Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kervansaray, kervanların ticaret yolları üzerinde kurulan konak yeridir. Kervansaraylar ilk defa milattan önce 5. yüzyılın başlarına doğru Ahameniş İmparatorluğu tarafından yaptırılmıştır. Önceleri askeri savunma için düşünülmüş, zamanla artan ticaret ve dini ihtiyaçları karşılaması için genişletilmiştir. Selçuklu devrinde ticari yol ağı üzerinde kervanların akşamları güvenli bir şekilde konaklamaları ve ihtiyaçlarını görmeleri için sultan hanı da denilen kervansaraylar yapılmıştır. Büyük ticaret yolları üzerinde kurulmuş olan Selçuklu kervansaraylarının aralarındaki uzaklıklar, deve yürüyüşü ile günde dokuz saat, yani 40 kilometre esas tutularak saptanmıştır. Çevrelerindeki yüksek duvarlarla korunan ve barış zamanlarında pazaryeri olarak da iş gören bu kervansaraylar savaşta kale olarak da kullanılırdı. Selçuklu kervansarayları üç genel tipe uygun olarak yapılmışlardır. Bunlar, yazlık denilen avlulu, kışlık denilen kapalı ve her iki türün birleştirilmesinden oluşan karma tiplerdir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde şehirlerdeki hanlar ticaret ve konaklamak için yapılmış gelir getirici vakıf yapılarıdır.
Etimoloji
Türkçe kelimenin kökeni Farsça kārbānserāy olarak görülmektedir. Bu kelimenin yanında han kelimesi de benzer anlamda kullanılır.
Selçuklu kervansarayları
Selçuklu kervansarayları başlangıçta, yolcuların ve kervanların konaklamaları ve ihtiyaçlarını görmeleri için, semerci, urgancı, nalbant, demirci gibi atölyeleri, mutfak, hamam, tıbbi yardım, çayhane veya kahvehane, yatak bölümü, binek ve yük hayvanları için yarı kapalı bölümü, hatta bazılarında Mescit bile bulunurdu. Hanlarda verilen hizmetlerden para alınmazdı.
Kervansaraylar Selçuklu Sultanları ve devlet adamlarınca vakıf olarak kurulmuştur. Bir kervansarayın temel işleyişini sağlayan yasal ve parasal mekanizma, döneme ilişkin vakfiyelerde tanımlanmıştır. Kervansaray çalışanları; çalışanlar başında yer alan nazır, kontrolleri yapan bir müsrif, bir mütevelli (handa olması gerekmiyor), bir hancı, bir muzif (sorumlu müdür), emir havayıcı (gerekli erzak ve malzemeyi sağlayan), aşhanede bir aşçı, bir baytar ve atlı bir hizmet adamı, mescit için bir imam ve müezzin olarak kaydedilmiştir. Bir kervansarayda yerli ve yabancı ayırt edilmeksizin herkese üç gün yiyecek - içecek verilmiş, değişik din, dil ve ırktan olan insanlar bu mekânlarda bir tür dünya vatandaşlığı yaşamışlardır.
Kervansaraylar, kervanların gün boyunca süren yorucu yolculuktan sonra konaklamalarını, bu arada yolcuların ve hayvanların her türlü ihtiyaçlarını karşılayabilecek yatakhane, aşevi, erzak ambarı, depolar, ahırlar, mescit, şadırvan, hamam, eczane, ayakkabıcı, nalbant için gerekli mekânlar bulundurmakta ve bu hizmetleri karşılıksız vermektedirler (Turan, 1946-Bakır, 1998). Kervansarayların boyutları, üzerine inşa edildikleri yolun, ticaret hacmine, dolayısıyla konaklayacak kervanların büyüklüğüne ve yaptıranların gücüne bağlı olarak değişmiştir.
Selçuklu Kervansaraylarının Mimarı o zamanın en ünlü mimarları olan ve 'dir.
Uzun ince bir yoldayım türküsünde, Âşık Veysel yaşamı bir “iki kapılı bir handa” geziye benzetir; böylece kırsal alanlarda hanların önemini belirtir.
Sınıflandırma
Kervansaraylarda "açık" ve "kapalı" bölümlerin varlığı ölçüt olarak kullanılmış, buna göre de;
- Yalnızca kapalı kısmı olan "hol" hanlar,
- Hem açık, hem kapalı kısmı olan hanlar,
- Yalnızca açık kısmı olan "açık bölüm" hanlar olarak üç grupta sınıflanmıştır.
Bu gruplamadan ayrı olarak iç içe iki plandan oluşan "eşodaklı" hanlar da, farklı bir tip olarak tanımlanmıştır.
İşlev ağırlıklı tipolojiye göre ise kervansaraylar; yalnız barınak kısmı olan hanlar, barınak ve servisleri olan hanlar olarak iki temel gruba ayrılmaktadır.
Anadolu kervansaraylarında mescitler, avlu önyüzünde ya da avlu ortasında fevkani köşk mescit olarak görülmektedir. Mescidi avlu ortasında olan kervansaraylar, Konya – Nevşehir yolu üzerindeki Ağzıkara Han, Kayseri - Sivas yolu üzerindeki , Konya - Aksaray yolundaki Sultan Han ve Afyon - Konya yolu üzerindeki Sultandağı Sahip Ata Hanı olmak üzere dört adettir.
Ticaret yolları
Doğu-batı ticaret yolu
Birincisi, Ayas ya da Antalya veya Alâîyye'den başlayan ve Konya’da odaklanarak Orta Anadolu üzerinden Aksaray - Kayseri - Sivas - Erzincan - Erzen–i Rûm - Erciş - Iğdır yoluyla Tebriz’e uzanan doğubatı ticaret yoludur.
Kuzey-güney ticaret yolu
İkincisi, ise Antalya veya Alâîyye ya da Ayas başlangıç olmak üzere Konya - Aksaray - Kayseri üzerinden Sivas’ta düğümlenerek Erzincan - Erzen-i Rûm yoluyla Tebriz veya Tokat - Amasya yoluyla Sinop ya da Samsun limanlarına ulaşan kuzey-güney ticaret yoludur.
Kervansaraylar ağı
Selçuklu Hanedanı, kuzeyde Sinop ve Samsun ile güneyde Alâîyye (Alanya) ve Antalya limanları arasında ulaşım bağlantısını kurmak yoluyla Güney Rusya - Suriye - Mezopotamya ve Orta Asya - Hindistan - İran - Avrupa yönünde uzanan kuzey-güney ve doğu-batı milletlerarası ticaret yolunu Anadolu coğrafyasına çekebilmek için İran - İslâm ve Orta Asya - Türk devlet geleneğinden gelen miras kapsamında, Sultan ya da yüksek devlet görevlileri tarafından milletlerarası ticaret yolları üzerinde vakıf olarak yaptırılan tüccar kervanlarının konaklama-güvenlik-sağlık gibi gereksinimlerinin karşılanması için sosyal–ekonomik ve askeri işlevli bir kervansaraylar ağı kurmuşlardır.
Aksaray-Konya
Aksaray'dan batıya Konya'ya doğru yol üzerinde bulunan kervansaraylar;
Aksaray-şamil dağı
Aksaray'dan doğuya Kayseri'ye doğru yol üzerinde bulunan kervansaraylar;
Afyonkarahisar-Eğirdir
Afyonkarahisar’dan güneye Eğirdir'e doğru yol üzerinde bulunan kervansaraylar;
Denizli-Eğirdir
Denizli'den doğuya Eğirdir'e doğru yol üzerinde bulunan kervansaraylar;
Antalya-Eğirdir
Antalya'dan kuzeye Eğirdir'e doğru yol üzerinde bulunan kervansaraylar;
Alanya'dan batıya Antalya'ya doğru yol üzerinde bulunan kervansaraylar;
Kaynakça
- Özel
- ^ Büyük Türkçe Sözlük 9 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Türk Dil Kurumu
- ^ a b Kuban, D. (1965), Anadolu Türk Mimarisi’nin Kaynak ve Sorunları, İstanbul.
- ^ Kurt Erdmann, Das Anatolische Kervansaray Des 13. Jahrhunderts, Verlag Grbr. Mann., Berlin, 1961, s. 21-22; Ayşıl Tükel Yavuz, Anadolu’da Eşodaklı Selçuklu Hanları, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, (2:2), 187-204, 1976, s. 87.
- ^ Ayşıl Tükel Yavuz, Anadolu’da Eşodaklı Selçuklu Hanları, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, s. 87.; Haşim Karpuz, Anadolu Selçuklu Mimarisi Yardımcı Ders Kitabı, Selçuk Üniversitesi Yaşatma ve Geliştirme Vakfı, Konya, 2001, s. 81.
- ^ Şebnem Akalın, "Anadolu Selçuklu Kervansaraylarındaki Köşk - Mescitler", Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt:1, Sayı:1, 1987, s. 4.
- ^ Bugün Yumurtalık olarak bilinen Selçuklu Dönemi’nde Ayas adını taşıyan liman. Uğur Tanyeli, Anadolu-Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci (11.- 15. yy), Doktora Tezi, TÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1987. s. 35-36.
- ^ M.K. Özergin, 1959. Anadolu Selçukluları Çağında Anadolu Yolları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul. s. 63-87.
- ^ M.K. Özergin 1959. Anadolu Selçukluları Çağında Anadolu Yolları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul. s. 108-122.
- Genel
- Friedrich Sarre, Reise in Kleinasien, Berlin, Geographische Ver-lagshandlung Dietrich Reimer, 1896.
- Kurt Erdmann, Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, Cilt 1-2, Berlin, Verlag Gebr. Mann, 1961-1976; Cilt 3 ve 4 Hanna Erdmann tarafından 1976 yılında yayınlandı.
- Crane, H. (1993), Notes on Saljuq Architectural Patronage in Thirteenth Century Anatolia, Journal of the Economic and Social History of the Orient, (vol. 36, part. 1) pp. 1–57.
- Kuran, D. (1965), Anadolu Türk Mimarisi’nin Kaynak ve Sorunları, İstanbul.
- Kuran, A. (1969), Anadolu Medreseleri, (1-2), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
- Ögel, S. (1966,1987), Anadolu Selçuklularının Taş Tezyinatı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
- Ögel, S. (1986), Anadolu Selçuklu Sanatı Üzerine Görüşler, Matbaa Teknisyenleri Basımevi, İstanbul.
- Ögel, S. (1994), Anadolu’nun Selçuklu Çehresi, Akbank Yayınları Kültür Sanat Kitapları, İstanbul.
- Turan, Osman, Selçuklu Kervansarayları, Belleten, c.X, s.471-496, 1946
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Caravanserais ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Kervansaraylar27 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kervansaray kervanlarin ticaret yollari uzerinde kurulan konak yeridir Kervansaraylar ilk defa milattan once 5 yuzyilin baslarina dogru Ahamenis Imparatorlugu tarafindan yaptirilmistir Onceleri askeri savunma icin dusunulmus zamanla artan ticaret ve dini ihtiyaclari karsilamasi icin genisletilmistir Selcuklu devrinde ticari yol agi uzerinde kervanlarin aksamlari guvenli bir sekilde konaklamalari ve ihtiyaclarini gormeleri icin sultan hani da denilen kervansaraylar yapilmistir Buyuk ticaret yollari uzerinde kurulmus olan Selcuklu kervansaraylarinin aralarindaki uzakliklar deve yuruyusu ile gunde dokuz saat yani 40 kilometre esas tutularak saptanmistir Cevrelerindeki yuksek duvarlarla korunan ve baris zamanlarinda pazaryeri olarak da is goren bu kervansaraylar savasta kale olarak da kullanilirdi Selcuklu kervansaraylari uc genel tipe uygun olarak yapilmislardir Bunlar yazlik denilen avlulu kislik denilen kapali ve her iki turun birlestirilmesinden olusan karma tiplerdir Osmanli Imparatorlugu doneminde sehirlerdeki hanlar ticaret ve konaklamak icin yapilmis gelir getirici vakif yapilaridir Tiflis te bulunan kervansarayEtimolojiTurkce kelimenin kokeni Farsca karbanseray olarak gorulmektedir Bu kelimenin yaninda han kelimesi de benzer anlamda kullanilir Selcuklu kervansaraylariAksaray da kervansarayAksaray daki kervansarayin ic gorunumu Selcuklu kervansaraylari baslangicta yolcularin ve kervanlarin konaklamalari ve ihtiyaclarini gormeleri icin semerci urganci nalbant demirci gibi atolyeleri mutfak hamam tibbi yardim cayhane veya kahvehane yatak bolumu binek ve yuk hayvanlari icin yari kapali bolumu hatta bazilarinda Mescit bile bulunurdu Hanlarda verilen hizmetlerden para alinmazdi Kervansaraylar Selcuklu Sultanlari ve devlet adamlarinca vakif olarak kurulmustur Bir kervansarayin temel isleyisini saglayan yasal ve parasal mekanizma doneme iliskin vakfiyelerde tanimlanmistir Kervansaray calisanlari calisanlar basinda yer alan nazir kontrolleri yapan bir musrif bir mutevelli handa olmasi gerekmiyor bir hanci bir muzif sorumlu mudur emir havayici gerekli erzak ve malzemeyi saglayan ashanede bir asci bir baytar ve atli bir hizmet adami mescit icin bir imam ve muezzin olarak kaydedilmistir Bir kervansarayda yerli ve yabanci ayirt edilmeksizin herkese uc gun yiyecek icecek verilmis degisik din dil ve irktan olan insanlar bu mekanlarda bir tur dunya vatandasligi yasamislardir Kervansaraylar kervanlarin gun boyunca suren yorucu yolculuktan sonra konaklamalarini bu arada yolcularin ve hayvanlarin her turlu ihtiyaclarini karsilayabilecek yatakhane asevi erzak ambari depolar ahirlar mescit sadirvan hamam eczane ayakkabici nalbant icin gerekli mekanlar bulundurmakta ve bu hizmetleri karsiliksiz vermektedirler Turan 1946 Bakir 1998 Kervansaraylarin boyutlari uzerine insa edildikleri yolun ticaret hacmine dolayisiyla konaklayacak kervanlarin buyuklugune ve yaptiranlarin gucune bagli olarak degismistir Selcuklu Kervansaraylarinin Mimari o zamanin en unlu mimarlari olan ve dir Uzun ince bir yoldayim turkusunde Asik Veysel yasami bir iki kapili bir handa geziye benzetir boylece kirsal alanlarda hanlarin onemini belirtir Siniflandirma Kervansaraylarda acik ve kapali bolumlerin varligi olcut olarak kullanilmis buna gore de Yalnizca kapali kismi olan hol hanlar Hem acik hem kapali kismi olan hanlar Yalnizca acik kismi olan acik bolum hanlar olarak uc grupta siniflanmistir Bu gruplamadan ayri olarak ic ice iki plandan olusan esodakli hanlar da farkli bir tip olarak tanimlanmistir Islev agirlikli tipolojiye gore ise kervansaraylar yalniz barinak kismi olan hanlar barinak ve servisleri olan hanlar olarak iki temel gruba ayrilmaktadir Anadolu kervansaraylarinda mescitler avlu onyuzunde ya da avlu ortasinda fevkani kosk mescit olarak gorulmektedir Mescidi avlu ortasinda olan kervansaraylar Konya Nevsehir yolu uzerindeki Agzikara Han Kayseri Sivas yolu uzerindeki Konya Aksaray yolundaki Sultan Han ve Afyon Konya yolu uzerindeki Sultandagi Sahip Ata Hani olmak uzere dort adettir Ticaret yollari Erzurum Rustem Pasa KervansarayiRustem Pasa Kervansarayi girisiDogu bati ticaret yolu Birincisi Ayas ya da Antalya veya Alaiyye den baslayan ve Konya da odaklanarak Orta Anadolu uzerinden Aksaray Kayseri Sivas Erzincan Erzen i Rum Ercis Igdir yoluyla Tebriz e uzanan dogubati ticaret yoludur Kuzey guney ticaret yolu Ikincisi ise Antalya veya Alaiyye ya da Ayas baslangic olmak uzere Konya Aksaray Kayseri uzerinden Sivas ta dugumlenerek Erzincan Erzen i Rum yoluyla Tebriz veya Tokat Amasya yoluyla Sinop ya da Samsun limanlarina ulasan kuzey guney ticaret yoludur Kervansaraylar agi Selcuklu Hanedani kuzeyde Sinop ve Samsun ile guneyde Alaiyye Alanya ve Antalya limanlari arasinda ulasim baglantisini kurmak yoluyla Guney Rusya Suriye Mezopotamya ve Orta Asya