Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Nisan 2021) () |
Ermenistan tarihi, günümüzdeki Ermenistan Cumhuriyeti'nin sınırları içinde kalan bölgelerin tarih öncesi zamanlardan günümüze kadar süregelen tarihidir. Antik Ermenistan tarihsel olarak Ermeni krallığı olarak biliniyordu. İmparatorluk Büyük Dikran hükümdarlığı altında zirveye ulaştı. Ermenistan, MS 300 yılında dünyada Hıristiyanlığı kabul eden ilk ülke oldu.
Kökenler
Ermenilerin en eski bilinen kökenleri Urartulardır. Çoğu dilde bu kişileri tanımlamak için "Ermeniler" ismi kullanılmakla birlikte Ermeniler kendilerini "Hay" (Ermeni alfabesinde "Հայ", çoğul hâli "Hayer", "Հայեր") olarak niteler; bu adın Hayk adlı efsanevi kişiden kaynaklandığı sanılmaktadır.[] "Ermenistan", Ermenicede "Հայաստան" ("Hayastan") olarak yazılır. Ermeni folkloruna göre Hayk, Togarma, ve Yafes'in soyundan olup Ağrı Dağı'nın dibinde yaşamışlardır.
Tarihöncesi
Ermenistan'ın tarihöncesi, daha büyük olan Transkafkasya tarihinin kapsamına girer. İnsanların orada yaşadıklarını tespit eden Eski Taş Çağı'na dayanan izler bulunmuştur. Cilalı Taş Devri'nın MÖ 9500 ve MÖ 6000 arasındaki dönem belirsizdir. Son zamanlarda yapılan hafriyatlarda bulunan obsidyenden yapılmış aletlerin bulunmasından dolayı, 'nın kıyısında yaşayan "Kmlo" adlı bir halkın varlığı belirtildi. Mamâfih seramik izleri bulunmamış.
Yeni Çağ
15. yüzyılın ikinci yarısı boyunca Ermenistan toprakları Türk kökenli Akkoyunluların elindeydi. Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan 1478 yılında öldükten sonra bu devlet zayıflamaya başladı. Şah İsmail tarafından kurulmuş olan Safevi Devleti güçlenmeye başladı. 1501 yılında Akkoyunlular Safeviler tarafından büyük bir yenilgiye uğratıldılar. 1508 yılında Akkoyunlular tamamen yıkıldı. Safevilerin ilerlemesi 1514 yılında Osmanlılara karşı yaptıkları Çaldıran Muharebesi'ni kaybetmeleri sonucu yavaşladı. Ancak Osmanlı Devleti ile Safeviler arasındaki çekişmeler 16. ve 17. yüzyıl boyunca devam etti. Bunun sonucu olarak günümüzdeki Ermenistan toprakları defalarca bu iki ülke arasında el değiştirdi.
1639 yılında imzalanan ve Safevi devleti ile Osmanlı Devleti arasındaki sınırları belirleyen en son antlaşma olan Kasr-ı Şirin Antlaşması Erivan bölgesini Safevi devletine bırakıyordu. Ancak 1724 yılında Safevi Devletinin dağılması üzerine Osmanlı Devleti Rusya ile anlaşarak Safevi devletinin kuzey kısmını paylaştı. Böylece Ermenistan toprakları bir kez daha Osmanlı Devleti'ne geçti. Ancak 1743 yılında Osmanlı Devleti Nadir Şah'ın saltanatı atında güçlenen Safevi Devleti bir anlaşma yaparak Kasr-ı Şirin Antlaşması sınırlarına dönmeyi kabul etti. Böylece Ermenistan toprakları en son olarak Osmanlı Devleti'nin elinden çıktı ve tekrar Safevi egemenliği altına girdi.
1747 yılında Nadir Şah'ın suikast sonucu öldürülmesinden sonra Ermenistan topraklarında Revan Hanlığı adı verilen bir devlet kuruldu. Safevi devletinin himayesindeki bu devletin nüfusu Türkler, Azeriler, İranlılar ve Ermenilerden oluşuyordu. Bu etnik gruplar arasında Ermeniler % 5 nüfusuyla en küçük bölümü oluşturuyordu. 1826-1828 Rusya-İran Savaşı'na kadar bu durum devam etti. 1 Ekim 1827 tarihinde Rus ordusu Erivan'ı ele geçirdi. 1828 yılı başlarında Rus ordusu Urmiye Gölü kıyılarına ulaşmış İran'ın içerilerine doğru ilerlemeye başlamıştı. Paniğe kapılan Feth Ali Şah Rusya'yla anlaşmaya razı oldu. 21 Şubat 1828 tarihinde imzalanan Türkmençay Antlaşması üzerine Ermenistan toprakları Safevi devletinin elinden çıktı. Rus İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi.
Yakın Çağ
Rusya Ermenistan topraklarını Armyanskii Oblast (Ermeni Vilayeti) adı altında bir yönetim birimine dönüştürdü. Vilayetin 1828 yılında %18 dolayında olan Ermeni nüfusu, Rus yönetimi tarafından davet edilen İran Ermenilerinin göçü sonucunda 20. yüzyıl başında %48 düzeyini buldu. I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğundan mülteci olarak gelen Ermenilerle birlikte bu sayı %70'lere ulaştı. İran ve Türk kökenli halkın yöreyi terketmesi sonucu nüfus zamanla günümüzdeki Ermeni Cumhuriyeti'nin Ermeni çoğunluklu nüfusuna dönüştü.
1917 Devrimi'nden sonra Rus Devletinin çöküşü üzerine kurulan Transkafkasya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti 28 Mayıs 1918'de dağılmış ve Erivan'da Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ilan edilmiştir. 2,5 yıl süren bağımsızlığı sırasında ekonomik, askeri ve siyasi krizlerle sarsılan cumhuriyet 1920 Kasım ayında Türk ve Sovyet ordularının eş zamanlı işgaline uğrayarak bağımsızlığını kaybetmiş ve 2 Aralık 1920'de Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adıyla Sovyetler Birliği'ne katılmıştır.
Sovyetler Birliği'nin son döneminde 1988 yılında Ermenistan Sovyet Cumhuriyeti ile Azerbaycan arasında, Dağlık Karabağ (Nagornıy Karabağ) bölgesi üzerinde anlaşmazlık çıktı. Azerbaycan'a ait fakat nüfus çoğunluğu Ermenilerden oluşan bir özerk bölge olan Dağlık Karabağ'da Ermeniler ayaklanarak ayrı bir cumhuriyet ilan ettiler. Ermenistan ile Azerbaycan savaşın eşiğine gelirken, her iki cumhuriyette Türk ve Ermeni azınlıklar şiddet olaylarına maruz kaldı. Çatışmalar sürerken Mayıs 1990'da Yeni Ermenistan Ordusu kurularak Sovyet ordusundan fiilen bağımsız bir yapıya kavuşturuldu.
Sovyetler Birliğinin dağılması üzerine Ermenistan 23 Ağustos 1991'de bağımsızlığını ilan etti. Şiddetlenen Ermeni-Azeri savaşında Ermenistan, Dağlık Karabağ ile Ermenistan arasındaki Laçin Koridoru'nu da işgal ederek Dağlık Karabağ'ı fiilen kendisine ilhak etti. Azerbaycan'ın Ermenistan'a uyguladığı ekonomik ambargo, ülkede büyük sıkıntılara yol açtı. 1993'te Türkiye de Ermenistan'a karşı ambargoya katıldı. Karabağ Savaşı 1994'te Rusya'nın empoze ettiği ateşkesle sona erdi.
2020 yılındaki savaşa kadar Ermenistan, uluslararası topluluk tarafından Azerbaycan'a ait sayılan toprakların %20'sini (Dağlık Karabağ ve Laçin Koridoru dahil) işgal altında bulundurdu. Türkiye bu durumu gerekçe göstererek Ermenistan Cumhuriyeti ile diplomatik ilişki kurmaktan kaçındı ve bu ülke ile sınırlarını trafiğe kapattı.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Bibliografya
- Dédéyan, Gérard (2007). Histoire du peuple arménien (Fransızca). Toulouse: Privat. .
- Ottoman and Persian Empires 1300-173013 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Hasanali Delili, Cenubi Azerbaycan Hanlıkları, Bakü 1979.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Ermenistan tarihi haber gazete kitap akademik JSTOR Nisan 2021 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Ermenistan tarihi gunumuzdeki Ermenistan Cumhuriyeti nin sinirlari icinde kalan bolgelerin tarih oncesi zamanlardan gunumuze kadar suregelen tarihidir Antik Ermenistan tarihsel olarak Ermeni kralligi olarak biliniyordu Imparatorluk Buyuk Dikran hukumdarligi altinda zirveye ulasti Ermenistan MS 300 yilinda dunyada Hiristiyanligi kabul eden ilk ulke oldu KokenlerErmenilerin en eski bilinen kokenleri Urartulardir Cogu dilde bu kisileri tanimlamak icin Ermeniler ismi kullanilmakla birlikte Ermeniler kendilerini Hay Ermeni alfabesinde Հայ cogul hali Hayer Հայեր olarak niteler bu adin Hayk adli efsanevi kisiden kaynaklandigi sanilmaktadir kaynak belirtilmeli Ermenistan Ermenicede Հայաստան Hayastan olarak yazilir Ermeni folkloruna gore Hayk Togarma ve Yafes in soyundan olup Agri Dagi nin dibinde yasamislardir Tarihoncesi Ermenistan in tarihoncesi daha buyuk olan Transkafkasya tarihinin kapsamina girer Insanlarin orada yasadiklarini tespit eden Eski Tas Cagi na dayanan izler bulunmustur Cilali Tas Devri nin MO 9500 ve MO 6000 arasindaki donem belirsizdir Son zamanlarda yapilan hafriyatlarda bulunan obsidyenden yapilmis aletlerin bulunmasindan dolayi nin kiyisinda yasayan Kmlo adli bir halkin varligi belirtildi Mamafih seramik izleri bulunmamis Yeni CagErivan da 1766 yilinda insa edilmis Gok Camii 15 yuzyilin ikinci yarisi boyunca Ermenistan topraklari Turk kokenli Akkoyunlularin elindeydi Akkoyunlu hukumdari Uzun Hasan 1478 yilinda oldukten sonra bu devlet zayiflamaya basladi Sah Ismail tarafindan kurulmus olan Safevi Devleti guclenmeye basladi 1501 yilinda Akkoyunlular Safeviler tarafindan buyuk bir yenilgiye ugratildilar 1508 yilinda Akkoyunlular tamamen yikildi Safevilerin ilerlemesi 1514 yilinda Osmanlilara karsi yaptiklari Caldiran Muharebesi ni kaybetmeleri sonucu yavasladi Ancak Osmanli Devleti ile Safeviler arasindaki cekismeler 16 ve 17 yuzyil boyunca devam etti Bunun sonucu olarak gunumuzdeki Ermenistan topraklari defalarca bu iki ulke arasinda el degistirdi Buyuk Dikran Ermenistan imparatoru 1639 yilinda imzalanan ve Safevi devleti ile Osmanli Devleti arasindaki sinirlari belirleyen en son antlasma olan Kasr i Sirin Antlasmasi Erivan bolgesini Safevi devletine birakiyordu Ancak 1724 yilinda Safevi Devletinin dagilmasi uzerine Osmanli Devleti Rusya ile anlasarak Safevi devletinin kuzey kismini paylasti Boylece Ermenistan topraklari bir kez daha Osmanli Devleti ne gecti Ancak 1743 yilinda Osmanli Devleti Nadir Sah in saltanati atinda guclenen Safevi Devleti bir anlasma yaparak Kasr i Sirin Antlasmasi sinirlarina donmeyi kabul etti Boylece Ermenistan topraklari en son olarak Osmanli Devleti nin elinden cikti ve tekrar Safevi egemenligi altina girdi 1747 yilinda Nadir Sah in suikast sonucu oldurulmesinden sonra Ermenistan topraklarinda Revan Hanligi adi verilen bir devlet kuruldu Safevi devletinin himayesindeki bu devletin nufusu Turkler Azeriler Iranlilar ve Ermenilerden olusuyordu Bu etnik gruplar arasinda Ermeniler 5 nufusuyla en kucuk bolumu olusturuyordu 1826 1828 Rusya Iran Savasi na kadar bu durum devam etti 1 Ekim 1827 tarihinde Rus ordusu Erivan i ele gecirdi 1828 yili baslarinda Rus ordusu Urmiye Golu kiyilarina ulasmis Iran in icerilerine dogru ilerlemeye baslamisti Panige kapilan Feth Ali Sah Rusya yla anlasmaya razi oldu 21 Subat 1828 tarihinde imzalanan Turkmencay Antlasmasi uzerine Ermenistan topraklari Safevi devletinin elinden cikti Rus Imparatorlugu nun bir parcasi haline geldi Yakin CagSevr Antlasmasi ile kurulmasi ongorulmus Ermeni devleti Kizil Ordu nun 1920 de Erivan a girisi Rusya Ermenistan topraklarini Armyanskii Oblast Ermeni Vilayeti adi altinda bir yonetim birimine donusturdu Vilayetin 1828 yilinda 18 dolayinda olan Ermeni nufusu Rus yonetimi tarafindan davet edilen Iran Ermenilerinin gocu sonucunda 20 yuzyil basinda 48 duzeyini buldu I Dunya Savasi sirasinda Osmanli Imparatorlugundan multeci olarak gelen Ermenilerle birlikte bu sayi 70 lere ulasti Iran ve Turk kokenli halkin yoreyi terketmesi sonucu nufus zamanla gunumuzdeki Ermeni Cumhuriyeti nin Ermeni cogunluklu nufusuna donustu 1917 Devrimi nden sonra Rus Devletinin cokusu uzerine kurulan Transkafkasya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti 28 Mayis 1918 de dagilmis ve Erivan da Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ilan edilmistir 2 5 yil suren bagimsizligi sirasinda ekonomik askeri ve siyasi krizlerle sarsilan cumhuriyet 1920 Kasim ayinda Turk ve Sovyet ordularinin es zamanli isgaline ugrayarak bagimsizligini kaybetmis ve 2 Aralik 1920 de Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adiyla Sovyetler Birligi ne katilmistir Sovyetler Birligi nin son doneminde 1988 yilinda Ermenistan Sovyet Cumhuriyeti ile Azerbaycan arasinda Daglik Karabag Nagorniy Karabag bolgesi uzerinde anlasmazlik cikti Azerbaycan a ait fakat nufus cogunlugu Ermenilerden olusan bir ozerk bolge olan Daglik Karabag da Ermeniler ayaklanarak ayri bir cumhuriyet ilan ettiler Ermenistan ile Azerbaycan savasin esigine gelirken her iki cumhuriyette Turk ve Ermeni azinliklar siddet olaylarina maruz kaldi Catismalar surerken Mayis 1990 da Yeni Ermenistan Ordusu kurularak Sovyet ordusundan fiilen bagimsiz bir yapiya kavusturuldu Sovyetler Birliginin dagilmasi uzerine Ermenistan 23 Agustos 1991 de bagimsizligini ilan etti Siddetlenen Ermeni Azeri savasinda Ermenistan Daglik Karabag ile Ermenistan arasindaki Lacin Koridoru nu da isgal ederek Daglik Karabag i fiilen kendisine ilhak etti Azerbaycan in Ermenistan a uyguladigi ekonomik ambargo ulkede buyuk sikintilara yol acti 1993 te Turkiye de Ermenistan a karsi ambargoya katildi Karabag Savasi 1994 te Rusya nin empoze ettigi ateskesle sona erdi 2020 yilindaki savasa kadar Ermenistan uluslararasi topluluk tarafindan Azerbaycan a ait sayilan topraklarin 20 sini Daglik Karabag ve Lacin Koridoru dahil isgal altinda bulundurdu Turkiye bu durumu gerekce gostererek Ermenistan Cumhuriyeti ile diplomatik iliski kurmaktan kacindi ve bu ulke ile sinirlarini trafige kapatti Ayrica bakinizTurkiye Ermenistan iliskileriKaynakca Dedeyan sayfa 48 Diger bir efsaneye gore Hayk adli bir devle savasti bu savasi kazandi ve Ermeni ulusunu kurdu BibliografyaDedeyan Gerard 2007 Histoire du peuple armenien Fransizca Toulouse Privat ISBN 978 2 7089 6874 5 Ottoman and Persian Empires 1300 173013 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Hasanali Delili Cenubi Azerbaycan Hanliklari Baku 1979