğu sınırlarına katılmıştır. Kesin katılmanın 1439 yılında olduğuna dair görüşler vardır.[] Osmanlı-Türk egemenliği sonrasında şehir, büyük atılım içinde olmuştur. 15. yüzyılla beraber şehirde hanlar, hamamlar, camiler, medreseler, çeşitli binalar inşa edilmiştir. 15. yüzyıl aynı zamanda şehirde Müslüman nüfusun artmaya başladığı dönemin başlangıcıdır. 15. yüzyıl ile 18. yüzyıl döneminde Vıçıtırın, Balkanlar’daki en büyük şehirlerden birisi olmuştur. Bu dönemde sancak merkezi özelliği olan şehir, Osmanlı sınırları içinde, önemli bir konumdadır.
Kosova bölgesinin Osmanlı sonrası devirle (1912) beraber sıkıntılar, yıkımlar yaşaması sonucunda Vıçıtırın’ın, Osmanlı dönemiyle beraber şekillenen ve bugüne dek gelen mimarî ve kültürel yapısında zayıflamalar görülmüştür. Ancak, bütün olumsuzluklara karşılık, Vıçıtırın’ın zengin, kültürlü ahalisinin güzel yaşayışları, (bugün farklı etmenler bulunsa da) bugüne dek ulaşmıştır.
20. yüzyılda Vıçıtırın
1. Dünya Savaşı’nda Avusturya-Macaristan’ın işgalini yaşayan şehir, savaş sonrasında Yugoslavya Krallığı sınırları içine dâhil edilmiştir. 2. Dünya Savaşı’nda şehir Alman egemenlik bölgesinde olmuştur. Kasım 1944’te Komünist Yugoslavya düzeni kurulmuştur.
1998-1999 Kosova Savaşı'nda
1974 Yugoslavya Anayasası’nın 1989 yılında yürürlükten kaldırılmasıyla beraber, bütün Kosova’da olduğu gibi Vıçıtırın’da da çeşitli çalkalanmalar, sıkıntılar yaşanmıştır. Bu sıkıntılar, 1998 yılında Kosova Kurtuluş Ordusu ile Sırpların kontrolundaki Yugoslav ordusunun çatışmalarına dönüşmüştür. Bu süreç, Kosova’nın 1998-1999 Kosova Savaşı ile Sırp egemenliğinden kurtarılmasıyla sonuçlanmıştır. 16 Haziran 1999’da NATO güçleri Vıçıtırın’a girmiştir.
1998-1999 Kosova Savaşı sonrasında Vıçıtırın, yeniden yapılanma sürecine girmiştir. Yugoslavya devrinde, hemen kuzeyindeki Mitroviça şehrinin biraz da olsa gölgesinde kalıp geriye itilen şehir, yeni dönemle beraber gelişme evresine girmiştir.
Coğrafya
Vıçıtırın, 42o 49 Kuzey ve 20o 58 Doğu koordinatlarında yer almaktadır. Şehir, Kosova'nın kuzey kesimindedir. Priştine’ye yakındır.
Nüfus ve kültürel yapı
Vıçıtırın’ın bugünkü kent nüfusundaki etnik dağılımda en büyük oran Arnavutlara aittir. Şehirde Arnavutlardan sonra Türkler, Romlar, Aşkaliler yaşamaktadır. 1999 yılından sonra şehre, civar köylerden yoğun bir göç (tamamına yakını Arnavut) olmuştur.
2011 yılında Kosova genelinde yapılan nüfus sayımında Vıçıtırın nüfusu 69.881 çıkmıştır.
Osmanlı döneminde sancak merkezi olması yönüyle büyük bir aydın ve zengin Türk nüfusuna sahip olan Vıçıtırın, 1912’den sonraki süreçte, Balkanlar’ın genelinde yaşandığı gibi, Vıçıtırın’da da yaşanan ve Türkiye’ye doğru gelişen göçlerle, Türk nüfus bakımından büyük ve hızlı bir azalma yaşamıştır.
Bugün, Kosova Türkçesinin Priştine ağzına dayalı bir Türkçe ağzını kullanan Vıçıtırın Türkleri, kültürel faaliyetlerini vasıtası ile yapmaktadırlar. Vıçıtırın’daki Türkler, kendi millî özelliklerini koruma hususunda çeşitli açılardan sıkıntılar yaşamaktadırlar.
1990-1999 sürecinde Vıçıtırın Belediyesi sınırları içinde 9 kütüphane (toplam 77.284 kitap) bulunmaktaydı. 1999’daki operasyon döneminde kütüphanelerde büyük hasarlar ve kayıplar yaşanmıştır.
Kaynakça
| Wikimedia Commons'ta Vıçıtırın ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ a b 2011 Genel Nüfus Sayımı REKOS2011 12 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Kosova İstatistik Kurumu
- ^ Abdurrahman, Kemal, Vıçıtırın Folkloru, Çevren, Sayı, 43, Eylül 1984, s. 112-122.
- ^ İgbal Orlat Vıçıtırın Folkloru Üzerine Birkaç Söz, Çevren, XI, 41 (Mart 1984), s. 111-127
- ^ İkbal Tunuzlu, Vıçıtırın Ağzında Masallar ve Türküler, Çevren, Sayı: 1, 1973, S. 114-124
- ^ Raif Vırmıça, Kosova’da Osmanlı Mimarî Eserleri I, TC. Kültür Bakanlığı, Ankara, 1999, s. 271-287
- ^ Tan Gazetesi, Priştine, 1970, Vıçıtırın Öğrencileriyle Başbaşa haberi
- ^ Enver Baki, Vuçıtırın Manileri, Folklorumuz, Sesler IV, 28 (Eylül 1968), s. 80-82
- ^ Nimetullah Hafız, Kosova Mitroviçası, Vuçitırın ve Priştine Türk Ağızlarının Başlıca Özellikleri, Çevren, VI/1-2, Priştine, 1979, s. 84 [1] 14 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Binbaşı Mehmed Nasrullah, Kolağası Mehmed Rüşdü, Mülazım Mehmed Eşref, Osmanlı Atlası XX. Yüzyıl Başları, (Yayına Hazırlayanlar: Yaşar Baş ve Rahmi Tekin), Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 2003, s. 28 (Kosova Vilayeti haritası)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Vicitirin Arnavutca Vushtrri Sirpca Vucitrn Vuchitrn Kosova nin kuzeyinde Mitrovica nin hemen guneyinde bir sehir ve belediye merkezi VicitirinSehirVicitirin VushtrriVicitirinVicitirin in Kosova daki konumuUlke Bolge Kosova de facto de jure de jure Il MitrovicaBelediyeVicitirinIdare Belediye BaskaniBajram Mulaku PDK Yuzolcumu Toplam345 km Rakim514 mNufus 2011 Toplam69 881 Yogunluk202 6 km Zaman dilimiUTC 01 00 OAS Yaz YSU OAYSAlan kodu 381 28Plaka kodu02Resmi site Vicitirin Belediyesi De facto olarak Kosova Cumhuriyeti nin Mitrovica ilinde de jure olarak Sirbistan Cumhuriyeti ne bagli nin Kosovskomitrovacki ilinde yer alir Ayrica de jure olarak nun Mitrovica Bolgesi nde District of Mitrovica bulunur Sehrin adiSehrin adinin kaynagi konusunda kesin bir gorus bulunmamaktadir Osmanli sonrasi Turkce literaturde sehrin adi Vicitirin ve Vucitirin sekillerinde kullanilagelmistir Ancak Vicitirinlilarin kendi kullanimlari ve belgelerdeki kullanim sikligi Vicitirin bicimi yonundedir Vucitirin sekli birkac kaynakta sehrin o donem Sirpca ismi olan Vucitrn seklinin de analojik baskisiyla kullanilmistir Analojik baskiya kanit olarak bu kullanimda Vucitirin seklinin yaninda Vucitirin Vucitrin gibi deforme sekillerin olmasi da one surulebilir Sehrin Osmanli devrindeki imlasi وولچيترين ve ووچيترين sekillerinde gorunmektedir Bu sekiller Vulcitirin Vulcitirin ve Vucitirin Vucitirin sekillerinde okunabilir Bazi calismalarda Volcetrin olarak da kaydedilmistir Cagdas donemde sehrin adi Vicitirin olarak standardize edilmektedir TarihEski tarih Vicitirin sehri Roma Imparatorlugu ndan onceki yillarda Vicianum adiyla tarihi kaynaklarda yer almistir Miladin hemen sonrasinda sehir adinin Viciana oldugu soylenmektedir Sehir bu donemde Roma egemenligine girmistir Hiristiyanlikta Dogu Bati Kiliselerinin ayrildigi donem sonrasinda Vicitirin Katolik nufus agirlikli bir halde olmustur Osmanli Imparatorlugu donemi Kosova Ovasi ndaki 1389 I Kosova Savasi ile Turk devlet egemenliginin iyice gelisip yayilmasi sonrasinda 50 yillik surec icinde Vicitirin bolgesi Osmanli Imparatorlugu sinirlarina katilmistir Kesin katilmanin 1439 yilinda olduguna dair gorusler vardir kaynak belirtilmeli Osmanli Turk egemenligi sonrasinda sehir buyuk atilim icinde olmustur 15 yuzyilla beraber sehirde hanlar hamamlar camiler medreseler cesitli binalar insa edilmistir 15 yuzyil ayni zamanda sehirde Musluman nufusun artmaya basladigi donemin baslangicidir 15 yuzyil ile 18 yuzyil doneminde Vicitirin Balkanlar daki en buyuk sehirlerden birisi olmustur Bu donemde sancak merkezi ozelligi olan sehir Osmanli sinirlari icinde onemli bir konumdadir Kosova bolgesinin Osmanli sonrasi devirle 1912 beraber sikintilar