Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tepedelenli Ali Paşa (Arnavutça: Ali Pashë Tepelena, Osmanlıca: تپهدلنلي علي پاشا; 1744 – 24 Ocak 1822), Osmanlı Devletine isyan etmiş olan Yanya valisi. Yanya Aslanı olarak anılırdı.
| Tepedelenli Ali Paşa Ali Pashë Tepelena | |
|---|---|
 | |
| Ali Paşa Butrint Gölü'nde, Louis Dupré tarafından resmedildi. | |
| Yanya Paşası | |
| Görev süresi 1788-1822 | |
| Hükümdar | I. Abdülhamid III. Selim IV. Mustafa II. Mahmud |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1740 Tepedelen, Delvina Sancağı, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 24 Ocak 1822 (81-82 yaşlarında) Yanya, Yanya Paşalığı, Osmanlı İmparatorluğu |
| Vatandaşlığı |  Osmanlı İmparatorluğu |
| Evlilik(ler) | Emine (e. ?) Kyra Vassiliki (e. 1808) |
| Çocuk(lar) | Muhtar · Veli · Selim |
| İmzası |  |
| Takma adı | Yanya Aslanı |
Kökeni
Kökeni gibi doğum tarihi de tartışmalı olup Yanya’nın kuzeybatısında yer alan Tepedelen’de muhtemelen 1740 veya 1744’te dünyaya geldi. Döneminde yazılmış bazı kaynaklarda tarihin 1750-1751 olarak gösterilmesi dikkat çekicidir. Atalarının XVII. yüzyılda Kütahya’dan göç etmiş Nazif isminde bir Mevlevî dervişine dayandığına veya Yıldırım Bayezid zamanındaki Arnavutluk seferine katılıp orada yerleşen Anadolu kökenli Türk fâtihlerinden geldiğine dair bilgilerin doğruluğunu araştırmak mümkün olmamakla beraber tevcih edilen üç tuğlu paşalık beratında kendisinden Anadolulu Ali diye bahsedilmektedir.
Yaşamı
Tepedelenli Ali Paşa 1744 yılında bugünkü Arnavutluk'un Tepelen (Arnavutça: Tepelena) kasabasında doğdu. Zengin ve nüfuzlu bir ailenin çocuğu olmasına rağmen 1758 yılında babasının öldürülmesinden sonra ailesi nüfuzunu büyük ölçüde kaybetmişti. 1768 yılında zengin bir paşanın kızıyla evlendi ve Osmanlı Devleti hizmetinde hızla yükselmeye başladı. 1788 yılında Yanya valiliğine getirildi.
Gücünün artması
Bu dönemde bölgedeki Rumlar Filiki Eterya Derneği gibi dernekler kurarak Osmanlı Devleti'den bağımsızlıklarını kazanmak üzere çalışmalara başlamışlardı. Tepedelenli Ali Paşa bu bağımsızlık hareketlerini bastırmak için sert önlemler aldı. Fakat Osmanlı Devleti'nin o dönemdeki zayıflığından yararlanarak Arnavutluk ile Yunanistan arasındaki Epir bölgesinde nüfuz bölgesini genişletti. Osmanlı Devleti'nden yarı-bağımsız bir şekilde davranmaya başladı. Değişik Avrupa ülkeleriyle çıkarlarına göre doğrudan ilişkiler kurdu. 1809 yılında İngiliz yazar/şair Lord Byron Tepedelenli Ali Paşa'yı ziyaret etmiş ve bu ziyareti yazılarına konu almıştır. Ayrıca Fransız yazar Alexandre Dumas Monte Cristo Kontu romanında Tepedelenli Ali Paşa'nın kızını konu almıştır. Osmanlı Devleti Tepedelenli Ali Paşa'nın gitgide artan gücünden rahatsız olmakla birlikte başka sorunlarla uğraşmaktan dolayı uzun süre fazla bir şey yapamadı.
Osmanlı Devletine isyanı
Tepedelenli Ali Paşa'nın oğullarıyla birlikte bağımsız bir devlet kurma aşamasına gelmesi üzerine II. Mahmut mühürdarı Mehmet Sait Halet Efendi'nin de etkisiyle Tepedelenli Ali Paşa'yı görevden aldı. Fener Rum Patrikhanesi'nin de II. Mahmut'un bu kararı üzerinde etkili olduğu söylenir. Tepedelenli Ali Paşa bu kararı dinlemedi ve bir isyan başlattı. Bu isyanı bastırmak üzere II. Mahmut sadrazam Hurşit Ahmet Paşa'yı Tepedelenli Ali Paşa'nın üzerine gönderdi. Bulunduğu yerden ayrılmama yasaklarını çiğnedi ve Osmanlı Devleti'ne gard aldı. Hurşit Ahmet Paşa, Tepedelenli Ali Paşa'nın işgal ettiği yerleri geri alarak Tepedelenli Ali Paşa'nın oğullarıyla birlikte ordusunu yendi. Canına dokunulmaması şartıyla 24 Ocak 1822'de teslim olsa da, ileride tekrar isyan çıkarma riskine karşı olarak bu karar bozuldu ve idam edilmesi kararına varıldı. Bu haberi alınca silahına davrandığı için, kurşunla vurularak öldürüldü. Tepedelenli Ali Paşanın vücudu Yanya'daki Fethiye Camii avlusunda bulunan karısı Ümmügülsüm Hatun'un üzerine defnedildi, kesilen başı ise İstanbul'a gönderildi.
Tepedelenli isyanının sonuçları
Bu isyan böylece bastırılmış olmasına rağmen ortaya çıkan kargaşa bağımsızlık isteyen Rumların işine yaradı. Gitgide örgütlerini güçlendirdiler ve taleplerini arttırdılar. Sonunda 1829 yılında Yunanistan, Rusya'yla yapılan Edirne Antlaşması'yla bağımsızlığını kazandı.
Kaynakça
- Özel
- ^ . Encyclopedia Britannica (İngilizce). 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021.
- ^ Beauchamp, George R (Mart 2002). "Discussion by George R. Beauchamp MD". Ophthalmology. 109 (3): 612-613. doi:10.1016/s0161-6420(01)00970-8. ISSN 0161-6420.
- ^ Mansel, Arif Müfid (31 Aralık 1963). "Die Ruinen von Side". doi:10.1515/9783111508597.
- ^ "Abdürreşid İbrahim Efendi". Encyclopaedia of Islam, THREE. Erişim tarihi: 10 Ekim 2023.
- ^ "TEPEDELENLİ ALİ PAŞA". TDV İslâm Ansiklopedisi. 31 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ekim 2023.
- ^ . Encyclopaedia of Islam, THREE. 13 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2023.
- ^ Öztuna, Yılmaz (1966). Türkiye tarihi: baslangicindan zamanimiza kadar. Hayat Kitaplari.
- ^ "TEPEDELENLİ ALİ PAŞA". TDV İslâm Ansiklopedisi. 31 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Aralık 2023.
- Genel
- Tepedelenli Ali Paşa'nın Oğulları17 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Dış bağlantılar
- Yanya'da adına yapılmış bir müze bulunmaktadır 14 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce) 12 Ocak 2021 tarihinde erişilmiştir
- Tepedelenli Ali Paşa hakkında bir makale 26 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- TDV İslam Ansiklopedisi'nde Ali Paşa 31 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tepedelenli Ali Pasa Arnavutca Ali Pashe Tepelena Osmanlica تپه دلنلي علي پاشا 1744 24 Ocak 1822 Osmanli Devletine isyan etmis olan Yanya valisi Yanya Aslani olarak anilirdi Tepedelenli Ali Pasa Ali Pashe TepelenaAli Pasa Butrint Golu nde Louis Dupre tarafindan resmedildi Yanya PasasiGorev suresi 1788 1822Hukumdar I Abdulhamid III Selim IV Mustafa II MahmudKisisel bilgilerDogum 1740 Tepedelen Delvina Sancagi Osmanli ImparatorluguOlum 24 Ocak 1822 81 82 yaslarinda Yanya Yanya Pasaligi Osmanli ImparatorluguVatandasligi Osmanli ImparatorluguEvlilik ler Emine e Kyra Vassiliki e 1808 Cocuk lar Muhtar Veli SelimImzasiTakma adi Yanya AslaniSpyridon Ventouras tarafindan yapilan portresiKokeniKokeni gibi dogum tarihi de tartismali olup Yanya nin kuzeybatisinda yer alan Tepedelen de muhtemelen 1740 veya 1744 te dunyaya geldi Doneminde yazilmis bazi kaynaklarda tarihin 1750 1751 olarak gosterilmesi dikkat cekicidir Atalarinin XVII yuzyilda Kutahya dan goc etmis Nazif isminde bir Mevlevi dervisine dayandigina veya Yildirim Bayezid zamanindaki Arnavutluk seferine katilip orada yerlesen Anadolu kokenli Turk fatihlerinden geldigine dair bilgilerin dogrulugunu arastirmak mumkun olmamakla beraber tevcih edilen uc tuglu pasalik beratinda kendisinden Anadolulu Ali diye bahsedilmektedir YasamiTepedelenli Ali Pasa 1744 yilinda bugunku Arnavutluk un Tepelen Arnavutca Tepelena kasabasinda dogdu Zengin ve nufuzlu bir ailenin cocugu olmasina ragmen 1758 yilinda babasinin oldurulmesinden sonra ailesi nufuzunu buyuk olcude kaybetmisti 1768 yilinda zengin bir pasanin kiziyla evlendi ve Osmanli Devleti hizmetinde hizla yukselmeye basladi 1788 yilinda Yanya valiligine getirildi Gucunun artmasi Bu donemde bolgedeki Rumlar Filiki Eterya Dernegi gibi dernekler kurarak Osmanli Devleti den bagimsizliklarini kazanmak uzere