Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zekeriyâzâde Yahyâ Efendi (1561, İstanbul - 1644, İstanbul) 16. yüzyılın son yarısında ve 17. yüzyılın ilk yarısında çok uzun yaşayan, Sultan I. Mustafa, Sultan IV. Murat ve Sultan İbrahim devirlerinde üç defa Şeyhülislam olarak yüksek devlet görevi yapmış bir âlim ve aynı zamanda ünlü bir Türk divan şairidir.
Zekeriyâzâde Yahyâ Efendi | |
|---|---|
| Doğum | 1561 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 1644 (83 yaşında) İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Meslek | Şeyhülislam, kazasker, kadı, müderris, divan șairi |
Hayatı
İstanbul'da 1561 yılında doğmuştur. Babası III. Murat devrinde şeyhülislamlık yapmış olan Bayramzade Zekeriya Efendi olup 1592de ölmüştür. Babasının adı dolayısıyla Zekeriyâzâde Yahyâ Efendi olarak da bilinmektedir.
Şeyhülislam Yahyâ çok mükemmel ve başarılı bir medrese eğitiminden sonra, devlet görevinde üstün zekası ve derin bilgisi sayesinde hızla yükselmiştir. Hicri 994 yılında babası ile birlikte hacca gitmiştir. Döndükten sonra Hicri 995'te Atik Ali Paşa Medresesi, Hicri 998'de Haseki Sultan medresesinde müderrisliğe atanmıştır. İstanbul'da daha başka medreselerde müderrislikten sonra Hicri 1004'te Halep Kadısı tayin olunup İstanbul'dan ayrılmıştır. Sonra sırasıyla Şam, Bursa ve Edirne kadılığı görevlerini ifa etmiştir. Kasım 1603'te İstanbul Kadılığına atanmış; ertesi yıl azlolunmuş ise de Aralık 1605'te Anadolu Kazaskeri görevine atanmış; sonra da Nisan 1606-1607'da Rumeli Kazaskerliği yapmıştır. Rumeli Kazaskeri görevini Ocak 1610-Şubat 1611 döneminde ikinci kez ve 1617-1619 döneminde üçüncü kez ifa etmiştir.
Sultan I. Mustafa'nın ikinci sultanlığının son yılında 1622'de ilk defa şeyhülislamlık makamına getirilmiştir. Bu arada I. Mustafa'nin ikinci defa saltanatı sırasında Sadrazam olan Mere Hüseyin Paşa'nin azledilip edilmemesi meselesine karışmıştır. Ancak bir yıl sonra yeni Sadrıazam olan Kemankeş Ali Paşa ile geçinmediği için bu makamdan azledilmiştir.
İki yıl sonra 1624'te Sultan IV. Murad'in velayet altında olduğu devirde ikinci defa şeyhülislamlık makamına atanmış ve 7 yıl bu makamda hizmet etmiştir. 7 Subat 1632de Sadrıazam Hafız Ahmed Paşa aleyhinde yapılan komplolar sonucu ortaya çıkan kargaşalıkta binlerce kişi Topkapı Sarayı'na yürümüş ve aralarında Sadrazam, Yeniçeri Ağası ve Şeyhülislam Yahya Efendi'nin ismi de bulunan 17 kişilik bir listeyi idam edilmeleri isteği ile padişaha sunmuşlardır. Sadrazaman Hafız Ahmed Paşa'nın hunharca öldürülmesi ile durulan bu ayaklanma dolayısıyla Şeyhülislam Yahya Efendi görevinden çekilmek zorunda kalmıştır. Fitne durulduktan sonra Sultan IV. Murad şaire iltifat ederek "Bunlar seni azlittiler amma ben azl etmedim. Çiftliğine git, bize dua ile meşgul ol. Padişahın padişah olduğu vakit sen de kemakan müfti olursun" dediği bildirilmiştir.
Şair önce Sultan Selim civarındaki konağına ve sonra da Topkapı'daki çiftliğine çekilmiştir. 1633'te Sultan IV. Murad yeni bir ayaklanmayı şiddetle bastırıp eski ayaklanma elebaşılarını ve onları kışkırtan devlet adamlarını ortadan kaldırıp devlet idaresini kendi eline aldıktan sonra, Yahya Efendi üçüncü defa şeyhülislamlık makamına atanmış ve bu kez ölümüne kadar bu makamda kalmıştır.
Zekeriyazade Yahya Efendi'nin seyhülislamlığının son yılında Cinci Hoca ortaya çıkarak padişah I. İbrahim üzerinde tesir yapması devlet islerinde Zekeriyazade Yahya Efendi'nin etkilerini hemen hemen hiçe indirmiş ve onun bir kenara atılmasına neden olmuştur. Ölümü İstanbul'da Şubat 1644'dedir. Ölümünde yaşı sekseni geçmişti. Cenazesi İstanbul halkı tarafından eller üzerinde taşınmış Sultan Selim'de babasının mezarı yanına gömülmüştür. Bir şair ve iyi bir insan olarak halk tarafından da sevildiği cenaze namazındaki çok büyük bir kalabalık ile anlaşılmaktadır..
Şeyhülislam Yahya Efendi 92-93 yıl yaşamış ve 20 yıl süre ile üç defa şeyhülislamlık makamında bulunmuştur. Çağdaşları tarafından hoşsobhet, nüktedan, mütevazı, kerim bir zat olarak tanınmıştır. Özellikle Sultan IV. Murad tarafından son derece sevgi ve saygıya layık görülmüş; hatta padişah Şeyhülislam Yahya Efendi'nin elini bile öpmüştür. Bu Sultan döneminde alışılmış geleneklerin aksine Şeyhülislam Yahyâ Efendi, uğur getirir inancı ile, IV. Murad'ın Revan Seferi ve Bağdat Seferi'ne iştirak ettirilmiştir.
Edebî Kişiliği
Şeyhülislam Yahyâ Efendi şair olarak çağının gerçek gazel ustalarından biri olarak değerlendirilmektedir. Dili zarif ve temiz, hayali zengin, ifadesi ince ve nükteli bir şairdir. Günlük zevkleri, duyguları, aşkları, samimi bir eda ile işlemiştir. Sanatlara düşkün değildir. Aşıkane, kalenderane, rindane ve bazen şûh bir edası vardır. Gazelde rubai veznini kullanan ilk şairdir.
Ünlü İngiliz Türkologu Gibb Yahya Efendi'yi "Bir taraftan Bâki'ye, bir taraftan Nedim'e" el veren büyük bir şair olarak tarif etmiştir. Seyhülislam Yahya Baki'yi Nedim;e yaklaştıran çizgi üzerinde değerlendirilir.
Zamanının şairleri, (Nef'i, Şerif Sabri ve Naili Kadim) onu övmüşlerdir. Daha sonraki nesillerden Nedim ve Ziya Paşa özel mısralarla Şeyhülislam Yahyâ Efendi'nin şairliğini açıkça belirtmişlerdir.
Ancak kökten dinci softalar, örneğin Fatih Camii vaazı olan Hurşid Çavuşoğlu, Şeyhülislam Yahyâ Efendi'nin şiirlerinden hoşlanmamışlar ve hatta onu kafirlikle suçlamışlardır. Diğer taraftan Nefinin Şeyhülislam Yahyâ Efendi aleyhindeki hicviyeleri de çok ünlüdür.
Başlıca eseri
Şeyhülislam Yahyâ Efendi'nin başlıca edebi eseri Divan'ıdir. Bu Divan içinde Sultan II. Osman, Sultan IV. Murad ve Hace Efendi için yazılanlardan başka hiç kaside yoktur. Divan'in başında bulunan bir Na't ve içinde bir ve bir tahmîs bulunmaktadır. Bunlar dışında Divan tamamen gazeller ile doludur. Zaten Şeyhülislam Yahyâ Efendi Türk edebiyat tarihinde gazelleri ile tanınmıştır.
Eserlerinden örnek
Bir gazel - 'dirsün' redifli
Koymayub tâkatim feryâda nâlân olmasun dirsün
Gözüm yaşını alursun da giryân olmasun dirsün
Cefa taşıyla mir'ât-ı dilim sad pâre eylersin
Ne mümkündür yine hâtır-perişan olmasun dirsün
Melâhat mülkini teshîr idüb şemşir-i gamzenle
Güzellik kişverinde gayri sultân olmasun dirsün
Benim zannitdüğüm bu kim gurûr-i hüsnüne bir gün
Felekde mihr-i rahşân mah-i tâbân olmasun dirsün
Yine kul olmasun Yahyâ sana ey padişâh-ı hüsn
Yolumda senden özge kimse kurbân olmasun dirsün
Vezin: Mefâilün mefâilün mefâilün mefâilün
Popüler kültürdeki yeri
Muhteşem Yüzyıl Kösem adlı tarihi-Türk dizisinde Şemsi İnkaya tarafından canlandırılacaktır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Dış bağlantılar
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954) Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2. Kısım, XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu (Altıncı Baskı 2011 ISBN 978-975-16-0010) say.462-464
- Mehmed Süreyya (haz. Nuri Akbayar) (1996), Sicill-i Osmani, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları C.IV say.636 [1]
- Cengiz, Halil Erdogan (1983) Divan Şiiri Antolojisi, Ankara: Bilgi Yayınevi say.490
| Önce gelen: Hocazade Esad Efendi | Osmanlı Şeyhülislamı 1622 - 1623 | Sonra gelen: Hocazade Esad Efendi |
| Önce gelen: Hocazade Esad Efendi | Osmanlı Şeyhülislamı 1625 - 1632 | Sonra gelen: Ahîzâde Hüseyin Efendi |
| Önce gelen: Ahîzâde Hüseyin Efendi | Osmanlı Şeyhülislamı 1634 - 1644 | Sonra gelen: Ebusaid Mehmed Efendi |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Zekeriyazade Yahya Efendi 1561 Istanbul 1644 Istanbul 16 yuzyilin son yarisinda ve 17 yuzyilin ilk yarisinda cok uzun yasayan Sultan I Mustafa Sultan IV Murat ve Sultan Ibrahim devirlerinde uc defa Seyhulislam olarak yuksek devlet gorevi yapmis bir alim ve ayni zamanda unlu bir Turk divan sairidir Zekeriyazade Yahya EfendiDogum1561 Istanbul Osmanli ImparatorluguOlum1644 83 yasinda Istanbul Osmanli ImparatorluguMeslekSeyhulislam kazasker kadi muderris divan șairiHayatiIstanbul da 1561 yilinda dogmustur Babasi III Murat devrinde seyhulislamlik yapmis olan Bayramzade Zekeriya Efendi olup 1592de olmustur Babasinin adi dolayisiyla Zekeriyazade Yahya Efendi olarak da bilinmektedir Seyhulislam Yahya cok mukemmel ve basarili bir medrese egitiminden sonra devlet gorevinde ustun zekasi ve derin bilgisi sayesinde hizla yukselmistir Hicri 994 yilinda babasi ile birlikte hacca gitmistir Dondukten sonra Hicri 995 te Atik Ali Pasa Medresesi Hicri 998 de Haseki Sultan medresesinde muderrislige atanmistir Istanbul da daha baska medreselerde muderrislikten sonra Hicri 1004 te Halep Kadisi tayin olunup Istanbul dan ayrilmistir Sonra sirasiyla Sam Bursa ve Edirne kadiligi gorevlerini ifa etmistir Kasim 1603 te Istanbul Kadiligina atanmis ertesi yil azlolunmus ise de Aralik 1605 te Anadolu Kazaskeri gorevine atanmis sonra da Nisan 1606 1607 da Rumeli Kazaskerligi yapmistir Rumeli Kazaskeri gorevini Ocak 1610 Subat 1611 doneminde ikinci kez ve 1617 1619 doneminde ucuncu kez ifa etmistir Sultan I Mustafa nin ikinci sultanliginin son yilinda 1622 de ilk defa seyhulislamlik makamina getirilmistir Bu arada I Mustafa nin ikinci defa saltanati sirasinda Sadrazam olan Mere Huseyin Pasa nin azledilip edilmemesi meselesine karismistir Ancak bir yil sonra yeni Sadriazam olan Kemankes Ali Pasa ile gecinmedigi icin bu makamdan azledilmistir Iki yil sonra 1624 te Sultan IV Murad in velayet altinda oldugu devirde ikinci defa seyhulislamlik makamina atanmis ve 7 yil bu makamda hizmet etmistir 7 Subat 1632de Sadriazam Hafiz Ahmed Pasa aleyhinde yapilan komplolar sonucu ortaya cikan kargasalikta binlerce kisi Topkapi Sarayi na yurumus ve aralarinda Sadrazam Yeniceri Agasi ve Seyhulislam Yahya Efendi nin ismi de bulunan 17 kisilik bir listeyi idam edilmeleri istegi ile padisaha sunmuslardir Sadrazaman Hafiz Ahmed Pasa nin hunharca oldurulmesi ile durulan bu ayaklanma dolayisiyla Seyhulislam Yahya Efendi gorevinden cekilmek zorunda kalmistir Fitne durulduktan sonra Sultan IV Murad saire iltifat ederek Bunlar seni azlittiler amma ben azl etmedim Ciftligine git bize dua ile mesgul ol Padisahin padisah oldugu vakit sen de kemakan mufti olursun dedigi bildirilmistir Sair once Sultan Selim civarindaki konagina ve sonra da Topkapi daki ciftligine cekilmistir 1633 te Sultan IV Murad yeni bir ayaklanmayi siddetle bastirip eski ayaklanma elebasilarini ve onlari kiskirtan devlet adamlarini ortadan kaldirip devlet idaresini kendi eline aldiktan sonra Yahya Efendi ucuncu defa seyhulislamlik makamina atanmis ve bu kez olumune kadar bu makamda kalmistir Zekeriyazade Yahya Efendi nin seyhulislamliginin son yilinda Cinci Hoca ortaya cikarak padisah I Ibrahim uzerinde tesir yapmasi devlet islerinde Zekeriyazade Yahya Efendi nin etkilerini hemen hemen hice indirmis ve onun bir kenara atilmasina neden olmustur Olumu Istanbul da Subat 1644 dedir Olumunde yasi sekseni gecmisti Cenazesi Istanbul halki tarafindan eller uzerinde tasinmis Sultan Selim de babasinin mezari yanina gomulmustur Bir sair ve iyi bir insan olarak halk tarafindan da sevildigi cenaze namazindaki cok buyuk bir kalabalik ile anlasilmaktadir Seyhulislam Yahya Efendi 92 93 yil yasamis ve 20 yil sure ile uc defa seyhulislamlik makaminda bulunmustur Cagdaslari tarafindan hossobhet nuktedan mutevazi kerim bir zat olarak taninmistir Ozellikle Sultan IV Murad tarafindan son derece sevgi ve saygiya layik gorulmus hatta padisah Seyhulislam Yahya Efendi nin elini bile opmustur Bu Sultan doneminde alisilmis geleneklerin aksine Seyhulislam Yahya Efendi ugur getirir inanci ile IV Murad in Revan Seferi ve Bagdat Seferi ne istirak ettirilmistir Edebi KisiligiSeyhulislam Yahya Efendi sair olarak caginin gercek gazel ustalarindan biri olarak degerlendirilmektedir Dili zarif ve temiz hayali zengin ifadesi ince ve nukteli bir sairdir Gunluk zevkleri duygulari asklari samimi bir eda ile islemistir Sanatlara duskun degildir Asikane kalenderane rindane ve bazen suh bir edasi vardir Gazelde rubai veznini kullanan ilk sairdir Unlu Ingiliz Turkologu Gibb Yahya Efendi yi Bir taraftan Baki ye bir taraftan Nedim e el veren buyuk bir sair olarak tarif etmistir Seyhulislam Yahya Baki yi Nedim e yaklastiran cizgi uzerinde degerlendirilir Zamaninin sairleri Nef i Serif Sabri ve Naili Kadim onu ovmuslerdir Daha sonraki nesillerden Nedim ve Ziya Pasa ozel misralarla Seyhulislam Yahya Efendi nin sairligini acikca belirtmislerdir Ancak kokten dinci softalar ornegin Fatih Camii vaazi olan Hursid Cavusoglu Seyhulislam Yahya Efendi nin siirlerinden hoslanmamislar ve hatta onu kafirlikle suclamislardir Diger taraftan Nefinin Seyhulislam Yahya Efendi aleyhindeki hicviyeleri de cok unludur Baslica eseriSeyhulislam Yahya Efendi nin baslica edebi eseri Divan idir Bu Divan icinde Sultan II Osman Sultan IV Murad ve Hace Efendi icin yazilanlardan baska hic kaside yoktur Divan in basinda bulunan bir Na t ve icinde bir ve bir tahmis bulunmaktadir Bunlar disinda Divan tamamen gazeller ile doludur Zaten Seyhulislam Yahya Efendi Turk edebiyat tarihinde gazelleri ile taninmistir Eserlerinden ornekBir gazel dirsun redifli Koymayub takatim feryada nalan olmasun dirsun Gozum yasini alursun da giryan olmasun dirsun Cefa tasiyla mir at i dilim sad pare eylersin Ne mumkundur yine hatir perisan olmasun dirsun Melahat mulkini teshir idub semsir i gamzenle Guzellik kisverinde gayri sultan olmasun dirsun Benim zannitdugum bu kim gurur i husnune bir gun Felekde mihr i rahsan mah i taban olmasun dirsun Yine kul olmasun Yahya sana ey padisah i husn Yolumda senden ozge kimse kurban olmasun dirsun Vezin Mefailun mefailun mefailun mefailunPopuler kulturdeki yeriMuhtesem Yuzyil Kosem adli tarihi Turk dizisinde Semsi Inkaya tarafindan canlandirilacaktir Ayrica bakinizMEB 100 Turk EdebiyatcisiKaynakca a b c d e f g h i Cengiz Halil Erdogan 1983 Divan Siiri Antolojisi Ankara Bilgi Yayinevi say 490 Dis baglantilarUzuncarsili Ismail Hakki 1954 Osmanli Tarihi III Cilt 2 Kisim XVI Yuzyil Ortalarindan XVII Yuzyil Sonuna kadar Ankara Turk Tarih Kurumu Altinci Baski 2011 ISBN 978 975 16 0010 say 462 464 Mehmed Sureyya haz Nuri Akbayar 1996 Sicill i Osmani Istanbul Tarih Vakfi Yurt Yayinlari ISBN 975 333 0383 C IV say 636 1 Cengiz Halil Erdogan 1983 Divan Siiri Antolojisi Ankara Bilgi Yayinevi say 490Once gelen Hocazade Esad Efendi Osmanli Seyhulislami 1622 1623 Sonra gelen Hocazade Esad EfendiOnce gelen Hocazade Esad Efendi Osmanli Seyhulislami 1625 1632 Sonra gelen Ahizade Huseyin EfendiOnce gelen Ahizade Huseyin Efendi Osmanli Seyhulislami 1634 1644 Sonra gelen Ebusaid Mehmed Efendi