Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yozgat Ayaklanması veya Çapanoğlu Ayaklanması, Türk Kurtuluş Savaşı sırasında Hürriyet ve İtilaf reisi Çapanoğlu Edip Bey ve kardeşi Celâl Bey tarafından Yozgat ve yöresinde çıkarılan ayaklanmadır.
| Çapanoğlu Ayaklanması | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Türk Kurtuluş Savaşı İç Cephesi | |||||||
 Ayaklanmayı bastırmak üzere görevlendirilen Çerkez Ethem ve adamları İstasyon’daki karargâh binası önünde Mustafa Kemal Atatürk’le birlikte, Haziran 1920 | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Kuvâ-yi Seyyâre | Çapanoğulları | ||||||
İlk ayaklanma Yıldızeli'nde Erzurumlu Hüseyin Nazım ve Kara Mustafa'nın elebaşılığında çıkarılmıştır. Ayaklanma Çerkez Ethem komutasında Kuvâ-yi Seyyâre tarafından bastırılmış ancak diğer iç isyanlar gibi Türk Kurtuluş Savaşı hareketini zayıflatmış, işgal güçlerinin işini kolaylaştırmıştır. Asıl tehlikenin yani Yunan ordusunun ilerleyişini hızlandırarak Balıkesir ve Bursa'nın Yunanlar tarafından işgal edilmesine zemin hazırlamıştır. Yozgat’tan Ankara’ya döndüğü zaman Meclis tarafından kurtarıcı gibi karşılanan Ethem’in gücü daha da arttırmış, Ankara ile ayrışmış ve en sonunda Ethem'in tasfiyesine giden süreç başlamıştır.
Çapanoğlu ailesi
Çapanoğlu ailesinin ilk tanınmış kişisi Yozgat şehrini kuran Ahmet Paşa'dır, 1764 yılında Sivas valisi iken önce azledilmiş ardından da idam ettirilmiştir. Aile, bölgeyi 300 yıl kadar idare etmiş ve mamur hale getirmişlerdir. XVIII. asrın ortalarına ait belgelerde Çapar olarak geçmekte olup daha sonra aynı anlama gelen (eski Türk unvanlarından yiğit, akıncı, postacı) Çapanoğulları olarak şöhret bulmuşlardır. Çapanoğulları ailesinden Osmanlı Devleti’nde fiilen görev yapan Abdülfettah Paşa, Celâleddin Paşa, Ahmet Şakir Paşa gibi mutasarrıf, paşa, vali gibi üst düzey çeşitli hizmetlerde bulunmuş şahsiyetler bulunmaktadır.
Arka plan
Yozgat ve civarında Padişahçı hareketin üç temel etkenle yayıldığı söylenebilir. Birincisi Yozgat’ın meşhur âyan ailesi Çapanoğlu ailesidir. Yaklaşık 150 yıldır bölgede nüfuz sahibi olan aile, sarayla yakın ilişkileri ve Osmanlı hanedanına bağlı bulunması nedeniyle padişaha sadık olmaları durumu bir gerçektir. Kuvâ-yi Milliye'nin tam olarak teşkilatlanamadığı günlerde Mustafa Kemal Paşa önderliğinde başlayan harekete, İttihat ve Terakki deneyiminden sonra milleti yeni bir savaşa sürükleyeceği endişesiyle ilk dönemlerde ihtiyatla yaklaşıldığı hatırlanmalıdır. Bu koşullarda ailenin ileri gelenlerinin otorite boşluğu ve iletişim eksikliği gibi nedenlerle olup bitenleri zamanında ve tam anlamıyla öğrenememeleri ve kişisel düşmanlıklarla yaratılan kasıtlı olayların içine çekildikleri söylenebilir. Ayrıca aile, Hürriyet ve İtilaf yandaşıydı. Yozgat Hürriyet ve İtilaf örgütünün başında bizzat Çapanoğlu Edip Bey bulunuyor, kardeşi Celâl Bey de bu siyaseti benimsiyordu. Büyük Millet Meclisi’ne temsilci gönderilmesi istendiğinde Yozgat'ta belediyede yapılan toplantıda iki kardeş bu hareketin Padişah’a başkaldırmak olacağını belirterek olumsuz yanıt vermişler bunu da Meclis’e bildirmişlerdi. İkincisi bölgede yoğun olarak yaşayan Çerkez nüfusun Saray ile olan yakın ilişkisidir. Ayrıca Çerkez Ethem'in Batı Anadolu'da padişahçı Anzavur Ayaklanması'nı bastırması ile kaçarak Yozgat, Sivas bölgesine gelmeleri bu bölgede yaşayan Çerkezler üzerinde etkili olmuştur. Üçüncüsü de müzmin bir hal alan eşkıyalığın geldiği noktadır. Eşkıyalıktan hem Kuvâ-yi Milliye hem de padişahçılar beslenmekteydi. Yozgat civarındaki Aynacıoğulları, Deli Ömer gibi büyük eşkıya çeteleri ve daha küçükleri padişahçı yapı ile hareket etmiştir.
Ayaklanma
Yöredeki ilk ayaklanma Yıldızeli bölgesinde çıkmıştır. Yıldızeli- Sivas posta nakliyatı işini üzerine alıp başaramayınca iflas eden Eski Nahiye Müdürlerinden Erzurumlu Hüseyin Nazım, kendini kanun takibinden kurtarmak amacıyla Yıldızeli civarındaki köylerden birinde saklanmakta idi. Eski Müdafaa-i Hukuk mensuplarından Kara Mustafa ve katil Salih ile beraber Yıldızeli- Akdağmadeni arasındaki köylerde dolaşarak İstanbul Hükûmeti lehine propaganda yapmaya başladı. Bolu ve Düzce bölgesinden kaçıp gelen Çerkezler'i de etrafına alarak Yıldızeli çevresindeki teşkilatını genişletti. 1920 Mayısında Direkli Nahiyesi'nde ilk silahlı toplantılarını gerçekleştirdiler. Yıldızeli Kaymakamı'nın basiretsizliği yüzünden toplantılar diğer köylerde de devam ettirildi. Sivas Kongresi kararıyla ağnam vergisinin arttırıldığı, tekâlif-i harbiye usulünün getirileceği, Kuvâ-yi Milliyeciler'in halkın canına ve malına kastettiği, yapılanların hiçbirinden Padişah'ın haberi ve rızası olmadığı gibi söylemler ile halkı etkilemeye gayret ettiler. Kontrolün elden çıktığını gören Sivas'taki 3. Kolordu Komutanı Albay Selahattin, bir batarya ile takviye ettiği piyade taburunu 25 Mayıs 1920’de Yıldızeli'ne gönderdi. Aynı tarihlerde Sulusaray'da da asiler toplanmıştı. Amasya'dan 5. Kafkas Tümeni’ne bağlı 10. Alay'ın 2. Taburu, 17 Mayıs’ta Zile’ye ve aynı alayın Tokat’ta bulunan 3. Taburu da 21/22 Mayıs gecesi Yıldızeli’ne gönderildi.
Orta Anadolu'daki önemli ayaklanmalardan biri olan Çapanoğulları'nın nüfuz sahasındaki Yıldızeli-Akdağmadeni arasındaki Postacı Nâzım ile Zile-Çekerek arasındaki Ayrancıoğulları İsyanları, başlangıçta birbirinden habersiz ve çete hareketi şeklinde iken, otorite boşluğunun etkisiyle genişlemiştir. Bu ayaklanmaların başlangıçta ve belli bir aşamaya gelinceye kadar Çapanoğulları ile hiçbir ilgisi yoktur. Ancak gelişen olaylara karşı idarecilerin pasif kalması ve Kılıç Ali’nin Çapanoğulları ailesinin önde gelenleri üzerinde uyguladığı baskıcı ve hatta aşağılayıcı tutumu “Çapanoğullarının yaşadıkları bölge merkezi olan Yozgat ve civarına hakim olup asayişi sağlayabilmeleri için isyancılarla birleşmesine sebep teşkil etmiştir. Sorgun ve Yozgat da bu amaçla işgal edilmiştir.”
