Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ahıska Sancağı, Liva-i Ahısha veya Ahıska Livası (Osmanlıca: (آخسخه; okunuşu: “ahasihe / ahısha”), Osmanlı Devleti’nin 16. yüzyılda Gürcülerden ele geçirdiği topraklarda kurduğu Çıldır Eyaleti’nin livalarından biridir.
1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre sekiz livadan (sancak) oluşan Çıldır Eyaleti’nin diğer livaları Hertvis, Ahalkalak, Çıldır, Poshov, Bedre, Ardahan-i Büzürg ve Penek’ti. 16. yüzyıldan itibaren Osmanlıların Ahısha (آخسخه) olarak kaydettiği bu yer adı, 20. yüzyılda Latin harfli Türkçeyle Ahıska biçiminde yazılmıştır.
Etimoloji
Günümüzde Latin harfli Türkçede "Ahıska" olarak yazılan yer adı, “yeni kale” anlamındaki Gürcüce Ahaltsihe’den (ახალციხე) gelir. 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı mufassal defterde Osmanlı idaresi bu yer adını "آخسخه" biçiminde yazmıştır. Söz konusu defterde Gürcüce yer adlarının ya Türkçeye çevrilerek ya da özgün biçimine bağlı kalınarak kaydedildiği görülmektedir. Örneğin Okros-tsihe (ოქროს-ციხე) çevrilerek Altun Kala veya Kala-i Altun (قلعە التون), Mgel-tsihe (მგელ-ციხე) de yine Türkçeye çevrilere Kurd Kalası (قورد قلعەسی) olarak kaydedilmişken, sonradan “Şeytan Kalesi” olarak tercüme edilen Kacis-tsihe (ქაჯის-ციხე) ise Kacsiha / Kacsihe (كاجسخە) biçiminde yazılmıştır. Bu sonuncu örnekten hareketle "آخسخه" kelimesinin Ahasiha / Ahasihe biçiminde okunması gerektiği anlaşılmaktadır.
Bu mufassal defteri yayına hazırlayan Gürcü Türkolog Sergi Cikia, Türkçe bazı kelimelerde (geltirmek – getirmek) olduğu gibi “l” foneminin düşürülmüş ve bundan dolayı Osmanlıca Ahalsihe yerine Ahasihe yazılmış olabileceğini belirtmiştir. Daha geç tarihte, Muvahhid Zeki’nin 1927 yılında yayımlanan Osmanlıca kitabında da Ahaltsihe’nin adı Ahasiha / Ahasihe (اخسخە) olarak yazılmıştır. Latin harfli Türkçede bu yer adı Ahıska’ya dönüştürülmüştür. Ahıska adı üzerinden de Osmanlıca yazılışı giderek Ahısha / Ahisha biçiminde okunmuştur. Oysa, Kacsiha / Kacsihe (كاجسخە) örneği, Gürcüce kale anlamına gelen “tsihe” (ციხე) kelimesinin Osmanlıca yazılış biçiminin “siha / sihe” (سخە) olarak okunması gerektiğini göstermektedir.
Kırzıoğlu, 482 yılına ait olduğunu ileri sürdüğü ama adını vermediği bir kaynakta bölgenin “Ak-Eska” olarak geçtiğini iddia eder. Buna ek olarak Dede Korkut Kitabının 16. yüzyılda derlenen Dresden nüshasında geçen "Ak Sıka Kalesi" ifadesini Beyaz Kale Kalesi olarak yorumlayan yazar, bu savı üzerinden kelimeyi Türkçeyle ilişkilendirerek Ahıska'nın çok eski bir Türklük bölgesi olduğunu iddia eder. Fakat Ahıska toponiminin etimolojisi, Gürcüce yeni kale anlamına gelen Ahal-Tsikhe (ახალ-ციხე) birleşik kelimesiyle açıklanır.
Tarihçe
Başlangıçta Gürcistan Vilayeti olarak da anılan Çıldır Eyaleti, 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterine göre sekiz livadan (sancak) oluşuyordu. Bunlardan bir olan Ahısha livasının merkezi, Osmanlı idaresinin “Rabat-i Kala-i Ahısha” (ربات قلعۀ اخسخە) olarak kaydettiği bugünkü Ahıska (Ahaltsihe) kentiydi. Söz konusu defterde bir köy (kariye) olarak geçen “Rabat-i Kala-i Ahısha”, 1628 yılından itibaren Çıldır Eyaleti’nin idari merkeziydi. Bundan dolayı eyalet “Ahıska Paşalığı” olarak da anılır. Ahısha livası da adını, Osmanlı dönemde Ahısha olarak anılan bu yerleşmeden alır. Bugünkü Ahıska kenti aynı zamanda bu livanın da merkeziydi.
Ahısha livası, 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı mufassal deftere göre dokuz nahiyeden oluşuyordu. Bunlar Güney, Kuzay, Ude, Kvabliyan, Azğur, Altun Kala, Oshe, Aspinza ve Çeçerek nahiyeleriydi. Nahiye- Güney (ناخیۀ كونی) ya da Güney nahiyesi, 30 köyü kapsıyordu ve “Rabat-i Kala-i Ahısha” da bu nahiyenin köylerinden biriydi. Nahiye-i Kuzay (ناخیۀ قوزای) ya da Kuzay nahiyesi, 28 köyü kapsıyordu. İlk sırada Vale köyü bulunuyordu. Güney ve Kuzay nahiyeleri diğerlerinden farklı olarak yer adları değildi ve kapsadığı toprakların sadece hangi yönde bulunduğunu ifade ediyordu.
Ude nahiyesinin ya da nahiye-i Ude’nin (ناخیۀ اودە) merkezi Ude köyüydü ve nahiye adını bu köyden alıyordu. Ude nahiyesi toplam 58 köyden oluşuyordu. Köy sayısı açısından Ude, Ahısha livasının Çeçerek ve Azğur’dan sonra üçüncü en büyük nahiyesiydi. Adını Kvabliani adlı dereden veya vadiden alan Kvabliyan nahiyesi ya da nahiye-i Kvabliyan (ناخیۀ كوبلیان), görece küçük bir idari birimdi ve sadece 17 köyü kapsıyordu. Osmanlıların Azğur olarak kaydettiği Atskuri köyünden adını alan Ağzur nahiyesi ya da nahiye-i Azğur’un (ناخیۀ ازغور) idari merkezi “Rabat-i Kale-i Azğur” idi. Nahiye 61 köyden oluşuyordu. Köy sayısı açısından Çeçerek’ten sonra livanın en büyük ikinci nahiyesiydi. Altun Kala ya da nahiye-i Altun Kala (ناخیۀ التون قلعە) adını, Okros Tsihe ("altın kale") adlı kaleden alıyordu. 17 köyü kapsayan nahiyenin idari merkezi, “Rabat-i Altun Kala” da denen Şoka köyüydü. Altun Kala ve Kvabliyan nahiyeleri köy sayısı açısından Ahısha livasının en küçük köyleriydi.
Adını Otse Kalesi’ndan alan nahiye-i Oshe (ناخیۀ اوسخە) ya da Oshe nahiyesi 25 köyden oluşuyordu. Nahiyenin idari merkezi olan Otshe köyü, kalesinden dolayı Osmanlı idaresince “Rabat-i Kale-i Oshe” adıyla kaydedilmiştir. Ahısha livasının bir başka nahiyesi olan Aspinza nahiyesinin merkezi Aspinza köyüydü. Buranın da bir kalesi vardı ve köy tahrir defterine Rabat-i Kale-i Aspinza olarak kaydedilmişti. Nahiye-i Aspinza (ناخیۀ اسپنزە) ya da Aspinza nahiyesi, 43 köyü kapsıyordu. Çeçerek nahiyesi ya da nahiye-i Çeçerek (ناخیۀ چچرك) adını, Gürcüce adı Çaçaraki olan bir yerleşmeden alıyordu. Nahiyenin merkezi “Rabat-i Kale-i Çeçerek” olarak kaydedilmiştir. Çeçerek nahiyesi 62 köyü kapsıyordu ve köy sayısı açısından Ahısha livasının en büyük nahiyesiydi.
Ahısha livası toprakları yaklaşık 250 yıl Osmanlı egemenliğinde kaldı. 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’ında Ruslar bu bölgeyi ele geçirdi. Osmanlı döneminde Müslümanlaşan nüfusun bir kısmı Osmanlı ülkesine göç etti. Bu bölgeye Rus idaresi Erzurum vilayetinden göç eden Ermenileri yerleştirdi. II. Dünya Savaşı’nda, 1944 yılında Sovyet yönetimi eski Ahısha livasındaki Müslüman nüfusu Orta Asya’ya sürdü ve bu bölge büyük oranda yerli nüfusundan boşaldı. Sürgün edilen halkın yerine yeni bir nüfus yerleştirildi. Bu bölgeden göç eden nüfusu bazı Türk tarihçiler tarafından 20. yüzyılın ikinci yarısında, eski Ahısha (Ahıska) livası toprakları üzerinden “Ahıska Türkü” adı verilmiştir. Bununla birlikte bazı Türkçe kaynaklarda Gürcistan’ın Adigeni, Ahıska, Aspindza ve Ahılkelek belediyelerinin kapsadığı bölge bugün de “Ahıska Bölgesi” olarak adlandırılmaktadır.
Kaynakça
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ocak 2021.
- ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis 1979, s. 323.
- ^ Şemseddin Sami, Kamusü'l-Âlâm, 1889-1898, 1. cilt, s. 46.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. cilt: s. 32". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mayıs 2021.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. cilt: s. 44". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mayıs 2021.
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927, s. 41". 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mayıs 2021.
- ^ "Kitab-i Dedem-Korkut". slub-dresden.de. 24 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Aralık 2023.
- ^ ახალციხე. (2021, October 17). Wiktionary. Retrieved 21:11, December 2, 2023 from https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%94&oldid=64261425.
- ^ "Dr. M. Fahrettin Kırzıoğlu, "Ahıska Bölgesi ve Türklük"" (PDF). 2 Ocak 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 4 Mayıs 2021.
- ^ "Dede Korkut Kitabı (Yapıma hazırlayan) Prof. Dr. Muharrem Ergin -". 8 Eylül 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Mayıs 2021.
- ^ "Iaşa Bekadze, XVI. Yüzyıl Sonlarında Çıldır Eyaleti Posof Sancağı'nın Güney Nahiyesi". 13 Aralık 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ocak 2021.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt, III. cilt (1958), s. 42-241". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ocak 2021.
- ^ Nebi Gümüş-Nicole Kancal-Ferrari, Ahıska Bölgesindeki Türk İslam Mimarı Yadigarları, İstanbul, 2019, .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ahiska Sancagi Liva i Ahisha veya Ahiska Livasi Osmanlica آخسخه okunusu ahasihe ahisha Osmanli Devleti nin 16 yuzyilda Gurculerden ele gecirdigi topraklarda kurdugu Cildir Eyaleti nin livalarindan biridir Defter i Mufassal i Vilayet i Gurcistan adli ve 1595 tarihli Osmanli mufassal defterindeki hane reisleri adlari uzerinden hazirlanmis ve Ahiska sancagini da kapsayan Gurcistan Vilayeti nin etnik haritasi Kirmizi renk Gurcu mavi renk Ermeni yasil renk Musluman Osmanli nufusunu ici beyaz yerlesim yeri isareti ise bosalmis koyleri gostermektedir 1595 tarihli Osmanli mufassal defterine gore sekiz livadan sancak olusan Cildir Eyaleti nin diger livalari Hertvis Ahalkalak Cildir Poshov Bedre Ardahan i Buzurg ve Penek ti 16 yuzyildan itibaren Osmanlilarin Ahisha آخسخه olarak kaydettigi bu yer adi 20 yuzyilda Latin harfli Turkceyle Ahiska biciminde yazilmistir EtimolojiGunumuzde Latin harfli Turkcede Ahiska olarak yazilan yer adi yeni kale anlamindaki Gurcuce Ahaltsihe den ახალციხე gelir 1595 tarihli Defter i Mufassal i Vilayet i Gurcistan adli mufassal defterde Osmanli idaresi bu yer adini آخسخه biciminde yazmistir Soz konusu defterde Gurcuce yer adlarinin ya Turkceye cevrilerek ya da ozgun bicimine bagli kalinarak kaydedildigi gorulmektedir Ornegin Okros tsihe ოქროს ციხე cevrilerek Altun Kala veya Kala i Altun قلعە التون Mgel tsihe მგელ ციხე de yine Turkceye cevrilere Kurd Kalasi قورد قلعەسی olarak kaydedilmisken sonradan Seytan Kalesi olarak tercume edilen Kacis tsihe ქაჯის ციხე ise Kacsiha Kacsihe كاجسخە biciminde yazilmistir Bu sonuncu ornekten hareketle آخسخه kelimesinin Ahasiha Ahasihe biciminde okunmasi gerektigi anlasilmaktadir Bu mufassal defteri yayina hazirlayan Gurcu Turkolog Sergi Cikia Turkce bazi kelimelerde geltirmek getirmek oldugu gibi l foneminin dusurulmus ve bundan dolayi Osmanlica Ahalsihe yerine Ahasihe yazilmis olabilecegini belirtmistir Daha gec tarihte Muvahhid Zeki nin 1927 yilinda yayimlanan Osmanlica kitabinda da Ahaltsihe nin adi Ahasiha Ahasihe اخسخە olarak yazilmistir Latin harfli Turkcede bu yer adi Ahiska ya donusturulmustur Ahiska adi uzerinden de Osmanlica yazilisi giderek Ahisha Ahisha biciminde okunmustur Oysa Kacsiha Kacsihe كاجسخە ornegi Gurcuce kale anlamina gelen tsihe ციხე kelimesinin Osmanlica yazilis biciminin siha sihe سخە olarak okunmasi gerektigini gostermektedir Kirzioglu 482 yilina ait oldugunu ileri surdugu ama adini vermedigi bir kaynakta bolgenin Ak Eska olarak gectigini iddia eder Buna ek olarak Dede Korkut Kitabinin 16 yuzyilda derlenen Dresden nushasinda gecen Ak Sika Kalesi ifadesini Beyaz Kale Kalesi olarak yorumlayan yazar bu savi uzerinden kelimeyi Turkceyle iliskilendirerek Ahiska nin cok eski bir Turkluk bolgesi oldugunu iddia eder Fakat Ahiska toponiminin etimolojisi Gurcuce yeni kale anlamina gelen Ahal Tsikhe ახალ ციხე birlesik kelimesiyle aciklanir TarihceAhisha livasinin idari merkezi olan Ahiska kasabasi 1887 Baslangicta Gurcistan Vilayeti olarak da anilan Cildir Eyaleti 1595 tarihli Osmanli tahrir defterine gore sekiz livadan sancak olusuyordu Bunlardan bir olan Ahisha livasinin merkezi Osmanli idaresinin Rabat i Kala i Ahisha ربات قلعۀ اخسخە olarak kaydettigi bugunku Ahiska Ahaltsihe kentiydi Soz konusu defterde bir koy kariye olarak gecen Rabat i Kala i Ahisha 1628 yilindan itibaren Cildir Eyaleti nin idari merkeziydi Bundan dolayi eyalet Ahiska Pasaligi olarak da anilir Ahisha livasi da adini Osmanli donemde Ahisha olarak anilan bu yerlesmeden alir Bugunku Ahiska kenti ayni zamanda bu livanin da merkeziydi Ahisha livasi 1595 tarihli Defter i Mufassal i Vilayet i Gurcistan adli mufassal deftere gore dokuz nahiyeden olusuyordu Bunlar Guney Kuzay Ude Kvabliyan Azgur Altun Kala Oshe Aspinza ve Cecerek nahiyeleriydi Nahiye Guney ناخیۀ كونی ya da Guney nahiyesi 30 koyu kapsiyordu ve Rabat i Kala i Ahisha da bu nahiyenin koylerinden biriydi Nahiye i Kuzay ناخیۀ قوزای ya da Kuzay nahiyesi 28 koyu kapsiyordu Ilk sirada Vale koyu bulunuyordu Guney ve Kuzay nahiyeleri digerlerinden farkli olarak yer adlari degildi ve kapsadigi topraklarin sadece hangi yonde bulundugunu ifade ediyordu Ude nahiyesinin ya da nahiye i Ude nin ناخیۀ اودە merkezi Ude koyuydu ve nahiye adini bu koyden aliyordu Ude nahiyesi toplam 58 koyden olusuyordu Koy sayisi acisindan Ude Ahisha livasinin Cecerek ve Azgur dan sonra ucuncu en buyuk nahiyesiydi Adini Kvabliani adli dereden veya vadiden alan Kvabliyan nahiyesi ya da nahiye i Kvabliyan ناخیۀ كوبلیان gorece kucuk bir idari birimdi ve sadece 17 koyu kapsiyordu Osmanlilarin Azgur olarak kaydettigi Atskuri koyunden adini alan Agzur nahiyesi ya da nahiye i Azgur un ناخیۀ ازغور idari merkezi Rabat i Kale i Azgur idi Nahiye 61 koyden olusuyordu Koy sayisi acisindan Cecerek ten sonra livanin en buyuk ikinci nahiyesiydi Altun Kala ya da nahiye i Altun Kala ناخیۀ التون قلعە adini Okros Tsihe altin kale adli kaleden aliyordu 17 koyu kapsayan nahiyenin idari merkezi Rabat i Altun Kala da denen Soka koyuydu Altun Kala ve Kvabliyan nahiyeleri koy sayisi acisindan Ahisha livasinin en kucuk koyleriydi Adini Otse Kalesi ndan alan nahiye i Oshe ناخیۀ اوسخە ya da Oshe nahiyesi 25 koyden olusuyordu Nahiyenin idari merkezi olan Otshe koyu kalesinden dolayi Osmanli idaresince Rabat i Kale i Oshe adiyla kaydedilmistir Ahisha livasinin bir baska nahiyesi olan Aspinza nahiyesinin merkezi Aspinza koyuydu Buranin da bir kalesi vardi ve koy tahrir defterine Rabat i Kale i Aspinza olarak kaydedilmisti Nahiye i Aspinza ناخیۀ اسپنزە ya da Aspinza nahiyesi 43 koyu kapsiyordu Cecerek nahiyesi ya da nahiye i Cecerek ناخیۀ چچرك adini Gurcuce adi Cacaraki olan bir yerlesmeden aliyordu Nahiyenin merkezi Rabat i Kale i Cecerek olarak kaydedilmistir Cecerek nahiyesi 62 koyu kapsiyordu ve koy sayisi acisindan Ahisha livasinin en buyuk nahiyesiydi Ahisha livasi topraklari yaklasik 250 yil Osmanli egemenliginde kaldi 1828 1829 Osmanli Rus Savasi inda Ruslar bu bolgeyi ele gecirdi Osmanli doneminde Muslumanlasan nufusun bir kismi Osmanli ulkesine goc etti Bu bolgeye Rus idaresi Erzurum vilayetinden goc eden Ermenileri yerlestirdi II Dunya Savasi nda 1944 yilinda Sovyet yonetimi eski Ahisha livasindaki Musluman nufusu Orta Asya ya surdu ve bu bolge buyuk oranda yerli nufusundan bosaldi Surgun edilen halkin yerine yeni bir nufus yerlestirildi Bu bolgeden goc eden nufusu bazi Turk tarihciler tarafindan 20 yuzyilin ikinci yarisinda eski Ahisha Ahiska livasi topraklari uzerinden Ahiska Turku adi verilmistir Bununla birlikte bazi Turkce kaynaklarda Gurcistan in Adigeni Ahiska Aspindza ve Ahilkelek belediyelerinin kapsadigi bolge bugun de Ahiska Bolgesi olarak adlandirilmaktadir Kaynakca Defter i Mufassal i Vilayet i Gurcistan Osmanlica ve Gurcuce Yayimlayan Sergi Cikia Tiflis 1941 1958 3 cilt 22 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ocak 2021 Defter i Caba i Eyalet i Cildir 1694 1732 Gurcuce ve Osmanlica Yayima hazirlayan Tsisana Abuladze Tiflis 1979 s 323 Semseddin Sami Kamusu l Alam 1889 1898 1 cilt s 46 Defter i Mufassal i Vilayet i Gurcistan Osmanlica ve Gurcuce Yayimlayan Sergi Cikia Tiflis 1947 1958 3 cilt III cilt s 32 27 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Mayis 2021 Defter i Mufassal i Vilayet i Gurcistan Osmanlica ve Gurcuce Yayimlayan Sergi Cikia Tiflis 1947 1958 3 cilt III cilt s 44 27 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Mayis 2021 Muvahhid Zeki Artvin Vilayeti Hakkinda Malumat i Umumiye Osmanlica 1927 s 41 6 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Mayis 2021 Kitab i Dedem Korkut slub dresden de 24 Mart 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Aralik 2023 ახალციხე 2021 October 17 Wiktionary Retrieved 21 11 December 2 2023 from https en wiktionary org w index php title E1 83 90 E1 83 AE E1 83 90 E1 83 9A E1 83 AA E1 83 98 E1 83 AE E1 83 94 amp oldid 64261425 Dr M Fahrettin Kirzioglu Ahiska Bolgesi ve Turkluk PDF 2 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 4 Mayis 2021 Dede Korkut Kitabi Yapima hazirlayan Prof Dr Muharrem Ergin 8 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Mayis 2021 Iasa Bekadze XVI Yuzyil Sonlarinda Cildir Eyaleti Posof Sancagi nin Guney Nahiyesi 13 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ocak 2021 Defter i Mufassal i Vilayet i Gurcistan Osmanlica ve Gurcuce Yayimlayan Sergi Cikia Tiflis 1941 1958 3 cilt III cilt 1958 s 42 241 22 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ocak 2021 Nebi Gumus Nicole Kancal Ferrari Ahiska Bolgesindeki Turk Islam Mimari Yadigarlari Istanbul 2019 ISBN 978 975 17 4362 6