Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tatarcık (Phlebotomus) veya yakarca, çift kanatlılar (Diptera) Psychodidae familyasından zararlı böcek cinsi.
| Tatarcık | ||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Dişi (kan emer)  Erkek (kan emmez) | ||||||||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||
| Adlerius |
Geceleri aktif olan, gün boyu karanlık ve nemli mikrohabitatlarda saklanan sineklerdir. Culicidae sivrisineklerinden daha fazla can acıtacak biçimde sokup kan emer ve Leishmania cinsinden hastalık yapıcı tek hücrelilerin taşıyıcılığını yaparlar. Tatarcığın ısırmasının ardından kaşıntıyla görülen Şark çıbanı zamanla büyük bir yaraya dönüşür. Türkiye'de insan sağlığı için en tehlikeli böceklerdendir.[]
Morfoloji
Erginleri 2–5 mm boyunda, oldukça uzun bacaklara sahip, istirahat halindeyken kanatlarını karın üzerinde “V” harfi şeklinde tutmaları, kanatları dahil bütün vücudunun kıllı olmaları ve kan emmek için yöneldikleri konakçısına konmadan önce çevresinde kısa sıçramalarla uçmaları gibi tipik davranış özellikleri sayesinde kolayca tanınırlar. Phlebotomus'larda kan emici diğer dişi sineklerde çok fonksiyonel olan ağız parçalarından mandibüller, nispeten daha kısa olup, erkeklerde ise kan emmedikleri için bulunmamaktadır. Phlebotomus'ların bulunduğu alanlar genellikle Dünyanın sıcak bölgeleri olmakla birlikte bazen Orta Asya'da 50° kuzeye kadar da uzanabilmektedir.
Biyolojisi
Beslenmeleri geceleyin alacakaranlıkta olur. Erkek ve dişi tatarcıklar enerji kaynağı olarak bitkilerdeki şekerlerle beslenirler. Sadece dişiler yumurtalarını geliştirebilmek için insan ve hayvanlardan kan emer.
Kan emdikten 3-8 gün sonra gündüzleri dinlendikleri nemli, gölgeli ve bitki artıklarınca zengin mikrohabitatlara bir defada 100 kadar yumurta bırakırlar.
Yumurtadan çıkan larvalar yaprak küfü, böcek parçaları ve hayvan dışkısı ile beslenirler. Dört larva ve bir pupa safhası geçirerek 45-50 gün içinde ergin hale gelirler.
Çok çeşitli konakçı üzerinde beslenirler. İnsanları sokan ve Leishmania türlerini bulaştıran tatarcık türleri antropofilik olmaktan daha çok fırsatçı olarak kabul edilirler. Hareketleri yaklaşık 100 metre yarıçapında bir alanla sınırlıdır. Dişilerin çoğu eksofaj (dışarıda beslenen) ve açık alanlarda yaşayan ekzofilik özellikte türler olmaları sebebiyle evlere insektisit (böcek öldürücü) sıkmakla her zaman etkili bir şekilde kontrol edilemezler. Sadece evlerde ve hayvan barınaklarında dinlenen endofilik türler bu yolla ortadan kaldırılabilir.
Baş : Baş vücuda oranla küçük, öne eğik yandan ince uzun görünümde, arka ve ön kısımları dar olup gözlerin bulunduğu orta bölge daha geniş olarak görülmektedir. Başta gözler, hortum, bir çift anten ve bir çift de palp bulunmaktadır. Yuvarlak, iri ve bileşik olan gözlerde ocellus bulunmamaktadır.
Hortum : Kısa, baş ve klipeus bölgesinin uzunluğuna yakın, delici emici tipte olup 7 parçadan oluşmaktadır. Labrum geniş olup uca doğru incelmektedir. Labium kısa, düz olup üzeri kıllarla kaplı ve ucunda geniş ikitane label bulunmaktadır. Labrumun boyutları taksonomik öenm taşımaktadır. Erkeklerde mandibül ve maksillalar bulunmamaktadır. Maksillalar Phlebotomus ve Lutzomyia'nın memelilerden beslenmesinde kolaylık sağlamaktadır. Sergentomyia'da ise reptildeki beslenme esnasında sırta tutunmada fonksiyonu vardır.
Palpler : Beş segmentli ve üzeri kıllarla kaplıdır. Palplerin ilk segmenti diğerlerine oranla oldukça küçük olup diğer segmentlerin büyüklükleri ise türlere göre farklılık göstermektedir.
Duyarga : On altı segmentten ibaret bir çift anten bulunmaktadır. İkinci segment yuvarlak, diğer bütün segmentler ise lobut şeklindedir. Üçüncü segmentten 15. segmente kadar olan segmentlerde ascoid adı verilen dikenler bulunmaktadır. Bu dikenler bazen bir bazen iki tane olup segmentlerin birbirine bağlandığı kalınlaşmadan hemen sonra gelir.
Toraks : Protoraks küçük, mezotoraks konveks olup Proscutum Scutum Scutellum ve Postscutellum'dan ibarettir. Mesotoraksın büyük olması Phlebotomuslarda kambur bir görünüm sağlamaktadır. Torakstan bir çift kanat ve üç uzun bacak çıkmaktadır.
Habitat
Deniz seviyesindeki sıcak şehirlerden yüksek dağlardaki köylere, nemli tropikal ormanlardan çöllere kadar çok değişik habitatlara adapte olmuşlardır.