yikimlar yasamasi sonucunda Vicitirin in Osmanli donemiyle beraber sekillenen ve bugune dek gelen mimari ve kulturel yapisinda zayiflamalar gorulmustur Ancak butun olumsuzluklara karsilik Vicitirin in zengin kulturlu ahalisinin guzel yasayislari bugun farkli etmenler bulunsa da bugune dek ulasmistir 20 yuzyilda Vicitirin Sehir merkezi ve Carsi CamiiVicitirin Sehir Parki 1 Dunya Savasi nda Avusturya Macaristan in isgalini yasayan sehir savas sonrasinda Yugoslavya Kralligi sinirlari icine dahil edilmistir 2 Dunya Savasi nda sehir Alman egemenlik bolgesinde olmustur Kasim 1944 te Komunist Yugoslavya duzeni kurulmustur 1998 1999 Kosova Savasi nda 1974 Yugoslavya Anayasasi nin 1989 yilinda yururlukten kaldirilmasiyla beraber butun Kosova da oldugu gibi Vicitirin da da cesitli calkalanmalar sikintilar yasanmistir Bu sikintilar 1998 yilinda Kosova Kurtulus Ordusu ile Sirplarin kontrolundaki Yugoslav ordusunun catismalarina donusmustur Bu surec Kosova nin 1998 1999 Kosova Savasi ile Sirp egemenliginden kurtarilmasiyla sonuclanmistir 16 Haziran 1999 da NATO gucleri Vicitirin a girmistir 1998 1999 Kosova Savasi sonrasinda Vicitirin yeniden yapilanma surecine girmistir Yugoslavya devrinde hemen kuzeyindeki Mitrovica sehrinin biraz da olsa golgesinde kalip geriye itilen sehir yeni donemle beraber gelisme evresine girmistir CografyaVicitirin 42o 49 Kuzey ve 20o 58 Dogu koordinatlarinda yer almaktadir Sehir Kosova nin kuzey kesimindedir Pristine ye yakindir Nufus ve kulturel yapiVicitirin in bugunku kent nufusundaki etnik dagilimda en buyuk oran Arnavutlara aittir Sehirde Arnavutlardan sonra Turkler Romlar Askaliler yasamaktadir 1999 yilindan sonra sehre civar koylerden yogun bir goc tamamina yakini Arnavut olmustur 2011 yilinda Kosova genelinde yapilan nufus sayiminda Vicitirin nufusu 69 881 cikmistir Osmanli doneminde sancak merkezi olmasi yonuyle buyuk bir aydin ve zengin Turk nufusuna sahip olan Vicitirin 1912 den sonraki surecte Balkanlar in genelinde yasandigi gibi Vicitirin da da yasanan ve Turkiye ye dogru gelisen goclerle Turk nufus bakimindan buyuk ve hizli bir azalma yasamistir Bugun Kosova Turkcesinin Pristine agzina dayali bir Turkce agzini kullanan Vicitirin Turkleri kulturel faaliyetlerini vasitasi ile yapmaktadirlar Vicitirin daki Turkler kendi milli ozelliklerini koruma hususunda cesitli acilardan sikintilar yasamaktadirlar 1990 1999 surecinde Vicitirin Belediyesi sinirlari icinde 9 kutuphane toplam 77 284 kitap bulunmaktaydi 1999 daki operasyon doneminde kutuphanelerde buyuk hasarlar ve kayiplar yasanmistir KaynakcaWikimedia Commons ta Vicitirin ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir a b 2011 Genel Nufus Sayimi REKOS2011 12 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kosova Istatistik Kurumu Abdurrahman Kemal Vicitirin Folkloru Cevren Sayi 43 Eylul 1984 s 112 122 Igbal Orlat Vicitirin Folkloru Uzerine Birkac Soz Cevren XI 41 Mart 1984 s 111 127 Ikbal Tunuzlu Vicitirin Agzinda Masallar ve Turkuler Cevren Sayi 1 1973 S 114 124 Raif Virmica Kosova da Osmanli Mimari Eserleri I TC Kultur Bakanligi Ankara 1999 s 271 287 Tan Gazetesi Pristine 1970 Vicitirin Ogrencileriyle Basbasa haberi Enver Baki Vucitirin Manileri Folklorumuz Sesler IV 28 Eylul 1968 s 80 82 Nimetullah Hafiz Kosova Mitrovicasi Vucitirin ve Pristine Turk Agizlarinin Baslica Ozellikleri Cevren VI 1 2 Pristine 1979 s 84 1 14 Agustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Binbasi Mehmed Nasrullah Kolagasi Mehmed Rusdu Mulazim Mehmed Esref Osmanli Atlasi XX Yuzyil Baslari Yayina Hazirlayanlar Yasar Bas ve Rahmi Tekin Osmanli Arastirmalari Vakfi Istanbul 2003 s 28 Kosova Vilayeti haritasi