Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kül Tigin veya Köl Tigin (Eski Türkçe: 𐰚𐰇𐰠𐱅𐰃𐰏𐰤, Kül Tig(i)n, 闕特勤/阙特勤, Pinyin: quètèqín, Wade-Giles: chüeh-t'e-ch'in), d. 684 - ö. 27 Şubat 731), İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı’nı ağabeyi Bilge Kağan ile birlikte yöneten devlet başkanıdır. Kül Tigin, devletin askerî kanadını yönetiyordu.
| Kül Tigin Eski Türkçe: 𐰚𐰇𐰠𐱅𐰃𐰏𐰤 Çince: 闕特勤/阙特勤 | |
|---|---|
| İnançu Apa Yargan Tarkan | |
 Kül Tigin'in büstü, Orhun Nehri vadisi, Arhangay Eyaleti, Khashaat'taki Khoshoo Tsaidam mezarlığında bulundu. Moğolistan Ulusal Müzesi'nde yer almaktadır. | |
| Doğum | 684 |
| Ölüm | 27 Şubat 731 |
| Defin | 1 Kasım 731 |
| Hanedan | Aşina |
| Babası | İlteriş Kağan |
| Annesi | İlbilge Hatun |
| Meslek | Komutan |
İlteriş Kağan'ın oğlu, Bilge Kağan'ın kardeşi ve Kutlug Erkin'ın torunudur.
Hayatı
Babası Kutluk Kağan (İlteriş) öldüğünde ağabeyi Bilge 8, Kül Tigin ise 7 yaşındaydı. Ağabeyiyle birlikte amcası Kapağan Kapgan Kağan tarafından büyütüldü. Kapağan Kağan, Türk töresine aykırı hareket ederek ölmeden önce kendi oğlunu veliaht ilan etti ve yeğenlerinin iktidar adaylığını geçersiz kıldı. Ancak Kapağan'ın ölümünden sonra Kül Tigin, daha önce Mete Han'ın yaptığına benzer bir darbeyle yönetimi ele geçirdi, Kapağan Kağan'ın oğlunu destekleyen beyleri idam ettirdi, Kapağan döneminde geri plana itilen Tonyukuk'u ve Alp Eletmiş'i yanına alarak büyük bir temizlik yaptı ve sonunda, tahta ağabeyini oturttu. Bilge Kağan 32 yaşında, Kül Tigin de 31 yaşındaydı. Resmi lider Bilge Kağan olsa da ülkede asıl güç, ordu komutanı Kül Tigin'in elindeydi. Ağabeyi ile birlikte ülkelerindeki isyanları bastıran Kül Tigin’e ilişkin en sağlıklı bilgiler Orhun Yazıtları’nda yer alır.
Kül Tigin, 16 yaşında iken amcası Kapağan Kağan ile birlikte 50 bin kişilik Çin ordusuyla yapılan savaşa katıldı ve kahramanlığı ile dikkat çekti. Kül Tigin, 21 yaşında iken Çinli general Caca ile yapılan savaşta da yer almış ve üç atını kaybetmesine rağmen düşmanla çarpışmaya devam etmişti. Çinli askerlerin attığı 100’den fazla oktan kurtulmayı başararak, bu savaşın kazanılmasında büyük payı olduğu abidelerde yazılıdır. Kitabeler, Kül Tigin'in kahramanlık öyküleriyle doludur. Örneğin erkekler batı seferine çıktığı zaman Türk yurduna baskın yapan Kırgız,Oğuz ve çin kuvvetlerine karşı kadın ve çocukları örgütleyerek zafer kazanmasından bahsedilir. Kül Tigin hem başarılı bir savaşçı, hem de başarılı bir komutandır.Bununla birlikte Tarihte ender görülen bir olay olan iki kardeşin taht kavgasına tutuşmadan devleti birlikte yönetmesinde büyük pay sahibidir.
Kül Tigin, 26 yaşında iken Göktürk Devleti’ne başkaldıran Kırgızlara karşı düzenlenen sefere de katıldı. Sanga Dağı’nın eteklerinde 710 yılında yapılan savaşta, Kül Tigin’in savaşçılığı Çinlilerin de dikkatini çekti ve Çin kaynaklarında onu ‘Yenilmez Savaşçı’ olarak gösterdiler. Orhun Kitabeleri, bu savaşta Kül Tigin'in elinde bir hançerle kaplan gibi atılarak dokuz düşmanı biçtiğini anlatır.
Yuğ töreni
Kül Tigin 27 Şubat 731’de 47 yaşında iken öldü. 1 Kasım 731’de kendisine büyük bir cenaze töreni düzenlendi. Orhun Kitabeleri’nde Kül Tigin Yazıtında yazılanlara göre 47 yaşında iken Koyun yılında on yedinci günde öldü. Kül Tigin kony yılka yiti yigirmike uçdı (Kül Tigin anıtı Kuzey-doğu yüzü), Kuzey Yüzü, ll-13: "Yogçı, sıgıtçı, Kıtany, Tatabı bodun başlayu, Udar Sengün kelti. Tabgaç kaganta İsiyi Likeng kelti. Bir tümen agı altun, kümüş kergeksiz kelürti. Tüpüt kaganta bölön kelti. Kurıya kün batsıkdakı Sogd Berçik-er, Bukarak uluş bodunta Enik Sengün, Ogul Tarkan kelti. On-Ok oglım Türgiş kaganta Makaraç Tamgaçı, Oguz Bilge Tamgaçı kelti. Kırkız kaganta Tarduş lnançu Çor kelti. Bark itgüçi, bediz yaratıgma, bitig taş itgüçi Tabgaç kagan çıkanı Çang Sengün kelti."
"Yasçı, ağlayıcı olarak Kıtay, Tatabı milletinden başta Udar general geldi. Çin kağanından İsiyi Likeng geldi. On binlik hazine, altın, gümüş fazla fazla getirdi. Tibet kağanından vezir geldi. Batıda gün batısındaki Soğd, İranlı, Buhara ülkesi halkından Enik general, Oğul Tarkan geldi. On Ok oğlum Türgiş kağanından Makaraç mühürdar, Oğuz Bilge mühürdar geldi. Kırgız kağanından Tarduş İnançu Çor geldi. Türbe yapıcı, resim yapan, kitâbe taşı yapıcısı olarak Çin kağanının yeğeni Çang general geldi."
yazıldığı gibi törene Çin, Kıtan, Tatabı, Tibet, İran, Soğd, Buhara, Türgiş, Kırgız ve diğer devlet boyları da katıldı. 732 yılında Kül Tigin'nin cenaze töreni için Orhon başkentine Türkçe adlı Ogul-Tarhan Buhara elçisi gelmiştir.
Kül Tigin'in Orhun Yazıtları'nda emeği vardır. 732'de ağabeyi Bilge Kağan bir Kül Tigin Bengü taşı diktirmiştir. Kül tigin anıtı Batı yüzünde Bilge Kaganın ona ölümümünden sonra "İnançu Apa Yargan Tarkan" adını vermiştir.
Türk Bilge Hagan ayukıka inim Kül Tiginig küzedü olurttum.İnançu Apa Yargan Tarkan Atıg birtim Anı Ögtürtüm Türk Bilge Kağanı, nezaret etmek üzere, küçük kardeşim Kül Tigini gözeterek oturdum. İnançu Apa Yargan Tarkan adını verdim. Onu övdürdüm.
Bu anıt, Baykal Gölü'nün güneyinde Koşo Çaydam gölü yakınındadır. Mermer üzerinde Göktürk yazısıyla "Kültigin koyun yılında 17. günde uçtu" diye yazar.
Ağabeyi Bilge Kağan 734 yılında ölmüştür. Tonyukuk, Bilge Kağan ve Kül Tigin'in yaptıkları Göktürk Yazıtları'nda(Orhun Kitabeleri) tüm sadeliğiyle yer almaktadır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b Talât Tekin, Orhon Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2006, s. 7.
- ^ Talât Tekin, Orhon Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2006, s. 30.
- ^ Doğan Avcıoğlu, Türklerin Tarihi 2. Cilt, Tekin Yayınevi, 1997
- ^ a b c Prof.Dr. Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2001
- ^ A. S. Amanjolov, History and the theory of the ancient Türkic letter. Almaty Mektep, 2002, s. 153-169.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kul Tigin veya Kol Tigin Eski Turkce 𐰚𐰇𐰠𐱅𐰃𐰏𐰤 Kul Tig i n 闕特勤 阙特勤 Pinyin queteqin Wade Giles chueh t e ch in d 684 o 27 Subat 731 Ikinci Dogu Gokturk Kaganligi ni agabeyi Bilge Kagan ile birlikte yoneten devlet baskanidir Kul Tigin devletin askeri kanadini yonetiyordu Kul Tigin Eski Turkce 𐰚𐰇𐰠𐱅𐰃𐰏𐰤 Cince 闕特勤 阙特勤Inancu Apa Yargan TarkanKul Tigin in bustu Orhun Nehri vadisi Arhangay Eyaleti Khashaat taki Khoshoo Tsaidam mezarliginda bulundu Mogolistan Ulusal Muzesi nde yer almaktadir Dogum684Olum27 Subat 731Defin1 Kasim 731HanedanAsinaBabasiIlteris KaganAnnesiIlbilge HatunMeslekKomutan Ilteris Kagan in oglu Bilge Kagan in kardesi ve Kutlug Erkin in torunudur HayatiBabasi Kutluk Kagan Ilteris oldugunde agabeyi Bilge 8 Kul Tigin ise 7 yasindaydi Agabeyiyle birlikte amcasi Kapagan Kapgan Kagan tarafindan buyutuldu Kapagan Kagan Turk toresine aykiri hareket ederek olmeden once kendi oglunu veliaht ilan etti ve yegenlerinin iktidar adayligini gecersiz kildi Ancak Kapagan in olumunden sonra Kul Tigin daha once Mete Han in yaptigina benzer bir darbeyle yonetimi ele gecirdi Kapagan Kagan in oglunu destekleyen beyleri idam ettirdi Kapagan doneminde geri plana itilen Tonyukuk u ve Alp Eletmis i yanina alarak buyuk bir temizlik yapti ve sonunda tahta agabeyini oturttu Bilge Kagan 32 yasinda Kul Tigin de 31 yasindaydi Resmi lider Bilge Kagan olsa da ulkede asil guc ordu komutani Kul Tigin in elindeydi Agabeyi ile birlikte ulkelerindeki isyanlari bastiran Kul Tigin e iliskin en saglikli bilgiler Orhun Yazitlari nda yer alir Kul Tigin 16 yasinda iken amcasi Kapagan Kagan ile birlikte 50 bin kisilik Cin ordusuyla yapilan savasa katildi ve kahramanligi ile dikkat cekti Kul Tigin 21 yasinda iken Cinli general Caca ile yapilan savasta da yer almis ve uc atini kaybetmesine ragmen dusmanla carpismaya devam etmisti Cinli askerlerin attigi 100 den fazla oktan kurtulmayi basararak bu savasin kazanilmasinda buyuk payi oldugu abidelerde yazilidir Kitabeler Kul Tigin in kahramanlik oykuleriyle doludur Ornegin erkekler bati seferine ciktigi zaman Turk yurduna baskin yapan Kirgiz Oguz ve cin kuvvetlerine karsi kadin ve cocuklari orgutleyerek zafer kazanmasindan bahsedilir Kul Tigin hem basarili bir savasci hem de basarili bir komutandir Bununla birlikte Tarihte ender gorulen bir olay olan iki kardesin taht kavgasina tutusmadan devleti birlikte yonetmesinde buyuk pay sahibidir Kul Tigin 26 yasinda iken Gokturk Devleti ne baskaldiran Kirgizlara karsi duzenlenen sefere de katildi Sanga Dagi nin eteklerinde 710 yilinda yapilan savasta Kul Tigin in savasciligi Cinlilerin de dikkatini cekti ve Cin kaynaklarinda onu Yenilmez Savasci olarak gosterdiler Orhun Kitabeleri bu savasta Kul Tigin in elinde bir hancerle kaplan gibi atilarak dokuz dusmani bictigini anlatir Yug toreniKul Tigin 27 Subat 731 de 47 yasinda iken oldu 1 Kasim 731 de kendisine buyuk bir cenaze toreni duzenlendi Orhun Kitabeleri nde Kul Tigin Yazitinda yazilanlara gore 47 yasinda iken Koyun yilinda on yedinci gunde oldu Kul Tigin kony yilka yiti yigirmike ucdi Kul Tigin aniti Kuzey dogu yuzu Kuzey Yuzu ll 13 Yogci sigitci Kitany Tatabi bodun baslayu Udar Sengun kelti Tabgac kaganta Isiyi Likeng kelti Bir tumen agi altun kumus kergeksiz kelurti Tuput kaganta bolon kelti Kuriya kun batsikdaki Sogd Bercik er Bukarak ulus bodunta Enik Sengun Ogul Tarkan kelti On Ok oglim Turgis kaganta Makarac Tamgaci Oguz Bilge Tamgaci kelti Kirkiz kaganta Tardus lnancu Cor kelti Bark itguci bediz yaratigma bitig tas itguci Tabgac kagan cikani Cang Sengun kelti Kul Tigin yaziti Yasci aglayici olarak Kitay Tatabi milletinden basta Udar general geldi Cin kaganindan Isiyi Likeng geldi On binlik hazine altin gumus fazla fazla getirdi Tibet kaganindan vezir geldi Batida gun batisindaki Sogd Iranli Buhara ulkesi halkindan Enik general Ogul Tarkan geldi On Ok oglum Turgis kaganindan Makarac muhurdar Oguz Bilge muhurdar geldi Kirgiz kaganindan Tardus Inancu Cor geldi Turbe yapici resim yapan kitabe tasi yapicisi olarak Cin kaganinin yegeni Cang general geldi yazildigi gibi torene Cin Kitan Tatabi Tibet Iran Sogd Buhara Turgis Kirgiz ve diger devlet boylari da katildi 732 yilinda Kul Tigin nin cenaze toreni icin Orhon baskentine Turkce adli Ogul Tarhan Buhara elcisi gelmistir Kul Tigin in Orhun Yazitlari nda emegi vardir 732 de agabeyi Bilge Kagan bir Kul Tigin Bengu tasi diktirmistir Kul tigin aniti Bati yuzunde Bilge Kaganin ona olumumunden sonra Inancu Apa Yargan Tarkan adini vermistir Turk Bilge Hagan ayukika inim Kul Tiginig kuzedu olurttum Inancu Apa Yargan Tarkan Atig birtim Ani Ogturtum Turk Bilge Kagani nezaret etmek uzere kucuk kardesim Kul Tigini gozeterek oturdum Inancu Apa Yargan Tarkan adini verdim Onu ovdurdum Bu anit Baykal Golu nun guneyinde Koso Caydam golu yakinindadir Mermer uzerinde Gokturk yazisiyla Kultigin koyun yilinda 17 gunde uctu diye yazar Agabeyi Bilge Kagan 734 yilinda olmustur Tonyukuk Bilge Kagan ve Kul Tigin in yaptiklari Gokturk Yazitlari nda Orhun Kitabeleri tum sadeligiyle yer almaktadir Ayrica bakinizKul Tigin YazitiKaynakca a b Talat Tekin Orhon Yazitlari Turk Dil Kurumu Yayinlari Ankara 2006 s 7 Talat Tekin Orhon Yazitlari Turk Dil Kurumu Yayinlari Ankara 2006 s 30 Dogan Avcioglu Turklerin Tarihi 2 Cilt Tekin Yayinevi 1997 a b c Prof Dr Muharrem Ergin Orhun Abideleri Bogazici Yayinlari Istanbul 2001 A S Amanjolov History and the theory of the ancient Turkic letter Almaty Mektep 2002 s 153 169