Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çhaleti (Gürcüce: ჩხალეთი; translit.: “çh’aleti”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden birdir. Bugün Artvin’in Murgul ilçesinde yer alır. Adı 1925’te Bakırköy olarak değiştirilmiştir. Bakırköy daha sonra bir mahalleye dönüştürülerek Başköy’e bağlanmıştır.
Köyün adı
Çhaleti, köyün bilinen en eski adıdır. Bu yer adının Borçka ilçesi sınırlarındaki Çhala (ჩხალა) adıyla benzerliği dikkat çekicidir. Fakat belli başlı kaynaklarda Çhaleti adının anlamına ilişkin bilgi yoktur. Köyün adı Türkçeye Çhalet olarak girmiştir. Ne var ki Muvahhid Zeki, 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında köyün eski adını Çhalet (چخالت) yerine sehven Hçalet (خچالت) olarak yazmıştır.93 Harbi’nde (1877-1878) Tao-Klarceti bölgesini ele geçirmiş olan Ruslar 1886 yılındaki nüfus sayımında bu yer adını Gürcücesine uygun biçimde Çhalet (Чхалет) olarak kaydetmişlerdir. Bu nüfus sayımından yaklaşık altı yıl sonra bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze de köyün adını Çhaleti (ჩხალეთი) olarak yazmıştır.
Coğrafi konumu
Çhaleti köyü, Murgul kasabasının kuzeybatısında, Çhaleti vadisinde yer alıyordu. Adının Bakırköy olarak değiştirilmiş olması büyük bir olasılıkla burada bakır madeninin varlığıyla ilişkilidir. Nitekim Zakaria Çiçinadze, Çhaleti’nin de bulunduğu Murgul bölgesinin maden yataklarıyla açısından zengin olduğunu yazmıştır. Çiçinadze’nin verdiği bilgiye göre, bu vadiden antik çağ kaynaklarında da söz edilmektedir. Bu çağda Gürcüler ve Yunanlar buradaki madenleri (demir, bakır, pirinç) birlikte işliyorlardı. Murgul vadisi Osmanlı döneminde de doğal kaynaklar ve tarımsal ürünler açısında Klarceti bölgesinin en zengin ve verimli yerlerden biriydi. Bu bölgede zeytin, portakal ve taflan yetişiyor, bağcılık yapılıyordu.
Rus idaresi sırasında Çhaleti sadece bu köyün değil geniş bir bölgenin de adıydı. Çhaleti nahiyesi adını taşıyan bu bölge nahiye merkezi Çahleti’yle birlikte 13 köyü kapsıyordu.
Demografi
Tao-Klarceti bölgesinde kadın ve erkelerin birlikte ilk nüfus sayımı Rus idaresi sırasında, 1886 yılında yapılmıştır. Bu tarihte Çhaleti köyünde 34 hanede 255 kişi yaşıyordu ve bu nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir. Çhaleti nahiyesinin nüfusu ise 1.397 kişiden oluşuyordu. Nahiyenin nüfusunun tamamı da Gürcü olarak kaydedilmiştir. Çhaleti köyünde hane başına ortalama 7,5 kişinin düşmesi ailelerin kalabalık olduğunu göstermektedir. Bu durum o tarihe 93 Harbi’ne bağlı önemli bir göçün gerçekleşmemiş olmasıyla ilişkili olabilir. Nitekim köyün nüfusu 1907 yılında 167 kişiye gerilemiştir. Bu durum 1886 yılından sonra nüfusun yaklaşık yüzde 35’nin göç etmiş olduğunu göstermektedir.
Çhaleti’nin yeniden Türkiye sınırları içinde kalmasından sonra ilk nüfus tespiti olan 1922 tarihli nüfus cetveline göre köyde 11 hanede 48 Müslüman Gürcü yaşıyordu. Dört yıl sonra 1926 tarihli nüfus sayımına göre köyün nüfusu artmış ve 71 kişiye ulaşmıştır. Bu tarihte Çhaleti’de 19 hanede yaşayan bu nüfusun 38’i erkek, 33’ü kadındı. Bütün bu tespitlerin sonucunda, 1886 yılındaki 255 kişi sabit veri alındığında Çhaleti’nin nüfusunun yaklaşık yüzde 72’sini büyük bir olasılıkla göçler sonucunda kaybetmiş olduğu söylenebilir. Köy bu nüfus azalmasından dolayı Başköy’ün mahallesine dönüştürülmüştür.
Son tespite göre Çhaleti’nin de mahallesi olduğu Başköy’ün nüfusu 377 kişidir. Bu nüfusun 168’i erkek, 169’u kadınlardan oluşmaktadır.
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 1926 | 71 |
| 1922 | 48 |
| 1907 | 167 |
| 1886 | 255 |
Tarihçe
Klarceti bölgesinin Lazeti sınırındaki yerleşim yerlerinden biri olan Çhaleti’nin kuruluşuna dair bilgi yoktur. Köyün tarihine ışık tutacak tarihsel yapı ve kalıntı da tespit edilmemiştir. Bununla birlikte Çhaleti’nin erken ve geç Orta Çağlarda Gürcü krallıkları ve prenslikleri sınırları içinde yer aldığı bilinmektedir. Bir Gürcü yerleşimi olan Çhaleti’yi 16. yüzyılın sonlarında Osmanlılar ele geçirmiştir. Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Murgul vadisindeki Gürcü köylülerin anlatılarına dayanarak, buradaki köylerde yaşayan Gürcülerin Osmanlı yönetimine ve din değiştirmeye karşı direndiğini, daha sonra vadiye gelen Laz hocaların halkı Müslüman olmaya ikna ettiğini yazmıştır. Osmanlılar Murgul vadisine halkın direnişinden dolayı Lazeti sınırından girememiş, Murgul Çayı’nın Çoruh Nehri’ne döküldüğü kısımdan, Nigali’den girip bölgeyi ele geçirmişlerdir.
Çhaleti, yaklaşık üç yüzyıl Osmanlı idaresinde kaldıktan sonra 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusların eline geçti. Bu savaştan sekiz yıl sonra 1886 tarihinde yapılan nüfus sayımına göre Çhaleti sadece bir köy değil aynı zamanda çok sayıda köyü kapsayan bir nahiyeydi. Çhaleti Cangureti ve Lomiketi mahallelerinden oluşuyordu. Çhaleti nahiyesi, Batum oblastı içinde yer alan Artvin Okrugu'nun Artvin kazasına (uçastok) bağlıydı. Çhaleti nahiyesi, Çhaleti köyü dışında, Baga, Başköy, Goglieti, Gurbini, Çilauri, , Kameleti, Kvamçireti, , , Poroseti ve Ereguna köylerini kapsıyordu. Çhaleti 1910 yılında da aynı idari konuma sahipti.
Çhaleti, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini ele geçirdi, ama Batum'da tutunamadı. Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Çhaleti’nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı.
Çhaleti 1922 tarihli nüfus cetveline göre Borçka kazasına bağlı Murgul nahiyesinde yer alıyordu. Çhaleti’nin adı 1925’te Bakırköy olarak değiştirildi. Daha sonra Borçka kaza olmaktan çıkarılıp nahiyeye dönüştürülünce, Çhaleti’nin içinde yer aldığı Murgul nahiyesi doğrudan Artvin kazasına bağlandı. 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında da Çhaleti Bakırköy adıyla Murgul nahiyesi içinde yer alıyordu. Dahiliye Vekaleti’nin 1933’te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün adı geçmemektedir. Çhaleti köyünün bu tarihten önce Başköy’ün mahallesine dönüştürüldüğü anlaşılmaktadır.
1990’larda Gürcü köyleri üzerine alan çalışması yapan Gürcü araştırmacı Şuşana Putkaradze, eskiden ayrı köyler olan Çhaleti ile Goglieti, Lomiketi ve Poroseti Başköy’ün mahalleleri olarak vermiştir.
Kaynakça
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927, s. 120.
- ^ a b c d . 25 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2020.
- ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 207.
- ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 210-211.
- ^ a b Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 25, 51, .
- ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 94, .
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 144, .
- ^ ""Artvin Murgul Başköy Köyü Nüfusu" Erişim tarihi: 2 Nisan 2020". 21 Ocak 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Nisan 2020.
- ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 202-203.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 79.
- ^ Şuşana Putkaradze, Çveneburilerin Gürcücesi, Batum, 1993, s. 296.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Chaleti Gurcuce ჩხალეთი translit ch aleti tarihsel Klarceti bolgesindeki yerlesim yerlerinden birdir Bugun Artvin in Murgul ilcesinde yer alir Adi 1925 te Bakirkoy olarak degistirilmistir Bakirkoy daha sonra bir mahalleye donusturulerek Baskoy e baglanmistir Koyun adiChaleti koyun bilinen en eski adidir Bu yer adinin Borcka ilcesi sinirlarindaki Chala ჩხალა adiyla benzerligi dikkat cekicidir Fakat belli basli kaynaklarda Chaleti adinin anlamina iliskin bilgi yoktur Koyun adi Turkceye Chalet olarak girmistir Ne var ki Muvahhid Zeki 1927 de yayimlanan Artvin Vilayeti Hakkinda Malumati Umumiye adli Osmanlica kitabinda koyun eski adini Chalet چخالت yerine sehven Hcalet خچالت olarak yazmistir 93 Harbi nde 1877 1878 Tao Klarceti bolgesini ele gecirmis olan Ruslar 1886 yilindaki nufus sayiminda bu yer adini Gurcucesine uygun bicimde Chalet Chhalet olarak kaydetmislerdir Bu nufus sayimindan yaklasik alti yil sonra bolgeyi gezen Gurcu tarihci Zakaria Cicinadze de koyun adini Chaleti ჩხალეთი olarak yazmistir Cografi konumuChaleti koyu Murgul kasabasinin kuzeybatisinda Chaleti vadisinde yer aliyordu Adinin Bakirkoy olarak degistirilmis olmasi buyuk bir olasilikla burada bakir madeninin varligiyla iliskilidir Nitekim Zakaria Cicinadze Chaleti nin de bulundugu Murgul bolgesinin maden yataklariyla acisindan zengin oldugunu yazmistir Cicinadze nin verdigi bilgiye gore bu vadiden antik cag kaynaklarinda da soz edilmektedir Bu cagda Gurculer ve Yunanlar buradaki madenleri demir bakir pirinc birlikte isliyorlardi Murgul vadisi Osmanli doneminde de dogal kaynaklar ve tarimsal urunler acisinda Klarceti bolgesinin en zengin ve verimli yerlerden biriydi Bu bolgede zeytin portakal ve taflan yetisiyor bagcilik yapiliyordu Rus idaresi sirasinda Chaleti sadece bu koyun degil genis bir bolgenin de adiydi Chaleti nahiyesi adini tasiyan bu bolge nahiye merkezi Cahleti yle birlikte 13 koyu kapsiyordu DemografiTao Klarceti bolgesinde kadin ve erkelerin birlikte ilk nufus sayimi Rus idaresi sirasinda 1886 yilinda yapilmistir Bu tarihte Chaleti koyunde 34 hanede 255 kisi yasiyordu ve bu nufusun tamami Gurcu olarak kaydedilmistir Chaleti nahiyesinin nufusu ise 1 397 kisiden olusuyordu Nahiyenin nufusunun tamami da Gurcu olarak kaydedilmistir Chaleti koyunde hane basina ortalama 7 5 kisinin dusmesi ailelerin kalabalik oldugunu gostermektedir Bu durum o tarihe 93 Harbi ne bagli onemli bir gocun gerceklesmemis olmasiyla iliskili olabilir Nitekim koyun nufusu 1907 yilinda 167 kisiye gerilemistir Bu durum 1886 yilindan sonra nufusun yaklasik yuzde 35 nin goc etmis oldugunu gostermektedir Chaleti nin yeniden Turkiye sinirlari icinde kalmasindan sonra ilk nufus tespiti olan 1922 tarihli nufus cetveline gore koyde 11 hanede 48 Musluman Gurcu yasiyordu Dort yil sonra 1926 tarihli nufus sayimina gore koyun nufusu artmis ve 71 kisiye ulasmistir Bu tarihte Chaleti de 19 hanede yasayan bu nufusun 38 i erkek 33 u kadindi Butun bu tespitlerin sonucunda 1886 yilindaki 255 kisi sabit veri alindiginda Chaleti nin nufusunun yaklasik yuzde 72 sini buyuk bir olasilikla gocler sonucunda kaybetmis oldugu soylenebilir Koy bu nufus azalmasindan dolayi Baskoy un mahallesine donusturulmustur Son tespite gore Chaleti nin de mahallesi oldugu Baskoy un nufusu 377 kisidir Bu nufusun 168 i erkek 169 u kadinlardan olusmaktadir Yillara gore koy nufus verileri1926 711922 481907 1671886 255TarihceKlarceti bolgesinin Lazeti sinirindaki yerlesim yerlerinden biri olan Chaleti nin kurulusuna dair bilgi yoktur Koyun tarihine isik tutacak tarihsel yapi ve kalinti da tespit edilmemistir Bununla birlikte Chaleti nin erken ve gec Orta Caglarda Gurcu kralliklari ve prenslikleri sinirlari icinde yer aldigi bilinmektedir Bir Gurcu yerlesimi olan Chaleti yi 16 yuzyilin sonlarinda Osmanlilar ele gecirmistir Gurcu tarihci Zakaria Cicinadze Murgul vadisindeki Gurcu koylulerin anlatilarina dayanarak buradaki koylerde yasayan Gurculerin Osmanli yonetimine ve din degistirmeye karsi direndigini daha sonra vadiye gelen Laz hocalarin halki Musluman olmaya ikna ettigini yazmistir Osmanlilar Murgul vadisine halkin direnisinden dolayi Lazeti sinirindan girememis Murgul Cayi nin Coruh Nehri ne dokuldugu kisimdan Nigali den girip bolgeyi ele gecirmislerdir Chaleti yaklasik uc yuzyil Osmanli idaresinde kaldiktan sonra 1877 1878 Osmanli Rus Savasi nda Ruslarin eline gecti Bu savastan sekiz yil sonra 1886 tarihinde yapilan nufus sayimina gore Chaleti sadece bir koy degil ayni zamanda cok sayida koyu kapsayan bir nahiyeydi Chaleti Cangureti ve Lomiketi mahallelerinden olusuyordu Chaleti nahiyesi Batum oblasti icinde yer alan Artvin Okrugu nun Artvin kazasina ucastok bagliydi Chaleti nahiyesi Chaleti koyu disinda Baga Baskoy Goglieti Gurbini Cilauri Kameleti Kvamcireti Poroseti ve Ereguna koylerini kapsiyordu Chaleti 1910 yilinda da ayni idari konuma sahipti Chaleti I Dunya Savasi nin sonlarina dogru Rus ordusunun bolgeden cekilmesinin ardindan 1918 1921 arasinda bagimsiz olan Gurcistan sinirlari icinde yer aldi 1921 de Kizil Ordu nun Gurcistan i isgali sirasinda Turk birlikleri Ardahan Artvin ve Batum bolgelerini ele gecirdi ama Batum da tutunamadi Ankara Hukumeti nin 16 Mart 1921 de Sovyet Rusya yla imzaladigi Moskova Antlasmasi yla Chaleti nin de icinde yer aldigi Artvin ve Ardahan Turkiye ye birakildi Chaleti 1922 tarihli nufus cetveline gore Borcka kazasina bagli Murgul nahiyesinde yer aliyordu Chaleti nin adi 1925 te Bakirkoy olarak degistirildi Daha sonra Borcka kaza olmaktan cikarilip nahiyeye donusturulunce Chaleti nin icinde yer aldigi Murgul nahiyesi dogrudan Artvin kazasina baglandi 1928 tarihli Son Teskilat i Mulkiyede Koylerimizin Adlari adli Osmanlica yayinda da Chaleti Bakirkoy adiyla Murgul nahiyesi icinde yer aliyordu Dahiliye Vekaleti nin 1933 te yayimladigi Koylerimiz adli kitapta koyun adi gecmemektedir Chaleti koyunun bu tarihten once Baskoy un mahallesine donusturuldugu anlasilmaktadir 1990 larda Gurcu koyleri uzerine alan calismasi yapan Gurcu arastirmaci Susana Putkaradze eskiden ayri koyler olan Chaleti ile Goglieti Lomiketi ve Poroseti Baskoy un mahalleleri olarak vermistir Kaynakca Muvahhid Zeki Artvin Vilayeti Hakkinda Malumati Umumiye 1927 s 120 a b c d 25 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Nisan 2020 Zakaria Cicinadze Musluman Gurculer ve Gurcistan daki Koyleri Gurcuce 1913 Tiflis s 207 Zakaria Cicinadze Musluman Gurculer ve Gurcistan daki Koyleri Gurcuce 1913 Tiflis s 210 211 a b Roland Topcisvili Inga Gutidze XIX Yuzyil ve XX Yuzyil Baslarindaki Rus Belgelerinde Savseti ve Klarceti Yer Adlari Gurcuce Turkce Ingilizce 2019 Tiflis s 25 51 ISBN 9789941485244 Taner Artvinli Artvin Yer Adlari Sozlugu 2013 s 94 ISBN 9786055708856 Muvahhid Zeki Artvin Vilayeti Hakkinda Malumati Umumiye 2010 Birinci basim 1927 s 144 ISBN 9789944197526 Artvin Murgul Baskoy Koyu Nufusu Erisim tarihi 2 Nisan 2020 21 Ocak 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Nisan 2020 Zakaria Cicinadze Musluman Gurculer ve Gurcistan daki Koyleri Gurcuce 1913 Tiflis s 202 203 Mustafa Kemal Ataturk Nutuk Istanbul 1934 2 cilt s 41 Son Teskilat i Mulkiyede Koylerimizin Adlari Osmanlica Istanbul 1928 s 79 Susana Putkaradze Cveneburilerin Gurcucesi Batum 1993 s 296