İsyana katılacaklarından şüphe edildiği için Genelkurmay Başkanlığı tarafından kararlaştırılmış olan tedbir gereği Çapanoğulları Yozgat’taki evlerinde gözetim altına alınmıştı. 7 Haziran'da Albay İsmet Bey ve 3. Kolordu Komutanı Albay Selahattin, Çapanoğlu kardeşlerin tutuklanması için Yozgat Mutasarrıfı'na emir vermişler, bu emri Mutasarrıf Vekili gizlice kardeşlere haber vermişti. Bunun üzerine Celâl, Edip, Salih, enişteleri Mahmut ve onun oğulları Meki, Osman Şekip ve Muhlis, 8 Haziran 1920 gecesi Yozgat'tan kaçmışlardır.
Ayaklanmanın bastırılması
Çerkez Ethem, Genelkurmay Başkanlığı’ndan aldığı emir üzerine 70 subay, 2100 piyade, 1300 hayvan, 4 dağ topu, 1 sahra topu, 8 makinalı tüfek ile isyan bölgesine hareket eder. Çerkez Ethem, bundan sonra Celâl ve Edip Beyler idaresindeki isyancıların Alaca’nın kuzeydoğusundaki Arapseyi Boğazına yakın yerlerde toplanmakta olduklarını anlayınca bölgeye hareket etme kararı alır. Çetin arazi koşullarına sahip olan Arapseyi Boğazındaki çatışmada Ethem güçleri, asileri ikiateş arasında bırakarak 4 saat sonunda top ve makinalı tüfeklerini de bırakarak çekilmek mecburiyetinde bırakırlar. Çatışma sonunda birkaç yüz esir, yaralı ve ölü bırakan Çapanoğulları birkaç maiyetiyle birlikte kaçmayı başarmıştır. Çapanoğlu Edip Bey’in yaralı olduğu, kardeşi Celâl Bey’in ise Uzunyaylalı Çerkez süvarileri ile kaçtığı anlaşılır. Uzunyayla Çerkez beylerinin, kendilerine iltica eden Celâl Bey hakkında aftalebini iletmeleri üzerine Ethem, Celâl Bey’i affederek durumu Ankara’ya da bildirir.
İsyanın sorumlusu olduğu anlaşılanlardan 12 asi Yozgat’ın ele geçirildiği gün kurulan Divan-ı Harp kararı ile asıldılar. İdam edilenler arasında Yozgat Şeriye Hâkimi Hoca Şahap, Yürükzade Hüsnü, hapsedilenler arasında da Yozgat Savcısı ile Yozgat Mutasarrıfı da vardı. Ölenler arasında Yahya Paşaoğlu Osman’ın cesedine rastlanmıştı.
Sonuçları
Ayaklanma sırasında ve sonrasında ailenin önemli zorluklarla karşılaştığı açıktır. Celâl Bey ise Ethem tarafından affedilmiş, bu durum Ankara tarafından mesele yapılmamıştır. Fakat isyanın başlarında Çapanoğulları’nın kaçmasını sağlayarak isyanda birinci derecede parmağı olduğu anlaşılan Ankara Vali Vekili Yahya Galip, Ethem tarafından Divan-ı Harp ile yargılanmak istenince iki taraf arasında gerginlik kaynağı oluşturmuş, bu yüzden Çerkez Ethem ve kardeşleri ile Mustafa Kemal Paşa arasındaki ilişkiler sertleşmiştir. Ayaklanmanın elebaşılarından olan Celâl Bey’in Ethem tarafından affedilip bunun Ankara'da meseleye dönüştürülmemesi, buna karşın ayaklanmanın gelişmesinde katkısı olduğu tespit edilen Yahya Galip’in yargılanması konusunda özellikle Ethem'in ağabeyi Tevfik Bey’in ısrarı ve Mustafa Kemal Paşa’nın bu duruma gösterdiği tepki, iki taraf açısından da bir güç gösterisini açıkça ortaya koymaktadır. 5- 10 gün içinde ayaklanmayı bastırıp, Kuvâ-yi Seyyâre ile Yozgat’tan Ankara’ya döndüğü zaman Meclis tarafından kurtarıcı gibi karşılanan Ethem’in gücü daha da arttırmış, Ankara ile ayrışmış ve en sonunda Ethem'in tasfiyesine giden süreç başlamıştır.
Çapanoğulları Ayaklanması, diğer iç isyanlar gibi Türk Kurtuluş Savaşı hareketini zayıflatmış, işgal güçlerinin işini kolaylaştırmıştır. Asıl tehlikenin yani Yunan ordusunun ilerleyişini hızlandırarak Balıkesir ve Bursa'nın Yunanlar tarafından işgal edilmesine zemin hazırlamıştır.
Notlar
- ^ Çapanoğulları tarafından Yozgat ve çevresinde yaptırılan ve tamir ettirilen çok sayıdaki köprü, çeşme,cami, imaret, hamam ve saat kulesi yöredeki etki ve nüfuzlarını açıkça gözler önüne sermektedir. Söz konusu eserler için Bkz., Hakkı Acun, Tüm Yönleri ile Çapanoğulları ve Eserleri, İstanbul 2016
- ^ Tokat Mıntıka Komutanı 11 Mayıs 1920’de Mustafa Kemal Paşa’ya çektiği bir telgraf ile, Serbesti Gazetesi’nde yapılan ve Biga tarafarındaki 18 Çerkez köyünün top ateşiyle yerle bir edildiği haberlerinin Çerkezler üzerindeki olumsuz etkisinin bertaraf edilebilmesi için yalanlanmasını istemiştir,
- ^ Celâl Bey’in, ağabeyi Mustafa Edip Bey Kayseri’de, enişteleri Mahmud Bey Aziziye’de, küçük kardeşi Halid de Amasya’da asılarakidam edilmişler ayrıca bazı akrabaları da aynı son ile karşılaşmışlardır, 5 Ağustos 1920’de Yozgat İsyanı’na katıldığı için idam edilen Kadı Remzi Efendi'nin ailesinin dul ve yetim maaşı için başvurabileceğine karar verilmiştir, 16 Ağustos 1920'de Çapanoğulları ile akraba oldukları için uzaklaştırılan Yozgatlı Hacı Halil Beyzade Ferid, Ömer,Faik ve Şükrü’nün Afyonkarahisar'daki sürgünlerinin devamına karar verilmiştir, Çapanoğulları’na akrabalıktan dolayı bölgeden uzaklaştırılıp Afyonkarahisar’a yerleştirilen Yozgatlı Kadızade Muhlis’in Afyonkarahisar’daki ikametinin devamına karar verilmiştir.
Kaynakça
- Özel
- ^ "'Altından çapanoğlu çıkmak' deyimi nereden geliyor?". yeniakit.com.tr. 9 Nisan 2017. 11 Nisan 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Temmuz 2020.
- ^ Acun & Dündar 2013, s. 2.
- ^ Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (Nisan 1974). "Çapan Oğulları". Belleten. XXXVIII (150). Türk Tarih Kurumu. s. 215.
Ayrıca ailenin şeceresi hakkında Bkz., gös.yer., s.261
- ^ a b c d e f Nurgün Koç (5 Mayıs 2016). "Millî Mücadele'de Yozgat (Çapanoğulları) Ayaklanması ve Çerkez Ethem Güçleri Tarafından Bastırılması". Bozok Üniversitesi. 10 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Temmuz 2020.
- ^ Genelkurmay 1964, s. 92.
- ^ Akşin 2010, s. 87-88.
- ^ Genelkurmay 1964, s. 91-92.
- ^ Ergin 2006, s. 24.
- ^ Genelkurmay 1964, s. 97-98.
- ^ Çerkes Ethem 1962, s. 62-64.
- ^ Çerkes Ethem 1962, s. 68-69.
- ^ Genelkurmay 1964, gös.yer.
- Genel
- Acun, Hakkı; Dündar, Abdulkadir (2013). Ocak, A. Yaşar (Ed.). Osmanlı Mutasarrıfı Çapanoğlu Mahmut Celâleddin (Celâl) Bey'in Hâtıraları. Ankara.
- Genelkurmay, Harp Tarihi Dairesi (1964). Türk İstiklâl Harbi İç Ayaklanmalar (1919- 1921). VI. Ankara.
- Ergin, Ali Şakir (2006). Çapanoğulları Hadisesi ve Abdulkadir Bey’in Hatıraları. Ankara.
- Akşin, Sina (2010). İç Savaş ve Sevr'de Ölüm. İstanbul.
- Çerkes Ethem (1962). Çerkes Ethem’in Hatıraları. Dünya.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yozgat Ayaklanmasi veya Capanoglu Ayaklanmasi Turk Kurtulus Savasi sirasinda Hurriyet ve Itilaf reisi Capanoglu Edip Bey ve kardesi Celal Bey tarafindan Yozgat ve yoresinde cikarilan ayaklanmadir Capanoglu AyaklanmasiTurk Kurtulus Savasi Ic CephesiAyaklanmayi bastirmak uzere gorevlendirilen Cerkez Ethem ve adamlari Istasyon daki karargah binasi onunde Mustafa Kemal Ataturk le birlikte Haziran 1920Tarih1 15 Mayis 1920 27 Agustos 1920 2 5 Eylul 1920 30 Aralik 1920BolgeYozgat Tokat SivasSonucAyaklanma bastirildi TaraflarKuva yi SeyyareCapanogullari Ilk ayaklanma Yildizeli nde Erzurumlu Huseyin Nazim ve Kara Mustafa nin elebasiliginda cikarilmistir Ayaklanma Cerkez Ethem komutasinda Kuva yi Seyyare tarafindan bastirilmis ancak diger ic isyanlar gibi Turk Kurtulus Savasi hareketini zayiflatmis isgal guclerinin isini kolaylastirmistir Asil tehlikenin yani Yunan ordusunun ilerleyisini hizlandirarak Balikesir ve Bursa nin Yunanlar tarafindan isgal edilmesine zemin hazirlamistir Yozgat tan Ankara ya dondugu zaman Meclis tarafindan kurtarici gibi karsilanan Ethem in gucu daha da arttirmis Ankara ile ayrismis ve en sonunda Ethem in tasfiyesine giden surec baslamistir Capanoglu ailesiCapanoglu ailesinin ilk taninmis kisisi Yozgat sehrini kuran Ahmet Pasa dir 1764 yilinda Sivas valisi iken once azledilmis ardindan da idam ettirilmistir Aile bolgeyi 300 yil kadar idare etmis ve mamur hale getirmislerdir XVIII asrin ortalarina ait belgelerde Capar olarak gecmekte olup daha sonra ayni anlama gelen eski Turk unvanlarindan yigit akinci postaci Capanogullari olarak sohret bulmuslardir Capanogullari ailesinden Osmanli Devleti nde fiilen gorev yapan Abdulfettah Pasa Celaleddin Pasa Ahmet Sakir Pasa gibi mutasarrif pasa vali gibi ust duzey cesitli hizmetlerde bulunmus sahsiyetler bulunmaktadir Arka planYozgat ve civarinda Padisahci hareketin uc temel etkenle yayildigi soylenebilir Birincisi Yozgat in meshur ayan ailesi Capanoglu ailesidir Yaklasik 150 yildir bolgede nufuz sahibi olan aile sarayla yakin iliskileri ve Osmanli hanedanina bagli bulunmasi nedeniyle padisaha sadik olmalari durumu bir gercektir Kuva yi Milliye nin tam olarak teskilatlanamadigi gunlerde Mustafa Kemal Pasa onderliginde baslayan harekete Ittihat ve Terakki deneyiminden sonra milleti yeni bir savasa surukleyecegi endisesiyle ilk donemlerde ihtiyatla yaklasildigi hatirlanmalidir Bu kosullarda ailenin ileri gelenlerinin otorite boslugu ve iletisim eksikligi gibi nedenlerle olup