II Osman Osmanlıca عثمان ثانى romanize Osmân ı Sânî ya da Genç Osman divan edebiyatındaki mahlasıyla Fa

II. Osman (Osmanlıca: عثمان ثانى, romanize: Osmân-ı Sânî) ya da Genç Osman, divan edebiyatındaki mahlasıyla Farisî, tahttan indirildikten sonraki adıyla Osman Çelebi (3 Kasım 1604, İstanbul - 20 Mayıs 1622, İstanbul); 16. Osmanlı padişahı ve 95. İslam halifesidir. Babası I. Ahmed, annesi genel kanıya göre Mahfiruz Hatice Sultan'dır. II. Osman 13 yaşında iken, amcası Sultan I. Mustafa'nın tahttan indirilmesi üzerine Osmanlı tahtına oturdu. Annesi onun yetişmesi için çok titiz davrandı. II. Osman iyi bir terbiye ve tahsil gördü. Arapça ve Farsça öğrendi. Bazı batı kaynaklarında Latince, Yunanca ve İtalyanca gibi batı dillerini öğrendiği kaydedilirse de bunun doğru olma ihtimali olmadığı iddiasına karşın yabancı asıllı olan annesi tarafından bu dillere eğitildiği söylenir. Osmanlı şehzadeleri arasında en kültürlüsü olduğu belirtilir.

II. Osman
عثمان ثانى

Kayser-i Rûm
İslâm Halifesi
Emîrü'l-mü'minîn
İki Kutsal Caminin Hizmetkârı

Sultanlık dönemini tasvir eden portresi.

16. Osmanlı Padişahı

Hüküm süresi

26 Şubat 1618 - 20 Mayıs 1622
(4 yıl, 2 ay ve 24 gün)

Önce gelen

I. Mustafa

Sonra gelen

I. Mustafa

95. İslâm Halifesi

Hüküm süresi

26 Şubat 1618 - 20 Mayıs 1622

Önce gelen

I. Mustafa

Sonra gelen

I. Mustafa

Doğum

3 Kasım 1604
Topkapı Sarayı, Konstantiniyye, Osmanlı İmparatorluğu

Ölüm

20 Mayıs 1622 (17 yaşında)
Yedikule Zindanları, Konstantiniyye, Osmanlı İmparatorluğu

Defin

Sultanahmet Camii, İstanbul

Eş(ler)i

Ayşe Sultan
Meylişah Hatun
Akile Hatun

Çocuk(lar)ı

Şehzade Ömer
Şehzade Mustafa
Zeynep Sultan

Tam adı
Şah Osman bin Ahmed han

Hanedan

Osmanlı Hanedanı

Babası

I. Ahmed

Annesi

Mahfiruz Hatice Sultan

Dini

İslam

İmza

II. Osman, Fatih Sultan Mehmed devrine kadar yapıldığı gibi saray dışından, hür Müslüman olan Şeyhülislam Es'ad Efendi'nin ve 'nın kızları ile evlendi. Yavuz Sultan Selim devrinden itibaren padişah saray dışından evlenmediği için bu davranış önemli bir değişiklik oldu. Kendisine planlarını uygulayacak bir sadrazam bulamadı.

Tarihte eşine az rastlanır bir şekilde tahttan indirilerek, çeşitli hakarete ve saldırılara maruz bırakıldıktan sonraYedikule Zindanları'nda yeniçeriler tarafından boğularak öldürülen II. Osman, babası Sultan I. Ahmed'in yaptırdığı Sultanahmet Camii'nin yanındaki türbesine defnedildi. Tahta çıkar çıkmaz devlet erkânı içindeki üst düzey yetkilileri değiştiren, müderris ve kadıların atanma yetkilerini şeyhülislamdan aldı. Bir ayaklanmada öldürülen ilk padişah ve Osmanlı padişahları arasında en genç vefat eden padişahtır.

İran ilişkileri

Sultan II. Osman tahta çıktığı sırada Sadrazam Damat Halil Paşa, İran seferindeydi. Osmanlı ordusu Pul-i Şikeste'de yenilmesine rağmen, İranlılar, mukaddes saydıkları Erdebil şehrinin Osmanlılar'ın eline geçme ihtimali üzerine barış istediler. Serav sahrasında, daha önce iki devlet arasında imzalanan Nasuh Paşa Antlaşması baz alınarak imzalanan Serav Antlaşması'yla barış tekrar sağlandı (26 Eylül 1618).

Otuz Yıl Savaşları

Kanuni zamanında başlayan Katoliklere karşı Protestanlara destek verme, Otuz Yıl Savaşları'nda devam etti. Özellikle Transilvanya'da çıkan Protestan isyanında, Osmanlı'nın büyük etkisi vardı.

İtalya ve Akdeniz seferi

Damat Halil Paşa komutasındaki Osmanlı donanması 1620 yazında Akdeniz seferine çıktı. İstanbul'dan ayrıldıktan sonra Navarin'e gelen donanma, buradan da kuzeye, Adriyatik'e doğru yöneldi. Dıraç'da iki İtalyan gemisini ele geçirdikten sonra İtalya'ya asker çıkardı ve İspanyollar'a ait olan liman şehri Manfredonia'yı ele geçirdi.

Lehistan seferi

Osmanlı Devleti ile Lehistan arasında bir dostluk mevcuttu. Dinyester ırmağı iki ülke arasında sınır oluşturuyordu. Osmanlı-Avusturya savaşlarında Lehistan ilişkileri gerginleştiyse de barış bozulmamıştı. Fakat askerî birliklerin geçimini Lehistan'a yaptığı akınlarla sağlayan Kırım Hanı, barışa aykırı hareket ediyordu. Bunun yanı sıra Lehliler Boğdan işlerine müdahaleden geri kalmadıkları gibi, Boğdan'a ait Hotin kalesini işgal etmişlerdi (1617). Ayrıca Eflak ve Erdel'in içişlerine müdahale etmeye devam ediyorlardı. Bu olaylar üzerine II. Osman, kendisine yapılan muhalefetlere rağmen Lehistan seferine karar verdi. Bu arada Özi Beylerbeyi İskender Paşa komutasındaki birlikler, Prut kıyısında bulunan Yaş'ta, Lehlileri bozguna uğratmıştı (Eylül 1620).

II. Osman, 1621'de Lehistan Seferi'ne çıktı. Lehler yeni ve daha büyük bir ordu meydana getirme çabasındaydılar. Avusturya'dan yardım alarak ordularını takviye ettiler. Osmanlı Ordusu 2 Eylül 1621'de Hotin önlerine geldi. Kale kuşatıldı ve Hotin Kalesi önlerinde yapılan meydan savaşında, düşman siperlerinin ele geçirilememesi, askerlerin şevk ve heyecanını oldukça yıprattı. Yeniçerilerin de kendilerini tam olarak savaşa vermemeleri, bu savaşın kesin bir netice ile sonuçlanmamasına yol açtı. Lehistan elçilerinin savaşa kendilerinin neden olduklarını bildirmesi üzerine Hotin Antlaşması yapılarak sefere son verildi (29 Eylül 1621). Antlaşmaya göre Lehler ve Osmanlılar birbirlerinin topraklarına saldırmayacak, Lehistan eskiden olduğu gibi Kırım Hanı'na 40.000 düka altın verecekti.

Yenilik hareketleri

II. Osman, Lehistan seferindeki başarısızlığının sebebi olarak askerin gayretsizliğini görüyordu. Askeri alanda bazı yenilikler yapma fikri böylece gelişti. İşe Kapıkulu Ocakları ile başladı. Yaptırdığı sayımda, asker sayısının maaş defterindeki kişi sayısından az olduğunu anlayınca fazladan para vermeyi kesti. Bu durum da, daha önce fazladan gelen paraları kendi ceplerine atan zabitlerin, II. Osman'a düşman olmalarına yol açtı. II. Osman'ın reformculuğuna dair anlatılanların çoğu 19. yüzyıldan itibaren konuyu ele alan bazı tarihçilerin kendi anlatımları ile ilgilidir. II. Osman'ın yapmak istediği reformlar olarak sunulanlar kendi devrinin kaynaklarında çoğunlukla yer almamaktadır. II. Osman'a atfedilen birçok reform düşüncesi 19. yüzyılda Mizancı Murad ile yazılmaya başlanmış olup orijinal bilgiye dayanmadan sunulmuştur. İsmail Hami Danişmend de II. Osman'ın başkenti Anadolu'ya taşımak istediğini, orduyu Türk unsurlarla yeniden kurmak istediğini, din adamlarını devlet işlerinden uzaklaştırmayı düşündüğünü, kıyafette değişiklikler tasarladığını ve daha başka yenilikler planladığını iddia etmekteyse de bunların çoğu devrin kaynaklarında yer almamaktadır. II. Osman'ın ordu ile ilgili birtakım düzenlemeler yapmak istediği bilinmekteyse de içeriği hakkında yeterince bilgi yoktur. Nev'î mahlasını kullanan Hüseyin İbn-i Sefer, "Sebeb-i Halâs-ı Mustafa Han" eserinde "Saâdetli Pâdişâh, yeniçeri ve sipah tâifesini kırıp, Etrâkten sekbân ve Türkmen'den cündî yazmak havasına düşüp Anadolu semtine geçmeğe hazır ve âmâde idi" der. İsmail Hami Danişmend'in, Osmanlı Tarihi Kronolojisi'ne göre II. Osman'ın yapmak istediği yenilikler şöyleydi:

