Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yenisey Nehri (Eski Türk dili: (𐰚𐰢) Kem,Tuvaca: Улуг-Хем, Uluğ-Hem; Hakasça: Ким суг, Kim sug, Rusça: Енисе́й, Yeniséy; Moğolca: Енисей мөрөн, Yenisey mörön; Kırgızca: Энесай, (Ene-say - Ana Nehir), Buryatça: Горлог мүрэн, Gorlog müren)Arktik Okyanusu'na boşalan en büyük nehir sistemidir. Angara (Ангара) ve Selenga kolları ile birlikte dünyanın en uzun beşinci akarsuyu olma özelliğini taşır.
| Yenisey Nehri | |
|---|---|
 Nehrin Tuva Cumhuriyeti'nin Kızıl şehri civarında bulunan Piy-Hem ve Kaa-Hem kolları | |
| Konum | |
| Ülke(ler) | Arktik Okyanusu, |
| Genel bilgiler | |
| Kaynak | Moğolistan |
| Uzunluk | 5,539 km |
| Havza alanı | 2.580.000 km² |
| Debi | 19,600 m³/s |
Coğrafya
Moğolistan'ın dağlarından doğarak, Sibirya'nın çok büyük bir alanını sulayarak Kuzey buz denizi tarafındaki Kara Denizi'ne sularını boşaltır.
- kolları
Yenisey akarsuyunun en önemli kolları: solda — Kemçik, , , , Kas, , , , , , , Graznuha (Yenisey kolu);
sağda — Us (Yenisey kolu), , , , , , , Angara, , Taşlık Tungus (Dulgu Katennğa), Bahta, Aşağı Tunguz, , , .Yenisey akarsuyuna 500 kadar akarsu katılmakta olup toplam uzunluk 300 bin km.'den fazladır.
Yenisey akarsuyunun en önemli iki kolu Angara ve Aşağı Tungus akarsularıdır.
Etimoloji
Yenisey kelimesinin Türki veya Tunguz dilleri kökenli olduğu düşünülmektedir. Bir teori Yenisey kelimesinin Eski Kırgız Türkçesinde bulunan "ene-say" kelimesinden türediğini ve "ene" kısmının ana, esas veya temel manasına gelirken "say" ekinin de nehir yatağı, vadi manalarına geldiğini savunmaktadır. Bir başka teori ise nehrin isminin Tunguz dil ailesine ait Evenki dilinde bulunan ve "büyük su" manasına gelen "Ionəssi" kökünden türetilmiş olabileceğini savunur. Tuvalar da akarsuya benzer biçimde "büyük akarsu" anlamına gelen Ulug-hem demektedirler. Nehir Türkler açısından tarihî önem de teşkil eder, birçok Türk ve Moğol devleti bu nehrin kenarlarında kurulmuştur. Türk soylu Tuva Cumhuriyetinin başkenti Kızıl şehri Yenisey akarsuyu kenarında kuruludur.
Literatürde geçtiği yerler
Orhun Yazıtları'ndan Bilge Kağan Yazıtı'nda Yenisey akarsuyu veya onun kollarından birinin adı Kem (𐰚𐰢) akarsuyu olarak geçmektedir. Türk Dünyasının en ünlü yazarı Cengiz Aytmatov'un eserlerinde Yenisey sıkça geçer. Beyaz Gemi adlı romanında bilhassa Yenisey dolayındaki Eski Türk kabilelerinden bahseder.
Ulaşım
Yenisey akarsuyu üzerinde gemiler yolcu taşımaktadırlar. Tuva Cumhuriyeti'nde başkent Kızıl şehrinden tabiat turizmi için Toju'ya Yenisey akarsuyu üzerinden gemilerle gidilmektedir.
Çevresel kirlenmeler
1950'lerde Krasnoyarsk-26'da madencilik ve kimya fabrikasının inşa edildikten sonra, silah sınıfı plütonyum (plütonyum-239) üretmek için iki doğrudan akışlı nükleer reaktör devreye alındı. Reaktörler doğrudan akışlı soğutmaya sahipti, yani reaktörün su alımı ve soğutulmasından sonra, arıtma yapılmayan su Yenisey'e geri boşaltıldı ve bu da Yenisey'in radyasyon kirlenmesine yol açtı.
Ayrıca bakınız
Yenisey havzası foto-galeri
-
![image]()
Uydudan Yenisey akarsuyu Ob akarsuyu ile birlikte, Kuzey Buz Denizi'ndeki Kara deniz'e dökülürken -
![image]()
Yenisey'in büyük kolları Piy-Hem ve Kaa-Hem akarsularının birleşişi -
![image]()
Sayan-Şüşen barajı tarafında biyosferik park -
![image]()
Krasnoyarsk'ta bulunan ve nehirden geçen Vinogradovsky köprüsü -
![image]()
Yenisey havzası -
![image]()
Minusinsk ve Abakan arası Brat köprüsü -
![image]()
Asya'nın Ortası yeni obeliski, Tuva
Dipnotlar
- ^ A.Ochir. "History of the Mongol Oirats" 1993
- ^ Aytmatov'un eserlerinde Yenisey ırmağı http://www.mescere.net/kitaplik/1/BGe_4.htm 23 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ . 23 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Yenisey ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
| Vikikaynak has the text of the 1911 Encyclopædia Britannica article Yenisei. |
- Bratsk Barajı ve Angara akarsuyu fotoğrafları 4 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Krasnoyarsk Barajı28 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yenisey Nehri Eski Turk dili 𐰚𐰢 Kem Tuvaca Ulug Hem Ulug Hem Hakasca Kim sug Kim sug Rusca Enise j Yenisey Mogolca Enisej moron Yenisey moron Kirgizca Enesaj Ene say Ana Nehir Buryatca Gorlog mүren Gorlog muren Arktik Okyanusu na bosalan en buyuk nehir sistemidir Angara Angara ve Selenga kollari ile birlikte dunyanin en uzun besinci akarsuyu olma ozelligini tasir Yenisey NehriNehrin Tuva Cumhuriyeti nin Kizil sehri civarinda bulunan Piy Hem ve Kaa Hem kollariKonumUlke ler Arktik Okyanusu Genel bilgilerKaynak MogolistanUzunluk 5 539 kmHavza alani 2 580 000 km Debi 19 600 m sYenisey akarsuyunun havzasi ve Baykal goluCografyaMogolistan in daglarindan dogarak Sibirya nin cok buyuk bir alanini sulayarak Kuzey buz denizi tarafindaki Kara Denizi ne sularini bosaltir kollari Yenisey akarsuyunun en onemli kollari solda Kemcik Kas Graznuha Yenisey kolu sagda Us Yenisey kolu Angara Taslik Tungus Dulgu Katennga Bahta Asagi Tunguz Yenisey akarsuyuna 500 kadar akarsu katilmakta olup toplam uzunluk 300 bin km den fazladir Yenisey akarsuyunun en onemli iki kolu Angara ve Asagi Tungus akarsularidir EtimolojiYenisey kelimesinin Turki veya Tunguz dilleri kokenli oldugu dusunulmektedir Bir teori Yenisey kelimesinin Eski Kirgiz Turkcesinde bulunan ene say kelimesinden turedigini ve ene kisminin ana esas veya temel manasina gelirken say ekinin de nehir yatagi vadi manalarina geldigini savunmaktadir Bir baska teori ise nehrin isminin Tunguz dil ailesine ait Evenki dilinde bulunan ve buyuk su manasina gelen Ionessi kokunden turetilmis olabilecegini savunur Tuvalar da akarsuya benzer bicimde buyuk akarsu anlamina gelen Ulug hem demektedirler Nehir Turkler acisindan tarihi onem de teskil eder bircok Turk ve Mogol devleti bu nehrin kenarlarinda kurulmustur Turk soylu Tuva Cumhuriyetinin baskenti Kizil sehri Yenisey akarsuyu kenarinda kuruludur Literaturde gectigi yerlerOrhun Yazitlari ndan Bilge Kagan Yaziti nda Yenisey akarsuyu veya onun kollarindan birinin adi Kem 𐰚𐰢 akarsuyu olarak gecmektedir Turk Dunyasinin en unlu yazari Cengiz Aytmatov un eserlerinde Yenisey sikca gecer Beyaz Gemi adli romaninda bilhassa Yenisey dolayindaki Eski Turk kabilelerinden bahseder UlasimYenisey akarsuyu uzerinde gemiler yolcu tasimaktadirlar Tuva Cumhuriyeti nde baskent Kizil sehrinden tabiat turizmi icin Toju ya Yenisey akarsuyu uzerinden gemilerle gidilmektedir Cevresel kirlenmeler1950 lerde Krasnoyarsk 26 da madencilik ve kimya fabrikasinin insa edildikten sonra silah sinifi plutonyum plutonyum 239 uretmek icin iki dogrudan akisli nukleer reaktor devreye alindi Reaktorler dogrudan akisli sogutmaya sahipti yani reaktorun su alimi ve sogutulmasindan sonra aritma yapilmayan su Yenisey e geri bosaltildi ve bu da Yenisey in radyasyon kirlenmesine yol acti Ayrica bakinizYenisey Yazitlari Talas Yenisey Yazitlari Dunyanin en uzun nehirleriYenisey havzasi foto galeriUydudan Yenisey akarsuyu Ob akarsuyu ile birlikte Kuzey Buz Denizi ndeki Kara deniz e dokulurken Yenisey in buyuk kollari Piy Hem ve Kaa Hem akarsularinin birlesisi Sayan Susen baraji tarafinda biyosferik park Krasnoyarsk ta bulunan ve nehirden gecen Vinogradovsky koprusu Yenisey havzasi Minusinsk ve Abakan arasi Brat koprusu Asya nin Ortasi yeni obeliski TuvaDipnotlar A Ochir History of the Mongol Oirats 1993 Aytmatov un eserlerinde Yenisey irmagi http www mescere net kitaplik 1 BGe 4 htm 23 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde 23 Aralik 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Dis baglantilarWikimedia Commons ta Yenisey ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Vikikaynak has the text of the 1911 Encyclopaedia Britannica article Yenisei Bratsk Baraji ve Angara akarsuyu fotograflari 4 Subat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Krasnoyarsk Baraji28 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde