Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İbrahim Müteferrika (Osmanlıca: ابراهیم متفرقه; 1674, Kaloşvar, Erdel Prensliği - 1745, İstanbul), Macar asıllı Osmanlı müteferrika, matbaacı, yayımcı, yazar ve çevirmen. Osmanlı Devletinde basımevi kurup Türkçe kitap yayımlayan ilk kişidir. IV. Mehmed ve II. Mustafa dönemlerinde yaşamıştır.
| İbrahim Müteferrika | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1674 Erdel Prensliği |
| Ölüm | 1745 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Vatandaşlık | Osmanlı İmparatorluğu |
Hayatı
Matbaa denilince akla ilk gelenlerden biri olan İbrahim Müteferrika 1674 yılında, bugün Romanya sınırları içinde yer alan Kaloşvar şehrinde doğdu. Üniteryen bir Macar olan Müteferrika, 1692 yılında İkinci Viyana Kuşatması’ndan sonraki savaşlarda Osmanlılara esir düştü. Esir olarak İstanbul'a getirildi. Burada Müslüman oldu ve müteferrikalık yaptı. "Müteferrika", sarayda padişah veya vezirlerin işlerine bakan görevlidir. Başka diller de bilmesinden dolayı yabancı devletlerle iletişim kuran heyetlerde bulundu. Geçici bir süre için Türkiye'ye davet edilmiş olan Macar Beyi Ferenc Rakoczi'nin hizmetine verildi. Macaristan'daki öğrenimi sırasında basım ve hat işlerini de öğrendiğinden matbaa kurmak istedi ve 1719-1720 yılları arasında matbaayı kurmayı başardı. 1719 yılında ilk kez Marmara Denizi haritasını basmayı başardı. 1745 yılında ölen İbrahim Müteferrika'nın cenazesi Aynalıkavak Kabristanı’na defnedilmiş, 1942 yılında Reşid Saffet Atabinen’in çabaları sonucunda buradan alınarak Galata Mevlevîhânesi hazîresine nakledilmiştir.
Matbaacılığı
Nevşehirli Damat İbrahim Paşa tarafından 1720 yılında Paris'e elçi olarak gönderilen Yirmisekiz Mehmed Çelebi, yanında oğlu Mehmed Said Efendi'yi de götürmüştü. Yirmisekiz Mehmet Çelebi, sefaretnamesinde Fransa'ya yönelik çok önemli bilgileri verirken oğlu da boş durmamış ve birçok yeniliğin Osmanlı İmparatorluğu'na taşınmasını sağlamıştır. Mehmet Sait Efendi, Paris'te iken bir matbaayı da ziyaret etmiş ve İstanbul'a dönüşünde bu konuda çalışmaya da karar vermişti. İbrahim Müteferrika, İstanbul dönüşü Mehmet Sait Efendi ile tanıştıktan sonra beraberce bir matbaa kurmak için çalışmalara başladılar. Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa onların düşüncelerini destekledi. Matbaanın açılmasına ancak dinî olmayan eserler basmak şartı ile izin verildi ve Şeyhülislâm Abdullah Efendi'den dinle ilgili olmayan eserlerin basılabileceği yönünde bir fetva, III. Ahmet'ten de uygunluk fermanı aldılar. 16 Aralık 1727 tarihinde Darü't-Tıbâati'l Amire adlı ilk matbaanın kurulmasına başlanıldı. Makine ve Latin alfabesi kalıpları yurt dışından getirtildi (Arap alfabesi kalıplarının kaynağı ise açık değildir ve Müteferrika tarafından yapıldığına dair bulgular vardır.). Yalova'da bir kâğıt fabrikası (Kağıthane-i Yalakabad) kuruldu. 1729'da matbaanın ilk basılan kitabı Vankulu Lügatıi oldu. Ardından tarih ve coğrafyayla ilgili ve sözlük olan 16 eser daha yayımladı ve bastığı toplam eser sayısı 17'yi, cilt sayısı ise 22'yi buldu.
Müteferrika tarafından basılan özgün yapıtlar, Yalova'da bulunan İbrahim Müteferrika Kâğıt Müzesi'nde sergilenmektedir.
Matbaada basılan kitaplar
Matbaada basılan ilk kitap Vankulu Lugati idi, 500 adet basılmıştı. Bu kitapların tamamı satıldı. Daha sonra Tuhfetü’l-Kibār, Tārīh-i Seyyāh, Hindi’l-Garbī, Tārīh-i Tīmūr, Tārīhü’l-Mısır, Gülşen-i Hulefā, Grammaire turque, Usūlü’l-Hikem gibi kitaplar basıldı. Bunlardan Grammaire turque, Usūlü’l-Hikem ve Tārīh-i Rāşid/Çelebizāde kitaplarının çoğu satıldı. Toplamda basılan 9700 kitaptan 6724'ü (%70) satılmıştı.
İbrahim Müteferrika kurduğu matbaasında ömrü boyunca toplam 17 ayrı kitap basmıştır:
- Kitab-ı Lügat-ı Vankulu (Sihah El-Cevheri), 2 cilt hâlinde, 1729
- Tuhfet-ül Kibar fi Esfar el-Bihar, 1729
- Tarih-i Seyyah, 1729
- Tarih-i Hind-i Garbi, 1730
- Tarih-i Timur Gürgan, 1730
- Tarih-I Mısr-i Kadim ve Mısr-i Cedid, 1730
- Gülşen-i Hülefa, 1730
- Grammaire Turque, 1730
- Usul el-Hikem fi Nizam el-Ümem, 1732
- Fiyuzat-ı Mıknatısiye, 1732
- Cihan-nüma, 1732
- Takvim el-Tevarih, 1733
- Kitab-ı Tarih-i Naima, 2 cilt halinde, 1734
- Tarih-i Raşid, 3 cilt halinde, 1735
- Tarih-i Çelebizade, 1741
- Ahval-i Gazavat der Diyar-ı Bosna, 1741
- Kitab-ı Lisan el-Acem el Müsemma bi-Ferheng-i Şuuri, 2 cilt halinde, 1742
Bu kitaplardan Tarih-i Çelebizade'nin pek çok nüshası Tarih-i Raşid'in üçüncü ve son cildinin arkasına eklenip ciltlenerek beraber satıldığı için, bazı kaynaklar hataya düşerek Müteferrika'nın bastığı kitap sayısını 16 olarak göstermektedirler. Basılan kitapları çoğunlukla , , Çavuşbaşı gibi Osmanlı bürokrasisi ve şeyhülislam, kadı vb. satın almıştır. Özellikle ilmiye sınıfından kişilerin kitapları alması ulemanın matbaaya karşı olmadığını göstermektedir. Buna karşın satış adetleri çok düşük kaldığından İbrahim Müteferrika, Latince olarak bastırdığı kataloglarla Avrupa'nın değişik yerlerinde kitaplarını satmaya çalıştı. Örneğin Grammaire Turque'den 200 adedini Cizvit Mektebine, peşin fiyatı 3 kuruş iken toptan 2,5 kuruşa satmıştır.
Ölümünden sonra matbaa
Devlet görevi nedeniyle bir süre sonra Mehmet Said Efendi matbaadan ayrıldı ve İbrahim Müteferrika tek başına matbaayı idare etmeye başladı. Bu süre içinde en çok kalifiye eleman bulma sıkıntısı yaşanmaktaydı. 1747'de İbrahim Müteferrika'nın ölümünden sonra matbaanın işletme izni Rumeli kadılarından İbrahim Efendi ile Anadolu kadılarından Ahmed Efendi'ye verilmiştir. Bu ikili sadece 1757'de bir tek kitap basabildi, bu da Müteferrika tarafından basılan Vankulu Lügati'nin ikinci baskısıydı. Bu tarihten sonra matbaa 1784'e kadar hiçbir faaliyette bulunamadı.
Telif eserleri
- Risâle-i İslamiyye, 1710
- Vesilet-üt-Tıbâa, 1726
- Usul el-Hikem fi Nizam el-Ümem, 1732
Tercüme eserleri
- Fiyuzat-ı Mıknatısiye, 1732
Hakkında hazırlanmış eserler
, Orlin Sabev, Yeditepe Yayınevi, 2006, ISBN 97899756480427.
- Müteferrika ve Osmanlı Matbaası, Franz Babinger, Çev: Nedret Kuran Burçoğlu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Mart 2004, .
- İbrahim Müteferrika ve Türk Matbaacılığı18 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Hüseyin Gazi Topdemir, Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002, .
- ve , Müteferrika: Basmacı İbrahim Efendi ve Müteferrika Matbaası, Esen Ofset, İstanbul, 2008, .
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Dipnot
- ^ Niyazi Berkes, "İlk Türk Matbaası Kurucusunun Dini ve Fikri Kimliği", Belleten, Cilt XXVI, Sayı 104 - Ekim 1962.
- ^ Bernard Lewis, What Went Wrong?: Western Impact and Middle Eastern Response, Oxford University Press, s. 28.
- ^ . uskudar.edu.tr. 20 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2022.
- ^ . TDV İslam Ansiklopedisi. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2022.
- ^ Osmanlı İmparatorluğu kronolojisi 27 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı sitesinden. (Son ulaşım 18 Mart 2008)
- ^ The Republic of Letters and the Levant, Alastair Hamilton, Maurits H. van den Boogert, Bart Westerweel (2005), isbn = 9004147616. (İngilizce)
- ^ Türkiye'de Kağıdın Tarihçesi 19 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi sitesinden. (Son ulaşım 19 Kasım 2007)
- ^ . 16 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2011.
- ^ I.B. Tauris Publishers Ottoman Tulips Ottoman Coffee, Leisure and Lifestyle in the 18th Century (2007), s.89
- ^ Osmanlı Tarihi 1566-1789,Anadolu Üniv. yay, Satf. 161-164
- Diğer
- "İbrahim Müteferrika".A'dan Z'ye TARİH ANSİKLOPEDİSİ.(1984).Serhat Yayınevi.491
Dış bağlantılar
| Vikisöz'de İbrahim Müteferrika ile ilgili sözleri bulabilirsiniz. |
- İbrahim Müteferrika Sitesi20 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Macarca) (İngilizce) (Türkçe)
- (Almanca)
- Osmanlı Tarihçileri veritabanı "İbrahim Müteferriqa" maddesi13 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- İ. Kalaycıoğulları, Y. Unat, Kopernik Kuramının Türkiye'deki Yansımaları Eylül 2004, Kayseri, Turkiye
- Early Ottoman Printing: The Müteferrika Press[](İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ibrahim Muteferrika Osmanlica ابراهیم متفرقه 1674 Kalosvar Erdel Prensligi 1745 Istanbul Macar asilli Osmanli muteferrika matbaaci yayimci yazar ve cevirmen Osmanli Devletinde basimevi kurup Turkce kitap yayimlayan ilk kisidir IV Mehmed ve II Mustafa donemlerinde yasamistir Ibrahim MuteferrikaDogum1674 Erdel PrensligiOlum1745 Istanbul Osmanli ImparatorluguVatandaslikOsmanli ImparatorluguHayatiMatbaa denilince akla ilk gelenlerden biri olan Ibrahim Muteferrika 1674 yilinda bugun Romanya sinirlari icinde yer alan Kalosvar sehrinde dogdu Uniteryen bir Macar olan Muteferrika 1692 yilinda Ikinci Viyana Kusatmasi ndan sonraki savaslarda Osmanlilara esir dustu Esir olarak Istanbul a getirildi Burada Musluman oldu ve muteferrikalik yapti Muteferrika sarayda padisah veya vezirlerin islerine bakan gorevlidir Baska diller de bilmesinden dolayi yabanci devletlerle iletisim kuran heyetlerde bulundu Gecici bir sure icin Turkiye ye davet edilmis olan Macar Beyi Ferenc Rakoczi nin hizmetine verildi Macaristan daki ogrenimi sirasinda basim ve hat islerini de ogrendiginden matbaa kurmak istedi ve 1719 1720 yillari arasinda matbaayi kurmayi basardi 1719 yilinda ilk kez Marmara Denizi haritasini basmayi basardi 1745 yilinda olen Ibrahim Muteferrika nin cenazesi Aynalikavak Kabristani na defnedilmis 1942 yilinda Resid Saffet Atabinen in cabalari sonucunda buradan alinarak Galata Mevlevihanesi haziresine nakledilmistir MatbaaciligiNevsehirli Damat Ibrahim Pasa tarafindan 1720 yilinda Paris e elci olarak gonderilen Yirmisekiz Mehmed Celebi yaninda oglu Mehmed Said Efendi yi de goturmustu Yirmisekiz Mehmet Celebi sefaretnamesinde Fransa ya yonelik cok onemli bilgileri verirken oglu da bos durmamis ve bircok yeniligin Osmanli Imparatorlugu na tasinmasini saglamistir Mehmet Sait Efendi Paris te iken bir matbaayi da ziyaret etmis ve Istanbul a donusunde bu konuda calismaya da karar vermisti Ibrahim Muteferrika Istanbul donusu Mehmet Sait Efendi ile tanistiktan sonra beraberce bir matbaa kurmak icin calismalara basladilar Sadrazam Nevsehirli Damat Ibrahim Pasa onlarin dusuncelerini destekledi Matbaanin acilmasina ancak dini olmayan eserler basmak sarti ile izin verildi ve Seyhulislam Abdullah Efendi den dinle ilgili olmayan eserlerin basilabilecegi yonunde bir fetva III Ahmet ten de uygunluk fermani aldilar 16 Aralik 1727 tarihinde Daru t Tibaati l Amire adli ilk matbaanin kurulmasina baslanildi Makine ve Latin alfabesi kaliplari yurt disindan getirtildi Arap alfabesi kaliplarinin kaynagi ise acik degildir ve Muteferrika tarafindan yapildigina dair bulgular vardir Yalova da bir kagit fabrikasi Kagithane i Yalakabad kuruldu 1729 da matbaanin ilk basilan kitabi Vankulu Lugatii oldu Ardindan tarih ve cografyayla ilgili ve sozluk olan 16 eser daha yayimladi ve bastigi toplam eser sayisi 17 yi cilt sayisi ise 22 yi buldu Muteferrika tarafindan basilan ozgun yapitlar Yalova da bulunan Ibrahim Muteferrika Kagit Muzesi nde sergilenmektedir Matbaada basilan kitaplarMatbaada basilan ilk kitap Vankulu Lugati idi 500 adet basilmisti Bu kitaplarin tamami satildi Daha sonra Tuhfetu l Kibar Tarih i Seyyah Hindi l Garbi Tarih i Timur Tarihu l Misir Gulsen i Hulefa Grammaire turque Usulu l Hikem gibi kitaplar basildi Bunlardan Grammaire turque Usulu l Hikem ve Tarih i Rasid Celebizade kitaplarinin cogu satildi Toplamda basilan 9700 kitaptan 6724 u 70 satilmisti Ibrahim Muteferrika kurdugu matbaasinda omru boyunca toplam 17 ayri kitap basmistir Kitab i Lugat i Vankulu Sihah El Cevheri 2 cilt halinde 1729 Tuhfet ul Kibar fi Esfar el Bihar 1729 Tarih i Seyyah 1729 Tarih i Hind i Garbi 1730 Tarih i Timur Gurgan 1730 Tarih I Misr i Kadim ve Misr i Cedid 1730 Gulsen i Hulefa 1730 Grammaire Turque 1730 Usul el Hikem fi Nizam el Umem 1732 Fiyuzat i Miknatisiye 1732 Cihan numa 1732 Takvim el Tevarih 1733 Kitab i Tarih i Naima 2 cilt halinde 1734 Tarih i Rasid 3 cilt halinde 1735 Tarih i Celebizade 1741 Ahval i Gazavat der Diyar i Bosna 1741 Kitab i Lisan el Acem el Musemma bi Ferheng i Suuri 2 cilt halinde 1742 Bu kitaplardan Tarih i Celebizade nin pek cok nushasi Tarih i Rasid in ucuncu ve son cildinin arkasina eklenip ciltlenerek beraber satildigi icin bazi kaynaklar hataya duserek Muteferrika nin bastigi kitap sayisini 16 olarak gostermektedirler Basilan kitaplari cogunlukla Cavusbasi gibi Osmanli burokrasisi ve seyhulislam kadi vb satin almistir Ozellikle ilmiye sinifindan kisilerin kitaplari almasi ulemanin matbaaya karsi olmadigini gostermektedir Buna karsin satis adetleri cok dusuk kaldigindan Ibrahim Muteferrika Latince olarak bastirdigi kataloglarla Avrupa nin degisik yerlerinde kitaplarini satmaya calisti Ornegin Grammaire Turque den 200 adedini Cizvit Mektebine pesin fiyati 3 kurus iken toptan 2 5 kurusa satmistir Olumunden sonra matbaaIbrahim Muteferrika nin Galata Mevlevihanesi bahcesindeki mezariIbrahim Muteferrika nin Galata Mevlevihanesi bahcesindeki mezarina 1997 tarihinde konan kitabe Devlet gorevi nedeniyle bir sure sonra Mehmet Said Efendi matbaadan ayrildi ve Ibrahim Muteferrika tek basina matbaayi idare etmeye basladi Bu sure icinde en cok kalifiye eleman bulma sikintisi yasanmaktaydi 1747 de Ibrahim Muteferrika nin olumunden sonra matbaanin isletme izni Rumeli kadilarindan Ibrahim Efendi ile Anadolu kadilarindan Ahmed Efendi ye verilmistir Bu ikili sadece 1757 de bir tek kitap basabildi bu da Muteferrika tarafindan basilan Vankulu Lugati nin ikinci baskisiydi Bu tarihten sonra matbaa 1784 e kadar hicbir faaliyette bulunamadi Telif eserleri Risale i Islamiyye 1710 Vesilet ut Tibaa 1726 Usul el Hikem fi Nizam el Umem 1732Tercume eserleri Fiyuzat i Miknatisiye 1732Hakkinda hazirlanmis eserler Orlin Sabev Yeditepe Yayinevi 2006 ISBN 97899756480427 Muteferrika ve Osmanli Matbaasi Franz Babinger Cev Nedret Kuran Burcoglu Tarih Vakfi Yurt Yayinlari Mart 2004 ISBN 979 975 333 179 0 Ibrahim Muteferrika ve Turk Matbaaciligi18 Aralik 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Huseyin Gazi Topdemir Kultur Bakanligi Yayinlari 2002 ISBN 975 17 2863 0 ve Muteferrika Basmaci Ibrahim Efendi ve Muteferrika Matbaasi Esen Ofset Istanbul 2008 ISBN 9944508403 Ayrica bakinizMatbaacilikKaynakcaDipnot Niyazi Berkes Ilk Turk Matbaasi Kurucusunun Dini ve Fikri Kimligi Belleten Cilt XXVI Sayi 104 Ekim 1962 Bernard Lewis What Went Wrong Western Impact and Middle Eastern Response Oxford University Press s 28 uskudar edu tr 20 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Kasim 2022 TDV Islam Ansiklopedisi 12 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Mart 2022 Osmanli Imparatorlugu kronolojisi 27 Eylul 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde T C Kultur ve Turizm Bakanligi sitesinden Son ulasim 18 Mart 2008 The Republic of Letters and the Levant Alastair Hamilton Maurits H van den Boogert Bart Westerweel 2005 isbn 9004147616 Ingilizce Turkiye de Kagidin Tarihcesi 19 Agustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Istanbul Universitesi Orman Fakultesi sitesinden Son ulasim 19 Kasim 2007 16 Ocak 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Mart 2011 I B Tauris Publishers Ottoman Tulips Ottoman Coffee Leisure and Lifestyle in the 18th Century 2007 s 89 Osmanli Tarihi 1566 1789 Anadolu Univ yay Satf 161 164 Diger Ibrahim Muteferrika A dan Z ye TARIH ANSIKLOPEDISI 1984 Serhat Yayinevi 491Dis baglantilarVikisoz de Ibrahim Muteferrika ile ilgili sozleri bulabilirsiniz Ibrahim Muteferrika Sitesi20 Kasim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Macarca Ingilizce Turkce Almanca Osmanli Tarihcileri veritabani Ibrahim Muteferriqa maddesi13 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce I Kalayciogullari Y Unat Kopernik Kuraminin Turkiye deki Yansimalari Eylul 2004 Kayseri Turkiye Early Ottoman Printing The Muteferrika Press olu kirik baglanti Ingilizce