Artık iyice bozulmaya başlayan ve her geçen gün devletin başına iş açan yeniçeri ve sipahi ocaklarını ortadan kaldırarak, bunların yerine Anadolu, Suriye ve Mısır Türkleri'nden oluşan yeni bir ordu kurmak.
Dönme ve devşirmelerle dolmuş devlet mekanizmasını temizlemek, yerlerine Türk milletinden kişiler getirmek.
Osmanlı İmparatorluğu'nun başkentini İstanbul'dan Anadolu'ya, büyük olasılıkla bir Türk şehri olan Bursa'ya taşımak.
İlmiye Sınıfı'nın artık yozlaşmaya başlaması nedeniyle, onların ekonomik ve siyasi güçlerini kırıp devlet üzerindeki etkilerini yok etmek.
Saray geleneklerini değiştirerek artık padişah ve yakınlarının devşirmelerle evlilik yapması yerine Türk ailelerinden kız almasını sağlamak.
Giysilerde değişiklikler yaparak eski gösterişli kavuk ve kaftanlar yerine daha yalın giysilerin giyilmesini sağlamak.
Fatih Sultan Mehmet'in ve Kanuni Sultan Süleyman'ın yaptıkları yasaları yeniden düzenleyerek, imparatorluğun yeni koşullarına uydurmak.

Sultan İkinci Osman'ın Yedikule'de boğuluşu.

II. Osman'ın Halep, Erzurum, Şam ve Mısır Beylerbeylerine asker yazdırmak için gizli bir irade gönderdiğinin sarayda adamları olan yeniçeriler tarafından öğrenilmesi, bardağı taşıran son damla oldu. II. Osman asker toplamak için Anadolu'ya bizzat kendisi gitmek istiyordu. Bu arada İstanbul'a, Dürzi lider Maanoğlu Fahreddin'in Lübnan'da bir isyan çıkardığı haberi geldi. II. Osman bunu bir fırsat bilerek, isyanı bastırmak için Anadolu'ya gideceğini söyledi. Ancak Sadrazam Dilaver Paşa ve Şeyhülislam Hocazade Esad Efendi, koskoca padişahın küçük bir isyan için Anadolu'ya gitmesine gerek olmadığını söyleyerek, II. Osman'ın Anadolu'ya geçmesini engellemeye çalıştılar. Başka bir çaresi kalmayan II. Osman, hacca gideceğini ilan etti. Daha önce hiçbir padişah hacca gitmemişti. Sadrazam Dilaver Paşa ve Şeyhülislam Es'ad Efendi çok uğraştılarsa da II. Osman fikrinde kararlıydı. Padişahın geçeceği güzergâh üzerindeki vilayetlerin beylerbeyleri haberdar edildi ve hazırlık yapmaları istendi. II. Osman'ın yanında 500 yeniçeri ve sipahi olacak, geri kalan asker İstanbul'un korunması için İstanbul'da kalacaktı. Sadrazam, defterdar, nişancı, rikab ümerası, gedikliler, 40 müteferrika ve 40 divan katibinin da hac kafilesinde yer alması planlamıştı.

İsyanın başlaması

II. Osman, ilk olarak kendisinin yerine I. Mustafa'nın tahta geçirilmesinde dahli olduğunu düşündüğü Damat Halil Paşa'yı azletti. Ardından da Hotin Seferi'ne giderken Şehzade Mehmed'i idam ettirdi. Halkı da huzursuz eden bu hataların ardından en son da gizlice ordu toplamak amacıyla hacca gideceği öğrenilince bu sefer yeniçeriler devreye girdi ve olay halk boyutundan çıkıp bir isyana dönüştü. Yeniçerilerin haberi aldıktan sonra takındıkları gaddarca tavır halk tarafından benimsenmemiştir.

II. Osman'ın öldürülmesi

Arpalıkları kesilen ulema ile geleceklerini tehdit altında hisseden yeniçeriler birleşerek Süleyman Ağa ile Hoca Ömer Efendi gibi bazı kişilerin idamını II. Osman'dan istediler ancak bu istekleri kabul edilmeyince 19 Mayıs 1622 tarihinde isyan başladı. Saraya giren isyancıların I. Mustafa'yı padişah ilan etmeleri üzerine bazı istekleri yerine getirildi ancak bunun da bir etkisi olmadı. Ulema başlangıçta I. Mustafa'ya biat etmek istemediyse de sonrasında biat etmek durumunda kalındı. Bu olaylar üzerine II. Osman Yeniçeriağası Ali Ağa'nın yanına gidip ona sığındı ve ondan Yeniçerileri ikna etmesini istedi. Yeniçerilerin karşısına geçerek onları ikna etmek isteyen Ali Ağa konuşturulmadı ve üzerine kılıçla saldırılıp parçalandı.

Ardından II. Osman'ı yakalayan isyancılar, onu beygire bindirip yol boyunca hakaretler ederek kötü davrandılar. İsyancılardan biri II. Osman'ın baldırlarını sıkıp ona küfrediyordu. Son durak olarak Yedikule Zindanları'na götürülen II. Osman, orada hapsedildi. Onu öldürmek isteyenlere karşı direnen II. Osman'ın hayaları sıkılarak etkisiz hale getirildi ve boynuna atılan kementle boğularak öldürüldü. Katillerin arasında yer alanlardan biri ise II. Osman'ın kulağını keserek I. Mustafa'nın annesine götürdü. Bu cinayetten I. Mustafa'nın annesi oldukça memnun kaldı. Naaşı babası Sultan Ahmed'in türbesine götürülüp gömüldü. Bu olaya Haile-i Osmaniye adı verilmiştir.

Ölümünden sonra

Ana madde: Abaza isyanları & Haile-i Osmaniye

Sultan II. Osman'ın ölümü oldukça büyük bir infiale yol açmıştır. Nitekim akabinde Abaza isyanları patlak vermiş ve imparatorluk anarşi dönemine I. Mustafa'nın da tahttan indirilmesi ile girmiş bulundu. I. Mustafa'dan sonra 11 yaşındaki IV. Murad tahta geçirildi. İstanbul sokakları adeta susmuyor ahali ve askerler her yerde Sultan Osman'ın ölümünde parmağı olan kişileri arıyordu. Bu isyanlar devletin bütün kıtalarına yayılmış bir biçimdeydi. IV. Murad'ın 1632'deki mutlak saltanatına kadar bu isyanlar bastırılamadı. Büyük bir görüş eğer Sultan IV. Murad meydana çıkmasaydı bu isyanların devamlılığı sonucu devletin parçalara bölünebileceğinin olası olduğunu destekler. Zira IV. Murad dönemine kadar devlet yeteneksizce yönetilmiş ve anarşi üstüne anarşiler yaşanmıştır. IV. Murad çok sevdiği abisinin ölümü üzerine oldukça üzülmüştü. Konya'da ağabeyinin ölümünde yer alan iki eski yeniçeriyi kalabalık arasında tanımış ve ikisini de 150 kilogramlık gürzü ile infaz etmiştir. II. Osman ölümü sonraki dönemlere de oldukça etki bırakmış ve ordunun devlet üzerinde etkisi artmıştı.

Hakkında yazılanlar

Sultan Osman Han Mersiyesi

Nef'i tarafından Sultan Osman'ın ölümü üzerine 1622'de yazılmıştır.

Bir şâh-ı alîşan iken şâh-ı cihâna kıydılar.

Gayretlü genç aslan iken şâh-ı cihâna kıydılar.

Gâzi bahâdır hân idi Âli-neseb sultan idi.

Nâmiyle Osman Han idi Şâh-ı cihâna kıydılar.

Hükmetmeğe kâdir iken Emr-i Hakk’a nâzır iken

Hacc itmeğe hâzır iken Şâh-ı cihâna kıydılar.

Ey dil ciğerler oldu hûn derdim bir iken oldu on

Kan ağladı eh-i fünûn şâh-ı cihâna kıydılar.

Eşrât-ı sâatdir bu dem rûz-ı kıyâmetdir bu dem

Kul’a nedâmetdir bu dem Şâh-ı cihâna kıydılar.

Nef'i -1622-

Edebi yönü

'Farisî' mahlasıyla birçok şiir yazmıştır.

Gülşen içre bitmedi bir gonce cana harsız

Dünyada hasıl değil nev-cühan ağyarsız

Kimi ol yarı benüm der kimisi dahi benüm

Orta yerde "farisi" avare kaldı yarsız (...)

Nevruz olucak diller şad olamağa yaklaşdı

Dilde gam-u gussa ber-bad olmağa yaklaşdı

Virane gönül varsa vecr-ü gam-i dilberden

Müsde ana ol mülk abad omağa yaklaşdı

Üstüda dilber öğrendi vefa resmin

Aşıklara lütfa mu'tad olmağa yaklaşdı

Çok aşık-u meftunu var sen gibi şirinün

Faris kulun emma ferhad olmağa yaklaşdı

Farisî

Ailesi

Eşleri

Ayşe Sultan- II. Osman'ın ikinci eşidir. Pertev Paşa'nın torunu olduğu bilinmektedir.
Meylişah Hatun - Şehzade Ömer'in annesidir. Aslen Arnavut bir asilzadedir. Şehzade Ömer'in ölümünden sonra bir süre Topkapı Sarayı'nda kalmamış, 2. Osman'ın tahttan indirilmesinden sonra da görümcesi Hanzade Sultan'ın yanında kalmıştır.
Akile Hatun - Şeyhülislam Hocazade Esad Efendi'nin kızıydı. Şehzade Mustafa ve Zeynep Sultan'ın annesidir. Eşinin ölümünden sonra 1627 yılında ünlü şair Ganizade Nadir Efendi ile evlenmiştir.

Çocukları

Şehzade Ömer (d. 20 Ekim 1621 - ö. Ocak 1622)
Şehzade Mustafa (d. Kasım 1622 - ö. 1623)
Zeynep Sultan (d. Kasım 1622 - ö. ?)

Popüler kültürdeki yeri

12 Kasım 2015'te başlayan Muhteşem Yüzyıl Kösem dizisinde II. Osman, Taner Ölmez tarafından canlandırılmıştır.

Kaynakça

^ TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 33, sayfa: 453
^ International Journal of Turkish Studies (İngilizce). University of Wisconsin. 2002. 5 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Haziran 2021.
^ Bu Mülkün Sultanları. Necdet Sakaloğlu. s. 210.
^ Ahmet Refik Altınay, Kâtip Çelebi, Kanaat Kütüphanesi Yayınları, s. 41-42, 1932.
^ An economic and social history of the Ottoman Empire Halil İnalcık, Suraiya Faroqhi, Donald Quataert, Bruce McGowan, Sevket Pamuk, Cambridge University Press, 1997 p. 424–425 [1] 19 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
^ Aksun, Ziya Nur, Osmanlı Tarihi, Cilt: II, Ötüken Neşriyat, s. 46-47
^ Esra Keskinkılıç, Sultan II. Osman, Şule Yayınları, 1999 sf. 30
^ Esra Keskinkılıç, Sultan II. Osman, Şule Yayınları, 1999 sf. 49-52
^ Efe, Ahmet (2014). Çocuklar Ve Gençeler İçin Osmanlı Tarihi Ansiklopedisi. Ankara: Akçağ Yayınevi. ss. 249,250. ISBN .
^ Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954) Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2. Kısım, XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu (Altıncı Baskı 2011 ISBN 978-975-16-0010)
^ Öldürülen Osmanlı Şehzadeleri ve Devrilen Padişahlar. "Öldürülen Osmanlı Şehzadeleri ve Devrilen Padişahlar". Erişim tarihi: MART 9, 2013 AT 4:41 PM Sitenin Adresi:http://liberteryen.org/2013/03/oldurulen-osmanli-sehzadeleri-ve-devrilen-padisahlar/ 31 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
^ Sakaoğlu, Necdet (1999), Bu Mülkün Sultanları, İstanbul:Oğlak ISBN 975-329-6 say.227
^ ^a ^b Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt: 33; s. 455
^ Naima Tarihi, Cilt: 2, Bahar Matbaası, İstanbul, 1968, s. 777
^ ^a ^b Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Sultanları, Alfa Yayınları, s. 219
^ Zuhuri Danışman, Osmanlı Padişahları, Cilt: II, Zuhuri Danışman Yayınları, s. 755
^ ^a ^b Naima Tarihi, Cilt: 2, Bahar Matbaası, İstanbul, 1968, s. 784
^ ^a ^b Ahmed Refik, Kadınlar Saltanatı, Erdem Yayınları, s. 146
^ . Habertürk. 27 Temmuz 2014. 30 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2022.
^ M. Çağatay Uluçay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Ötüken Yayınları, s. 88
^ ^a ^b ^c "Mahfiruz Hatice Sultan - 2.Osmanin eşleri - Wattpad". www.wattpad.com. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2022.
^ ^a ^b ^c "Mahfiruz Hatice Sultan - Sultan 2 Osmanin eşleri(yeni) - Wattpad". www.wattpad.com. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2022.
^ M. Çağatay Uluçay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Ötüken Yayınları, s. 87