calismalara baslamislardi Tepedelenli Ali Pasa bu bagimsizlik hareketlerini bastirmak icin sert onlemler aldi Fakat Osmanli Devleti nin o donemdeki zayifligindan yararlanarak Arnavutluk ile Yunanistan arasindaki Epir bolgesinde nufuz bolgesini genisletti Osmanli Devleti nden yari bagimsiz bir sekilde davranmaya basladi Degisik Avrupa ulkeleriyle cikarlarina gore dogrudan iliskiler kurdu 1809 yilinda Ingiliz yazar sair Lord Byron Tepedelenli Ali Pasa yi ziyaret etmis ve bu ziyareti yazilarina konu almistir Ayrica Fransiz yazar Alexandre Dumas Monte Cristo Kontu romaninda Tepedelenli Ali Pasa nin kizini konu almistir Osmanli Devleti Tepedelenli Ali Pasa nin gitgide artan gucunden rahatsiz olmakla birlikte baska sorunlarla ugrasmaktan dolayi uzun sure fazla bir sey yapamadi Osmanli Devletine isyani Ali Pasa nin Mezari Tepedelenli Ali Pasa nin ogullariyla birlikte bagimsiz bir devlet kurma asamasina gelmesi uzerine II Mahmut muhurdari Mehmet Sait Halet Efendi nin de etkisiyle Tepedelenli Ali Pasa yi gorevden aldi Fener Rum Patrikhanesi nin de II Mahmut un bu karari uzerinde etkili oldugu soylenir Tepedelenli Ali Pasa bu karari dinlemedi ve bir isyan baslatti Bu isyani bastirmak uzere II Mahmut sadrazam Hursit Ahmet Pasa yi Tepedelenli Ali Pasa nin uzerine gonderdi Bulundugu yerden ayrilmama yasaklarini cignedi ve Osmanli Devleti ne gard aldi Hursit Ahmet Pasa Tepedelenli Ali Pasa nin isgal ettigi yerleri geri alarak Tepedelenli Ali Pasa nin ogullariyla birlikte ordusunu yendi Canina dokunulmamasi sartiyla 24 Ocak 1822 de teslim olsa da ileride tekrar isyan cikarma riskine karsi olarak bu karar bozuldu ve idam edilmesi kararina varildi Bu haberi alinca silahina davrandigi icin kursunla vurularak olduruldu Tepedelenli Ali Pasanin vucudu Yanya daki Fethiye Camii avlusunda bulunan karisi Ummugulsum Hatun un uzerine defnedildi kesilen basi ise Istanbul a gonderildi Tepedelenli isyaninin sonuclariBu isyan boylece bastirilmis olmasina ragmen ortaya cikan kargasa bagimsizlik isteyen Rumlarin isine yaradi Gitgide orgutlerini guclendirdiler ve taleplerini arttirdilar Sonunda 1829 yilinda Yunanistan Rusya yla yapilan Edirne Antlasmasi yla bagimsizligini kazandi KaynakcaOzel Encyclopedia Britannica Ingilizce 5 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Agustos 2021 Beauchamp George R Mart 2002 Discussion by George R Beauchamp MD Ophthalmology 109 3 612 613 doi 10 1016 s0161 6420 01 00970 8 ISSN 0161 6420 Mansel Arif Mufid 31 Aralik 1963 Die Ruinen von Side doi 10 1515 9783111508597 Abdurresid Ibrahim Efendi Encyclopaedia of Islam THREE Erisim tarihi 10 Ekim 2023 TEPEDELENLI ALI PASA TDV Islam Ansiklopedisi 31 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Ekim 2023 Encyclopaedia of Islam THREE 13 Ocak 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Ekim 2023 Oztuna Yilmaz 1966 Turkiye tarihi baslangicindan zamanimiza kadar Hayat Kitaplari TEPEDELENLI ALI PASA TDV Islam Ansiklopedisi 31 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Aralik 2023 GenelTepedelenli Ali Pasa nin Ogullari17 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dis baglantilarYanya da adina yapilmis bir muze bulunmaktadir 14 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce 12 Ocak 2021 tarihinde erisilmistir Tepedelenli Ali Pasa hakkinda bir makale 26 Agustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde TDV Islam Ansiklopedisi nde Ali Pasa 31 Agustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde