Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Vasa veya Wasa, 1626-1628 yılları arasında yapılmış olan bir İsveç İmparatorluğu kalyonudur. Gemi 10 Ağustos 1628 tarihindeki ilk yolculuğunda limandan ayrıldıktan hemen sonra henüz 1 deniz mili bile gitmeden su alarak batmıştır. Gemideki en değerli olarak değerlendirilen bronz toplar kurtarıldığı için unutulan geminin batığı 1950’li yıllarda yeniden keşfedilmiştir. Stockholm limanının giriş ağzında yoğun deniz trafiğinin olduğu bölgedeki batık 24 Nisan 1961 tarihinde neredeyse hiç yıpranmamış olarak kurtarılmış ve su yüzeyine çıkartılmıştır. Önce geçici bir müzeye konan gemi daha sonra Stockholm’deki gemiyle aynı adla anılan Vasa Müzesine aktarılmıştır. İsveç’in en önemli turist çeken merkezlerinden birisi haline gelen müze 1961 yılından günümüze kadar 28 milyon kişi tarafından ziyaret edilmiştir.
 Vasa, 2023 | |
| Tarihçe | |
|---|---|
 İsveç | |
| Kızağa konuluşu | 1626 |
| Denize indirilişi | 1627 |
| Akıbet | 1628 yılında battı, 1961 yılında enkazı kurtarıldı. Şu anda müze gemi |
| Genel karakteristik | |
| Tonaj | c. 1200 ton |
| Uzunluk | 69 metre (226 ft) |
| Genişlik | 11.7 metre (38 ft) |
| Yükseklik | 52.5 metre (172 ft) |
| Su çekimi | 4.8 metre (16 ft) |
| İtme gücü | Yelkenler, 1,275 metre kare (13,720 sq ft) |
| Mürettebat | 145 denizci, 300 asker |
| Silah donanımı | 64 silah:
|
Gemi döneminin ağır gemilerinden birisiydi ve yeterince safra almamıştı. Limanda gözlemlenen dengesizliğine rağmen demir almasına izin verilmiş ve birkaç dakika içinde kuvvetli bir rüzgârla karşılaşınca yana yatarak su almaya başlamış ve hızla batmıştır. Geminin batmasında birkaç etkenin ortak etkisi vardır. Dönemin İsveç kralı II. Gustaf Adolf yurtdışında bulunuyor ve bu önemli savaş gemisinin sürmekte olan Otuz Yıl Savaşı sırasında Baltık filosuna acilen katılmasını istiyordu. Aynı zamanda kralın danışmanları geminin zayıf yanlarını krala bildirmekten çekinmişler ve denize açılmasını erteleyememişlerdir. Batışın ardından toplanan Danışma Meclisi soruşturma yürütse de sorumlu kimseye hiçbir ceza verilmemiştir.
Geminin 1961 yılında yeniden su yüzeyine çıkartılmasıyla beraber binlerce dönemsel eşyanın yanı sıra 15 denizciye ait ceset de bulunmuştur. Bulunan eşyalar arasında elbiseler, silahlar, toplar, araç-gereçler, mutfak takımları, yiyecek-içecekler sayılabilir. Çok iyi korunmuş olan gemi tarihçilere dönemin denizciliğinin yanı sıra günlük hayata dair çok önemli bilgiler vermektedir. Gemi İsveç’in gurur duyacağı bir büyük savaş gemisi olarak tasarlandığı için hiçbir masraftan kaçınılmamış ve gemi çeşitli sanat eseri niteliğindeki süslerle bezenmişti. Bugün müze gemi olarak sergilenmektedir.
Tarihi dönem
17. yüzyıl boyunca İsveç küçük, yoksul ve önemsiz bir krallıktan Avrupa sahnesinde önemli rol oynayan bir güç haline gelir. Uluslararası alanda artan bu önemin en belirgin sebebi ülkenin askerî gücünün artması ve bu amaç uğruna tüm ülke kaynaklarının seferber edilmesidir.
Bu dönemdeki en başarılı liderlerden olan II. Gustaf Adolf baştadır. Vasa gemisi inşa edilirken on yılı aşkın bir süredir tahttadır. İsveç donanması iyi durumda değildir, sürmekte olan ve Otuz Yıl Savaşı ülkeyi iyice yorgun düşürmüştür. İsveç'in durumunu pekiştirebilmesi için donanmasını güçlendirmesi kaçınılmazdır.
İsveç donanması bu dönemde önemli kayıplar vermiştir. 1625 yılında Riga Körfezi’nde fırtınaya yakalanan filo on gemisini kaybederken 1627 yılındaki 'nde Lehistan-Litvanya Birliği İsveç donanmasına ağır bir mağlubiyet yaşatır. 1628 yılında Vasa’nın talihsiz batışı da dahil olmak üzere üç büyük gemi kaybedilir.
17. yüzyıla kadar küçük ve görece zayıf ateş gücüne sahip gemilerden oluşan İsveç donanması, II. Gustaf Adolf döneminde büyük gemilere yönelmiştir. İmparatorluğun askerî gücünü simgelemesi ve düşmanlara hakimiyet kurulması için kurulan yeni donanmada Vasa dönemin en büyük savaş gemisiydi. Aynı dönemde inşa edilen , , ve 1660’lı yıllara kadar başarıyla hizmet etmiş ve İsveç donanmasının omurgasını oluşturmuştur.
Yapımı
Vasa’nın yapıldığı Stockholm tersanesi bu dönemde özellikle Hollandalı gemiciler tarafından işletilmektedir. 1627 yılında Vasa’nın gövdesi büyük oranda tamamlanmıştır. Bu yıllarda İsveç’te dokumacılık sanayisi pek gelişmemiş olduğundan gemini yelkenleri Fransa, Almanya ve Hollanda’dan ısmarlanmıştır. Geminin teçhizatı ise Litvanya’dan getirtilir. 1628 yılında geminin inşasından sorumlu kaptan Söfring Hansson, amiral ’in katılacağı bir deneyle geminin dayanımını ölçmek ister. Otuz askerin güvertede ileri geri koşarak geminin dengesini bozmaya çalıştığı deneyler amiral tarafından geminin devrileceği endişesiyle durdurulur. Kral II. Gustaf ise yurtdışından yazdığı ağır mektuplarla geminin neden hala suya verilmediğini sormaktadır.
Silahları
Vasa deniz savaşı taktiklerinin değişmekte olduğu bir dönemde inşa edilmiştir. Bu dönemde en belirgin savaş şekilleri düşman gemisini bordalamak olurken artık uzak mesafeden topçu ateşiyle düşmana üstünlük sağlamak yavaş yavaş ağır basmaktaydı. Vasa’yı döneminin en güçlü gemilerinden birisi yapan özellik de hem çok sayıda asker taşıyabilmesi hem de çok büyük ateş gücüne sahip olmasıydı. Bir yönden ateş edilebilecek mermi ağırlığı 267 kg seviyesindeydi. Bu ortalama dönemin diğer savaş gemilerine göre oldukça gelişkin bir seviyedeydi.
Bu dönemde deniz topçuluğu henüz gelişmemişti. Toplar çok pahalıydı ve her gemi çıkacağı sefere göre toplarını alırdı. Yer ve para sıkıntısı olduğundan gemilerde her çeşit tip ve kalibrede toplara rastlamak mümkündü. Vasa, bünyesindeki yeni tasarım toplar ve beraberinde taşıdığı yaklaşık top mermisi ve barutla dönemin önemli silahlarından birisiydi.
Süslemeler
O dönemdeki savaş gemilerinde adet olduğu üzere Vasa da monarşinin gücünü, ihtişamını simgelemek amacıyla süslemeler, heykellerle bezenmişti. Özellikle heykeller gemi masrafının önemli bir kalemi haline gelmiştir. Geminin süslenmesinde Rönesans izleri bulunabilmektedir. İç dekor süslemeler ise genellikle kaptan köşküyle sınırlı kalmıştır.
Gemideki heykellerde ortaya çıkartılan boya kalıntılarına göre geminin çok gözalıcı şekilde süslendiği bilinmektedir. Müzedeki gemi modelleri bu özelliğe göre aslına uygun olacak şekilde boyanmıştır. Heykeller genelde meşe, çam ve ıhlamur ağaçlarından oyulmuştur. 3 metre uzunluğundaki aslan başı heykeli gibi büyük yapılar ise cıvatalarla birbirine tutturulan küçük heykellerden oluşturulmuştur. Toplam sayıları 500 civarında olan heykeller geminin kıç kısmında yoğunluktadır. Roma imparatorlarından İsveç krallarına kadar çok sayıda önemli tarihi kişiliğin de büstleri heykeller arasında yer alır. En azından altı usta heykeltıraş ve çok sayıda yardımcının iki yılda tüm heykelleri bitirdiği tahmin edilmektedir. Heykellerin kaliteleri de çok çeşitlidir. Başyapıt sayılabilecek heykellerin yanı sıra sıradan eserler de gemideki heykellerin üretiminde çok çeşitli heykeltıraşın çalıştığını göstermektedir.
İlk yolculuk
10 Ağustos 1628 günü Kaptan Söfring Hansson, Vasa’nın Älvsnabben Deniz Üssünden ayrılarak ilk seferine çıkması için emir verdi. Hava açıktı, güneydoğu yönünden hafif bir rüzgar vardı. Gemi limandayken üç yelkenini açarak doğu yönünde ilerlemeye başladı. Topların ateş edebilmesi için lumbar kapaklar açıldı ve Stockholm’den ayrılan gemi şehri selamlamak için hazırlanıyordu. Vasa şehirden ayrılmak üzereyken aniden değişen rüzgar yelkenlerini doldurunca sağa doğru yalpalar. Rüzgar tam kesilmişken yeniden şiddetlenince diğer tarafa yalpalamaya başlar ve topların lumbar kapaklarının açıklığından su almaya başlar. Geminin su alması yalpalamayı şiddetlendirir ve bir anda sahilden 120 metre açıkta 32 metre derinlikte batar. Gemi mürettebatı etraftakilerin yardımıyla kurtarılsa da kıyıya çok yakın bir yerdeki olayda 30 ila 50 denizci hayatını kaybeder. Geminin ilk yolculuğunu izlemeye gelmiş olan kalabalık halkın yanı sıra yabancı elçiler de batışa şahitlik ederler.
Soruşturma
Vasa’nın kaderi yurtdışında olan krala 27 Ağustos tarihli mektupla bildirilir. Kral çok sert bir şekilde yazdığı cevapta sorumluların cezalandırılmasını talep eder. Kazadan kurtulan Kaptan Hansson derhal hapse atılır ve mahkemeyi beklemeye başlar. İlk sorgusunda topların yerlerine sabitlendiğine ve mürettebatın ayık olduğuna şahitlik eder. Kapsamlı soruşturma 5 Eylül 1628 tarihinde amiraller ve kraliyet danışma konseyi üyelerinin birleşimiyle yapılır. Gemideki her subay sorgulanır ve uzmanlar dinlenir. Soruşturmanın amacı geminin neden battığından çok bir sorumlu bulma arayışına döner. Süreç içinde gemideki mürettebat da ayrıntılı şekilde sorgulanır. Dava sırasında mürettebat ile geminin imalatçıları arasında suçu birbirinin üzerine atma çabaları görülür. Bu sırada geminin denge testlerinin gereği şekilde yapılmadığı ortaya çıkınca konunun hasıraltı edilmesi yönünde ortak bir eğilim ortaya çıkar. Soruşturma kimsenin açıkça suçlanmayacağı bir şekilde tamamlanır. Sonuçta talihsizlik ve ilahi gündemlere bağlanan batış İsveç ekonomisine oldukça ağır bir yük getirir.
Batık
Kazadan hemen sonra geminin yeniden yüzdürülmesi çalışmaları başlasa da başarısız olur. 1628 yılında İngiliz mühendis Ian Bulmer gemiyi yerinden oynatmakta başarılı olsa da yana iyice yatıp çamura saplanmasına neden olacak ve günümüzdeki kurtarma çalışmalarının iyice zorlaşmasına yol açacaktır.
O dönemde kurtarma teknolojisi geri olsa da 20.yüzyılda da prensip ve mantık aynı kalacaktır. Batık geminin iki yanına gelecek şeklide yerleştirilen iki gemi veya büyük kütle olabildiğince su alarak batık gemiyi kancalarla yakalar. Bundan sonra su boşaltıldıkça batık gemi yüzdürülür. 1664 yılında geminin içindeki batık toplar, indirilen ile ellinin üzerinde değerli top kurtarılır.Ancak geminin kurtarılamayacağı anlaşılır. Gemi unutulmaya yüz tutmuş olsa da İsveç Donanması haritalarında geminin yeri sürekli olarak işaretlenir. 20.yüzyıl başlarında İsveç Donanması batığa çeşitli dalışlar düzenlemiştir.
Çürüme
Suyun altında kaldığı 333 yıl boyunca Vasa çok çeşitli etken altında çürüme ve bozulmayla karşı karşıya kalmıştır. Baş ve kıç taraftaki ana gövdede kullanılan binlerce demir bağlantı elemanı çürümüştür. Gemideki ahşap heykeller de çok büyük zarar görmüştür. Özellikle yoğun demir içeren top gibi silahlar tamamen paslanmıştır. Cesetler ise deniz canlıları ve bakteriler tarafından sadece geriye kemikler kalacak şekilde parçalanmıştır. Gemideki giysi, ayakkabı gibi eşyalar zarar görse de günümüze ulaşmıştır.
Doğal çürümenin etkilerine insanların mekanik olarak açtığı hasarlar da eklenmiştir. Özellikle gemiyi yüzdürme ve topları kurtarma çabaları sırasında gemi güvertesine ciddi hasar verilmiştir. Batık, işlek bir rota üzerinde olduğu için geçen gemilerin atıkları da olumsuz etkiye sahip olmuştur.
Yerinin bulunması
1950'li yıllarda amatör arkeolog Baltık Denizinde ahşap batıkların denizin soğuk olması ve teredo navalis adı verilen kemirgenin yaşayamadığı bir ortam olmasından dolayı diğer denizlere oranla daha rahat bulunabileceğini öne sürmüştür. Bu yönde araştırmalar yapan Franzén, Riksäpplet ve Lybska Svan gemilerinin ardından Vasa’nın da yerini bulur. Yıllarca araştırmalar yapan Franzén, Beckholmen açıklarında deniz dibinde bir anomali bulur. Batığın Vasa’ya ait olabileceğinin açıklanması üzerine plana İsveç Deniz Kuvvetleri de dahil olur. Geminin yüzeye çıkartılması için Vasa Komitesi adlı bir yapı oluşturulur.
Su yüzüne çıkartılması
Batık prensip olarak basit bir şekilde geminin altına açılan altı tünelden geçirilen çelik halatların mavnalardaki vinçler sayesinde kaldırılması ile yüzeye çıkarılmıştır. Geminin altında dalgıçlar tarafından yapılan kazı çalışmaları çok tehlikeli olsa da kazasız tamamlanmıştır. Kazılar sırasında toplam 1300 dalış yapılmıştır.
Batık 1959 yılı Ağustos-Eylül döneminde 18 ayrı kaldırma işlemiyle 32 metre derinlikten 16 metre derinliğe çekilmiştir. Burada son kaldırma işlemi için batık yaklaşık bir buçuk yıl hazırlanmıştır. Bu kapsamda güvertedeki çamur ve enkazlar temizlenmiş, top kapakları kapatılmış, kıç tarafında yıkılan yerler onarılmış, düşen birleşim elemanları tamir edilmiştir. Sonunda 8 Nisan 1961 tarihinde 333 yılın ardından Vasa yeniden su yüzüne çıkmıştır.
Tersaneye çekilen Vasa, geçici olarak sergilendiği müzeden alınarak özel olarak yapılan Vasa Müzesine 1988 yılında alınır. Müze resmî olarak 1990 yılında halka açılır.
Arkeoloji
Vasa arkeologlar için benzersiz zorluklar ortaya çıkartmıştı. Daha önce hiçbir dört katlı gemi tamamına yakın bileşenleriyle ve el değmemiş şekilde bulunmamıştı. Arkeologların çalışma koşulları zorlukları artırmaktaydı. Gemideki ahşap yapının kırılmaması için yapı sürekli nemli tutulmuştur. Buluntuların asıl yerlerinin işaretlenebilmesi için gövde farklı bölmelere ayrılarak işaretlenmiştir. Farklı katlarda aynı anda paralel çalışmalar yürütülmüştür.
Bulgular
Vasa’da korunan dört kat ambar, en alt güverte ile üst,alt top güverteleriydi. Geminin korunması için hızlı çalışmak zorunda olan bilim adamları günde 13 saate varan vardiyalarla çalıştı. Bu çalışmalar sırasında çok iyi korunmuş günlük kişisel eşyalar bulunmuştur. 17. yüzyılda sıradan denizcilerin basit hayatlarını yansıtan şapka, dikiş iğnesi, tahta kaşık, tarak, ayakkabı, eldiven ve bozuk para gibi eşyalar çok aydınlatıcı olmuştur. Bu kapsamda bulunan 26 bin eşya veritabanına işlenmiştir. Gemi batığının çıkartılmasının ardından deniz yüzeyinin araştırması sırasında çok sayıda heykel ve bir filika da bulunmuştur.
Batış sebebi
17.yüzyılda bir geminin yapımına dair tasarım ve hesaplamalar sadece tersane işçilerinin deneyimlerinde ve tersanecilerin kafalarındaydı. Yazılı bir kaynak veya geliştirilmiş bilimsel teoriler bulunmamaktaydı. Geminin ağırlık merkezi veya dengesi gibi önemli konular üreticilerin deneyimlerine göre yapılıyordu. Vasa’nın en alt kısmı denge sağlaması için safra olarak kullanılan büyük kayalarla doluydu. 120 ton safra, geminin su seviyesi üzerindeki yüksek kısmını dengelemekten uzaktı. Bu dönemde genelde yapılan uygulamadengeyi artırmak için ağır topların daha alt seviyeye, hafif topların ise bir üst güverteye konması olmuştu. Ancak bu planlama Vasa için geçerli olsa da uygulamada her iki güvertede de ağır toplar kullanılmıştır.