Resmî unvanlar
II. Osman Osmanlı Hanedanı Doğumu: 3 Kasım 1604 Ölümü: 20 Mayıs 1622
Önce gelen I. Mustafa	Osmanlı Sultanı 26 Şubat 1618 - 20 Mayıs 1622	Sonra gelen I. Mustafa
Sünni İslam unvanları
Önce gelen I. Mustafa	İslam Halifesi 26 Şubat 1618 - 20 Mayıs 1622	Sonra gelen I. Mustafa

[1] TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 33, sayfa: 453

[2] International Journal of Turkish Studies (İngilizce). University of Wisconsin. 2002. 5 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Haziran 2021.

[3] Bu Mülkün Sultanları. Necdet Sakaloğlu. s. 210.

[4] Ahmet Refik Altınay, Kâtip Çelebi, Kanaat Kütüphanesi Yayınları, s. 41-42, 1932.

[5] An economic and social history of the Ottoman Empire Halil İnalcık, Suraiya Faroqhi, Donald Quataert, Bruce McGowan, Sevket Pamuk, Cambridge University Press, 1997 p. 424–425 [1] 19 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

[6] Aksun, Ziya Nur, Osmanlı Tarihi, Cilt: II, Ötüken Neşriyat, s. 46-47

[7] Esra Keskinkılıç, Sultan II. Osman, Şule Yayınları, 1999 sf. 30

[8] Esra Keskinkılıç, Sultan II. Osman, Şule Yayınları, 1999 sf. 49-52

[9] Efe, Ahmet (2014). Çocuklar Ve Gençeler İçin Osmanlı Tarihi Ansiklopedisi. Ankara: Akçağ Yayınevi. ss. 249,250. ISBN .

[10] Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954) Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2. Kısım, XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu (Altıncı Baskı 2011 ISBN 978-975-16-0010)

[11] Öldürülen Osmanlı Şehzadeleri ve Devrilen Padişahlar. "Öldürülen Osmanlı Şehzadeleri ve Devrilen Padişahlar". Erişim tarihi: MART 9, 2013 AT 4:41 PM Sitenin Adresi:http://liberteryen.org/2013/03/oldurulen-osmanli-sehzadeleri-ve-devrilen-padisahlar/ 31 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

[12] Sakaoğlu, Necdet (1999), Bu Mülkün Sultanları, İstanbul:Oğlak ISBN 975-329-6 say.227

[:5-13] Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt: 33; s. 455

[14] Naima Tarihi, Cilt: 2, Bahar Matbaası, İstanbul, 1968, s. 777

[:0-15] Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Sultanları, Alfa Yayınları, s. 219

[16] Zuhuri Danışman, Osmanlı Padişahları, Cilt: II, Zuhuri Danışman Yayınları, s. 755

[:6-17] Naima Tarihi, Cilt: 2, Bahar Matbaası, İstanbul, 1968, s. 784

[:7-18] Ahmed Refik, Kadınlar Saltanatı, Erdem Yayınları, s. 146

[19] . Habertürk. 27 Temmuz 2014. 30 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2022.

[20] M. Çağatay Uluçay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Ötüken Yayınları, s. 88

[:1-21] "Mahfiruz Hatice Sultan - 2.Osmanin eşleri - Wattpad". www.wattpad.com. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2022.

[:2-22] "Mahfiruz Hatice Sultan - Sultan 2 Osmanin eşleri(yeni) - Wattpad". www.wattpad.com. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2022.

[23] M. Çağatay Uluçay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Ötüken Yayınları, s. 87