Azerbaycan'da Stalin'in baskıları - 1920'lerin sonundan 1950'lerin başına kadar Stalin'in Azerbaycan SSC'deki baskılarına verilen genel isim. Bu baskı, Azerbaycan'ın önde gelen liderleri, din adamları, aydınları ve zengin köylüleri de dahil olmak üzere tüm Azerbaycan nüfusunu etkilemiştir. Baskı, karşı-devrimci faaliyetlerden, casusluktan ve Sovyet karşıtı propagandadan şüphelenilen kişilere yönelik zulmün yanı sıra, kurşuna dizme, tutuklama, çalışma kamplarına gönderilme ve SSCB'nin diğer bölgelerine sürgünleri içeriyordu.
Baskı, 1937-1938'deki Büyük Terör veya Yezhovshina sırasında, yüksek yetkililerin talimatlarına uygun olarak zirveye ulaştı. Bu dönem, Azerbaycan'ı 20 yıl yöneten Mirjafar Bagirov'un liderlik yıllarında yaşandı. Bagirov'un olaylardan sorumlu olup olmadığı konusunda hala net bir kanıya ulaşılamamıştır. İsveçli siyaset bilimci ona "Azerbaycanlı Stalin" ve Sovyet-Rus filozof ve tarihçi "Azerbaycanlı Beria " adını verdi.
Baskılardan önceki olaylar
Baskının kökleri, Stalin'in iktidara geldiği ve ülkeyi tek başına yönetmeye başladığı zamana kadar uzanıyor. Halkın Troçkizm, milliyetçilik, vandalizm, casusluk ve diğer suçlamalarla itham edilmesinin nedeni, yirminci yüzyılın ilk yarısının karmaşık parti ortamı ve siyasi, sosyal ve ekonomik zorluklarıydı.
Joseph Stalin'in İktidara Gelişi
Rus Sosyal Demokratları'nın Bolşevik kanadı kurulduğu günden itibaren sürekli kendi içerisindeki gruplar ile savaşıyordu. Aynı zamanda, Bolşeviklerin devrim ve İç Savaştaki başarıları, Lenin gibi karizmatik bir lider etrafında katı merkezileştirilmiş bir organizasyonda birleşmelerinden kaynaklanıyordu.
İç savaşın sonunda, durum dramatik bir şekilde değişti. Parti, 1922'de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nde birleşen RSFSR, ZSFSR, Ukrayna SSR ve Beyaz Rusya SSR topraklarındaki tek yasal siyasi örgüt oldu. Eski partilerin üyeleri bu yeni parti saflarını doldurmaya başladılar (XX. Kongre delegelerinin dörtte biri diğer partilerden, özellikle Menşeviklerdendi). Lenin'in ölümünden sonra, Bolşevik'in fikirlerini paylaşmayan, partiye kariyer için katılanlar nedeniyle parti üyeliğinde büyük bir artış yaşandı.
Lenin'in hastalığı, parti içerisindeki gruplar arasındaki mücadeleyi şiddetlendirdi. Komünist Partinin üst kademelerinde, ardı ardına amansız bir mücadeleler yaşandı. Politbüro içinde, Joseph Stalin, Grigory Zinovyev ve Lev Kamenev, Lev Troçki'ye karşı bir "üçlü" oluştu. Troçki'nin yenilgisinden sonra Stalin, eski müttefikleri olan troyka üyelerine bir saldırı başlattı. 1926'da Stalin'in sosyalizmin zaferi teorisini kabul etmeyen Troçki, Grigory Zinoviev ve Lev Kamenev'e katıldı. Bu tam anlamıyla birleşik bir muhalefet yarattı.
1927 boyunca, Stalin'in baskılarının başlamasına yol açan bir dizi olay gerçekleşti. Mayıs ayında İngiltere, Sovyetler Birliği ile diplomatik ilişkilerini kesti ve 7 Haziran'da Sovyetlerin Varşova büyükelçisi PLVoykov bir monarşist tarafından öldürüldü. Bu süreçte, monarşistlerin ve Beyaz Muhafızların küçük bir kısmı hala muhalefet kamplarında bulunuyordu. Bu yüzden baskıyla ilk karşılaşanlar onlar oldu. Çünkü Voykov suikastı "SSCB'nin tüm bölgelerindeki monarşist ve beyaz muhafız hücrelerinin tamamen yok olmasına" yol açtı. İngiltere'nin "savaş tehdidi", parti içindeki rakiplere ve muhaliflere karşı daha fazla eyleme yol açtı. O yılın yazında, CDIC monarşistleri, bir dizi beyaz muhafızı, toprak sahiplerini, tüccarları, rahipleri ve kilise yetkililerini tutukladı.
Partinin iç mücadelesinin bir sonucu olarak, Stalin rakiplerini devirmeyi başardı. Devrimin önde gelen isimlerinden, Troçkizm'in (Marksizm akımlarından biri) yazarı, Kızıl Ordu'nun kurucularından biri olan Lev Troçki, sonunda 1929'da ülkeden kovuldu. Grigory Zinovyev de sürgüne gönderildi, ancak pişmanlığını dile getirdikten sonra partiye iade edildi ve 1932'de tutuklanarak Kazakistan'a sürgüne gönderildi. Çeşitli tarihçiler, Stalin'in 1926 ve 1929 arasında tek başına iktidara geldiğine inanıyor. Stalin 1929'u bir "dönüm noktası" ilan etti. Kolektifleştirme, sanayileşme ve kültür devriminin stratejik hedefleri açıkladı.
Azerbaycan'daki durum
Devrimden önce iki Müslüman Sosyal Demokrat parti kuruldu. Bunlardan biri ileride Bolşevik ve Menşevik kanatlara ayrılacak olan Hummat, diğeri ise Güney Azerbaycanlı göçmenler tarafından kurulan Adalet Partisi idi. Onlarla rekabet eden liberal parti Müsavat ve İslamcı İttihad partisiydi. Müsavat ve Hummat partilerinin üyeleri arasındaki fark, dünya görüşünden çok köken ve sosyal statü ile ilgiliydi. Hummat'ın hemen hemen tüm üyeleri köylüler, yoksul beyler, petrol işçileri veya İranlı göçmenlerdi. Rus-Tatar okullarında ve dini okullarda aldıkları eğitimle birleştiler. Bu partinin üyeleri tanıdık, akraba ve bağımlılık temelinde arttı. Hummat'ın Bolşevik kanadının üyeleri iç savaş sırasında Astrahan'dan geçerken, Menşevik kanadı Bakü'de yasadışı olarak faaliyet gösteriyordu ve bu kanadın üyeleri de Müsavat'ın çoğunlukta olduğu Azerbaycan parlamentosunda temsil ediliyordu.
1920 yılında Hummat, Adalat Bakü Komitesi ve Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi (RSDFP) Azerbaycan Komünist Partisi adı altında birleşti. OG Shatunovsky'ye göre, iki grup arasında bir mücadele vardı. Nariman Narimanov liderliğindeki milliyetçi komünistler ve önceki geleneklere karşı savaşan enternasyonalistler. Muhalefetteki Müsavat'ın sağ kanadının liderleri yabancı ülkelere göç etti. Müsavat'ın sol kanadının üyelerinin var olmasına izin verildi. Müsavat partisinin çöküşüne ve bazı üyelerinin yeni hükûmete bağlılık yeminine rağmen, Müsavat fikirleri ortadan kalkmadı. Bazı Müsavat üyeleri Bakü şehir meclislerinde, meclislerinde ve eğitim kurumlarında önemli görevlerde bulundular.
1930-1936 siyasi baskıları
1 Aralık 1934'te Leningrad'daki Smolny Sarayı'nda işsiz Leonid Nikolayev, Komünist Parti Leningrad Bölge Komitesi başkanı Sergei Kirov'u vurdu. Bu suikast 1920'lerin ve 1930'ların muhalefet liderlerini ortadan kaldırmak için kullanıldı. Stalin, Grigory Zinoviev ve Lev Kamenev'i cinayetle suçladı.
Azerbaycan'daki baskıcı kampanya Kirov suikastının ilk aylarında henüz ciddi boyutlara ulaşmamıştı. Buna rağmen, Azerbaycan SSC Merkez Komitesinin önerisi üzerine, ülkedeki büyük kapitalist işletmelerin başkanları sınır dışı edildi.
1936 baharında, beşeri bilimlerde çalışan bir grup eski Troçkist Bakü'de tutuklandı Sonra "milliyetçiler" tutuklandı. Dönemin cumhurbaşkanı Mirjafar Bagirov ile düşmanlık içinde olan Arnavut bir gazeteci olan Ahmed Trinic, ilk olarak tutuklandı O yılın Nisan ayında, Azerbaycan SSR Komünist Partisi Merkez Komitesi Bürosunun bir toplantısında Bagirov, Trinich'in 1918'de Müsavat parlamentosunu savunma talebini içerdiği iddia edilen veya uydurulmuş bir mektubu okudu. Sonuç olarak Trinich partiden ihraç edilerek tutuklandı ve soruşturma sırasında intihar etti. Bununla birlikte, Azerbaycan'da ilk tutuklama dalgası sonbaharda, çoğunlukla Bolşevik Parti üyelerine, neo-Bolşevik partilerin üyelerine ve Stalin hükûmetine sadakatsiz olduklarından şüphelenilenlere gerçekleşti.
Kasım ayında, Troçkizm, Müsavatizm ve casuslukla suçlanan düzinelerce önde gelen komünist CDU tarafından tutuklandı Bagirov'un özel sekreteri Nikişov bile " Müsavat ajanı" ve "terörist olarak tutuklandı. Azerbaycan Devlet Üniversitesi Rektörü Balabey Hasanbeyov, Azerneshr Müdürü İbrahim Eminbeyli, tanınmış etnolog, profesörler ASBukshpan ve Nikolayev, Yargıtay üyesi Orbelyan, Allahsız Yazarlarla Mücadele Birliği başkanı Vali Huluflu partiden ihraç edilerek tutuklandı.
