Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tarduş Kağan ya da Tardu (ö. 603), Batı Göktürk Kağanlığı'nın kurulmasını sağlayan siyasi ortamı oluşturan yabgu. Aslen bir Yabgu olmasına rağmen, yaptığı fetihlerle Türk Kağanlığı'nın genişlemesini sağlamış; İşbara Kağan ile girdiği mücadele ise ülkenin 604 yılında ikiye bölünmesiyle sonuçlanmıştır.
| Tarduş Kağan | |
|---|---|
| 575-599 | |
| Hüküm süresi | 24 yıl |
| Önce gelen | İstemi Yabgu |
| Sonra gelen | Buyruk Kağan |
| Doğum | Göktürk Kağanlığı |
| Ölüm | 603 |
| Babası | İstemi Yabgu |
| Dini | Tengricilik |
| Meslek | Devlet yöneticisi |
Adı
Türkçe kağanlık adı Tarduş'tur (Eski Türkçe: 
,Orta Grekçe: Ταρδου, 達頭可汗/达头可汗, Pinyin: dátóu kěhàn, Wade-Giles: ta-t'ou k'o-han, personal name: 阿史那玷厥, āshǐnà diànjué, a-shih-na tien-chüeh). Lev Gumilev onun aile içinde kullanılan kişisel adının Kara Çürin Türk (Кара Чурин Тюрк) olduğunu iddia etmektedir. Tarduş, aslında bir insan isminden ziyade Göktürk Kağanlığı'nın batısına verilen addır. Tarduş'un da ülkenin batısını yönettiği düşünülürse bu ad "Batı Göktürklerin Kağanı" anlamına gelmektedir. "Tarut-" fiil kökü, "darlaşmak" anlamına gelmektedir. Yani "tartuş>tarduş", Batı Kağanlığı'nın bölünmüşlüğünü anlatan, Batı Kağanlığı'na ad olan; "darlaşmış, bölünmüş yer" anlamına gelen kelimedir.
Arka plan
Özellikle Mukan Kağan'ın yaptığı fetihlerle Türk Kağanlığı Mançurya'dan Çin Seddi'ne oradan da Karadeniz'e ulaşan bir coğrafyayı egemenliği altına almıştı. Ülke, doğal sınırlara ulaştığında; bu geniş alanı tek bir merkezden yönetmek imkânsız bir hâl almıştı. Bu yüzden ülkenin doğu kanadında konfederatif yapının imparatoru olan Türk kağanı (Eski Türkçe: Türk kagan), batı kanadında ise kağana tabî olmak koşuluyla yabgu ülkeyi yönetiyordu. Ülkenin batı kanadının başkenti bugün Kırgızistan toprakları içerisinde yer alan Ordukent (Suyab)'tı. Kağanın erkek kardeşi olan İstemi Yabgu ilk yabgu İstemi'nin kardeşi olan Tarduş ise ikinci yabguydu.
İç savaş yılları
Tarduş 575'te yabgu oldu. Ancak, Tartuş'un asıl hedefi tüm Türk Kağanlığı'nın egemenliğini eline geçirmekti. Bu nedenle, 581'de Türk kağanı Taspar Kağan'ın ölümünü ülkeyi ele geçirebilmek için bir şans olarak gördü. Taspar, ölmeden önce oğlu Amrak'ı değil, Mukan Kağan'ın oğlu Apa'yı veliaht olarak seçmişti. Ancak atamaya yetkili devlet organı olan Göktürk Toygununda, Taspar'dan sonra eski kağanın bu vasiyeti kabul edilmeyerek; İşbara Kağan yeni kağan olarak ilan edildi. Bu durum, Tarduş'un kağanlık hakkı iddia etmesi için gerekli nedeni oluşturdu. İşbara Kağan'ı tahttan indirebilmek amacıyla onun arkasından ordusunu gönderen Tarduş'a karşı İşbara, Sui Hanedanı'ndan yardım istedi. Çinliler, casuslar aracılığıyla hem İşbara'ya hem de Tartuş'a yardım ederek; ülke içerisinde iç savaş çıkmasına neden oldu.
Son yılları
Taht mücadeleleri sürerken, Taspar'ın oğlu Amrak'ın tahtı ele geçirip kısa bir süre sonra suikast sonucu öldürülmesinden sonra ülkenin doğusundaki iç savaş daha da şiddetlendi. Bu durumdan yararlanan Tartuş, Hazar Kağanlığı'nın kurulacağı Kafkasya üzerinde hakimiyetini pekiştirdi. 591'de, Pers topraklarında yaşanan Blarathon Muharebesi'nden sonra, Sasani İmparatoru Behrâm-ı Çûbîn, Batı Göktürklere sığındı.
599'da, Tartuş kendini tüm devletin -batı ve doğunun- "Türk kağanı" ilan etti. Ancak Tartuş'un bu iddiası, Türk toygununda (kurultay) kabul görmedi. Muhtemelen, toygunu ikna edebilmek amacıyla, Tartuş Çin'e sefer düzenlemeye karar verdi. Ancak, ülkenin doğu kısmından istediği desteği alamadı. Çin seferi sırasında ordusunun büyük kısmı, geniş bozkırı geçerken Çin casuslarının içme suyunu zehirlemesiyle öldürüldü. Bunun üzerine Tartuş, Çin seferinden vazgeçerek geri çekildi. Bu yenilgi, onun kağanlığı ele geçirme planlarının başarısızlıkla sonuçlanmasına neden oldu. Kendine bağlı askerlerin isyanı sonrasında, 603 yılında muhtemelen öldürüldü. (603'ten Kül Tigin Yazıtı'na kadar kendisinden bahseden bir kaynak yoktur.)
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Kultegin's Memorial Complex, TÜRIK BITIG". 18 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Şubat 2016.
- ^ Bobodzhan Gafurovich Gafurov, Central Asia: Pre-historic to Pre-modern Times, Volume 1, Shipra Publications, 2005, , p. 328.
- ^ a b Lev Nikolayrviç Gumilev: Eski Türkler (trans. D.Ahsen Batur) Selenge yayınları, İstanbul, 2002 p. 140, 550
- ^ Gabain, Eski Türkçenin Grameri, TDK yayınları, s. 297.
- ^ . 27 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2016.
- ^ Jean Paul Roux: Türklerin Tarihi (Historie des Turcs), tr:Prof Dr Aykut Kazancıgil, Lale Arslan Özcan, Kabalcı yayınevi, İstanbul, 2007, p 101.
- ^ Gümilev: Eski Türkler,(Çev.:Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul, 2002, , s.141
- ^ "A page about Hormozd IV" (PDF). 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 28 Şubat 2016.
- ^ Melek Tekin:Türk tarihi, p. 87, Milliyet yayınları, 1991
- ^ . 15 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2016.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tardus Kagan ya da Tardu o 603 Bati Gokturk Kaganligi nin kurulmasini saglayan siyasi ortami olusturan yabgu Aslen bir Yabgu olmasina ragmen yaptigi fetihlerle Turk Kaganligi nin genislemesini saglamis Isbara Kagan ile girdigi mucadele ise ulkenin 604 yilinda ikiye bolunmesiyle sonuclanmistir Tardus Kagan575 599Hukum suresi24 yilOnce gelenIstemi YabguSonra gelenBuyruk KaganDogumGokturk KaganligiOlum603BabasiIstemi YabguDiniTengricilikMeslekDevlet yoneticisiAdiTurkce kaganlik adi Tardus tur Eski Turkce Orta Grekce Tardoy 達頭可汗 达头可汗 Pinyin datou kehan Wade Giles ta t ou k o han personal name 阿史那玷厥 ashǐna dianjue a shih na tien chueh Lev Gumilev onun aile icinde kullanilan kisisel adinin Kara Curin Turk Kara Churin Tyurk oldugunu iddia etmektedir Tardus aslinda bir insan isminden ziyade Gokturk Kaganligi nin batisina verilen addir Tardus un da ulkenin batisini yonettigi dusunulurse bu ad Bati Gokturklerin Kagani anlamina gelmektedir Tarut fiil koku darlasmak anlamina gelmektedir Yani tartus gt tardus Bati Kaganligi nin bolunmuslugunu anlatan Bati Kaganligi na ad olan darlasmis bolunmus yer anlamina gelen kelimedir Arka planOzellikle Mukan Kagan in yaptigi fetihlerle Turk Kaganligi Mancurya dan Cin Seddi ne oradan da Karadeniz e ulasan bir cografyayi egemenligi altina almisti Ulke dogal sinirlara ulastiginda bu genis alani tek bir merkezden yonetmek imkansiz bir hal almisti Bu yuzden ulkenin dogu kanadinda konfederatif yapinin imparatoru olan Turk kagani Eski Turkce Turk kagan bati kanadinda ise kagana tabi olmak kosuluyla yabgu ulkeyi yonetiyordu Ulkenin bati kanadinin baskenti bugun Kirgizistan topraklari icerisinde yer alan Ordukent Suyab ti Kaganin erkek kardesi olan Istemi Yabgu ilk yabgu Istemi nin kardesi olan Tardus ise ikinci yabguydu Ic savas yillariTardus 575 te yabgu oldu Ancak Tartus un asil hedefi tum Turk Kaganligi nin egemenligini eline gecirmekti Bu nedenle 581 de Turk kagani Taspar Kagan in olumunu ulkeyi ele gecirebilmek icin bir sans olarak gordu Taspar olmeden once oglu Amrak i degil Mukan Kagan in oglu Apa yi veliaht olarak secmisti Ancak atamaya yetkili devlet organi olan Gokturk Toygununda Taspar dan sonra eski kaganin bu vasiyeti kabul edilmeyerek Isbara Kagan yeni kagan olarak ilan edildi Bu durum Tardus un kaganlik hakki iddia etmesi icin gerekli nedeni olusturdu Isbara Kagan i tahttan indirebilmek amaciyla onun arkasindan ordusunu gonderen Tardus a karsi Isbara Sui Hanedani ndan yardim istedi Cinliler casuslar araciligiyla hem Isbara ya hem de Tartus a yardim ederek ulke icerisinde ic savas cikmasina neden oldu Son yillariTaht mucadeleleri surerken Taspar in oglu Amrak in tahti ele gecirip kisa bir sure sonra suikast sonucu oldurulmesinden sonra ulkenin dogusundaki ic savas daha da siddetlendi Bu durumdan yararlanan Tartus Hazar Kaganligi nin kurulacagi Kafkasya uzerinde hakimiyetini pekistirdi 591 de Pers topraklarinda yasanan Blarathon Muharebesi nden sonra Sasani Imparatoru Behram i Cubin Bati Gokturklere sigindi 599 da Tartus kendini tum devletin bati ve dogunun Turk kagani ilan etti Ancak Tartus un bu iddiasi Turk toygununda kurultay kabul gormedi Muhtemelen toygunu ikna edebilmek amaciyla Tartus Cin e sefer duzenlemeye karar verdi Ancak ulkenin dogu kismindan istedigi destegi alamadi Cin seferi sirasinda ordusunun buyuk kismi genis bozkiri gecerken Cin casuslarinin icme suyunu zehirlemesiyle olduruldu Bunun uzerine Tartus Cin seferinden vazgecerek geri cekildi Bu yenilgi onun kaganligi ele gecirme planlarinin basarisizlikla sonuclanmasina neden oldu Kendine bagli askerlerin isyani sonrasinda 603 yilinda muhtemelen olduruldu 603 ten Kul Tigin Yaziti na kadar kendisinden bahseden bir kaynak yoktur Ayrica bakinizGokturk Ic Savasi Bati Gokturk KaganligiKaynakca Kultegin s Memorial Complex TURIK BITIG 18 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Subat 2016 Bobodzhan Gafurovich Gafurov Central Asia Pre historic to Pre modern Times Volume 1 Shipra Publications 2005 ISBN 978 81 7541 244 6 p 328 a b Lev Nikolayrvic Gumilev Eski Turkler trans D Ahsen Batur Selenge yayinlari Istanbul 2002 ISBN 975 7856 39 8 p 140 550 Gabain Eski Turkcenin Grameri TDK yayinlari s 297 27 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Mart 2016 Jean Paul Roux Turklerin Tarihi Historie des Turcs tr Prof Dr Aykut Kazancigil Lale Arslan Ozcan Kabalci yayinevi Istanbul 2007 p 101 Gumilev Eski Turkler Cev Ahsen Batur Selenge Yayinlari Istanbul 2002 ISBN 975 7856 39 8 s 141 A page about Hormozd IV PDF 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 28 Subat 2016 Melek Tekin Turk tarihi p 87 Milliyet yayinlari 1991 15 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Subat 2016