Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nogayca veya Nogay Türkçesi (Noğay tili, Noğayşa/Nogay tili, Nogayşa), Türk lehçelerinin Kıpçak öbeğine bağlı, Nogaylar tarafından konuşulan lehçe. Ağırlıklı olarak Rusya'nın güney kesiminde konuşulur. Günümüzde Kiril alfabesiyle yazılmaktadır.
| Nogayca | |
|---|---|
| Noğay tili, Noğayşa/Nogay tili, Nogayşa | |
| Ana dili olanlar | Rusya |
| Konuşan sayısı | 87.000 (2010) |
| Dil ailesi | Türki diller
|
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |  Rusya
|
| Dil kodları | |
| ISO 639-2 | nog |
| ISO 639-3 | nog |
 Nogayca'nın Kafkas dilleri arasında dağılımı. (açık mavi) | |
Nogaycanın diyalektlerinden Kara Nogayca Dağıstan’da, Ak Nogayca Kuban Irmağı boylarında, o yöredeki Karaçay-Çerkesya ve Mineralnye Vody bölgesinde, asıl Nogayca ise Stavropol Kray’da konuşulur. Ak Nogay ve Asıl Nogay diyalektleri birbirine çok yakındır, Ak Nogayca ise daha çok farklılık gösterir.
Tarih
Nogaylar, Altın Orda Hanlığı halkının torunlarıdır ve adları Cengiz Han’ın torunu Nogay Han’dan gelir. Nogay Han’ın önderliğinde göçen halklar Tuna Irmağı’na değin ilerlemiş ve bugünkü Ukrayna’nın Karadeniz kıyılarına yerleşmişlerdir.
Adını yine Nogay Han’dan alan Nogayca, önceleri Arap alfabesiyle yazılıyordu. 1928 yılında Latin alfabesine geçildi ve bu alfabenin ortografik sistemini akadamisyen A. Canibekov (Canibek) oluşturdu. Sonra bu sistem bütün Türk dillerine uyarlandı. 1938 yılında Nogayca Kiril alfabesiyle yazılmaya başladı. Ancak ortografik sistemi Latin alfabesinden alındı.
19. yüzyılda Nogaylar Ukrayna’dan çıkarılınca bu lehçeyi konuşulduğu bölgeler birbirinden kopuk hale geldi. Nogayca nüfusun bir kısmı Türkiye ve Romanya’ya göç etti. Bir bölümü Çarlık Rusya’sında kalarak Dağıstan, Çeçenya ve Stavropol Kray’a yerleşti.
Türkiye’ye yerleşen Nogaylar kısa sürede asimile olmadılar ve Nogayca büyük küçük herkesin konuşabildiği bir Türk Lehçesi haline geldi. Sovyetler Birliği’nde de okullarda Rusça öğretim yapılması nedeniyle Nogayca büyük ölçüde geriledi. Son tahminlere göre Nogayca konuşan nüfus 80.000 dolayındadır.
1973 yılında iki küçük Nogayca gazete yayımlandı. Bunlardan biri Karaçay-Çerkesya’da, diğeri Dağıstan’da basılıyordu. Ancak dağıtım olanaklarının zorluğu yüzünden bu gazeteler Nogay köylerine ulaştırılamıyordu.
Nogayca günümüzde Dağıstan’da ’ndeki okullarda 1-10. sınıflarda okutulmaktadır. Karaçay-Çerkesya’da ise Pedagoji Enstitüsü’nde Nogayca bölüm bulunmaktadır.
Alfabe
Arap-Fars alfabesi
Nogayca 1928’den önce Arap-Fars alfabesiyle yazılıyordu. Bu alfabe, Nogay seslerini tamamen karşılıyordu. Bu alfabenin kullanımı çok uzun zaman sürmedi.
| چ | ج | ث | ت | پ | ب | ا |
| ژ | ﺯ | ﺭ | ﺫ | ﺩ | ﺥ | ح |
| ﻉ | ﻅ | ﻁ | ﺽ | ﺹ | ﺵ | ﺱ |
| ﻝ | گ | ڮ | ک | ﻕ | ﻑ | ﻍ |
| ﻩ | ۋ | ۇ | و | ںُ | ﻥ | ﻡ |
| ـْ | ـِ | ـُ | ـَ | ي |
Not: پ، چ، ژ، ڮ، گ، ںُ، ۇ، ۋ sembolleri eklenmişti.
Latin alfabesi
1928 yılında bütün Sovyetler Birliği'nde Latin alfabesine geçiş kampanyası sürecinde bu alfabe ortaokul öğretmeni ve folklorist Abdul-Hamid Şarşembiyeviç Canibyekov (1879-1955) tarafından Nogayca’ya da uyarlandı.
| A a | B в | C c | D d | E e | Ә ә | F F | G g |
| Ƣ ƣ | I i | J j | K k | L l | M m | N n | Ꞑ ꞑ |
| O o | P p | Q q | R r | S s | Ş ş | S̷ s̷ | T t |
| U u | V v | X x | Y y | Z z | Ƶ ƶ | Ь ь |
Notlar:
- Bu alfabeye 1931’de C c, I̡ ı̡, F f, H h, X x, Ƶ ƶ;
- 1933’te – S̷ s̷;
- 1936’da Ç ç, Ә ә, H h, I̡ ı̡ harfleri eklendi.
Kiril alfabesi
Nogayca’nın Kiril alfabesiyle yazımına 1938’de geçildi. Nogay alfabesindeki son değişiklikler 1950’de yapıldı.
| А а | Аь аь | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё |
| Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Л л | М м | Н н |
| Нъ нъ | О о | Оь оь | П п | Р р | С с | Т т | У у |
| Уь уь | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ |
| Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Notlar:
- Bu alfabe, Ё ё harfleri dışında, (Rus alfabesindeki) bütün harflerini ve ayrıca Гъ гъ, Къ къ, Нъ нъ digrafları içeriyordu;
- Aynı yıl Оь оь, Уь уь digrafları da eklendi;
- 1944 yılında alfabeden Гъ гъ, Къ къ digrafları da çıkarıldı.
Dış bağlantılar
- Sabir Karger - Seni Kalay Unutayım (Nogay Türkçesi Alt Yazılı Şarkı) 25 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kaynakça
- ^ "When cognates proved not to be valid, Altaic was abandoned, and the received view now is that Turkic, Mongolian, and Tungusic are unrelated." Johanna Nichols, Linguistic Diversity in Space and Time (1992, Chicago), pg. 4.
- ^ KavkazWeb - forum: Джанибеков Абдул–Хамид Шаршембиевич (A.-H. Ş. Canibyekov) 20 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. (Rusça)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Nogayca veya Nogay Turkcesi Nogay tili Nogaysa Nogay tili Nogaysa Turk lehcelerinin Kipcak obegine bagli Nogaylar tarafindan konusulan lehce Agirlikli olarak Rusya nin guney kesiminde konusulur Gunumuzde Kiril alfabesiyle yazilmaktadir NogaycaNogay tili Nogaysa Nogay tili NogaysaAna dili olanlarRusyaKonusan sayisi87 000 2010 Dil ailesiTurki dillerSaz TurkcesiKipcak grubuKipcak NogayNogaycaResmi durumuResmi dilRusya Dagistan Karacay CerkesyaDil kodlariISO 639 2nogISO 639 3nogNogayca nin Kafkas dilleri arasinda dagilimi acik mavi Nogaycanin diyalektlerinden Kara Nogayca Dagistan da Ak Nogayca Kuban Irmagi boylarinda o yoredeki Karacay Cerkesya ve Mineralnye Vody bolgesinde asil Nogayca ise Stavropol Kray da konusulur Ak Nogay ve Asil Nogay diyalektleri birbirine cok yakindir Ak Nogayca ise daha cok farklilik gosterir TarihNogaylar Altin Orda Hanligi halkinin torunlaridir ve adlari Cengiz Han in torunu Nogay Han dan gelir Nogay Han in onderliginde gocen halklar Tuna Irmagi na degin ilerlemis ve bugunku Ukrayna nin Karadeniz kiyilarina yerlesmislerdir Adini yine Nogay Han dan alan Nogayca onceleri Arap alfabesiyle yaziliyordu 1928 yilinda Latin alfabesine gecildi ve bu alfabenin ortografik sistemini akadamisyen A Canibekov Canibek olusturdu Sonra bu sistem butun Turk dillerine uyarlandi 1938 yilinda Nogayca Kiril alfabesiyle yazilmaya basladi Ancak ortografik sistemi Latin alfabesinden alindi 19 yuzyilda Nogaylar Ukrayna dan cikarilinca bu lehceyi konusuldugu bolgeler birbirinden kopuk hale geldi Nogayca nufusun bir kismi Turkiye ve Romanya ya goc etti Bir bolumu Carlik Rusya sinda kalarak Dagistan Cecenya ve Stavropol Kray a yerlesti Turkiye ye yerlesen Nogaylar kisa surede asimile olmadilar ve Nogayca buyuk kucuk herkesin konusabildigi bir Turk Lehcesi haline geldi Sovyetler Birligi nde de okullarda Rusca ogretim yapilmasi nedeniyle Nogayca buyuk olcude geriledi Son tahminlere gore Nogayca konusan nufus 80 000 dolayindadir 1973 yilinda iki kucuk Nogayca gazete yayimlandi Bunlardan biri Karacay Cerkesya da digeri Dagistan da basiliyordu Ancak dagitim olanaklarinin zorlugu yuzunden bu gazeteler Nogay koylerine ulastirilamiyordu Nogayca gunumuzde Dagistan da ndeki okullarda 1 10 siniflarda okutulmaktadir Karacay Cerkesya da ise Pedagoji Enstitusu nde Nogayca bolum bulunmaktadir AlfabeArap Fars alfabesi Nogayca 1928 den once Arap Fars alfabesiyle yaziliyordu Bu alfabe Nogay seslerini tamamen karsiliyordu Bu alfabenin kullanimi cok uzun zaman surmedi چ ج ث ت پ ب اژ ﺯ ﺭ ﺫ ﺩ ﺥ حﻉ ﻅ ﻁ ﺽ ﺹ ﺵ ﺱﻝ گ ڮ ک ﻕ ﻑ ﻍﻩ ۋ ۇ و ں ﻥ ﻡـ ـ ـ ـ ي Not پ چ ژ ڮ گ ں ۇ ۋ sembolleri eklenmisti Latin alfabesi 1928 yilinda butun Sovyetler Birligi nde Latin alfabesine gecis kampanyasi surecinde bu alfabe ortaokul ogretmeni ve folklorist Abdul Hamid Sarsembiyevic Canibyekov 1879 1955 tarafindan Nogayca ya da uyarlandi A a B v C c D d E e Ә ә F F G gƢ ƣ I i J j K k L l M m N n Ꞑ ꞑO o P p Q q R r S s S s S s T tU u V v X x Y y Z z Ƶ ƶ Notlar Bu alfabeye 1931 de C c I i F f H h X x Ƶ ƶ 1933 te S s 1936 da C c Ә ә H h I i harfleri eklendi Kiril alfabesi Nogayca nin Kiril alfabesiyle yazimina 1938 de gecildi Nogay alfabesindeki son degisiklikler 1950 de yapildi A a A a B b V v G g D d E e Yo yoZh zh Z z I i J j K k L l M m N nN n O o O o P p R r S s T t U uU u F f H h C c Ch ch Sh sh Sh sh Y y E e Yu yu Ya ya Notlar Bu alfabe Yo yo harfleri disinda Rus alfabesindeki butun harflerini ve ayrica G g K k N n digraflari iceriyordu Ayni yil O o U u digraflari da eklendi 1944 yilinda alfabeden G g K k digraflari da cikarildi Dis baglantilarSabir Karger Seni Kalay Unutayim Nogay Turkcesi Alt Yazili Sarki 25 Mayis 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde KaynakcaWikimedia IncubatorWikimedia Incubator de Nogayca Vikipedi deneme projesi bulunmaktadir When cognates proved not to be valid Altaic was abandoned and the received view now is that Turkic Mongolian and Tungusic are unrelated Johanna Nichols Linguistic Diversity in Space and Time 1992 Chicago pg 4 KavkazWeb forum Dzhanibekov Abdul Hamid Sharshembievich A H S Canibyekov 20 Subat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Rusca