Azerbaycan'da büyük temizlik
23 Şubat - 3 Mart 1937 tarihleri arasında Moskova'da yapılan Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi Kongresi'nde Stalin, "sosyalizm için sınıf mücadelesini yoğunlaştırma" doktrinini yineledi ve "parti eksikliklerinin ortadan kaldırılması" hakkında bir rapor sundu. Troçkistlerbundan sonra kitlesel baskılara başladı. Mir Cafer Bagirov da bu genel kurulda yer aldı.
19 Mart'ta Bakü'ye dönen Bagirov , Azerbaycan Komünist Partisi Merkez Komitesinin VI. Kongresini topladı ve delegelere Moskova Kongresi hakkında bilgi verdi. Bagirov konuşmasında karşı-devrimcilerin ve Troçkistlerin faaliyetlerine atıfta bulunarak ülkedeki cehalete dikkat çekti. Tüm partiyi yok etmekle tehdit ederek konuşmasını sonlandırdı. Devlet Planlama Komitesi Başkanı Asgar Farajadeh, Mammad Juvarlinsky, Muhtar Hajiyev, M.Mammadov, A.Peterson, Mehdi Mehdiyev, H.Huseynov, L.Rasulov, Gurevich, B.Pirverdiyev ve Merkez Komite adayları M. Naibov, K. Bagirbayov ve L. Mesheryakov sınır dışı edildi.
3 Temmuz'da, Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi Politbürosu (b) cumhuriyetlerin tüm il, ilçe komiteleri ve komünist partilerinin Merkez Komitelerinin sekreterlerine telgraflar gönderdi. 9 Temmuz'da Mirjafar Bagirov Moskova'ya kodlu bir telgraf göndererek kaç kişinin baskı altına alınacağını ve bunlara karşı ne gibi önlemler alınması gerektiğini sordu. Şifreli telgraf ayrıca, bir dizi suç grubunun üyelerinin aile üyelerinin sınır dışı edilmesini ve nüfusun diğer gruplarını içeren davaların değerlendirilmek üzere CDU'ya aktarılmasını da istedi.
14 Temmuz'da Komünist Parti (b) Merkez Komitesinin Politbürosu "Doğu cumhuriyetlerinin sınır çizgisi"ne karar verdi. Karar, bazı cumhuriyetlerde "İran ve Afganistan ile devlet sınırının korunmasını güçlendirmek için" sınır hatlarının kurulması çağrısında bulundu. Bu hat, Nahçıvan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin Azerbaycan'daki tüm bölgelerini, Astara, Astrakhanbazar, Bilasuvar, Cebrayil, Zengilan, Zuvand, Garadonlu, Qaryagin, Lenkeran ve Masallı'yı kapsamaktadır. Tüm bu bölgelerden "güvenilmez unsurların" sınır dışı edilmesi için CDU'ya yetki verdi. Sınır bölgelerinde özel bir ikamet ve hareket rejimi kuruldu ve yabancıların buraya yerleştirilmesi ancak SSCB hükûmetinin izniyle mümkün oldu. SSCB Dışişleri Halk Komiserliği'ne, İran ile SSCB arasındaki "sınır bölgelerinde yaşayanlar için basitleştirilmiş sınır geçişleri" konulu sözleşmenin kaldırılması hakkında bilgi vermesi talimatı verildi.
Sovyetler Birliği Komünist Partisi (b) Merkez Komitesi Politbürosunun 2 Temmuz tarihli kararı, Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesinin 30 Temmuz tarih ve 00447 sayılı kararına uygun olarak gerçekleştirildi. "Suçluların ve diğer Sovyet karşıtı unsurların bastırılması operasyonu" ertesi gün Komünist Parti (b) Merkez Komitesi Politbürosu tarafından onaylandı. Emire göre, aşağıdakiler baskıya maruz kalacaktı:
- Cezalarını çektikten sonra geri dönen veya hapishanelerden ve çalışma kamplarından kaçan eski grevciler, grevleri ortadan kaldırma politikasından sınıfça saklanan ve Sovyet karşıtı eylemlere katılanlar.
- Asi, faşist, terörist ve suç örgütlerinin üyesi olan eski gangsterler ve sosyal açıdan tehlikeli unsurlar.
- Sovyet karşıtı partilerin üyeleri (Eser, Gürcü Menşevikler, Müsavatçılar, İttihatçılar ve Taşnaklar ), göçmenler, baskıdan saklananlar, gözaltı yerlerinden kaçanlar ve aktif Sovyet karşıtı eylemcilerdi.
- Kazak ve Beyaz Muhafız örgütlerinin üyeleri.
- Hapishanelerde, kamplarda, çalışma kamplarında, kolonilerde, hükümlülerde, suçlularda, beyaz muhafızlarda, aktif sekterlerde, kilise figürlerinde ve diğerlerinde tutulan daha az aktif eski gangsterlerden gelen Sovyet karşıtı unsurlar.
- Suçluların yanı sıra tutuklamaları henüz mahkeme tarafından değerlendirilmeyen suçlular.
- Gözaltı ve çalışma kamplarında tutulan ve orada faaliyet gösteren suçlular.
1938 sonbaharında Azerbaycan'daki baskılar zirveye ulaştı. Milliyetine bakılmaksızın, insanlar baskıya maruz kaldılar. 1937 yılında Azerbaycan'da 57 fabrika ve üretim tesisi müdürü, 95 mühendis, 207 Sovyet ve sendika işçisi ve 8 profesör tutuklandı. Bu yapıların hemen hepsi yıkıldı. 1937'de yetkililer tarafından 2.792 kişi vuruldu ve 4.425 kişi siyasi suçlardan uzun hapis cezalarına çarptırıldı.
Azerilerin yanı sıra Ruslar, Ermeniler, Yahudiler ve diğer milletlerden olanlar da kurbanlar arasındaydı. Hazar Denizcilik Şirketi'nin başta Ruslar, Yahudi Ermeniler ve birkaç Azerbaycanlı olmak üzere yüzlerce çalışanı karşı-devrimci faaliyetlerde bulunmakla suçlandı ve tutuklandılar.
Terörist aktivite
1936'dan başlayarak, İşçi ve Köylü Kızıl Ordusu saflarında tutuklamalar başladı. 11 Haziran 1937'de Mareşal Mikhail Tukhachevsky ve diğer yedi kişi (Iona Yakir, Iorenim Uborevich, Robert Eideman, Boris Feldman, August Kork, Vitaly Primakov, Vitovt Putna) SSCB Yüksek Mahkemesi'nin katılımıyla Özel Mahkeme'ye getirildi. Tüm sanıkların, Lev Troçki, oğlu Lev Sedov, Ocak 1937'de hüküm giymiş Georgi Pyatakov ve Leonid Serebryakov, daha önce tutuklanmış olan Nikolai Buharin ve Alexei Rykov ve Alman Genelkurmay Başkanlığı da dahil olmak üzere Sovyet Troçkist askeri örgütünün üyeleri olduğu iddia edildi. Örgütün amacı, SSCB'nin Almanya ve Polonya'ya yenilmesi durumunda iktidarı ele geçirmekti.
Kızıl Ordu liderliğine yönelik "askeri-faşist işbirliğine" katılma suçlaması, müttefik cumhuriyetlerin gözünden kaçmadı. 16 Temmuz 1937'de Mir Cafer Bagirov, 77. Azerbaycan Dağ Tüfek Tümeni komutanı GMVazirov ve tümen siyasi bölüm başkanı DA Aliyev'in de dahil olduğu karşı-devrimci örgütün "teşhir edildiğini" bildirdi. Onlar da "milliyetçi" bir örgütün üyeleriydiler. Azerbaycan tümeninin tugay komutanı Cemşid Nahçıvanski, Hasan Rahmanov ve tugay komiseri Cabbar Aliyev gibi askerleri de baskıya kurban gitti. 7 Ağustos'ta, tümen komutanlığına vekaleten atanan Albay A. Abbasov ve tümen askeri komiseri A. Dadashov, Transkafkasya askeri bölgesi komutanı NV Kuybishov'a bir komutanın görevden alındığını bildirdi. Sonraki günlerde, A. Dadashov bir dizi kişinin işten çıkarılması hakkında bilgi verdi.
Albay A. Abbasov, karşı-devrimci faaliyetlerle suçlandı. Nisan 1938'de, SCRC'nin özel bir toplantısında, onu bir çalışma kampında sekiz yıl hapse mahkûm etti. Ancak, Eylül 1941'de, SSCB KDIK Yüksek Askeri Mahkemesi, onu RSFSR Ceza Kanunu'nun 58-2, 58-8, 58-10, 58-11. Maddeleri uyarınca ölüme mahkûm etti. 77. Tümen'deki tutuklama telgrafları 1937 sonbaharına ulaşmaya devam etti. 1937'de Azerbaycan'da 110 asker tutuklandı.
Cumhuriyetçi liderlere ve parti üyelerine yönelik baskılar
Alman tarihçi Jörg Baberowski'ye göre, "1937 yazının başından 1938 sonbaharına kadar Azerbaycan fiilen kontrolsüzdü" . Sadece 1937'de 22 halk komiseri, 49 bölge komitesi sekreteri ve 29 bölge yürütme komitesi başkanı, 1937'de 18 bölge komiserleri öldü. Halkın Tarım, Eğitim ve Adalet Komiserleri ile birlikte onların yardımcıları ve neredeyse tüm personeli baskının kurbanı oldu .
Bazı parti ve hükûmet yetkililerinin tutuklanması, haklarında açılan dilekçelere dayanıyordu. Ölüm cezasına çarptırılan Hazar Denizcilik Şirketi başkanı Ivan Menyaylov, sabotajda yer alan 138 kişinin adını verdi. Bunlar arasında Hazar Denizcilik Şirketi'nin siyasi departmanının eski başkanı, daha sonra Nahçıvan Bölge Komitesinin birinci sekreteri ve Azerbaycan SSC Halk Komiserleri Konseyi başkanı Hüseyin Rahmanov'un kardeşi Hasan Rahmanov da vardı. E. Ismayilov, bu bağlamda Bagirov'un, Hasan Rahmanov'un görevden alınması ve kardeşinin ülke liderliğinde kalmasının kabul edilemezliği konusunda Stalin'e başvurduğunu düşünülüyor.
Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi'nin tüm liderliği baskıya maruz kaldı. Mardakert ilçe parti komitesi sekreteri O. Kotanjyan, kendisini milliyetçi Ermeni örgütüne dahil edenler arasında Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi'nin ilk sekreteri olan Pogosov'un adını zikretti. Ekim 1937'de, Azerbaycan SSR Komünist Partisi Merkez Komitesinin genel kurulunda, son Merkez Komitesi saflarından ihraç edildi ve diğer parti görevlileri olan Ermenilerle birlikte yargılandı .
Azerbaycan'da beş hakimden dördü tutuklandı ve savcılığın neredeyse tamamı dağıldı. 1937 baharında Kirovabad parti örgütünün birinci sekreteri Mustafayev'in ve savcılıkların kolektif çiftliklerdeki suç unsurlarıyla savaşacak kadar güçlü olmadığını belirtmesinin ardından Kirovabad ilçesindeki hemen hemen tüm hakim ve savcılar tutuklandı.Baskı aynı zamanda Bagirova'nın siyasi rakiplerini yok etmesi için ideal koşulları da yarattı. O da bu durumdan istifade etti. Mayıs-Haziran 1937'de alınan bilgilere göre, bazı Azerbaycan komünistleri (Halk Eğitim Komiseri M.Juvarlinsky, H.Sultanov) Mir Cafer Bagirov'u Moskova'ya şikayet etmeye çalıştılar. Bu girişimler kendileri için trajik bir şekilde sona erdi Mammad Juvarlinsky, Azerbaycan SSR AZK (b) P Nukha (Shaki) Eğitim Komitesinin ilk sekreteri olarak çalıştı. AZK (b) P, Merkez Komite üyesiydi. 1937'de Azerbaycan SSC Sovyetleri Kongresi'ndeki parti kongresinde konuşan M. Bagirov, Çuvarlinski'yi Azerbaycan SSC Anayasasını değiştiren milliyetçi olarak adlandırdı. 17 Mart'ta Merkez Komite bürosu ve 19 Mart'ta genel kurul, Mir Cafer Bagirov'un önerisiyle, Mammad Juvarlinski'yi Merkez Komite bürosundan ve 29 Mart'ta da partiden ihraç etti. M.Cuvarlinsky şikayet için Moskova'ya gitti. M. Bagirov onu daha önce tutuklamıştı. Mammad Cuvarlinski 13 Ekim 1937'de vuruldu.
Baskının kurbanları arasında Cengiz Yıldırım da vardı. Geçmişte, APC Donanmasının başı olarak Nisan 1920 işgalinin önde gelen isimlerinden biriydi. Büyük Terör sırasında Krivoy Rog'da fabrika müdürü olan Cengiz Yıldırım, "damadı" olarak tutuklandı, Bakü'ye getirildi, işkence gördü ve ardından Moskova'ya gönderildi ve orada vuruldu. Azerbaycan Acil Durum Komisyonu eski başkanı Eyyub Hanbudagov'un 1924'te milliyetçi konuşmalarını hatırlatarak tutuklanması izledi. 23 Temmuz 1937'de SSCB KDIK'in özel toplantısında 5 yıl hapis cezasına çarptırılan E. Khanbudagov, SSCB Yüksek Mahkemesi Askeri Kurulunun 23 Temmuz tarihli gezici toplantısının kararıyla ölüm cezasına çarptırıldı. 12 Ekim 1937. SSCB Yüksek Mahkemesi'nin 26 Aralık 1957 tarihli kararına göre E. Khanbudagov beraat etti. Hamid Sultanov, aleyhine ifade verdi. Kasım 1937'de, (1907'den beri parti üyesi olan) üç parti gazisi, İşçi Kahramanı Sumbat Fatalizade'yi bir çalışma kampında sekiz yıl hapse mahkûm etti. Sumbat Fatalizadeh kampta öldü.
Azerbaycan SSC Halk İçişleri Komiseri ve aynı zamanda Azerbaycan SSC Troykasının bir üyesi olan Mihail Rayev-Kaminski, 1938'de Bagirov'un odasında tutuklandı . Müfettiş Pavel Khentov'a göre tutuklulara şiddet göstermişti. Mikhail Rayev-Kaminsky, 1939'da hapishanede vuruldu. Bazı komünistler hapishanede delirdiler ya da kendilerini öldürdüler. Azneft başkanı R.I. 1937 yazında Gulbis yakında Bakü tren istasyonunda tutuklanacağını öğrendikten sonra kendini bir trenin altına atarak intihar etti.
Baskılar, Azerbaycan SSC Komünist Partisi'ni orta sınıfsız bıraktı ve parti liderlerinden çoğunun ölümüne neden oldu. Mir Beşir Gasimov ve Yusif Gasimov dışında, Hummat'ın tüm üyeleri baskı kurbanı oldu ve sayısız isim tutuklandı. Komünist seçkinlerin "eski muhafız" birliği yok edildi.Dadaş Bünyadzade, Sultanmajid Efendiyev,Hamid Sultanov, eşi Ayna Sultanova, Teymur Aliyev,Ruhulla Ahundov, Hüseyin Rahmanov, Cengiz Yıldırım, Mirza Davud Hüseynov, Mustafa The Guliyev,Aliheydar Garayev, Gazanfar Musabayov, Isay Dovlatov gibi sosyalizmin en parlak temsilcileri baskının kurbanı oldular.
Azerbaycan SSC Komünist Partisi'nin kadrosu tarihi boyunca birkaç kez azalmış ve artmış olsa da, Büyük Terör döneminde (sadece infaz ve tutuklamalar değil, ihraç ve diğer nedenlerle) parti üyelerinin sayısı azalmıştır. Büyük Terör öncesinde Azerbaycan Komünist Partisi'nin 1 Ocak 1937 tarihinde toplam üye ve aday sayısı 47.194 iken, 1 Ocak 1938'de bu sayı 45.331'e düşmüştür. Partinin Bakü Komitesinin Mayıs 1937'deki konferansından sonra, 1938'de Bakü şehir komitesinin 36 üyesi ve 4 adayı CDIC tarafından tutuklandı. Azerbaycan Komünist Partisi kongreleri arasında da düşüş gözlemleniyor. Azerbaycan Komünist Partisi'nin 3-9 Temmuz 1937'de yapılan 13. Kongresi'nde 34.211 üye ve 12.906 aday (toplam 47.117) vardı.Bir yıl sonra 7-14 Temmuz 1938'de yapılan 14. üye sayısı 32.135, aday sayısı ise 12.494'e (toplam 44.629) düştü. Ancak Büyük Terör'den sonra AKP'lilerin sayısı bir anda artmaya başladı. 25 Şubat'tan 1 Mart 1939'a kadar AKP'nin 15. Kongresi'nde parti üye sayısı zaten 56.548 idi.
27 Ekim 1937'de, 2 Kasım'a kadar süren " Şamahi davası " ile ilgili duruşmalar başladı. davada asıl sanık Hamid Sultanov'du . Hamid Sultanov önde gelen bir Azerbaycan devrimcisiydi. Zamanında Nahçıvan ÖSSC Halk Komiseri Hummat örgütünün Merkez Komitesi üyesiydi. Eşi, Azerbaycan'ın ilk devrimci kadınlarından biri olan Adalet Halk Komiseri Ayna Sultanova'dır . Ayna Sultanova'nın kardeşi Gazanfar Musabayov cumhuriyet yönetiminde ve Transkafkasya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti Halk Komiserleri Konseyi Başkanı olarak çalıştı.
Hamid Sultanov ile birlikte 13 sanık vardı: Şamahı Komünist Partisi Birinci Sekreteri Khalfa Huseynov, Şamahı Yürütme Komitesi eski başkanı İsrafil İbrahimov, Şamahı Komünist Partisi İkinci Sekreteri Aram Avalov, bölge savcısı Ahmed Amirov, Şamahı şarabı müdürü devlet çiftliği Alisah Mammadov, bölge arazi dairesi başkanı Georgi Yurkhanov, ilçe baş veterineri Ağalar Kalantarov, yol dairesi başkanı Mammad Mirza Heybaliyev, kolektif çiftlik başkanı Mirali Tanrıverdiyev, kolektif ambar memuru Siraj Jabiyev çiftlik, kolektif çiftlik parti komitesi sekreteri Ali .
Hamid Sultanov, Ruhulla Ahundov, SMAfendiyev, G.Musabeyov, G.Vazirov, D.Bunyadzade, G.Safarov ve E.Khanbudagov ile birlikte "karşı-devrimci milliyetçi merkez" in bir üyesi olduğunu ve amacının "karşı-devrimci milliyetçi merkez" olduğunu itiraf ediyor. Merkez, Sovyet hükümetini devirmek ve kapitalist mülkiyetten ayrılıp yeniden kurmak olduğunu belirtiyordu. Merkez, parti liderlerine ve hükûmete karşı terör eylemlerinin yanı sıra ülke ekonomisinde sabotaj ve casusluk yapmaya hazırlanıyordu.” Akhundov merkezin başındaydı ve Shamahhi bölgesinin liderleri yürütücüydü. Diğer sanıklar da benzer ifadeler verdiler
Mahkeme 9 kişiyi Hamid Sultanov, Khalfa Huseynov, İsrafil Ibrahimov, Ahmed Amirov, Aram Avalov, Georgi Yurkhanov, Alisahib Mammadov, Agalar Kalantarov'u mahkum etti. Memmed Hüseynov ise ölüme mahkûm etti . Diğerleri 8 ila 20 yıl süreyle çalışma kamplarına sürgün edildi . Hamid Sultanov'un silah arkadaşlarından hiçbiri hayatta kalmadı.
Aliheydar Garayev'in öldürülmesi
Aliheydar Garayev rejimin ve partinin önde gelen isimlerindendi. Aliheydar Garayev geçmişte Menşeviklere, daha sonra Hummat'ın Bolşevik kanadına mensuptu. Menşevik, Gürcü parlamentosunun yanı sıra Müsavat parlamentosunun bir üyesiydi. Daha sonra Azerbaycan SSC'de Adalet ve Çalışma Komiserliği'ne ve daha sonra Deniz İşleri Halk Komiserliği'ne başkanlık etti. Aynı zamanda Azerbaycan SSC Geçici Devrim Komitesi üyesiydi. 1920'lerin sonlarına kadar Azerbaycan Komünist Partisi'nde , ayrıca Sovyetler Birliği ve Güney Kafkasya'da lider pozisyonlarda bulundu. Bir süre Kızıl Profesör Enstitüsü'nde Tarih Bölümü'nün gece vardiyası müdürü ve Komintern'in Doğu Bölümü'nün başkanı olarak çalıştı.
MCBagirov, Aliheydar Garayev'in 1926'da "Partrabotnik Zakavkazya" dergisinde 1936'da yayınlanan "Yakın Geçmişten" kitabının olumsuz eleştirilerini kullanarak Yezhova Garayev'in adalete teslim edilmesini istedi. Ayrıca Azerbaycan başkanı A. Garayev'in Menşevik örgüte üye olduğunu da gizlediğini söyledi. Komünist Partinin yönetim kurulu konuyu 3 Şubat 1937'de tartıştı, ancak suçlamanın doğru olmadığına ve Garayev'in gizlemesinin asılsız olduğuna karar verdi.
Ancak, birkaç ay sonra, Azerbaycan SSC'nin SCRC'sinin önerisi üzerine A. Garayev ve eşi Moskova'da tutuklanarak Bakü'ye getirildi Menşevik geçmişini saklamaktan karşı-devrimci milliyetçi bir örgüte liderlik etmeye kadar çeşitli suçlamalarla suçlandı. A. Garayev ayrıca Azerbaycan SSC'nin SSCB'den ayrılmasını başlatmak, sabotaj, sabotaj ve devlete ve özellikle MCBagirova'ya karşı terör hazırlamakla da suçlandı. A. Garayev ayrıca M.R. Ahundov ve diğerlerini de suçladı, ancak kısa süre sonra ifadelerini geri çekti ve mahkemede bunları uydurma olarak nitelendirdi. 21 Nisan 1938'de Aliheydar Garayev kurşuna dizilmeye mahkûm edildi.
Baskı, Garayev ailesi için bir trajedi haline geldi. A. Garayev'in karısı Khaver Shabanova-Garayeva, 1954'te beraat etti ve serbest bırakıldı. Kardeşi Alovsat Garayev, Uzak Doğu'ya kaçtı ve ölümünden kısa bir süre önce anılarını yazdı. Bakinski Rabochi gazetesinin sayılarından birinde şöyle yazıyor: "Garayev ailesinin 11 üyesinden (anne, baba, yedi erkek ve iki kız kardeş) sadece ikisi hayatta kaldı ve diğerleri ya öldürüldü ya da sakat kaldı." Kalıntıları büyük bir ülkenin topraklarına dağılmıştı ve onları toplayıp Bakü'ye gömdük. Annem ve babamın mezarlarının yanında kardeşim Ali Haydar'ın sembolik mezarı var. O mezarda onun kalıntısı değil, ecdadımızın mezarından getirilen kutsal toprak gömülüdür." "
Bilim insanları
SSCB İlimler Akademisi'nin Azerbaycan şubesinde ve üniversitede baskı, Aralık 1936'da Ruhulla Ahundov'un tutuklanmasıyla başladı . Ocak 1937'de bir dizi Azerbaycanlı bilim insanı tutuklandı: Hanafi Zeynalli, Veli Huluflu,Bakir Çobanzadeh, Bakir Çobanzade, Kislovodsk'taki bir sanatoryumda tutuklandı ve özel konvoy halinde Bakü'ye getirildi. 18 Mart gecesi tarihçi Gaziz Gubaydullin de tutuklandı. Bilim insanlarının tamamı 1937'de öldürüldü.
-
(1896–1937) -
(1894–1937) -
(1893–1937) -
(1887–1937) -
(1893–1937) -
(1898–1937) -
(1898–1937) -
(1899–1937) -
(1898–1962) -
(1904–1938)
Cumhuriyetçi öğrenciler
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin çöküşünden sonra öğrencilerin bursları askıya alındı. Ülkenin işgalinden sonra yurt dışında okuyan öğrenciler "sadık" ve "sadakatsiz" olarak ikiye ayrıldı. Yeni kurulan Sovyet hükûmeti, sadık olduğunu bildikleri öğrencilere burs vermeye başladı. Bazı öğrenciler bursu kabul etmeyerek kendi başlarına bir çıkış yolu aradılar. Sonuç olarak, öğrenim ücretini karşılayamayan bazı öğrenciler, günlük ekmeğe ihtiyaç duymuş, en zor koşullarda çalışmaya zorlanmış, hapsedilmiş, hatta krizden çıkış yolu bulamadıkları için intihar etmiştir. Ancak kabul edip geri dönen öğrenciler oldu. Mezun olduktan sonra öğrencilerin çoğu Azerbaycan'a döndü ve fabrika yöneticileri ve petrol sahası yöneticileri olarak önemli başarılar elde etti .
Yusif bey Ağasibeyli döndükten sonra Dresden Politeknik Enstitüsü'nden mezun oldu.1931'den beri Gence petrol rafinerisinde baş makinistlik yapıyor. Freiburg Maden Akademisi mezunu Eşref Aliyev tekstil fabrikası müdürü Aslan bey Vazirov'a döndü. 1925 yılında Bakü , Paris Üniversitesi Fizik ve Kimya Enstitüsü ile Nancy Jeoloji Enstitüsü'nün jeoloji fakültelerinden mezun olduktanAzerneft'in jeolojik araştırma bölümünde çalıştı.Okuldan mezun olduktan sonra Bahram Hüseynov "Azerkendelektrik" başkanı olarak çalıştı. Azerbaycan SSC Halk Kara Komiserliği'nde bölüm, Almanya Leipzig Üniversitesi mezunu Asildar bey Muganlı, Azerbaycan Devlet Bankası'nda danışman ve grup lideri olarak çalıştı. Geri dönen öğrenciler Eşref Aliyev ve Yusif bey Ağasibeyli'ye Lenin Nişanı bile verildi.
-
(1900-) -
(1901-) -
(1899-) -
(1896–1989) -
(1898–1933) -
(1895–1941) -
(1897-) -
(1901–1938)
Büyük temizliğin sonu
Baskı, Kasım 1938'e kadar sürdü. 31 Ocak 1938'de Komünist Partisi Merkez Komitesi Politbürosunun kabul ettiği "Sovyet karşıtı unsurlar hakkında" kararına göre, Azerbaycan SSC topraklarında 2 bin kişi en ağır cezalara çarptırıldı. Toplamda, 1938'de 10.000'den fazla dava açıldı. Sovyet karşıtı propaganda, terör planlaması, casusluk ve vandalizm de dahil olmak üzere hem siyasi hem de cezai suçlardan mahkûm edildi. 5.061'i siyasi suçlarla ve 2.180'i cezai suçlarla suçlanan 7.241 kişinin davası görüldü. 1.180 kişi sadece anti-Sovyet propagandası nedeniyle kurşuna dizilmeye mahkûm edildi.
kurban sayısı
Azerbaycan'daki Büyük Terörün kurbanlarının sayısı hakkında kesin bir bilgi yoktur . Polonyalı tarihçi Tadeusz Svetokowski'ye, Bagirov'un tasfiyelerinde 70.000 Azerbaycanlının hayatını kaybettiğini belirtti. Diğer tahminlere göre, 1937-1938 katliamlarında 80.000 ila 100.000 Azerbaycanlı hayatını kaybetti. AGuralov'a göre, 1937-1938 yıllarında Azerbaycan'daki baskılar sonucunda 120 bin kişi öldürüldü.A. Yunusov, Büyük Terör sırasında 120.000 kişinin öldüğünü kaydeder .
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o İsmayılov 2015.
- ^ Azerbaijan Since Independence. M.E. Sharpe. 2010. s. 41. 21 Nisan 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Mayıs 2022.
- ^ (PDF) (4). Дружба народов. 1994. s. 152. 11 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2019.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q Baberovski, Y. 2010.
- ^ a b c d e f g h i Aşnin, Alpatov, Nasilov 2002.
- ^ Хлевнюк 1996.
- ^ a b c d e f . ca-c.org. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2018.
- ^ . 1news.az. 15 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . М.: Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН); Фонд первого Президента России Б.Н. Ельцина. 2010. s. 202. ISBN . 20 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2019.
- ^ a b c (PDF). Журнал Новейшая история России. 2016. s. 198. 23 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ . openlist.wiki. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Военное строительство — военно-патриотическая и оборонно-массовая работа в Азербайджанской ССР в период строительства социализма (1920 — июнь 1941 г.). Баку: Элм. 1990. s. 177.
- ^ . openlist.wiki. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ (PDF) (2). Журнал Новейшая история России. 2016: 199. 23 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2019.
- ^ . openlist.wiki. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b (PDF) (5). М.: Восток. 1998: 127. 21 Aralık 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2019.
- ^ . 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Sventoxovski 2001.
- ^ Historical Dictionary of Azerbaijan. Scarecrow Press. 1999. s. 145. ISBN .[]
- ^ . openlist.wiki. 8 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . openlist.wiki. 8 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . openlist.wiki. 8 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . openlist.wiki. 8 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 8 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . openlist.wiki. 8 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . openlist.wiki. 8 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ The Azerbaijani Turks: Power and Identity Under Russian Rule. Hoover Press. 1992. ss. 142. ISBN .
- ^ . openlist.wiki. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . openlist.wiki. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . openlist.wiki. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . openlist.wiki. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . openlist.wiki. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . openlist.wiki. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . openlist.wiki. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . openlist.wiki. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . openlist.wiki. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . openlist.wiki. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d e . М.: МФД. 200. ss. 276—277. ISBN . 23 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2019.
- ^ . openlist.wiki. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Правда и только правда. («Белые пятна» нашей истории). Баку: Азернешр. 1991. ss. 4, 149-150.
- ^ . openlist.wiki. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . openlist.wiki. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . openlist.wiki. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . openlist.wiki. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Cəfərov 1998.
- ^ . baku.ru. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Ислам в Азербайджане. Б.: Заман. 2004. s. 388. ISBN .
- ^ The Permanent Purge: Politics in Soviet Totalitarianism. Harvard University Press. 1956. s. 189.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Azerbaycan da Stalin in baskilari 1920 lerin sonundan 1950 lerin basina kadar Stalin in Azerbaycan SSC deki baskilarina verilen genel isim Bu baski Azerbaycan in onde gelen liderleri din adamlari aydinlari ve zengin koyluleri de dahil olmak uzere tum Azerbaycan nufusunu etkilemistir Baski karsi devrimci faaliyetlerden casusluktan ve Sovyet karsiti propagandadan suphelenilen kisilere yonelik zulmun yani sira kursuna dizme tutuklama calisma kamplarina gonderilme ve SSCB nin diger bolgelerine surgunleri iceriyordu Baski 1937 1938 deki Buyuk Teror veya Yezhovshina sirasinda yuksek yetkililerin talimatlarina uygun olarak zirveye ulasti Bu donem Azerbaycan i 20 yil yoneten Mirjafar Bagirov un liderlik yillarinda yasandi Bagirov un olaylardan sorumlu olup olmadigi konusunda hala net bir kaniya ulasilamamistir Isvecli siyaset bilimci ona Azerbaycanli Stalin ve Sovyet Rus filozof ve tarihci Azerbaycanli Beria adini verdi Baskilardan onceki olaylarBaskinin kokleri Stalin in iktidara geldigi ve ulkeyi tek basina yonetmeye basladigi zamana kadar uzaniyor Halkin Trockizm milliyetcilik vandalizm casusluk ve diger suclamalarla itham edilmesinin nedeni yirminci yuzyilin ilk yarisinin karmasik parti ortami ve siyasi sosyal ve ekonomik zorluklariydi Joseph Stalin in Iktidara GelisiRus Sosyal Demokratlari nin Bolsevik kanadi kuruldugu gunden itibaren surekli kendi icerisindeki gruplar ile savasiyordu Ayni zamanda Bolseviklerin devrim ve Ic Savastaki basarilari Lenin gibi karizmatik bir lider etrafinda kati merkezilestirilmis bir organizasyonda birlesmelerinden kaynaklaniyordu Lev Trocki ve Joseph Stalin Felix Dzerzhinsky nin cenazesinde 1926 Ic savasin sonunda durum dramatik bir sekilde degisti Parti 1922 de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi nde birlesen RSFSR ZSFSR Ukrayna SSR ve Beyaz Rusya SSR topraklarindaki tek yasal siyasi orgut oldu Eski partilerin uyeleri bu yeni parti saflarini doldurmaya basladilar XX Kongre delegelerinin dortte biri diger partilerden ozellikle Menseviklerdendi Lenin in olumunden sonra Bolsevik in fikirlerini paylasmayan partiye kariyer icin katilanlar nedeniyle parti uyeliginde buyuk bir artis yasandi Lenin in hastaligi parti icerisindeki gruplar arasindaki mucadeleyi siddetlendirdi Komunist Partinin ust kademelerinde ardi ardina amansiz bir mucadeleler yasandi Politburo icinde Joseph Stalin Grigory Zinovyev ve Lev Kamenev Lev Trocki ye karsi bir uclu olustu Trocki nin yenilgisinden sonra Stalin eski muttefikleri olan troyka uyelerine bir saldiri baslatti 1926 da Stalin in sosyalizmin zaferi teorisini kabul etmeyen Trocki Grigory Zinoviev ve Lev Kamenev e katildi Bu tam anlamiyla birlesik bir muhalefet yaratti 1927 boyunca Stalin in baskilarinin baslamasina yol acan bir dizi olay gerceklesti Mayis ayinda Ingiltere Sovyetler Birligi ile diplomatik iliskilerini kesti ve 7 Haziran da Sovyetlerin Varsova buyukelcisi PLVoykov bir monarsist tarafindan olduruldu Bu surecte monarsistlerin ve Beyaz Muhafizlarin kucuk bir kismi hala muhalefet kamplarinda bulunuyordu Bu yuzden baskiyla ilk karsilasanlar onlar oldu Cunku Voykov suikasti SSCB nin tum bolgelerindeki monarsist ve beyaz muhafiz hucrelerinin tamamen yok olmasina yol acti Ingiltere nin savas tehdidi parti icindeki rakiplere ve muhaliflere karsi daha fazla eyleme yol acti O yilin yazinda CDIC monarsistleri bir dizi beyaz muhafizi toprak sahiplerini tuccarlari rahipleri ve kilise yetkililerini tutukladi Partinin ic mucadelesinin bir sonucu olarak Stalin rakiplerini devirmeyi basardi Devrimin onde gelen isimlerinden Trockizm in Marksizm akimlarindan biri yazari Kizil Ordu nun kurucularindan biri olan Lev Trocki sonunda 1929 da ulkeden kovuldu Grigory Zinovyev de surgune gonderildi ancak pismanligini dile getirdikten sonra partiye iade edildi ve 1932 de tutuklanarak Kazakistan a surgune gonderildi Cesitli tarihciler Stalin in 1926 ve 1929 arasinda tek basina iktidara geldigine inaniyor Stalin 1929 u bir donum noktasi ilan etti Kolektiflestirme sanayilesme ve kultur devriminin stratejik hedefleri acikladi Azerbaycan daki durumDevrimden once iki Musluman Sosyal Demokrat parti kuruldu Bunlardan biri ileride Bolsevik ve Mensevik kanatlara ayrilacak olan Hummat digeri ise Guney Azerbaycanli gocmenler tarafindan kurulan Adalet Partisi idi Onlarla rekabet eden liberal parti Musavat ve Islamci Ittihad partisiydi Musavat ve Hummat partilerinin uyeleri arasindaki fark dunya gorusunden cok koken ve sosyal statu ile ilgiliydi Hummat in hemen hemen tum uyeleri koyluler yoksul beyler petrol iscileri veya Iranli gocmenlerdi Rus Tatar okullarinda ve dini okullarda aldiklari egitimle birlestiler Bu partinin uyeleri tanidik akraba ve bagimlilik temelinde artti Hummat in Bolsevik kanadinin uyeleri ic savas sirasinda Astrahan dan gecerken Mensevik kanadi Baku de yasadisi olarak faaliyet gosteriyordu ve bu kanadin uyeleri de Musavat in cogunlukta oldugu Azerbaycan parlamentosunda temsil ediliyordu 1920 yilinda Hummat Adalat Baku Komitesi ve Rus Sosyal Demokrat Isci Partisi RSDFP Azerbaycan Komunist Partisi adi altinda birlesti OG Shatunovsky ye gore iki grup arasinda bir mucadele vardi Nariman Narimanov liderligindeki milliyetci komunistler ve onceki geleneklere karsi savasan enternasyonalistler Muhalefetteki Musavat in sag kanadinin liderleri yabanci ulkelere goc etti Musavat in sol kanadinin uyelerinin var olmasina izin verildi Musavat partisinin cokusune ve bazi uyelerinin yeni hukumete baglilik yeminine ragmen Musavat fikirleri ortadan kalkmadi Bazi Musavat uyeleri Baku sehir meclislerinde meclislerinde ve egitim kurumlarinda onemli gorevlerde bulundular Nariman Narimanov XI Kizil Ordu komutanlari Mikhail Lewandowski ve Mikhail Yefremov ile birlikte 1920 ler 1930 1936 siyasi baskilari1 Aralik 1934 te Leningrad daki Smolny Sarayi nda issiz Leonid Nikolayev Komunist Parti Leningrad Bolge Komitesi baskani Sergei Kirov u vurdu Bu suikast 1920 lerin ve 1930 larin muhalefet liderlerini ortadan kaldirmak icin kullanildi Stalin Grigory Zinoviev ve Lev Kamenev i cinayetle sucladi Azerbaycan daki baskici kampanya Kirov suikastinin ilk aylarinda henuz ciddi boyutlara ulasmamisti Buna ragmen Azerbaycan SSC Merkez Komitesinin onerisi uzerine ulkedeki buyuk kapitalist isletmelerin baskanlari sinir disi edildi 1936 baharinda beseri bilimlerde calisan bir grup eski Trockist Baku de tutuklandi Sonra milliyetciler tutuklandi Donemin cumhurbaskani Mirjafar Bagirov ile dusmanlik icinde olan Arnavut bir gazeteci olan Ahmed Trinic ilk olarak tutuklandi O yilin Nisan ayinda Azerbaycan SSR Komunist Partisi Merkez Komitesi Burosunun bir toplantisinda Bagirov Trinich in 1918 de Musavat parlamentosunu savunma talebini icerdigi iddia edilen veya uydurulmus bir mektubu okudu Sonuc olarak Trinich partiden ihrac edilerek tutuklandi ve sorusturma sirasinda intihar etti Bununla birlikte Azerbaycan da ilk tutuklama dalgasi sonbaharda cogunlukla Bolsevik Parti uyelerine neo Bolsevik partilerin uyelerine ve Stalin hukumetine sadakatsiz olduklarindan suphelenilenlere gerceklesti Kasim ayinda Trockizm Musavatizm ve casuslukla suclanan duzinelerce onde gelen komunist CDU tarafindan tutuklandi Bagirov un ozel sekreteri Nikisov bile Musavat ajani ve terorist olarak tutuklandi Azerbaycan Devlet Universitesi Rektoru Balabey Hasanbeyov Azerneshr Muduru Ibrahim Eminbeyli taninmis etnolog profesorler ASBukshpan ve Nikolayev Yargitay uyesi Orbelyan Allahsiz Yazarlarla Mucadele Birligi baskani Vali Huluflu partiden ihrac edilerek tutuklandi Azerbaycan da buyuk temizlik23 Subat 3 Mart 1937 tarihleri arasinda Moskova da yapilan Sovyetler Birligi Komunist Partisi Merkez Komitesi Kongresi nde Stalin sosyalizm icin sinif mucadelesini yogunlastirma doktrinini yineledi ve parti eksikliklerinin ortadan kaldirilmasi hakkinda bir rapor sundu Trockistlerbundan sonra kitlesel baskilara basladi Mir Cafer Bagirov da bu genel kurulda yer aldi 19 Mart ta Baku ye donen Bagirov Azerbaycan Komunist Partisi Merkez Komitesinin VI Kongresini topladi ve delegelere Moskova Kongresi hakkinda bilgi verdi Bagirov konusmasinda karsi devrimcilerin ve Trockistlerin faaliyetlerine atifta bulunarak ulkedeki cehalete dikkat cekti Tum partiyi yok etmekle tehdit ederek konusmasini sonlandirdi Devlet Planlama Komitesi Baskani Asgar Farajadeh Mammad Juvarlinsky Muhtar Hajiyev M Mammadov A Peterson Mehdi Mehdiyev H Huseynov L Rasulov Gurevich B Pirverdiyev ve Merkez Komite adaylari M Naibov K Bagirbayov ve L Mesheryakov sinir disi edildi 3 Temmuz da Sovyetler Birligi Komunist Partisi Merkez Komitesi Politburosu b cumhuriyetlerin tum il ilce komiteleri ve komunist partilerinin Merkez Komitelerinin sekreterlerine telgraflar gonderdi 9 Temmuz da Mirjafar Bagirov Moskova ya kodlu bir telgraf gondererek kac kisinin baski altina alinacagini ve bunlara karsi ne gibi onlemler alinmasi gerektigini sordu Sifreli telgraf ayrica bir dizi suc grubunun uyelerinin aile uyelerinin sinir disi edilmesini ve nufusun diger gruplarini iceren davalarin degerlendirilmek uzere CDU ya aktarilmasini da istedi 14 Temmuz da Komunist Parti b Merkez Komitesinin Politburosu Dogu cumhuriyetlerinin sinir cizgisi ne karar verdi Karar bazi cumhuriyetlerde Iran ve Afganistan ile devlet sinirinin korunmasini guclendirmek icin sinir hatlarinin kurulmasi cagrisinda bulundu Bu hat Nahcivan Ozerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti nin Azerbaycan daki tum bolgelerini Astara Astrakhanbazar Bilasuvar Cebrayil Zengilan Zuvand Garadonlu Qaryagin Lenkeran ve Masalli yi kapsamaktadir Tum bu bolgelerden guvenilmez unsurlarin sinir disi edilmesi icin CDU ya yetki verdi Sinir bolgelerinde ozel bir ikamet ve hareket rejimi kuruldu ve yabancilarin buraya yerlestirilmesi ancak SSCB hukumetinin izniyle mumkun oldu SSCB Disisleri Halk Komiserligi ne Iran ile SSCB arasindaki sinir bolgelerinde yasayanlar icin basitlestirilmis sinir gecisleri konulu sozlesmenin kaldirilmasi hakkinda bilgi vermesi talimati verildi Sovyetler Birligi Komunist Partisi b Merkez Komitesi Politburosunun 2 Temmuz tarihli karari Sovyetler Birligi Komunist Partisi Merkez Komitesinin 30 Temmuz tarih ve 00447 sayili kararina uygun olarak gerceklestirildi Suclularin ve diger Sovyet karsiti unsurlarin bastirilmasi operasyonu ertesi gun Komunist Parti b Merkez Komitesi Politburosu tarafindan onaylandi Emire gore asagidakiler baskiya maruz kalacakti Cezalarini cektikten sonra geri donen veya hapishanelerden ve calisma kamplarindan kacan eski grevciler grevleri ortadan kaldirma politikasindan sinifca saklanan ve Sovyet karsiti eylemlere katilanlar Asi fasist terorist ve suc orgutlerinin uyesi olan eski gangsterler ve sosyal acidan tehlikeli unsurlar Sovyet karsiti partilerin uyeleri Eser Gurcu Mensevikler Musavatcilar Ittihatcilar ve Tasnaklar gocmenler baskidan saklananlar gozalti yerlerinden kacanlar ve aktif Sovyet karsiti eylemcilerdi Kazak ve Beyaz Muhafiz orgutlerinin uyeleri Hapishanelerde kamplarda calisma kamplarinda kolonilerde hukumlulerde suclularda beyaz muhafizlarda aktif sekterlerde kilise figurlerinde ve digerlerinde tutulan daha az aktif eski gangsterlerden gelen Sovyet karsiti unsurlar Suclularin yani sira tutuklamalari henuz mahkeme tarafindan degerlendirilmeyen suclular Gozalti ve calisma kamplarinda tutulan ve orada faaliyet gosteren suclular 1938 sonbaharinda Azerbaycan daki baskilar zirveye ulasti Milliyetine bakilmaksizin insanlar baskiya maruz kaldilar 1937 yilinda Azerbaycan da 57 fabrika ve uretim tesisi muduru 95 muhendis 207 Sovyet ve sendika iscisi ve 8 profesor tutuklandi Bu yapilarin hemen hepsi yikildi 1937 de yetkililer tarafindan 2 792 kisi vuruldu ve 4 425 kisi siyasi suclardan uzun hapis cezalarina carptirildi Azerilerin yani sira Ruslar Ermeniler Yahudiler ve diger milletlerden olanlar da kurbanlar arasindaydi Hazar Denizcilik Sirketi nin basta Ruslar Yahudi Ermeniler ve birkac Azerbaycanli olmak uzere yuzlerce calisani karsi devrimci faaliyetlerde bulunmakla suclandi ve tutuklandilar Terorist aktivite 1936 dan baslayarak Isci ve Koylu Kizil Ordusu saflarinda tutuklamalar basladi 11 Haziran 1937 de Maresal Mikhail Tukhachevsky ve diger yedi kisi Iona Yakir Iorenim Uborevich Robert Eideman Boris Feldman August Kork Vitaly Primakov Vitovt Putna SSCB Yuksek Mahkemesi nin katilimiyla Ozel Mahkeme ye getirildi Tum saniklarin Lev Trocki oglu Lev Sedov Ocak 1937 de hukum giymis Georgi Pyatakov ve Leonid Serebryakov daha once tutuklanmis olan Nikolai Buharin ve Alexei Rykov ve Alman Genelkurmay Baskanligi da dahil olmak uzere Sovyet Trockist askeri orgutunun uyeleri oldugu iddia edildi Orgutun amaci SSCB nin Almanya ve Polonya ya yenilmesi durumunda iktidari ele gecirmekti Kizil Ordu liderligine yonelik askeri fasist isbirligine katilma suclamasi muttefik cumhuriyetlerin gozunden kacmadi 16 Temmuz 1937 de Mir Cafer Bagirov 77 Azerbaycan Dag Tufek Tumeni komutani GMVazirov ve tumen siyasi bolum baskani DA Aliyev in de dahil oldugu karsi devrimci orgutun teshir edildigini bildirdi Onlar da milliyetci bir orgutun uyeleriydiler Azerbaycan tumeninin tugay komutani Cemsid Nahcivanski Hasan Rahmanov ve tugay komiseri Cabbar Aliyev gibi askerleri de baskiya kurban gitti 7 Agustos ta tumen komutanligina vekaleten atanan Albay A Abbasov ve tumen askeri komiseri A Dadashov Transkafkasya askeri bolgesi komutani NV Kuybishov a bir komutanin gorevden alindigini bildirdi Sonraki gunlerde A Dadashov bir dizi kisinin isten cikarilmasi hakkinda bilgi verdi Cemsid Nahcivanski Kizil Ordu da tugay komutani Albay A Abbasov karsi devrimci faaliyetlerle suclandi Nisan 1938 de SCRC nin ozel bir toplantisinda onu bir calisma kampinda sekiz yil hapse mahkum etti Ancak Eylul 1941 de SSCB KDIK Yuksek Askeri Mahkemesi onu RSFSR Ceza Kanunu nun 58 2 58 8 58 10 58 11 Maddeleri uyarinca olume mahkum etti 77 Tumen deki tutuklama telgraflari 1937 sonbaharina ulasmaya devam etti 1937 de Azerbaycan da 110 asker tutuklandi Cumhuriyetci liderlere ve parti uyelerine yonelik baskilar Alman tarihci Jorg Baberowski ye gore 1937 yazinin basindan 1938 sonbaharina kadar Azerbaycan fiilen kontrolsuzdu Sadece 1937 de 22 halk komiseri 49 bolge komitesi sekreteri ve 29 bolge yurutme komitesi baskani 1937 de 18 bolge komiserleri oldu Halkin Tarim Egitim ve Adalet Komiserleri ile birlikte onlarin yardimcilari ve neredeyse tum personeli baskinin kurbani oldu Bazi parti ve hukumet yetkililerinin tutuklanmasi haklarinda acilan dilekcelere dayaniyordu Olum cezasina carptirilan Hazar Denizcilik Sirketi baskani Ivan Menyaylov sabotajda yer alan 138 kisinin adini verdi Bunlar arasinda Hazar Denizcilik Sirketi nin siyasi departmaninin eski baskani daha sonra Nahcivan Bolge Komitesinin birinci sekreteri ve Azerbaycan SSC Halk Komiserleri Konseyi baskani Huseyin Rahmanov un kardesi Hasan Rahmanov da vardi E Ismayilov bu baglamda Bagirov un Hasan Rahmanov un gorevden alinmasi ve kardesinin ulke liderliginde kalmasinin kabul edilemezligi konusunda Stalin e basvurdugunu dusunuluyor Daglik Karabag Ozerk Bolgesi nin tum liderligi baskiya maruz kaldi Mardakert ilce parti komitesi sekreteri O Kotanjyan kendisini milliyetci Ermeni orgutune dahil edenler arasinda Daglik Karabag Ozerk Bolgesi nin ilk sekreteri olan Pogosov un adini zikretti Ekim 1937 de Azerbaycan SSR Komunist Partisi Merkez Komitesinin genel kurulunda son Merkez Komitesi saflarindan ihrac edildi ve diger parti gorevlileri olan Ermenilerle birlikte yargilandi Azerbaycan da bes hakimden dordu tutuklandi ve savciligin neredeyse tamami dagildi 1937 baharinda Kirovabad parti orgutunun birinci sekreteri Mustafayev in ve savciliklarin kolektif ciftliklerdeki suc unsurlariyla savasacak kadar guclu olmadigini belirtmesinin ardindan Kirovabad ilcesindeki hemen hemen tum hakim ve savcilar tutuklandi Baski ayni zamanda Bagirova nin siyasi rakiplerini yok etmesi icin ideal kosullari da yaratti O da bu durumdan istifade etti Mayis Haziran 1937 de alinan bilgilere gore bazi Azerbaycan komunistleri Halk Egitim Komiseri M Juvarlinsky H Sultanov Mir Cafer Bagirov u Moskova ya sikayet etmeye calistilar Bu girisimler kendileri icin trajik bir sekilde sona erdi Mammad Juvarlinsky Azerbaycan SSR AZK b P Nukha Shaki Egitim Komitesinin ilk sekreteri olarak calisti AZK b P Merkez Komite uyesiydi 1937 de Azerbaycan SSC Sovyetleri Kongresi ndeki parti kongresinde konusan M Bagirov Cuvarlinski yi Azerbaycan SSC Anayasasini degistiren milliyetci olarak adlandirdi 17 Mart ta Merkez Komite burosu ve 19 Mart ta genel kurul Mir Cafer Bagirov un onerisiyle Mammad Juvarlinski yi Merkez Komite burosundan ve 29 Mart ta da partiden ihrac etti M Cuvarlinsky sikayet icin Moskova ya gitti M Bagirov onu daha once tutuklamisti Mammad Cuvarlinski 13 Ekim 1937 de vuruldu Baskinin kurbanlari arasinda Cengiz Yildirim da vardi Gecmiste APC Donanmasinin basi olarak Nisan 1920 isgalinin onde gelen isimlerinden biriydi Buyuk Teror sirasinda Krivoy Rog da fabrika muduru olan Cengiz Yildirim damadi olarak tutuklandi Baku ye getirildi iskence gordu ve ardindan Moskova ya gonderildi ve orada vuruldu Azerbaycan Acil Durum Komisyonu eski baskani Eyyub Hanbudagov un 1924 te milliyetci konusmalarini hatirlatarak tutuklanmasi izledi 23 Temmuz 1937 de SSCB KDIK in ozel toplantisinda 5 yil hapis cezasina carptirilan E Khanbudagov SSCB Yuksek Mahkemesi Askeri Kurulunun 23 Temmuz tarihli gezici toplantisinin karariyla olum cezasina carptirildi 12 Ekim 1937 SSCB Yuksek Mahkemesi nin 26 Aralik 1957 tarihli kararina gore E Khanbudagov beraat etti Hamid Sultanov aleyhine ifade verdi Kasim 1937 de 1907 den beri parti uyesi olan uc parti gazisi Isci Kahramani Sumbat Fatalizade yi bir calisma kampinda sekiz yil hapse mahkum etti Sumbat Fatalizadeh kampta oldu Azerbaycan SSC Halk Icisleri Komiseri ve ayni zamanda Azerbaycan SSC Troykasinin bir uyesi olan Mihail Rayev Kaminski 1938 de Bagirov un odasinda tutuklandi Mufettis Pavel Khentov a gore tutuklulara siddet gostermisti Mikhail Rayev Kaminsky 1939 da hapishanede vuruldu Bazi komunistler hapishanede delirdiler ya da kendilerini oldurduler Azneft baskani R I 1937 yazinda Gulbis yakinda Baku tren istasyonunda tutuklanacagini ogrendikten sonra kendini bir trenin altina atarak intihar etti Baskilar Azerbaycan SSC Komunist Partisi ni orta sinifsiz birakti ve parti liderlerinden cogunun olumune neden oldu Mir Besir Gasimov ve Yusif Gasimov disinda Hummat in tum uyeleri baski kurbani oldu ve sayisiz isim tutuklandi Komunist seckinlerin eski muhafiz birligi yok edildi Dadas Bunyadzade Sultanmajid Efendiyev Hamid Sultanov esi Ayna Sultanova Teymur Aliyev Ruhulla Ahundov Huseyin Rahmanov Cengiz Yildirim Mirza Davud Huseynov Mustafa The Guliyev Aliheydar Garayev Gazanfar Musabayov Isay Dovlatov gibi sosyalizmin en parlak temsilcileri baskinin kurbani oldular Azerbaycan SSC Komunist Partisi nin kadrosu tarihi boyunca birkac kez azalmis ve artmis olsa da Buyuk Teror doneminde sadece infaz ve tutuklamalar degil ihrac ve diger nedenlerle parti uyelerinin sayisi azalmistir Buyuk Teror oncesinde Azerbaycan Komunist Partisi nin 1 Ocak 1937 tarihinde toplam uye ve aday sayisi 47 194 iken 1 Ocak 1938 de bu sayi 45 331 e dusmustur Partinin Baku Komitesinin Mayis 1937 deki konferansindan sonra 1938 de Baku sehir komitesinin 36 uyesi ve 4 adayi CDIC tarafindan tutuklandi Azerbaycan Komunist Partisi kongreleri arasinda da dusus gozlemleniyor Azerbaycan Komunist Partisi nin 3 9 Temmuz 1937 de yapilan 13 Kongresi nde 34 211 uye ve 12 906 aday toplam 47 117 vardi Bir yil sonra 7 14 Temmuz 1938 de yapilan 14 uye sayisi 32 135 aday sayisi ise 12 494 e toplam 44 629 dustu Ancak Buyuk Teror den sonra AKP lilerin sayisi bir anda artmaya basladi 25 Subat tan 1 Mart 1939 a kadar AKP nin 15 Kongresi nde parti uye sayisi zaten 56 548 idi Azerbaycan SSC Eski Icisleri Bakani Hamid Sultanov 27 Ekim 1937 de 2 Kasim a kadar suren Samahi davasi ile ilgili durusmalar basladi davada asil sanik Hamid Sultanov du Hamid Sultanov onde gelen bir Azerbaycan devrimcisiydi Zamaninda Nahcivan OSSC Halk Komiseri Hummat orgutunun Merkez Komitesi uyesiydi Esi Azerbaycan in ilk devrimci kadinlarindan biri olan Adalet Halk Komiseri Ayna Sultanova dir Ayna Sultanova nin kardesi Gazanfar Musabayov cumhuriyet yonetiminde ve Transkafkasya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti Halk Komiserleri Konseyi Baskani olarak calisti Hamid Sultanov ile birlikte 13 sanik vardi Samahi Komunist Partisi Birinci Sekreteri Khalfa Huseynov Samahi Yurutme Komitesi eski baskani Israfil Ibrahimov Samahi Komunist Partisi Ikinci Sekreteri Aram Avalov bolge savcisi Ahmed Amirov Samahi sarabi muduru devlet ciftligi Alisah Mammadov bolge arazi dairesi baskani Georgi Yurkhanov ilce bas veterineri Agalar Kalantarov yol dairesi baskani Mammad Mirza Heybaliyev kolektif ciftlik baskani Mirali Tanriverdiyev kolektif ambar memuru Siraj Jabiyev ciftlik kolektif ciftlik parti komitesi sekreteri Ali Hamid Sultanov Ruhulla Ahundov SMAfendiyev G Musabeyov G Vazirov D Bunyadzade G Safarov ve E Khanbudagov ile birlikte karsi devrimci milliyetci merkez in bir uyesi oldugunu ve amacinin karsi devrimci milliyetci merkez oldugunu itiraf ediyor Merkez Sovyet hukumetini devirmek ve kapitalist mulkiyetten ayrilip yeniden kurmak oldugunu belirtiyordu Merkez parti liderlerine ve hukumete karsi teror eylemlerinin yani sira ulke ekonomisinde sabotaj ve casusluk yapmaya hazirlaniyordu Akhundov merkezin basindaydi ve Shamahhi bolgesinin liderleri yurutucuydu Diger saniklar da benzer ifadeler verdiler Mahkeme 9 kisiyi Hamid Sultanov Khalfa Huseynov Israfil Ibrahimov Ahmed Amirov Aram Avalov Georgi Yurkhanov Alisahib Mammadov Agalar Kalantarov u mahkum etti Memmed Huseynov ise olume mahkum etti Digerleri 8 ila 20 yil sureyle calisma kamplarina surgun edildi Hamid Sultanov un silah arkadaslarindan hicbiri hayatta kalmadi Aliheydar Garayev in oldurulmesi Aliheydar Garayev rejimin ve partinin onde gelen isimlerindendi Aliheydar Garayev gecmiste Menseviklere daha sonra Hummat in Bolsevik kanadina mensuptu Mensevik Gurcu parlamentosunun yani sira Musavat parlamentosunun bir uyesiydi Daha sonra Azerbaycan SSC de Adalet ve Calisma Komiserligi ne ve daha sonra Deniz Isleri Halk Komiserligi ne baskanlik etti Ayni zamanda Azerbaycan SSC Gecici Devrim Komitesi uyesiydi 1920 lerin sonlarina kadar Azerbaycan Komunist Partisi nde ayrica Sovyetler Birligi ve Guney Kafkasya da lider pozisyonlarda bulundu Bir sure Kizil Profesor Enstitusu nde Tarih Bolumu nun gece vardiyasi muduru ve Komintern in Dogu Bolumu nun baskani olarak calisti Aliheydar Garayev Azerbaycan SSC eski Adalet ve Calisma Halk Komiseri MCBagirov Aliheydar Garayev in 1926 da Partrabotnik Zakavkazya dergisinde 1936 da yayinlanan Yakin Gecmisten kitabinin olumsuz elestirilerini kullanarak Yezhova Garayev in adalete teslim edilmesini istedi Ayrica Azerbaycan baskani A Garayev in Mensevik orgute uye oldugunu da gizledigini soyledi Komunist Partinin yonetim kurulu konuyu 3 Subat 1937 de tartisti ancak suclamanin dogru olmadigina ve Garayev in gizlemesinin asilsiz olduguna karar verdi Ancak birkac ay sonra Azerbaycan SSC nin SCRC sinin onerisi uzerine A Garayev ve esi Moskova da tutuklanarak Baku ye getirildi Mensevik gecmisini saklamaktan karsi devrimci milliyetci bir orgute liderlik etmeye kadar cesitli suclamalarla suclandi A Garayev ayrica Azerbaycan SSC nin SSCB den ayrilmasini baslatmak sabotaj sabotaj ve devlete ve ozellikle MCBagirova ya karsi teror hazirlamakla da suclandi A Garayev ayrica M R Ahundov ve digerlerini de sucladi ancak kisa sure sonra ifadelerini geri cekti ve mahkemede bunlari uydurma olarak nitelendirdi 21 Nisan 1938 de Aliheydar Garayev kursuna dizilmeye mahkum edildi Baski Garayev ailesi icin bir trajedi haline geldi A Garayev in karisi Khaver Shabanova Garayeva 1954 te beraat etti ve serbest birakildi Kardesi Alovsat Garayev Uzak Dogu ya kacti ve olumunden kisa bir sure once anilarini yazdi Bakinski Rabochi gazetesinin sayilarindan birinde soyle yaziyor Garayev ailesinin 11 uyesinden anne baba yedi erkek ve iki kiz kardes sadece ikisi hayatta kaldi ve digerleri ya olduruldu ya da sakat kaldi Kalintilari buyuk bir ulkenin topraklarina dagilmisti ve onlari toplayip Baku ye gomduk Annem ve babamin mezarlarinin yaninda kardesim Ali Haydar in sembolik mezari var O mezarda onun kalintisi degil ecdadimizin mezarindan getirilen kutsal toprak gomuludur Bilim insanlari SSCB Ilimler Akademisi nin Azerbaycan subesinde ve universitede baski Aralik 1936 da Ruhulla Ahundov un tutuklanmasiyla basladi Ocak 1937 de bir dizi Azerbaycanli bilim insani tutuklandi Hanafi Zeynalli Veli Huluflu Bakir Cobanzadeh Bakir Cobanzade Kislovodsk taki bir sanatoryumda tutuklandi ve ozel konvoy halinde Baku ye getirildi 18 Mart gecesi tarihci Gaziz Gubaydullin de tutuklandi Bilim insanlarinin tamami 1937 de olduruldu 1896 1937 1894 1937 1893 1937 1887 1937 1893 1937 1898 1937 1898 1937 1899 1937 1898 1962 1904 1938 Cumhuriyetci ogrenciler Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti nin cokusunden sonra ogrencilerin burslari askiya alindi Ulkenin isgalinden sonra yurt disinda okuyan ogrenciler sadik ve sadakatsiz olarak ikiye ayrildi Yeni kurulan Sovyet hukumeti sadik oldugunu bildikleri ogrencilere burs vermeye basladi Bazi ogrenciler bursu kabul etmeyerek kendi baslarina bir cikis yolu aradilar Sonuc olarak ogrenim ucretini karsilayamayan bazi ogrenciler gunluk ekmege ihtiyac duymus en zor kosullarda calismaya zorlanmis hapsedilmis hatta krizden cikis yolu bulamadiklari icin intihar etmistir Ancak kabul edip geri donen ogrenciler oldu Mezun olduktan sonra ogrencilerin cogu Azerbaycan a dondu ve fabrika yoneticileri ve petrol sahasi yoneticileri olarak onemli basarilar elde etti Yusif bey Agasibeyli dondukten sonra Dresden Politeknik Enstitusu nden mezun oldu 1931 den beri Gence petrol rafinerisinde bas makinistlik yapiyor Freiburg Maden Akademisi mezunu Esref Aliyev tekstil fabrikasi muduru Aslan bey Vazirov a dondu 1925 yilinda Baku Paris Universitesi Fizik ve Kimya Enstitusu ile Nancy Jeoloji Enstitusu nun jeoloji fakultelerinden mezun olduktanAzerneft in jeolojik arastirma bolumunde calisti Okuldan mezun olduktan sonra Bahram Huseynov Azerkendelektrik baskani olarak calisti Azerbaycan SSC Halk Kara Komiserligi nde bolum Almanya Leipzig Universitesi mezunu Asildar bey Muganli Azerbaycan Devlet Bankasi nda danisman ve grup lideri olarak calisti Geri donen ogrenciler Esref Aliyev ve Yusif bey Agasibeyli ye Lenin Nisani bile verildi 1900 1901 1899 1896 1989 1898 1933 1895 1941 1897 1901 1938 Buyuk temizligin sonu Baski Kasim 1938 e kadar surdu 31 Ocak 1938 de Komunist Partisi Merkez Komitesi Politburosunun kabul ettigi Sovyet karsiti unsurlar hakkinda kararina gore Azerbaycan SSC topraklarinda 2 bin kisi en agir cezalara carptirildi Toplamda 1938 de 10 000 den fazla dava acildi Sovyet karsiti propaganda teror planlamasi casusluk ve vandalizm de dahil olmak uzere hem siyasi hem de cezai suclardan mahkum edildi 5 061 i siyasi suclarla ve 2 180 i cezai suclarla suclanan 7 241 kisinin davasi goruldu 1 180 kisi sadece anti Sovyet propagandasi nedeniyle kursuna dizilmeye mahkum edildi kurban sayisi Azerbaycan daki Buyuk Terorun kurbanlarinin sayisi hakkinda kesin bir bilgi yoktur Polonyali tarihci Tadeusz Svetokowski ye Bagirov un tasfiyelerinde 70 000 Azerbaycanlinin hayatini kaybettigini belirtti Diger tahminlere gore 1937 1938 katliamlarinda 80 000 ila 100 000 Azerbaycanli hayatini kaybetti AGuralov a gore 1937 1938 yillarinda Azerbaycan daki baskilar sonucunda 120 bin kisi olduruldu A Yunusov Buyuk Teror sirasinda 120 000 kisinin oldugunu kaydeder Ayrica bakinizSiyasi Baski Kurbanlari MuzesiKaynakca a b c d e f g h i j k l m n o Ismayilov 2015 Azerbaijan Since Independence M E Sharpe 2010 s 41 21 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Mayis 2022 PDF 4 Druzhba narodov 1994 s 152 11 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2019 a b c d e f g h i j k l m n o p q Baberovski Y 2010 a b c d e f g h i Asnin Alpatov Nasilov 2002 Hlevnyuk 1996 a b c d e f ca c org 4 Ocak 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Subat 2018 1news az 15 Mart 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi M Rossijskaya politicheskaya enciklopediya ROSSPEN Fond pervogo Prezidenta Rossii B N Elcina 2010 s 202 ISBN 978 5 8243 1069 6 20 Subat 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2019 a b c PDF Zhurnal Novejshaya istoriya Rossii 2016 s 198 23 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi openlist wiki 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Voennoe stroitelstvo voenno patrioticheskaya i oboronno massovaya rabota v Azerbajdzhanskoj SSR v period stroitelstva socializma 1920 iyun 1941 g Baku Elm 1990 s 177 openlist wiki 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF 2 Zhurnal Novejshaya istoriya Rossii 2016 199 23 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2019 openlist wiki 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b PDF 5 M Vostok 1998 127 21 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2019 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Sventoxovski 2001 Historical Dictionary of Azerbaijan Scarecrow Press 1999 s 145 ISBN 0 8108 3550 9 olu kirik baglanti openlist wiki 8 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi openlist wiki 8 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi openlist wiki 8 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi openlist wiki 8 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi 8 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi openlist wiki 8 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi openlist wiki 8 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi The Azerbaijani Turks Power and Identity Under Russian Rule Hoover Press 1992 ss 142 ISBN 0 8179 9182 4 openlist wiki 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi openlist wiki 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi openlist wiki 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi openlist wiki 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi openlist wiki 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi openlist wiki 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi openlist wiki 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi openlist wiki 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi openlist wiki 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi openlist wiki 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b c d e M MFD 200 ss 276 277 ISBN 5 85646 070 7 23 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2019 openlist wiki 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Pravda i tolko pravda Belye pyatna nashej istorii Baku Azerneshr 1991 ss 4 149 150 openlist wiki 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi openlist wiki 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi openlist wiki 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi openlist wiki 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b Ceferov 1998 baku ru 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b Islam v Azerbajdzhane B Zaman 2004 s 388 ISBN 9952 8052 0 9 The Permanent Purge Politics in Soviet Totalitarianism Harvard University Press 1956 s 189