Hindistan Iran Avrupa yonunde uzanan kuzey guney ve dogu bati milletlerarasi ticaret yolunu Anadolu cografyasina cekebilmek icin Iran Islam ve Orta Asya Turk devlet geleneginden gelen miras kapsaminda Sultan ya da yuksek devlet gorevlileri tarafindan milletlerarasi ticaret yollari uzerinde vakif olarak yaptirilan tuccar kervanlarinin konaklama guvenlik saglik gibi gereksinimlerinin karsilanmasi icin sosyal ekonomik ve askeri islevli bir kervansaraylar agi kurmuslardir Aksaray Konya Aksaray dan batiya Konya ya dogru yol uzerinde bulunan kervansaraylar Sultan Han Zazadin HaniAksaray samil dagi Aksaray dan doguya Kayseri ye dogru yol uzerinde bulunan kervansaraylar Afyonkarahisar Egirdir Afyonkarahisar dan guneye Egirdir e dogru yol uzerinde bulunan kervansaraylar Denizli Egirdir Denizli den doguya Egirdir e dogru yol uzerinde bulunan kervansaraylar Antalya Egirdir Antalya dan kuzeye Egirdir e dogru yol uzerinde bulunan kervansaraylar Alanya dan batiya Antalya ya dogru yol uzerinde bulunan kervansaraylar Alara Han Yildiz HanKaynakcaOzel Buyuk Turkce Sozluk 9 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turk Dil Kurumu a b Kuban D 1965 Anadolu Turk Mimarisi nin Kaynak ve Sorunlari Istanbul Kurt Erdmann Das Anatolische Kervansaray Des 13 Jahrhunderts Verlag Grbr Mann Berlin 1961 s 21 22 Aysil Tukel Yavuz Anadolu da Esodakli Selcuklu Hanlari ODTU Mimarlik Fakultesi Dergisi 2 2 187 204 1976 s 87 Aysil Tukel Yavuz Anadolu da Esodakli Selcuklu Hanlari ODTU Mimarlik Fakultesi Dergisi s 87 Hasim Karpuz Anadolu Selcuklu Mimarisi Yardimci Ders Kitabi Selcuk Universitesi Yasatma ve Gelistirme Vakfi Konya 2001 s 81 Sebnem Akalin Anadolu Selcuklu Kervansaraylarindaki Kosk Mescitler Sanat Tarihi Arastirmalari Dergisi Cilt 1 Sayi 1 1987 s 4 Bugun Yumurtalik olarak bilinen Selcuklu Donemi nde Ayas adini tasiyan liman Ugur Tanyeli Anadolu Turk Kentinde Fiziksel Yapinin Evrim Sureci 11 15 yy Doktora Tezi TU Mimarlik Fakultesi Yayinlari Istanbul 1987 s 35 36 M K Ozergin 1959 Anadolu Selcuklulari Caginda Anadolu Yollari Yayinlanmamis Doktora Tezi Istanbul Universitesi Edebiyat Fakultesi Istanbul s 63 87 M K Ozergin 1959 Anadolu Selcuklulari Caginda Anadolu Yollari Yayinlanmamis Doktora Tezi Istanbul Universitesi Edebiyat Fakultesi Istanbul s 108 122 GenelFriedrich Sarre Reise in Kleinasien Berlin Geographische Ver lagshandlung Dietrich Reimer 1896 Kurt Erdmann Das Anatolische Karavansaray des 13 Jahrhunderts Cilt 1 2 Berlin Verlag Gebr Mann 1961 1976 Cilt 3 ve 4 Hanna Erdmann tarafindan 1976 yilinda yayinlandi Crane H 1993 Notes on Saljuq Architectural Patronage in Thirteenth Century Anatolia Journal of the Economic and Social History of the Orient vol 36 part 1 pp 1 57 Kuran D 1965 Anadolu Turk Mimarisi nin Kaynak ve Sorunlari Istanbul Kuran A 1969 Anadolu Medreseleri 1 2 Turk Tarih Kurumu Basimevi Ankara Ogel S 1966 1987 Anadolu Selcuklularinin Tas Tezyinati Turk Tarih Kurumu Basimevi Ankara Ogel S 1986 Anadolu Selcuklu Sanati Uzerine Gorusler Matbaa Teknisyenleri Basimevi Istanbul Ogel S 1994 Anadolu nun Selcuklu Cehresi Akbank Yayinlari Kultur Sanat Kitaplari Istanbul Turan Osman Selcuklu Kervansaraylari Belleten c X s 471 496 1946Dis baglantilarWikimedia Commons ta Caravanserais ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Kervansaraylar27 Subat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde