Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ahıska (Gürcüce: ახალციხე; okunuşu: “ah’altsih’e”), Gürcistan’ın Samtshe-Cavaheti bölgesinin ve Ahıska Belediyesi’in idari merkezi bir kenttir. Tarihsel bir bölge olan Samtshe’nin de merkeziydi.
| Ahıska / Ahaltsihe ახალციხე | |
|---|---|
 | |
Bayrak Mühür | |
Ahıska / Ahaltsihe Ahaltsihe'nin Gürcistan'daki konumu | |
| Ülke |  Gürcistan |
| Bölge | Samtshe-Cavaheti |
| Rakım | 1,029 m |
| Nüfus (2014) | |
| • Toplam | 17.903 |
| Zaman dilimi | |
Resmî site https://akhaltsikhe.gov.ge/en | |
Etimoloji
Latin harfli Türkçede bugün "Ahıska" olarak yazılan yer adı, “yeni kale” anlamındaki Gürcüce Ahaltsihe’den (ახალციხე) gelir. 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı mufassal defterde Osmanlı idaresi bu yer adını "آخسخه" biçiminde yazmıştır. Söz konusu defterde Gürcüce yer adlarının ya Türkçeye çevrilerek ya da özgün biçimine bağlı kalınarak kaydedildiği görülmektedir. Örneğin Okros-tsihe (ოქროს-ციხე) çevrilerek Altun Kala veya Kala-i Altun (قلعە التون), Mgel-tsihe (მგელ-ციხე) yine Türkçeye çevrilere Kurd Kalası (قورد قلعەسی) şeklinde yazılmışken, sonradan “Şeytan Kalesi” olarak tercüme edilen Kacis-tsihe (ქაჯის-ციხე) Kacsiha / Kacsihe (كاجسخە) biçiminde kaydedilmiştir. Bu sonuncu örnekten hareketle "آخسخه" kelimesinin Ahasiha / Ahasihe biçiminde okunması gerektiği anlaşılmaktadır.
Bu mufassal defteri yayına hazırlayan Gürcü Türkolog Sergi Cikia, Türkçe bazı kelimelerde (geltirmek – getirmek) olduğu gibi “l” foneminin düşürülmüş ve bundan dolayı Osmanlıca Ahalsihe yerine Ahasihe yazılmış olabileceğini belirtmiştir. Daha geç tarihte, Muvahhid Zeki’nin 1927 yılında yayımlanan Osmanlıca kitabında da Ahaltsihe’nin adı Ahasiha / Ahasihe (اخسخە) olarak geçer. Latin harfli Türkçede bu yer adı Ahıska’ya dönüştürülmüştür. Osmanlıca yazılışı da yaygın şekilde Ahısha / Ahisha biçiminde okunmuştur. Oysa, Kacsiha / Kacsihe (كاجسخە) örneği, Gürcüce kale anlamına gelen “tsihe” (ციხე) kelimesinin Osmanlıca yazılışının “siha / sihe” (سخە) diye okunması gerektiğini göstermektedir.
Kırzıoğlu, 482 yılına ait olduğunu ileri sürdüğü ama adını vermediği bir kaynakta bölgenin “Ak-Eska” olarak geçtiğini iddia eder. Buna ek olarak Dede Korkut Kitabının 16. yüzyılda derlenen Dresden nüshasında geçen "Ak Sıka Kalesi" ifadesini "Beyaz Kale (Kalesi)" olarak yorumlayan yazar, bu savı üzerinden kelimeyi Türkçeyle ilişkilendirerek Ahıska'nın çok eski bir Türklük bölgesi olduğunu iddia eder. Fakat Ahıska toponiminin etimolojisi, Gürcüce yeni kale anlamına gelen Ahal-Tsikhe (ახალ-ციხე) birleşik kelimesiyle açıklanır.
Coğrafya
Ahıska kenti, Gürcistan’ın güneybatı kesiminde Ahıska Havzası’nda yer alır. Deniz seviyesinden 1.000 metre yükseklikte, Potshovi Çayı’nın iki yakasına yayılır. Başkent Tiflis’e 214 km uzaklıktadır. Kışları karlı geçen kentte ortalama hava sıcaklığı Ocak ayında -3,8°C, Ağustos ayında 20,5°C'dir. En düşük sıcaklı -32°C ve 39°C olarak gerçekleşmiştir. Kent kaplıcalarıyla da tanınır.
Tarihçe
Şehrin Gürcüce adı Ahaltsihe, “ahali (ახალი: yeni) ve “tsihe” (ციხე: kale) kelimelerinden oluşan bir tamlamadır ve “yeni kale” anlamına gelir. 16. yüzyılın ikinci yarısında Ahıska’yı ele geçiren Osmanlılar, kenti “Rabat-i Kale-i Ahısha” ve çevresindeki bölgeyi de liva olarak Çıldır Eyaleti’ne bağlayıp "Ahısha" olarak adlandırmıştır.
Ahıska, 1953 yılındaki arkeolojik kazılardaki tespitle bir yerleşme olarak Bakır Çağı’nda Potshovi Çayı’nın sağ kıyısında ortaya çıkmıştır. Amirani Tepesi olarak bilinen bu yer daha sonra Lomisa olarak adlandırılmıştır. Daha geç tarihte Rabati Kalesi de bu akarsuyun sağ kayasında inşa edilmiştir. Ahıska, yazılı kaynaklarda ilk kez 12. yüzyılda anılmıştır. Rabati Kalesi, 13-17. yüzyıllarda, Samtshe Prensliği’nin hükümdarları olan Cakeli Hanedanı'nın ikametgâhıydı. Osmanlı Devleti, 1578 yılında Ahıska’yı bu Cakelilerden ele geçirdi. Kale daha sonra birkaç kez el değiştirdi. Osmanlı Devleti 1628 yılında Samtshe Prensliği’nin ortadan kaldırınca Ahıska, “Rabat-i Kale-i Ahısha” adıyla Çıldır Eyaleti’nin de idari merkezi oldu. Bu tarihten önce Çıldır Eyaleti’nin merkezi Çıldır kasabasıydı. Eyaletin merkezi olan kale-kent, 17-18. yüzyıllarda aynı zamanda Osmanlılara satılan kölelerin pazarlama merkeziydi.
Ahıska, 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusların eline geçti. Çarlık Rusyası 1810 yılında da kenti almak istemiş, ama başarılı olmamıştır. Osmanlı yazar ve sözlükçü Şemseddin Sami 19. yüzyılın sonlarında, Ahaltsihe kentini Kâmûsü'l-A'lâm adlı kapsamlı ansiklopedisine Ahalçih / Ahalçike (آخالچیخ yahud آخالچیكە) ve Ahasihe (آخسخە) olmak üzere iki ayrı madde olarak girmiş, bu yer adının "yeni kale" anlamına geldiğini belirtmiş, kentin 15.890 (veya 30.000) kişilik nüfusunun Laz, Gürcü ve Türklerden oluştuğunu yazmıştır.
Ahaltsihe, 1917'de Ekim Devrimi’yle Çarlık yönetimin son bulmasından sonra Ahıska bağımsız Gürcistan’ın bir parçası haline geldi. 1921’de Sovyet Rusya Kızıl Ordu’ya Gürcistan’ı işgal edince, Ahıska de SSCB’nin bir parçası oldu. Kent 1991 yılından itibaren Samtshe-Cavaheti bölgesinin ve Ahıska Belediyesi’nin idari merkezidir.
Ahıska'daki tarihsel yapılardan biri, Rabati Kalesi olarak bilinen Ahıska Kalesi'dir. 9. yüzyıldan kalan ve Lomisa Kalesi adını taşıyan kale, Osmanlılar tarafından yeniden inşa edilmiştir. Yapının ayakta kalan kısımlarının çoğu 17 ve 18. yüzyıldan kalmadır. Bir başka önemli yapı, bu kalenin içinde yer alan Aziz Giorgi Kilise'dir. Ahıska Rabati Kalesi Aziz Giorgi Kilise olarak da bilinen yapı, 9-10. yüzyılda inşa edilmiştir.
Nüfus
| Sayım yılı | Nüfus | Erkek | Kadın |
|---|---|---|---|
| 1864 | 14 722 | -- | -- |
| 1882 | 13 265 | ||
| 1910 | 22 095 | 11 704 | 10 391 |
| 1939 | 12200 | ||
| 1959 | 16900 | ||
| 1970 | 26300 | ||
| 1974 | 19300 | ||
| 1989 | 24 650 | -- | -- |
| 2002 | 18 452 | -- | -- |
| 2014 | 17 903 | 8500 | 9403 |
Galeri
-
![image]()
Ahıska, 1887 yılı -
![image]()
Ahıska. Ahıska Kalesi -
![image]()
Ahıska manzarası, önde Ğreli köyü -
![image]()
Kale, Cakeli sülalesinin ikametgâhı ve cami. -
![image]()
Kale, Cakeli sülalesinin eski ikametgâhı -
![image]()
Kale, Cakeli sarayının sütunları -
![image]()
Potsovi Çayı’nın sağ tarafında Ahıska manzarası -
![image]()
Kraliçe Tamar’ın heykeli. Fotoğraf: Laşa Haçidze -
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
Işıklandırılmış olan kalede surlar -
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
Kaynakça
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. cilt: s. 32". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Mayıs 2021.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. cilt: s. 44". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Mayıs 2021.
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927, s. 41". 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Mayıs 2021.
- ^ "Kitab-i Dedem-Korkut". slub-dresden.de. 24 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Aralık 2023.
- ^ Ergin, Muharrem (1958). Dede Korkut Kitabı, 1. cilt. Türk Tarih Kurumu Basımevi. books.google.com.tr. s. 10. Erişim tarihi: 12 Aralık 2023.
Fakat Başı Açuk Tatyan kalesinden, Ak Sıka kalesinden kâfirin casusları varmış, gidip teküre haber verirler
- ^ ახალციხე. (2021, October 17). Wiktionary. Retrieved 21:11, December 2, 2023 from https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%94&oldid=64261425.
- ^ "Dr. M. Fahrettin Kırzıoğlu, "Ahıska Bölgesi ve Türklük"" (PDF). 2 Ocak 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 4 Mayıs 2021.
- ^ "Dede Korkut Kitabı (Yapıma hazırlayan) Prof. Dr. Muharrem Ergin -". 8 Eylül 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Mayıs 2021.
- ^ Bekadze, Shota (2014). XVI. yüzyılda Çıldır Eyaleti Ahıska Sancağı'nın politik ve sosyo - ekonomik durumu [The political and socio - economic situation of Ahıska Sanjak of Childir province in the XVI century] (Yüksek Lisans). Ankara Üniversitesi. ss. 15-16. 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Aralık 2023.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947), s. 6, III. cilt (1958), s. 42". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ocak 2021.
- ^ Kartlis Tshovreba Yer Adları ve Arkeoloji Sözlüğü (Gürcüce), Tiflis, 2013, s. 77-79 21 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . .
- ^ Tao-Klarceti: Tarih ve Kültür Araştırmaları, (Editöler) Buba Kudava ve Goça Saitidze; Türkçeye çevirenler: Hasan Çelik ve Kevser Ruhi; Tiflis, 2018, s. 177-179, .
- ^ Şemseddin Sami, Kamusü'l-Âlâm, İstanbul, 1889-1998, 6 cilt; 1. cilt, s. 45-46.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ahiska Gurcuce ახალციხე okunusu ah altsih e Gurcistan in Samtshe Cavaheti bolgesinin ve Ahiska Belediyesi in idari merkezi bir kenttir Tarihsel bir bolge olan Samtshe nin de merkeziydi Ahiska Ahaltsihe ახალციხეBayrakMuhurAhiska AhaltsiheAhaltsihe nin Gurcistan daki konumuUlkeGurcistanBolgeSamtshe CavahetiRakim1 029 mNufus 2014 Toplam17 903Zaman dilimiUTC 04 00Resmi site https akhaltsikhe gov ge enEtimolojiLatin harfli Turkcede bugun Ahiska olarak yazilan yer adi yeni kale anlamindaki Gurcuce Ahaltsihe den ახალციხე gelir 1595 tarihli Defter i Mufassal i Vilayet i Gurcistan adli mufassal defterde Osmanli idaresi bu yer adini آخسخه biciminde yazmistir Soz konusu defterde Gurcuce yer adlarinin ya Turkceye cevrilerek ya da ozgun bicimine bagli kalinarak kaydedildigi gorulmektedir Ornegin Okros tsihe ოქროს ციხე cevrilerek Altun Kala veya Kala i Altun قلعە التون Mgel tsihe მგელ ციხე yine Turkceye cevrilere Kurd Kalasi قورد قلعەسی seklinde yazilmisken sonradan Seytan Kalesi olarak tercume edilen Kacis tsihe ქაჯის ციხე Kacsiha Kacsihe كاجسخە biciminde kaydedilmistir Bu sonuncu ornekten hareketle آخسخه kelimesinin Ahasiha Ahasihe biciminde okunmasi gerektigi anlasilmaktadir Bu mufassal defteri yayina hazirlayan Gurcu Turkolog Sergi Cikia Turkce bazi kelimelerde geltirmek getirmek oldugu gibi l foneminin dusurulmus ve bundan dolayi Osmanlica Ahalsihe yerine Ahasihe yazilmis olabilecegini belirtmistir Daha gec tarihte Muvahhid Zeki nin 1927 yilinda yayimlanan Osmanlica kitabinda da Ahaltsihe nin adi Ahasiha Ahasihe اخسخە olarak gecer Latin harfli Turkcede bu yer adi Ahiska ya donusturulmustur Osmanlica yazilisi da yaygin sekilde Ahisha Ahisha biciminde okunmustur Oysa Kacsiha Kacsihe كاجسخە ornegi Gurcuce kale anlamina gelen tsihe ციხე kelimesinin Osmanlica yazilisinin siha sihe سخە diye okunmasi gerektigini gostermektedir Kirzioglu 482 yilina ait oldugunu ileri surdugu ama adini vermedigi bir kaynakta bolgenin Ak Eska olarak gectigini iddia eder Buna ek olarak Dede Korkut Kitabinin 16 yuzyilda derlenen Dresden nushasinda gecen Ak Sika Kalesi ifadesini Beyaz Kale Kalesi olarak yorumlayan yazar bu savi uzerinden kelimeyi Turkceyle iliskilendirerek Ahiska nin cok eski bir Turkluk bolgesi oldugunu iddia eder Fakat Ahiska toponiminin etimolojisi Gurcuce yeni kale anlamina gelen Ahal Tsikhe ახალ ციხე birlesik kelimesiyle aciklanir CografyaAhiska kenti Gurcistan in guneybati kesiminde Ahiska Havzasi nda yer alir Deniz seviyesinden 1 000 metre yukseklikte Potshovi Cayi nin iki yakasina yayilir Baskent Tiflis e 214 km uzakliktadir Kislari karli gecen kentte ortalama hava sicakligi Ocak ayinda 3 8 C Agustos ayinda 20 5 C dir En dusuk sicakli 32 C ve 39 C olarak gerceklesmistir Kent kaplicalariyla da taninir TarihceRabati Kalesi icinde bulunan Aziz Giorgi Kilisesi Sehrin Gurcuce adi Ahaltsihe ahali ახალი yeni ve tsihe ციხე kale kelimelerinden olusan bir tamlamadir ve yeni kale anlamina gelir 16 yuzyilin ikinci yarisinda Ahiska yi ele geciren Osmanlilar kenti Rabat i Kale i Ahisha ve cevresindeki bolgeyi de liva olarak Cildir Eyaleti ne baglayip Ahisha olarak adlandirmistir Ahiska 1953 yilindaki arkeolojik kazilardaki tespitle bir yerlesme olarak Bakir Cagi nda Potshovi Cayi nin sag kiyisinda ortaya cikmistir Amirani Tepesi olarak bilinen bu yer daha sonra Lomisa olarak adlandirilmistir Daha gec tarihte Rabati Kalesi de bu akarsuyun sag kayasinda insa edilmistir Ahiska yazili kaynaklarda ilk kez 12 yuzyilda anilmistir Rabati Kalesi 13 17 yuzyillarda Samtshe Prensligi nin hukumdarlari olan Cakeli Hanedani nin ikametgahiydi Osmanli Devleti 1578 yilinda Ahiska yi bu Cakelilerden ele gecirdi Kale daha sonra birkac kez el degistirdi Osmanli Devleti 1628 yilinda Samtshe Prensligi nin ortadan kaldirinca Ahiska Rabat i Kale i Ahisha adiyla Cildir Eyaleti nin de idari merkezi oldu Bu tarihten once Cildir Eyaleti nin merkezi Cildir kasabasiydi Eyaletin merkezi olan kale kent 17 18 yuzyillarda ayni zamanda Osmanlilara satilan kolelerin pazarlama merkeziydi Ahiska 1828 1829 Osmanli Rus Savasi nda Ruslarin eline gecti Carlik Rusyasi 1810 yilinda da kenti almak istemis ama basarili olmamistir Osmanli yazar ve sozlukcu Semseddin Sami 19 yuzyilin sonlarinda Ahaltsihe kentini Kamusu l A lam adli kapsamli ansiklopedisine Ahalcih Ahalcike آخالچیخ yahud آخالچیكە ve Ahasihe آخسخە olmak uzere iki ayri madde olarak girmis bu yer adinin yeni kale anlamina geldigini belirtmis kentin 15 890 veya 30 000 kisilik nufusunun Laz Gurcu ve Turklerden olustugunu yazmistir Ahaltsihe 1917 de Ekim Devrimi yle Carlik yonetimin son bulmasindan sonra Ahiska bagimsiz Gurcistan in bir parcasi haline geldi 1921 de Sovyet Rusya Kizil Ordu ya Gurcistan i isgal edince Ahiska de SSCB nin bir parcasi oldu Kent 1991 yilindan itibaren Samtshe Cavaheti bolgesinin ve Ahiska Belediyesi nin idari merkezidir Ahiska daki tarihsel yapilardan biri Rabati Kalesi olarak bilinen Ahiska Kalesi dir 9 yuzyildan kalan ve Lomisa Kalesi adini tasiyan kale Osmanlilar tarafindan yeniden insa edilmistir Yapinin ayakta kalan kisimlarinin cogu 17 ve 18 yuzyildan kalmadir Bir baska onemli yapi bu kalenin icinde yer alan Aziz Giorgi Kilise dir Ahiska Rabati Kalesi Aziz Giorgi Kilise olarak da bilinen yapi 9 10 yuzyilda insa edilmistir NufusSayim yili Nufus Erkek Kadin1864 14 722 1882 13 2651910 22 095 11 704 10 3911939 122001959 169001970 263001974 193001989 24 650 2002 18 452 2014 17 903 8500 9403GaleriAhiska 1887 yili Ahiska Ahiska Kalesi Ahiska manzarasi onde Greli koyu Kale Cakeli sulalesinin ikametgahi ve cami Kale Cakeli sulalesinin eski ikametgahi Kale Cakeli sarayinin sutunlari Potsovi Cayi nin sag tarafinda Ahiska manzarasi Kralice Tamar in heykeli Fotograf Lasa Hacidze Isiklandirilmis olan kalede surlarKaynakca Defter i Mufassal i Vilayet i Gurcistan Osmanlica ve Gurcuce Yayimlayan Sergi Cikia Tiflis 1947 1958 3 cilt III cilt s 32 27 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Mayis 2021 Defter i Mufassal i Vilayet i Gurcistan Osmanlica ve Gurcuce Yayimlayan Sergi Cikia Tiflis 1947 1958 3 cilt III cilt s 44 27 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Mayis 2021 Muvahhid Zeki Artvin Vilayeti Hakkinda Malumat i Umumiye Osmanlica 1927 s 41 6 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Mayis 2021 Kitab i Dedem Korkut slub dresden de 24 Mart 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Aralik 2023 Ergin Muharrem 1958 Dede Korkut Kitabi 1 cilt Turk Tarih Kurumu Basimevi books google com tr s 10 Erisim tarihi 12 Aralik 2023 Fakat Basi Acuk Tatyan kalesinden Ak Sika kalesinden kafirin casuslari varmis gidip tekure haber verirler ახალციხე 2021 October 17 Wiktionary Retrieved 21 11 December 2 2023 from https en wiktionary org w index php title E1 83 90 E1 83 AE E1 83 90 E1 83 9A E1 83 AA E1 83 98 E1 83 AE E1 83 94 amp oldid 64261425 Dr M Fahrettin Kirzioglu Ahiska Bolgesi ve Turkluk PDF 2 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 4 Mayis 2021 Dede Korkut Kitabi Yapima hazirlayan Prof Dr Muharrem Ergin 8 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Mayis 2021 Bekadze Shota 2014 XVI yuzyilda Cildir Eyaleti Ahiska Sancagi nin politik ve sosyo ekonomik durumu The political and socio economic situation of Ahiska Sanjak of Childir province in the XVI century Yuksek Lisans Ankara Universitesi ss 15 16 29 Kasim 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Aralik 2023 Defter i Mufassal i Vilayet i Gurcistan Osmanlica ve Gurcuce Yayimlayan Sergi Cikia Tiflis 1941 1958 3 cilt I cilt 1947 s 6 III cilt 1958 s 42 22 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ocak 2021 Kartlis Tshovreba Yer Adlari ve Arkeoloji Sozlugu Gurcuce Tiflis 2013 s 77 79 21 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 9789941158964 Tao Klarceti Tarih ve Kultur Arastirmalari Editoler Buba Kudava ve Goca Saitidze Turkceye cevirenler Hasan Celik ve Kevser Ruhi Tiflis 2018 s 177 179 ISBN 9789941963629 Semseddin Sami Kamusu l Alam Istanbul 1889 1998 6 cilt 1 cilt s 45 46