Dönemin gemileri yoğun olarak dengesizdir. Özellikle bu büyüklükte gemi inşaatının yoğun olmaması sebebiyle üst güvertelerin olağanın üzerinde ağır yapılmış olması önemli bir etken olmuştur. Ancak geminin gövde kesitinde yapısal bir hata görülmemektedir. Gövdenin yükseldikçe içe doğru kavis yaparak kesit alanını azaltması günümüzde halen kullanılmaktadır.
Kaptan Hansson gemiyi top kapakları açık olarak sefere çıkartmıştır. Genellikle davranışı bilinmeyen gemilerin ilk seferlerinde bu kapaklar açılmaz. Bu dönemde inşa edilen her geminin ayrı bir dengesi bulunmaktaydı. Geminin kaptan tarafından tanınması için belirli bir sürenin geçmesi gerekliydi. Ayrıca geminin ilk seferine tam yüklü ve tüm personeliyle birlikte çıkmaması da dengeyi azaltan bir etken olmuştur.
Koruma
Vasa 333 yıl suyun altında kalmasına rağmen görece iyi bir konumdaydı. Ancak gövdenin kurumasına izin verilmesi durumunda gemi tamamen dağılabilirdi. 900 metreküp hacme sahip Vasa’nın hammaddesi olan meşe ağacının korunması büyük bir sorun oluşturmaktaydı. Bilimsel bir değerlendirmenin ardından gemiyi en iyi koruma şeklinin (PEG) ile olacağına karar verildi. 17 yıl boyunca gemi yüzeyine uygulanan glikolün ardından 9 yıl yavaş kurutma adı verilen süreç gerçekleştirildi.
Vasa’nın iyi korunmasının bir nedeni de Stockholm açıklarındaki sulardaki aşırı kirlenmedir. En güçlü mikroorganizmaların bile hayatta kalmasına izin vermeyen oksijensiz ortam gemiyi korumuştur. Bu kirliliğin bir olumsuz etkisi ise ortamdaki sülfatların ağacın içine işlemiş olmasıdır. Gemi yüzeye çıkartılıp oksijenli ortamla temas edince atmosferdeki oksijenle tepkimeye girmiştir. Sülfatlarla tepkimenin ardından oluşan sülfürik asit gövde boyunca beyaz lekelerle görülebilecek şekilde ortaya çıkmıştır. Bu yoğun tuz içeren bölgeler geminin içlerinde de etkili olmaktadır. Gemideki sülfat miktarı geminin içten içe asit üretmesine yol açmaktadır. Gemideki çürüme ve eğilme-bükülmeler sürekli olarak izlenmektedir. Gemideki malzemelerde sürekli olarak testler yapılarak en iyi koruma yolları araştırılmaktadır. Çevresel etkilerin en aza indirilmesi için müze sürekli olarak 18–20 °C sıcaklık ve %55 nem oranı olacak şekilde tutulmaktadır. Paslanmaya başlayan bağlantı elemanlarının yerine titanyum ve karbon fiber gibi yeni nesil ürünler kullanılmaktadır.
Mirası
Tarihi ve ulusal anlamı
Vasa, 17.yüzyıldaki İsveç İmparatorluğu'nun güçlü dönemlerini hatırlatan popüler bir tarihi simge haline gelmiştir. Benzer batıklar Vasa’ya göre değerlendirilir hale gelmiştir. Ayrıca çok sayıda batık çalışmasına katılmış olan arkeolog gemiye olan ilgiyi milliyetçilik ve ulus devlet oluşum süreciyle açıklayarak, zaferler ve büyük liderlerle anlatılan resmî tarihin bir parçası haline geldiğini savunmuştur.
Popüler kültüre etkileri
Vasa sualtı arkeolojisinden mutfak tarihine kadar çok sayıda kitap, yazı ve bilimsel makaleye konu olmuştur. İsveççe yazılan üç adet çocuk kitabı birçok dile çevrilmiştir:
- The Vasa Saga (Bertil Almqvist)
- The Vasa Sets Sail (Mats Wahl, çizimler: Sven Nordqvist)
- The Vasa Piglet (Björn Bergenholtz)
Vasa Müzesi geminin tarihi dönemi ve yeniden su yüzeyine çıkartılmasına dair iki adet belgesel hazırlamıştır. Ayrıca müzenin internet sitesinde o dönem gemicilik anlayışının anlaşılabilmesi için eğitim amaçlı bir bilgisayar oyunu bulunmaktadır. Ayrıca 1991 yılında Japonya’da Vasa’nın tıpatıp aynısı olan bir gemi yapılarak Ashi Gölünde turist ziyaretine açılmıştır.
Kaynakça
| Wikimedia Commons'ta Vasa (gemi) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ Ülke kaynaklarının temelde ordunun ihtiyaçları için düzenlenmesi için bakınız Songun
- ^ Bu muharebede amiral gemisi Lehlilere kaptırılırken, benzer kaderi paylaşmak üzere olan kendi mürettebatı tarafından batırılır
- ^ a b Cederlund, Carl Olof, Vasa I, The Archaeology of a Swedish Warship of 1628, 2006 s.53
- ^ Kvarning, Lars-Åke and Ohrelius, Bengt, The Vasa: the Royal Ship, 1998 s.25-35
- ^ Kvarning, s.29
- ^ Geminin batışından İsveç’in zararı 40.000 riksdaler seviyesindedir
- ^ Vasa kronolojisi (İngilizce) 14 Temmuz 2011 tarihinde erişilmiştir
- ^ Cederlund & Hocker, Vasa I, s.172–180
- ^ Vasa Müzesi internet sitesinden 22 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce) 18 Temmuz 2011 tarihinde erişilmiştir
- ^ İlgili veritabanı 16 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Fince) 18 Temmuz 2011 tarihinde erişilmiştir
- ^ (İsveççe) 19 Temmuz 2011 tarihinde erişilmiştir
- ^ Cederlund, s.38
- ^ İnternet sitesindeki oyun 26 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İsveççe) 19 Temmuz 2011 tarihinde erişilmiştir
Ayrıca bakınız
Konuyla ilgili yazılan eserler
- Cederlund, Carl Olof, Vasa I, The Archaeology of a Swedish Warship of 1628, 2006
Dış bağlantılar
- Vasa Müzesi resmî internet sitesi11 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İsveççe) 2 Temmuz 2011 tarihinde erişilmiştir
- Geminin kurtarılmasıyla ilgili bilimsel makale7 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Dottie Mayol, Miami Üniversitesi 1996 (İngilizce) 2 Temmuz 2011 tarihinde erişilmiştir
- 2 Temmuz 2011 tarihinde erişilmiştir
- Die Vasa von 162816 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Grossformatige Bilder der Vasa und des 1 : 10 Modells im Vasa-Museum
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Vasa veya Wasa 1626 1628 yillari arasinda yapilmis olan bir Isvec Imparatorlugu kalyonudur Gemi 10 Agustos 1628 tarihindeki ilk yolculugunda limandan ayrildiktan hemen sonra henuz 1 deniz mili bile gitmeden su alarak batmistir Gemideki en degerli olarak degerlendirilen bronz toplar kurtarildigi icin unutulan geminin batigi 1950 li yillarda yeniden kesfedilmistir Stockholm limaninin giris agzinda yogun deniz trafiginin oldugu bolgedeki batik 24 Nisan 1961 tarihinde neredeyse hic yipranmamis olarak kurtarilmis ve su yuzeyine cikartilmistir Once gecici bir muzeye konan gemi daha sonra Stockholm deki gemiyle ayni adla anilan Vasa Muzesine aktarilmistir Isvec in en onemli turist ceken merkezlerinden birisi haline gelen muze 1961 yilindan gunumuze kadar 28 milyon kisi tarafindan ziyaret edilmistir Vasa 2023TarihceIsvecKizaga konulusu1626Denize indirilisi1627Akibet1628 yilinda batti 1961 yilinda enkazi kurtarildi Su anda muze gemiGenel karakteristikTonajc 1200 tonUzunluk69 metre 226 ft Genislik11 7 metre 38 ft Yukseklik52 5 metre 172 ft Su cekimi4 8 metre 16 ft Itme gucuYelkenler 1 275 metre kare 13 720 sq ft Murettebat145 denizci 300 askerSilah donanimi64 silah 24 librelik 48 3 librelik 8 1 librelik 2 Obus 6 Gemi doneminin agir gemilerinden birisiydi ve yeterince safra almamisti Limanda gozlemlenen dengesizligine ragmen demir almasina izin verilmis ve birkac dakika icinde kuvvetli bir ruzgarla karsilasinca yana yatarak su almaya baslamis ve hizla batmistir Geminin batmasinda birkac etkenin ortak etkisi vardir Donemin Isvec krali II Gustaf Adolf yurtdisinda bulunuyor ve bu onemli savas gemisinin surmekte olan Otuz Yil Savasi sirasinda Baltik filosuna acilen katilmasini istiyordu Ayni zamanda kralin danismanlari geminin zayif yanlarini krala bildirmekten cekinmisler ve denize acilmasini erteleyememislerdir Batisin ardindan toplanan Danisma Meclisi sorusturma yurutse de sorumlu kimseye hicbir ceza verilmemistir Geminin 1961 yilinda yeniden su yuzeyine cikartilmasiyla beraber binlerce donemsel esyanin yani sira 15 denizciye ait ceset de bulunmustur Bulunan esyalar arasinda elbiseler silahlar toplar arac gerecler mutfak takimlari yiyecek icecekler sayilabilir Cok iyi korunmus olan gemi tarihcilere donemin denizciliginin yani sira gunluk hayata dair cok onemli bilgiler vermektedir Gemi Isvec in gurur duyacagi bir buyuk savas gemisi olarak tasarlandigi icin hicbir masraftan kacinilmamis ve gemi cesitli sanat eseri niteligindeki suslerle bezenmisti Bugun muze gemi olarak sergilenmektedir Tarihi donemIsvec Imparatorlugunun 1560 1815 yillari arasindaki durumuVasa nin guvertesi17 yuzyilda batik gemi yuzdurme yontemiBasit bir denizalti olan ilk dalgic hucrelerine bir ornek Isvec Batigin cikartilmasi sirasinda FranzenVasa da bulunan donemsel bir tufekDoneme ait gemilerdeki govde su seviyesinden yukseldikce kesit azalacak sekilde ice dogru egimlidir Asagiya dogru inildikce toplarin agirlik ve caplari buyumektedirVasa nin 1991 yilinda Japonya da yapilan kopyasi 17 yuzyil boyunca Isvec kucuk yoksul ve onemsiz bir kralliktan Avrupa sahnesinde onemli rol oynayan bir guc haline gelir Uluslararasi alanda artan bu onemin en belirgin sebebi ulkenin askeri gucunun artmasi ve bu amac ugruna tum ulke kaynaklarinin seferber edilmesidir Bu donemdeki en basarili liderlerden olan II Gustaf Adolf bastadir Vasa gemisi insa edilirken on yili askin bir suredir tahttadir Isvec donanmasi iyi durumda degildir surmekte olan ve Otuz Yil Savasi ulkeyi iyice yorgun dusurmustur Isvec in durumunu pekistirebilmesi icin donanmasini guclendirmesi kacinilmazdir Isvec donanmasi bu donemde onemli kayiplar vermistir 1625 yilinda Riga Korfezi nde firtinaya yakalanan filo on gemisini kaybederken 1627 yilindaki nde Lehistan Litvanya Birligi Isvec donanmasina agir bir maglubiyet yasatir 1628 yilinda Vasa nin talihsiz batisi da dahil olmak uzere uc buyuk gemi kaybedilir 17 yuzyila kadar kucuk ve gorece zayif ates gucune sahip gemilerden olusan Isvec donanmasi II Gustaf Adolf doneminde buyuk gemilere yonelmistir Imparatorlugun askeri gucunu simgelemesi ve dusmanlara hakimiyet kurulmasi icin kurulan yeni donanmada Vasa donemin en buyuk savas gemisiydi Ayni donemde insa edilen ve 1660 li yillara kadar basariyla hizmet etmis ve Isvec donanmasinin omurgasini olusturmustur YapimiVasa nin yapildigi Stockholm tersanesi bu donemde ozellikle Hollandali gemiciler tarafindan isletilmektedir 1627 yilinda Vasa nin govdesi buyuk oranda tamamlanmistir Bu yillarda Isvec te dokumacilik sanayisi pek gelismemis oldugundan gemini yelkenleri Fransa Almanya ve Hollanda dan ismarlanmistir Geminin techizati ise Litvanya dan getirtilir 1628 yilinda geminin insasindan sorumlu kaptan Sofring Hansson amiral in katilacagi bir deneyle geminin dayanimini olcmek ister Otuz askerin guvertede ileri geri kosarak geminin dengesini bozmaya calistigi deneyler amiral tarafindan geminin devrilecegi endisesiyle durdurulur Kral II Gustaf ise yurtdisindan yazdigi agir mektuplarla geminin neden hala suya verilmedigini sormaktadir Silahlari Vasa deniz savasi taktiklerinin degismekte oldugu bir donemde insa edilmistir Bu donemde en belirgin savas sekilleri dusman gemisini bordalamak olurken artik uzak mesafeden topcu atesiyle dusmana ustunluk saglamak yavas yavas agir basmaktaydi Vasa yi doneminin en guclu gemilerinden birisi yapan ozellik de hem cok sayida asker tasiyabilmesi hem de cok buyuk ates gucune sahip olmasiydi Bir yonden ates edilebilecek mermi agirligi 267 kg seviyesindeydi Bu ortalama donemin diger savas gemilerine gore oldukca geliskin bir seviyedeydi Bu donemde deniz topculugu henuz gelismemisti Toplar cok pahaliydi ve her gemi cikacagi sefere gore toplarini alirdi Yer ve para sikintisi oldugundan gemilerde her cesit tip ve kalibrede toplara rastlamak mumkundu Vasa bunyesindeki yeni tasarim toplar ve beraberinde tasidigi yaklasik top mermisi ve barutla donemin onemli silahlarindan birisiydi Suslemeler O donemdeki savas gemilerinde adet oldugu uzere Vasa da monarsinin gucunu ihtisamini simgelemek amaciyla suslemeler heykellerle bezenmisti Ozellikle heykeller gemi masrafinin onemli bir kalemi haline gelmistir Geminin suslenmesinde Ronesans izleri bulunabilmektedir Ic dekor suslemeler ise genellikle kaptan koskuyle sinirli kalmistir Gemideki heykellerde ortaya cikartilan boya kalintilarina gore geminin cok gozalici sekilde suslendigi bilinmektedir Muzedeki gemi modelleri bu ozellige gore aslina uygun olacak sekilde boyanmistir Heykeller genelde mese cam ve ihlamur agaclarindan oyulmustur 3 metre uzunlugundaki aslan basi heykeli gibi buyuk yapilar ise civatalarla birbirine tutturulan kucuk heykellerden olusturulmustur Toplam sayilari 500 civarinda olan heykeller geminin kic kisminda yogunluktadir Roma imparatorlarindan Isvec krallarina kadar cok sayida onemli tarihi kisiligin de bustleri heykeller arasinda yer alir En azindan alti usta heykeltiras ve cok sayida yardimcinin iki yilda tum heykelleri bitirdigi tahmin edilmektedir Heykellerin kaliteleri de cok cesitlidir Basyapit sayilabilecek heykellerin yani sira siradan eserler de gemideki heykellerin uretiminde cok cesitli heykeltirasin calistigini gostermektedir Ilk yolculuk10 Agustos 1628 gunu Kaptan Sofring Hansson Vasa nin Alvsnabben Deniz Ussunden ayrilarak ilk seferine cikmasi icin emir verdi Hava acikti guneydogu yonunden hafif bir ruzgar vardi Gemi limandayken uc yelkenini acarak dogu yonunde ilerlemeye basladi Toplarin ates edebilmesi icin lumbar kapaklar acildi ve Stockholm den ayrilan gemi sehri selamlamak icin hazirlaniyordu Vasa sehirden ayrilmak uzereyken aniden degisen ruzgar yelkenlerini doldurunca saga dogru yalpalar Ruzgar tam kesilmisken yeniden siddetlenince diger tarafa yalpalamaya baslar ve toplarin lumbar kapaklarinin acikligindan su almaya baslar Geminin su almasi yalpalamayi siddetlendirir ve bir anda sahilden 120 metre acikta 32 metre derinlikte batar Gemi murettebati etraftakilerin yardimiyla kurtarilsa da kiyiya cok yakin bir yerdeki olayda 30 ila 50 denizci hayatini kaybeder Geminin ilk yolculugunu izlemeye gelmis olan kalabalik halkin yani sira yabanci elciler de batisa sahitlik ederler Sorusturma Vasa nin kaderi yurtdisinda olan krala 27 Agustos tarihli mektupla bildirilir Kral cok sert bir sekilde yazdigi cevapta sorumlularin cezalandirilmasini talep eder Kazadan kurtulan Kaptan Hansson derhal hapse atilir ve mahkemeyi beklemeye baslar Ilk sorgusunda toplarin yerlerine sabitlendigine ve murettebatin ayik olduguna sahitlik eder Kapsamli sorusturma 5 Eylul 1628 tarihinde amiraller ve kraliyet danisma konseyi uyelerinin birlesimiyle yapilir Gemideki her subay sorgulanir ve uzmanlar dinlenir Sorusturmanin amaci geminin neden battigindan cok bir sorumlu bulma arayisina doner Surec icinde gemideki murettebat da ayrintili sekilde sorgulanir Dava sirasinda murettebat ile geminin imalatcilari arasinda sucu birbirinin uzerine atma cabalari gorulur Bu sirada geminin denge testlerinin geregi sekilde yapilmadigi ortaya cikinca konunun hasiralti edilmesi yonunde ortak bir egilim ortaya cikar Sorusturma kimsenin acikca suclanmayacagi bir sekilde tamamlanir Sonucta talihsizlik ve ilahi gundemlere baglanan batis Isvec ekonomisine oldukca agir bir yuk getirir BatikKazadan hemen sonra geminin yeniden yuzdurulmesi calismalari baslasa da basarisiz olur 1628 yilinda Ingiliz muhendis Ian Bulmer gemiyi yerinden oynatmakta basarili olsa da yana iyice yatip camura saplanmasina neden olacak ve gunumuzdeki kurtarma calismalarinin iyice zorlasmasina yol acacaktir O donemde kurtarma teknolojisi geri olsa da 20 yuzyilda da prensip ve mantik ayni kalacaktir Batik geminin iki yanina gelecek seklide yerlestirilen iki gemi veya buyuk kutle olabildigince su alarak batik gemiyi kancalarla yakalar Bundan sonra su bosaltildikca batik gemi yuzdurulur 1664 yilinda geminin icindeki batik toplar indirilen ile ellinin uzerinde degerli top kurtarilir Ancak geminin kurtarilamayacagi anlasilir Gemi unutulmaya yuz tutmus olsa da Isvec Donanmasi haritalarinda geminin yeri surekli olarak isaretlenir 20 yuzyil baslarinda Isvec Donanmasi batiga cesitli dalislar duzenlemistir Curume Suyun altinda kaldigi 333 yil boyunca Vasa cok cesitli etken altinda curume ve bozulmayla karsi karsiya kalmistir Bas ve kic taraftaki ana govdede kullanilan binlerce demir baglanti elemani curumustur Gemideki ahsap heykeller de cok buyuk zarar gormustur Ozellikle yogun demir iceren top gibi silahlar tamamen paslanmistir Cesetler ise deniz canlilari ve bakteriler tarafindan sadece geriye kemikler kalacak sekilde parcalanmistir Gemideki giysi ayakkabi gibi esyalar zarar gorse de gunumuze ulasmistir Dogal curumenin etkilerine insanlarin mekanik olarak actigi hasarlar da eklenmistir Ozellikle gemiyi yuzdurme ve toplari kurtarma cabalari sirasinda gemi guvertesine ciddi hasar verilmistir Batik islek bir rota uzerinde oldugu icin gecen gemilerin atiklari da olumsuz etkiye sahip olmustur Yerinin bulunmasi 1950 li yillarda amator arkeolog Baltik Denizinde ahsap batiklarin denizin soguk olmasi ve teredo navalis adi verilen kemirgenin yasayamadigi bir ortam olmasindan dolayi diger denizlere oranla daha rahat bulunabilecegini one surmustur Bu yonde arastirmalar yapan Franzen Riksapplet ve Lybska Svan gemilerinin ardindan Vasa nin da yerini bulur Yillarca arastirmalar yapan Franzen Beckholmen aciklarinda deniz dibinde bir anomali bulur Batigin Vasa ya ait olabileceginin aciklanmasi uzerine plana Isvec Deniz Kuvvetleri de dahil olur Geminin yuzeye cikartilmasi icin Vasa Komitesi adli bir yapi olusturulur Su yuzune cikartilmasi Batik prensip olarak basit bir sekilde geminin altina acilan alti tunelden gecirilen celik halatlarin mavnalardaki vincler sayesinde kaldirilmasi ile yuzeye cikarilmistir Geminin altinda dalgiclar tarafindan yapilan kazi calismalari cok tehlikeli olsa da kazasiz tamamlanmistir Kazilar sirasinda toplam 1300 dalis yapilmistir Batik 1959 yili Agustos Eylul doneminde 18 ayri kaldirma islemiyle 32 metre derinlikten 16 metre derinlige cekilmistir Burada son kaldirma islemi icin batik yaklasik bir bucuk yil hazirlanmistir Bu kapsamda guvertedeki camur ve enkazlar temizlenmis top kapaklari kapatilmis kic tarafinda yikilan yerler onarilmis dusen birlesim elemanlari tamir edilmistir Sonunda 8 Nisan 1961 tarihinde 333 yilin ardindan Vasa yeniden su yuzune cikmistir Tersaneye cekilen Vasa gecici olarak sergilendigi muzeden alinarak ozel olarak yapilan Vasa Muzesine 1988 yilinda alinir Muze resmi olarak 1990 yilinda halka acilir ArkeolojiVasa arkeologlar icin benzersiz zorluklar ortaya cikartmisti Daha once hicbir dort katli gemi tamamina yakin bilesenleriyle ve el degmemis sekilde bulunmamisti Arkeologlarin calisma kosullari zorluklari artirmaktaydi Gemideki ahsap yapinin kirilmamasi icin yapi surekli nemli tutulmustur Buluntularin asil yerlerinin isaretlenebilmesi icin govde farkli bolmelere ayrilarak isaretlenmistir Farkli katlarda ayni anda paralel calismalar yurutulmustur Bulgular Vasa da korunan dort kat ambar en alt guverte ile ust alt top guverteleriydi Geminin korunmasi icin hizli calismak zorunda olan bilim adamlari gunde 13 saate varan vardiyalarla calisti Bu calismalar sirasinda cok iyi korunmus gunluk kisisel esyalar bulunmustur 17 yuzyilda siradan denizcilerin basit hayatlarini yansitan sapka dikis ignesi tahta kasik tarak ayakkabi eldiven ve bozuk para gibi esyalar cok aydinlatici olmustur Bu kapsamda bulunan 26 bin esya veritabanina islenmistir Gemi batiginin cikartilmasinin ardindan deniz yuzeyinin arastirmasi sirasinda cok sayida heykel ve bir filika da bulunmustur Batis sebebi17 yuzyilda bir geminin yapimina dair tasarim ve hesaplamalar sadece tersane iscilerinin deneyimlerinde ve tersanecilerin kafalarindaydi Yazili bir kaynak veya gelistirilmis bilimsel teoriler bulunmamaktaydi Geminin agirlik merkezi veya dengesi gibi onemli konular ureticilerin deneyimlerine gore yapiliyordu Vasa nin en alt kismi denge saglamasi icin safra olarak kullanilan buyuk kayalarla doluydu 120 ton safra geminin su seviyesi uzerindeki yuksek kismini dengelemekten uzakti Bu donemde genelde yapilan uygulamadengeyi artirmak icin agir toplarin daha alt seviyeye hafif toplarin ise bir ust guverteye konmasi olmustu Ancak bu planlama Vasa icin gecerli olsa da uygulamada her iki guvertede de agir toplar kullanilmistir Donemin gemileri yogun olarak dengesizdir Ozellikle bu buyuklukte gemi insaatinin yogun olmamasi sebebiyle ust guvertelerin olaganin uzerinde agir yapilmis olmasi onemli bir etken olmustur Ancak geminin govde kesitinde yapisal bir hata gorulmemektedir Govdenin yukseldikce ice dogru kavis yaparak kesit alanini azaltmasi gunumuzde halen kullanilmaktadir Kaptan Hansson gemiyi top kapaklari acik olarak sefere cikartmistir Genellikle davranisi bilinmeyen gemilerin ilk seferlerinde bu kapaklar acilmaz Bu donemde insa edilen her geminin ayri bir dengesi bulunmaktaydi Geminin kaptan tarafindan taninmasi icin belirli bir surenin gecmesi gerekliydi Ayrica geminin ilk seferine tam yuklu ve tum personeliyle birlikte cikmamasi da dengeyi azaltan bir etken olmustur KorumaVasa 333 yil suyun altinda kalmasina ragmen gorece iyi bir konumdaydi Ancak govdenin kurumasina izin verilmesi durumunda gemi tamamen dagilabilirdi 900 metrekup hacme sahip Vasa nin hammaddesi olan mese agacinin korunmasi buyuk bir sorun olusturmaktaydi Bilimsel bir degerlendirmenin ardindan gemiyi en iyi koruma seklinin PEG ile olacagina karar verildi 17 yil boyunca gemi yuzeyine uygulanan glikolun ardindan 9 yil yavas kurutma adi verilen surec gerceklestirildi Vasa nin iyi korunmasinin bir nedeni de Stockholm aciklarindaki sulardaki asiri kirlenmedir En guclu mikroorganizmalarin bile hayatta kalmasina izin vermeyen oksijensiz ortam gemiyi korumustur Bu kirliligin bir olumsuz etkisi ise ortamdaki sulfatlarin agacin icine islemis olmasidir Gemi yuzeye cikartilip oksijenli ortamla temas edince atmosferdeki oksijenle tepkimeye girmistir Sulfatlarla tepkimenin ardindan olusan sulfurik asit govde boyunca beyaz lekelerle gorulebilecek sekilde ortaya cikmistir Bu yogun tuz iceren bolgeler geminin iclerinde de etkili olmaktadir Gemideki sulfat miktari geminin icten ice asit uretmesine yol acmaktadir Gemideki curume ve egilme bukulmeler surekli olarak izlenmektedir Gemideki malzemelerde surekli olarak testler yapilarak en iyi koruma yollari arastirilmaktadir Cevresel etkilerin en aza indirilmesi icin muze surekli olarak 18 20 C sicaklik ve 55 nem orani olacak sekilde tutulmaktadir Paslanmaya baslayan baglanti elemanlarinin yerine titanyum ve karbon fiber gibi yeni nesil urunler kullanilmaktadir MirasiTarihi ve ulusal anlami Vasa 17 yuzyildaki Isvec Imparatorlugu nun guclu donemlerini hatirlatan populer bir tarihi simge haline gelmistir Benzer batiklar Vasa ya gore degerlendirilir hale gelmistir Ayrica cok sayida batik calismasina katilmis olan arkeolog gemiye olan ilgiyi milliyetcilik ve ulus devlet olusum sureciyle aciklayarak zaferler ve buyuk liderlerle anlatilan resmi tarihin bir parcasi haline geldigini savunmustur Populer kulture etkileri Vasa sualti arkeolojisinden mutfak tarihine kadar cok sayida kitap yazi ve bilimsel makaleye konu olmustur Isvecce yazilan uc adet cocuk kitabi bircok dile cevrilmistir The Vasa Saga Bertil Almqvist The Vasa Sets Sail Mats Wahl cizimler Sven Nordqvist The Vasa Piglet Bjorn Bergenholtz Vasa Muzesi geminin tarihi donemi ve yeniden su yuzeyine cikartilmasina dair iki adet belgesel hazirlamistir Ayrica muzenin internet sitesinde o donem gemicilik anlayisinin anlasilabilmesi icin egitim amacli bir bilgisayar oyunu bulunmaktadir Ayrica 1991 yilinda Japonya da Vasa nin tipatip aynisi olan bir gemi yapilarak Ashi Golunde turist ziyaretine acilmistir KaynakcaWikimedia Commons ta Vasa gemi ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Ulke kaynaklarinin temelde ordunun ihtiyaclari icin duzenlenmesi icin bakiniz Songun Bu muharebede amiral gemisi Lehlilere kaptirilirken benzer kaderi paylasmak uzere olan kendi murettebati tarafindan batirilir a b Cederlund Carl Olof Vasa I The Archaeology of a Swedish Warship of 1628 2006 s 53 Kvarning Lars Ake and Ohrelius Bengt The Vasa the Royal Ship 1998 s 25 35 Kvarning s 29 Geminin batisindan Isvec in zarari 40 000 riksdaler seviyesindedir Vasa kronolojisi Ingilizce 14 Temmuz 2011 tarihinde erisilmistir Cederlund amp Hocker Vasa I s 172 180 Vasa Muzesi internet sitesinden 22 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce 18 Temmuz 2011 tarihinde erisilmistir Ilgili veritabani 16 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Fince 18 Temmuz 2011 tarihinde erisilmistir Isvecce 19 Temmuz 2011 tarihinde erisilmistir Cederlund s 38 Internet sitesindeki oyun 26 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Isvecce 19 Temmuz 2011 tarihinde erisilmistirAyrica bakinizMuze gemi Mary Rose Kronan gemi Konuyla ilgili yazilan eserlerCederlund Carl Olof Vasa I The Archaeology of a Swedish Warship of 1628 2006 ISBN 91 974659 0 9Dis baglantilarVasa Muzesi resmi internet sitesi11 Agustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Isvecce 2 Temmuz 2011 tarihinde erisilmistir Geminin kurtarilmasiyla ilgili bilimsel makale7 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dottie Mayol Miami Universitesi 1996 Ingilizce 2 Temmuz 2011 tarihinde erisilmistir 2 Temmuz 2011 tarihinde erisilmistir Die Vasa von 162816 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Grossformatige Bilder der Vasa und des 1 10 Modells im Vasa Museum