Persona non grata

Persona non grata (Türkçe: "istenmeyen kişi", çoğul: personae non gratae), devletler arası ilişkilerde bir ülkeye girmesi veya o ülkede kalması ülkenin merkezi hükûmeti tarafından yasaklanan yabancı kişi veya kişiler için kullanılan Latince diplomatik bir terim. Kendisine verilen diplomatik dokunulmazlık hakkı sayesinde tutuklama ve herhangi bir kovuşturmadan korunan yabancı bir diplomata herhangi bir ülkenin uygulayabileceği en ciddi kınama biçimi olarak kabul edilir. Eğer bir ülke; yabancı büyükelçileri istenmeyen kişi ilan ederse, o elçilerin bulundukları ülkeler de aynı şekilde mütekabiliyet gereği karşılık verebilmektedir.

Daha sonra Nazi Almanyası'nın Türkiye büyükelçisi ve Almanya Şansölyesi olarak görev alacak olan Franz von Papen'in yüzbaşı olarak 1915 yılından itibaren Amerika Birleşik Devletleri topraklarında istenmeyen kişi ilan edildiğini gösteren resmî belge

Bir ülkenin büyükelçisinin "istenmeyen kişi" ilan edilmesi, ülkeler arasındaki ilişkilerde savaş ilanı hariç gelinebilecek en üst kritik noktayı ifade etmektedir.

Diplomasi

Diplomatik bağışıklık misyon üyelerini seviyesine bağlı olmak kaydıyla yasalardan korurken, Viyana Diplomatik İlişkiler Konvansiyonu'nun 41 ve 42. maddeleri bu kişileri bulundukları ülkenin yasa ve düzenlemelerine saygı duymakla sorumlu tutar. Bu uygulama için, yabancı misyon görevlisinin görev yaptığı ülkede uygunsuz davranışları, ulusal güvenlik için tehlikeli bir eylemi veya işlediği ciddi bir suç gerekçe gösterilebilir. Ayrıca diplomatların ajanlık yaptıklarından şüphelenilmesi durumunda bu kişi veya kişileri kovmak için bir hoşnutsuzluk ifadesi olarak da kullanılır. Tit for tat olarak bilinen karşılıklı değişimlere örnek olarak ise Soğuk Savaş boyunca yapılanlar, günümüzde ise Amerika Birleşik Devletleri ile Venezuela arasındaki değişimler gösterilebilir.

Örnekler

• Birleşmiş Milletler eski Genel Sekreteri ve Avusturya Cumhurbaşkanı Kurt Waldheim ve eşi, Nazi savaş suçlarını bildiği ve bu suçlar hakkında hiçbir şey yapmadığı suçlamasıyla ABD ve diğer ülkelerde istenmeyen kişi ilan edildi.
• Brad Pitt, 14. Dalai Lama'yı sempatik bir şekilde betimleyen ve Çin'in Tibet'i ilhakını anlatan 1997 yapımı Tibet'te Yedi Yıl filminde oynadıktan sonra Çin'de istenmeyen kişi oldu. Yasak, 2014 yılında eşi Angelina Jolie'ye bir film tanıtım turunda eşlik etmesiyle kaldırıldı.
• Ocak 2009'da, Venezuela hükûmeti Gazze Savaşı nedeniyle İsrailli diplomatları sınır dışı etmesinin ardından İsrail mütekabiliyet gereği Venezuelalı diplomatlara ülkeyi terk etmelerini emretti ve onları İsrail'de persona non greta ilan etti.
• Ekim 2010'da İtalyan şarkıcı Albano Carrisi, Azerbaycan'ın izni olmadan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ni ziyaret etmesi nedeniyle Azerbaycan'da istenmeyen kişiler listesine dahil edildi.
• İsrail, 1999 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi Alman şair Günter Grass'ı, "İsrail'in zaten kırılgan olan dünya barışını tehdit ettiği" konusuna değinen Söylenmesi gereken adlı şiiri nedeniyle 8 Nisan 2012'de istenmeyen kişi ilan etti.
• 23 Kasım 2013 tarihinde Mısır hükûmeti 2013 askerî darbesi sonrasında Türkiye'den gelen eleştiri ve suçlamaları "içişlerine karışmak" olarak tanımlayarak Türkiye'nin Kahire büyükelçisi Hüseyin Avni Botsalı'yı istenmeyen kişi ilan etti ve Türkiye ile ilişkileri maslahatgüzar seviyesine düşürdü. Türkiye'de misilleme olarak Mısır'ın Ankara Büyükelçisi Abderahman Salaheldin'i istenmeyen kişi ilan etti.
• 6 Ağustos 2018'de Suudi Arabistan, Kanada'nın Riyad büyükelçisi Dennis Horak'ı istenmeyen kişi ilan ederek ülkeyi terk etmesi için 24 saat süre verdi. Dışişleri bakanlığı gerekçe olarak "Kanada'nın tutuklu insan hakları aktivistlerin serbest bırakılması çağrısında bulunması ve Suudi Arabistan'ın içişlerine müdahale" gösterildi.
• 2019'da Kosova Dışişleri Bakanı Behçet Pacolli, Avusturyalı Nobel Ödülü sahibi yazar Peter Handke'nin Sırp savaş suçlusu general Slobodan Milošević'e verdiği destek ve Bosna Soykırımı'na dair inkâr politikası nedeniyle persona non grata ilan edildiğini açıkladı.
• 6 Mart 2019 tarihinde Venezuela'daki Nicolás Maduro hükûmeti, "ülkenin içişlerine tekrarlanan müdahaleleri" nedeniyle Almanya'nın Caracas büyükelçisi Daniel Kriener'ı istenmeyen kişi ilan etti ve Venezuela'yı terk etmesi için 48 saat mühlet verdi.
• 27 Kasım 2019'da Türkiye, Birleşmiş Milletler'in Libya'da meşru kabul ettiği Trablus hükûmeti ile askerî ve deniz yetki alanları anlaşması imzaladı. Bunun üzerine Yunanistan, Akdeniz'deki çıkarlarına ters olduğu gerekçesiyle anlaşmaya karşı çıktı ve Libya'nın Atina büyükelçisi Muhammed el-Menfi'den Türkiye-Libya mutabakatının içeriğini sunması için kendisine ültimatom verdi. El-Menfi, verilen ültimatoma uymaması nedeniyle Yunanistan hükûmeti tarafından persona non grata ilan edildi ve ülkeyi 72 saat içinde terk etmesi istendi.
• 19 Ağustos 2020'de Belarus'taki hükümet karşıtı protestoların ardından, Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko'nun seçimlere hile karıştırdığı, barışçıl protestoculara karşı şiddete başvurduğu ve daha sonra gözaltında onlara işkence ettiği gerekçeleri nedeniyle Litvanya, Estonya ve Letonya'da istenmeyen kişi ilan edildi. Ayrıca, Avrupa Parlamentosu'nun en büyük partisi olan Avrupa Halk Partisi, tüm Avrupa Birliği üye ülkelerinde Lukaşenko'nun istenmeyen kişi olarak ilan edilmesi çağrısında bulundu.
• Ekim 2021'de, Türkiye Ermenisi yazar ve dilbilimci Sevan Nişanyan, Belgrad üzerinden Yunanistan'da yaşadığı Samos Adası'na dönmek isterken Yunanistan tarafından istenmeyen kişi ilan edildi. Persona non grata gerekçesini Yunanistan makamlarının devlet sırrı olduğu gerekçesi ile açıklamadığını söyleyen ve Türkiye tarafından en çok aranan kaçaklar listesinde yer alan Nişanyan, kararın Türkiye'nin baskısı ile alınmış olabileceğini ileri sürdü.
• Şubat 2024'te Brezilya Devlet Başkanı Lula da Silva, İsrail'in Gazze'ye saldırısı ile ilgili "Gazze Şeridi’nde olanlar bir savaş değil. Bu bir soykırım. Bu askerler ile askerler arasında bir savaş değil. Bu hayli yüksek eğitimli bir ordu ile kadınlar ve çocuklar arasında bir savaş" ifadelerini kullandı. İsrail Dışişleri Bakanı Yisrael Katz, Brezilya büyükelçisini protesto notası vermek için bakanlığa çağırırken, Lula da Silva ise İsrail'de istenmeyen kişi ilan edildi.

Ayrıca bakınız

• Damnatio memoriae
• Yüzellilikler

Kaynakça

1. ^ Abdülhakim Günaydın (26 Ekim 2021). "İktidar "zafer", muhalefet "hezimet" diyor... 10 büyükelçi krizinde kim geri adım attı?". The Independent. 26 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ekim 2021. 
2. ^ "Vienna Convention on Diplomatic Relations". eDiplomat. Article 9. 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Şubat 2014. 
3. ^ "'Persona non grata': Diplomaside 'istenmeyen kişi' ne anlama geliyor? Türkiye bunu uyguladı mı?". Euronews. 24 Ekim 2021. 26 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ekim 2021. 
4. ^ "US Expels Ecuadorian ambassador". CNN.com. 8 Nisan 2011. 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Nisan 2011. 
5. ^ Karin Strohecker (23 Haziran 2007). "Waldheim, ex-UN leader and Nazi, buried in Austria" (İngilizce). Viyana: Reuters. 6 Aralık 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ekim 2021. 
6. ^ Fergus Ryan (27 Ekim 2016). "Brad Pitt Set To Promote 'Allied' In China, Ending Two-Decade 'Ban'" (İngilizce). China Film Insider. 24 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ekim 2021. 
7. ^ "Israel expels Venezuela envoy". BBC News. 28 Ocak 2009. 13 Ocak 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ekim 2021. 
8. ^ "Al Bano: "I was completely unaware of the conflict when I visited Nagorno Karabakh"". Apa.az. 14 Kasım 2013. 24 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ekim 2021. 
9. ^ Ophir Bar-Zohar, Barak Ravid (8 Nisan 2012). "Interior Minister Declares Gunter Grass Persona Non Grata in Israel". Haaretz. 24 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ekim 2021. 
10. ^ "Büyükelçimiz Mısır'dan kovuldu". Sözcü. 23 Kasım 2013. 24 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ekim 2021. 
11. ^ "Egypt expels Turkey's ambassador". Al Jazeera. 23 Kasım 2013. 24 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ekim 2021. 
12. ^ Brendan Cole (6 Ağustos 2018). "Canadian Ambassador Expelled From Saudi Arabia as All Business Between the Two Countries Is Frozen". Newsweek. 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ekim 2021. 
13. ^ "Kosovo declares Peter Handke 'persona non grata'". Deutsche Welle. 11 Aralık 2019. 25 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Ekim 2021. 
14. ^ Angela Barnes (7 Mart 2019). "Venezuela expels German ambassador Daniel Kriener for meddling" (İngilizce). Euronews. 30 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ekim 2021. 
15. ^ Yorgo Kirbaki (7 Aralık 2019). "Atina, Libya elçisini kovdu". Atina: Hürriyet. 26 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ekim 2021. 
16. ^ Renee Maltezou; Michele Kambas (6 Aralık 2019). "Greece to expel Libyan ambassador over Turkey-Libya accord". Atina: Reuters. 26 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ekim 2021. 
17. ^ "Latvia, Estonia and Lithuania declare Lukashenko persona non grata". UAWIRE. 31 Ağustos 2020. 24 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ekim 2021. 
18. ^ "We call for new and free elections in Belarus". Avrupa Halk Partisi. 17 Ağustos 2020. 17 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ekim 2021. 
19. ^ "Sevan Nişanyan Yunanistan'da 'İstenmeyen Kişi' ilan edildi". Agos. 25 Ekim 2021. 25 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ekim 2021. 
20. ^ "Greece reportedly declared Turkish-Armenian intellectual Sevan Nisanyan 'persona non grata'" (İngilizce). Panaroma.am. 25 Ekim 2021. 26 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ekim 2021. 
21. ^ "Brezilya Devlet Başkanı Lula: Gazze Şeridi'nde yaşananlar bir savaş değil, soykırımdır". Sputnik. 18 Şubat 2024. Erişim tarihi: 19 Şubat 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ()
22. ^ "İsrail, Gazze'de soykırım yapıldığını söyleyen Brezilya lideri Lula'yı 'istenmeyen kişi' ilan etti". BBC Türkçe. 19 Şubat 2024. 19 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Şubat 2024. 
23. ^ Lazar Berman (19 Şubat 2024). "Israel declares Brazil's Lula persona non grata for comparing Gaza war to Holocaust". The Times of Israel. 19 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Şubat 2024.