bitenleri zamaninda ve tam anlamiyla ogrenememeleri ve kisisel dusmanliklarla yaratilan kasitli olaylarin icine cekildikleri soylenebilir Ayrica aile Hurriyet ve Itilaf yandasiydi Yozgat Hurriyet ve Itilaf orgutunun basinda bizzat Capanoglu Edip Bey bulunuyor kardesi Celal Bey de bu siyaseti benimsiyordu Buyuk Millet Meclisi ne temsilci gonderilmesi istendiginde Yozgat ta belediyede yapilan toplantida iki kardes bu hareketin Padisah a baskaldirmak olacagini belirterek olumsuz yanit vermisler bunu da Meclis e bildirmislerdi Ikincisi bolgede yogun olarak yasayan Cerkez nufusun Saray ile olan yakin iliskisidir Ayrica Cerkez Ethem in Bati Anadolu da padisahci Anzavur Ayaklanmasi ni bastirmasi ile kacarak Yozgat Sivas bolgesine gelmeleri bu bolgede yasayan Cerkezler uzerinde etkili olmustur Ucuncusu de muzmin bir hal alan eskiyaligin geldigi noktadir Eskiyaliktan hem Kuva yi Milliye hem de padisahcilar beslenmekteydi Yozgat civarindaki Aynaciogullari Deli Omer gibi buyuk eskiya ceteleri ve daha kucukleri padisahci yapi ile hareket etmistir AyaklanmaYoredeki ilk ayaklanma Yildizeli bolgesinde cikmistir Yildizeli Sivas posta nakliyati isini uzerine alip basaramayinca iflas eden Eski Nahiye Mudurlerinden Erzurumlu Huseyin Nazim kendini kanun takibinden kurtarmak amaciyla Yildizeli civarindaki koylerden birinde saklanmakta idi Eski Mudafaa i Hukuk mensuplarindan Kara Mustafa ve katil Salih ile beraber Yildizeli Akdagmadeni arasindaki koylerde dolasarak Istanbul Hukumeti lehine propaganda yapmaya basladi Bolu ve Duzce bolgesinden kacip gelen Cerkezler i de etrafina alarak Yildizeli cevresindeki teskilatini genisletti 1920 Mayisinda Direkli Nahiyesi nde ilk silahli toplantilarini gerceklestirdiler Yildizeli Kaymakami nin basiretsizligi yuzunden toplantilar diger koylerde de devam ettirildi Sivas Kongresi karariyla agnam vergisinin arttirildigi tekalif i harbiye usulunun getirilecegi Kuva yi Milliyeciler in halkin canina ve malina kastettigi yapilanlarin hicbirinden Padisah in haberi ve rizasi olmadigi gibi soylemler ile halki etkilemeye gayret ettiler Kontrolun elden ciktigini goren Sivas taki 3 Kolordu Komutani Albay Selahattin bir batarya ile takviye ettigi piyade taburunu 25 Mayis 1920 de Yildizeli ne gonderdi Ayni tarihlerde Sulusaray da da asiler toplanmisti Amasya dan 5 Kafkas Tumeni ne bagli 10 Alay in 2 Taburu 17 Mayis ta Zile ye ve ayni alayin Tokat ta bulunan 3 Taburu da 21 22 Mayis gecesi Yildizeli ne gonderildi Orta Anadolu daki onemli ayaklanmalardan biri olan Capanogullari nin nufuz sahasindaki Yildizeli Akdagmadeni arasindaki Postaci Nazim ile Zile Cekerek arasindaki Ayranciogullari Isyanlari baslangicta birbirinden habersiz ve cete hareketi seklinde iken otorite boslugunun etkisiyle genislemistir Bu ayaklanmalarin baslangicta ve belli bir asamaya gelinceye kadar Capanogullari ile hicbir ilgisi yoktur Ancak gelisen olaylara karsi idarecilerin pasif kalmasi ve Kilic Ali nin Capanogullari ailesinin onde gelenleri uzerinde uyguladigi baskici ve hatta asagilayici tutumu Capanogullarinin yasadiklari bolge merkezi olan Yozgat ve civarina hakim olup asayisi saglayabilmeleri icin isyancilarla birlesmesine sebep teskil etmistir Sorgun ve Yozgat da bu amacla isgal edilmistir Isyana katilacaklarindan suphe edildigi icin Genelkurmay Baskanligi tarafindan kararlastirilmis olan tedbir geregi Capanogullari Yozgat taki evlerinde gozetim altina alinmisti 7 Haziran da Albay Ismet Bey ve 3 Kolordu Komutani Albay Selahattin Capanoglu kardeslerin tutuklanmasi icin Yozgat Mutasarrifi na emir vermisler bu emri Mutasarrif Vekili gizlice kardeslere haber vermisti Bunun uzerine Celal Edip Salih enisteleri Mahmut ve onun ogullari Meki Osman Sekip ve Muhlis 8 Haziran 1920 gecesi Yozgat tan kacmislardir Ayaklanmanin bastirilmasiCerkes Ethem Cerkez Ethem Genelkurmay Baskanligi ndan aldigi emir uzerine 70 subay 2100 piyade 1300 hayvan 4 dag topu 1 sahra topu 8 makinali tufek ile isyan bolgesine hareket eder Cerkez Ethem bundan sonra Celal ve Edip Beyler idaresindeki isyancilarin Alaca nin kuzeydogusundaki Arapseyi Bogazina yakin yerlerde toplanmakta olduklarini anlayinca bolgeye hareket etme karari alir Cetin arazi kosullarina sahip olan Arapseyi Bogazindaki catismada Ethem gucleri asileri ikiates arasinda birakarak 4 saat sonunda top ve makinali tufeklerini de birakarak cekilmek mecburiyetinde birakirlar Catisma sonunda birkac yuz esir yarali ve olu birakan Capanogullari birkac maiyetiyle birlikte kacmayi basarmistir Capanoglu Edip Bey in yarali oldugu kardesi Celal Bey in ise Uzunyaylali Cerkez suvarileri ile kactigi anlasilir Uzunyayla Cerkez beylerinin kendilerine iltica eden Celal Bey hakkinda aftalebini iletmeleri uzerine Ethem Celal Bey i affederek durumu Ankara ya da bildirir Isyanin sorumlusu oldugu anlasilanlardan 12 asi Yozgat in ele gecirildigi gun kurulan Divan i Harp karari ile asildilar Idam edilenler arasinda Yozgat Seriye Hakimi Hoca Sahap Yurukzade Husnu hapsedilenler arasinda da Yozgat Savcisi ile Yozgat Mutasarrifi da vardi Olenler arasinda Yahya Pasaoglu Osman in cesedine rastlanmisti SonuclariAyaklanma sirasinda ve sonrasinda ailenin onemli zorluklarla karsilastigi aciktir Celal Bey ise Ethem tarafindan affedilmis bu durum Ankara tarafindan mesele yapilmamistir Fakat isyanin baslarinda Capanogullari nin kacmasini saglayarak isyanda birinci derecede parmagi oldugu anlasilan Ankara Vali Vekili Yahya Galip Ethem tarafindan Divan i Harp ile yargilanmak istenince iki taraf arasinda gerginlik kaynagi olusturmus bu yuzden Cerkez Ethem ve kardesleri ile Mustafa Kemal Pasa arasindaki iliskiler sertlesmistir Ayaklanmanin elebasilarindan olan Celal Bey in Ethem tarafindan affedilip bunun Ankara da meseleye donusturulmemesi buna karsin ayaklanmanin gelismesinde katkisi oldugu tespit edilen Yahya Galip in yargilanmasi konusunda ozellikle Ethem in agabeyi Tevfik Bey in israri ve Mustafa Kemal Pasa nin bu duruma gosterdigi tepki iki taraf acisindan da bir guc gosterisini acikca ortaya koymaktadir 5 10 gun icinde ayaklanmayi bastirip Kuva yi Seyyare ile Yozgat tan Ankara ya dondugu zaman Meclis tarafindan kurtarici gibi karsilanan Ethem in gucu daha da arttirmis Ankara ile ayrismis ve en sonunda Ethem in tasfiyesine giden surec baslamistir Capanogullari Ayaklanmasi diger ic isyanlar gibi Turk Kurtulus Savasi hareketini zayiflatmis isgal guclerinin isini kolaylastirmistir Asil tehlikenin yani Yunan ordusunun ilerleyisini hizlandirarak Balikesir ve Bursa nin Yunanlar tarafindan isgal edilmesine zemin hazirlamistir Notlar Capanogullari tarafindan Yozgat ve cevresinde yaptirilan ve tamir ettirilen cok sayidaki kopru cesme cami imaret hamam ve saat kulesi yoredeki etki ve nufuzlarini acikca gozler onune sermektedir Soz konusu eserler icin Bkz Hakki Acun Tum Yonleri ile Capanogullari ve Eserleri Istanbul 2016 Tokat Mintika Komutani 11 Mayis 1920 de Mustafa Kemal Pasa ya cektigi bir telgraf ile Serbesti Gazetesi nde yapilan ve Biga tarafarindaki 18 Cerkez koyunun top atesiyle yerle bir edildigi haberlerinin Cerkezler uzerindeki olumsuz etkisinin bertaraf edilebilmesi icin yalanlanmasini istemistir Celal Bey in agabeyi Mustafa Edip Bey Kayseri de enisteleri Mahmud Bey Aziziye de kucuk kardesi Halid de Amasya da asilarakidam edilmisler ayrica bazi akrabalari da ayni son ile karsilasmislardir 5 Agustos 1920 de Yozgat Isyani na katildigi icin idam edilen Kadi Remzi Efendi nin ailesinin dul ve yetim maasi icin basvurabilecegine karar verilmistir 16 Agustos 1920 de Capanogullari ile akraba olduklari icin uzaklastirilan Yozgatli Haci Halil Beyzade Ferid Omer Faik ve Sukru nun Afyonkarahisar daki surgunlerinin devamina karar verilmistir Capanogullari na akrabaliktan dolayi bolgeden uzaklastirilip Afyonkarahisar a yerlestirilen Yozgatli Kadizade Muhlis in Afyonkarahisar daki ikametinin devamina karar verilmistir KaynakcaOzel Altindan capanoglu cikmak deyimi nereden geliyor yeniakit com tr 9 Nisan 2017 11 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Temmuz 2020 Acun amp Dundar 2013 s 2 Uzuncarsili Ismail Hakki Nisan 1974 Capan Ogullari Belleten XXXVIII 150 Turk Tarih Kurumu s 215 Ayrica ailenin seceresi hakkinda Bkz gos yer s 261 a b c d e f Nurgun Koc 5 Mayis 2016 Milli Mucadele de Yozgat Capanogullari Ayaklanmasi ve Cerkez Ethem Gucleri Tarafindan Bastirilmasi Bozok Universitesi 10 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Temmuz 2020 Genelkurmay 1964 s 92 Aksin 2010 s 87 88 Genelkurmay 1964 s 91 92 Ergin 2006 s 24 Genelkurmay 1964 s 97 98 Cerkes Ethem 1962 s 62 64 Cerkes Ethem 1962 s 68 69 Genelkurmay 1964 gos yer GenelAcun Hakki Dundar Abdulkadir 2013 Ocak A Yasar Ed Osmanli Mutasarrifi Capanoglu Mahmut Celaleddin Celal Bey in Hatiralari Ankara Genelkurmay Harp Tarihi Dairesi 1964 Turk Istiklal Harbi Ic Ayaklanmalar 1919 1921 VI Ankara Ergin Ali Sakir 2006 Capanogullari Hadisesi ve Abdulkadir Bey in Hatiralari Ankara Aksin Sina 2010 Ic Savas ve Sevr de Olum Istanbul Cerkes Ethem 1962 Cerkes Ethem in Hatiralari Dunya