Taşıyıcılığı
- Viseral leishmaniasis (VL, ) :
- Kutanöz leishmaniasis (KL, Şark çıbanı, Antep çıbanı, Urfa çıbanı, yıl çıbanı)
- Leishmania tropica (antroponotik kutanöz leishmaniasis, ACL): (vektör: Phlebotomus sergenti, Ph. halepensis) Akdeniz, Orta Doğu, Türkiye (en çok görüleni; Şanlıurfa, Osmaniye, Adana, Hatay, Kahramanmaraş ve Mersin illerinde endemik)
- (zoonotik kutanöz leishmaniasis, ZCL): (vektör: Phlebotomus duboscqi, Ph. papatasi, Ph. salehi) Orta Doğu, Asya (kırsal alanlarda)
Türkiye'deki türleri
- Alt cins: Adlerius
- (dominant olduğu yerler: Ege hariç her bölgede; Afyon)
- Alt cins: Larroussius
- (dominant olduğu yerler: Ankara)
- Alt cins: Paraphlebotomus
- (dominant olduğu yerler: Ege ve Akdeniz, Şanlıurfa)
- Alt cins: Phlebotomus
- (dominant olduğu yerler: Şanlıurfa, Konya
Kaynakça
- Prof. Dr. Ali Demirsoy (1992), Yaşamın Temel Kuralları (Entomoloji)
- , Tatarcıklarla Mücadele ve Bu Alandaki Son Gelişmeler, Türkiye Parazitoloji Dergisi, 32 (3): 280 - 287, 2008
- Hatice Çiçek, Mehmet Yaman, Şükran Yağcı ve Zafer Karaer (2005) 2 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Afyon yöresi Phlebotomus (Diptera: Psychodidae) türleri, Ankara Üniv Vet Fak Derg, 52, 49-51, 2005
- D. J. Lewis (1982) 18 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., A taxonomic review of the genus Phlebotomus (Diptera:Psychodidae), Bulletin of the British Museum (Natural History)
- N. Daldal ve Yusuf Özbel (1997), Phlebotomus spp. Vektörlükleri ve kontrolü. Arthropod Hastalıkları ve Vektörler, Türkiye Parazitoloji Derneği Yayın No:13, s.49-109.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tatarcik Phlebotomus veya yakarca cift kanatlilar Diptera Psychodidae familyasindan zararli bocek cinsi TatarcikDisi kan emer Erkek kan emmez Biyolojik siniflandirmaUst alem EukaryotaAlem AnimaliaAlt alem EumetazoaSube ArthropodaAlt sube HexapodaSinif InsectaTakim Diptera Cift kanatlilar Alt takim Sivrisinekler Infra takim Familya PsychodidaeAlt familya Phlebotominae Tatarcikgiller Cins Phlebotomus Loew 1845Alt cinslerAdlerius Anaphlebotomus Australophlebotomus Euphlebotomus Idiophlebotomus Kasaulius Larroussius Paraphlebotomus Phlebotomus Spelaeophlebotomus SynphlebotomusKan emen disi tatarcik Phlebotomus pappatasi Phlebotomus sp Geceleri aktif olan gun boyu karanlik ve nemli mikrohabitatlarda saklanan sineklerdir Culicidae sivrisineklerinden daha fazla can acitacak bicimde sokup kan emer ve Leishmania cinsinden hastalik yapici tek hucrelilerin tasiyiciligini yaparlar Tatarcigin isirmasinin ardindan kasintiyla gorulen Sark cibani zamanla buyuk bir yaraya donusur Turkiye de insan sagligi icin en tehlikeli boceklerdendir kaynak belirtilmeli MorfolojiErginleri 2 5 mm boyunda oldukca uzun bacaklara sahip istirahat halindeyken kanatlarini karin uzerinde V harfi seklinde tutmalari kanatlari dahil butun vucudunun killi olmalari ve kan emmek icin yoneldikleri konakcisina konmadan once cevresinde kisa sicramalarla ucmalari gibi tipik davranis ozellikleri sayesinde kolayca taninirlar Phlebotomus larda kan emici diger disi sineklerde cok fonksiyonel olan agiz parcalarindan mandibuller nispeten daha kisa olup erkeklerde ise kan emmedikleri icin bulunmamaktadir Phlebotomus larin bulundugu alanlar genellikle Dunyanin sicak bolgeleri olmakla birlikte bazen Orta Asya da 50 kuzeye kadar da uzanabilmektedir BiyolojisiBeslenmeleri geceleyin alacakaranlikta olur Erkek ve disi tatarciklar enerji kaynagi olarak bitkilerdeki sekerlerle beslenirler Sadece disiler yumurtalarini gelistirebilmek icin insan ve hayvanlardan kan emer Kan emdikten 3 8 gun sonra gunduzleri dinlendikleri nemli golgeli ve bitki artiklarinca zengin mikrohabitatlara bir defada 100 kadar yumurta birakirlar Yumurtadan cikan larvalar yaprak kufu bocek parcalari ve hayvan diskisi ile beslenirler Dort larva ve bir pupa safhasi gecirerek 45 50 gun icinde ergin hale gelirler Cok cesitli konakci uzerinde beslenirler Insanlari sokan ve Leishmania turlerini bulastiran tatarcik turleri antropofilik olmaktan daha cok firsatci olarak kabul edilirler Hareketleri yaklasik 100 metre yaricapinda bir alanla sinirlidir Disilerin cogu eksofaj disarida beslenen ve acik alanlarda yasayan ekzofilik ozellikte turler olmalari sebebiyle evlere insektisit bocek oldurucu sikmakla her zaman etkili bir sekilde kontrol edilemezler Sadece evlerde ve hayvan barinaklarinda dinlenen endofilik turler bu yolla ortadan kaldirilabilir Bas Bas vucuda oranla kucuk one egik yandan ince uzun gorunumde arka ve on kisimlari dar olup gozlerin bulundugu orta bolge daha genis olarak gorulmektedir Basta gozler hortum bir cift anten ve bir cift de palp bulunmaktadir Yuvarlak iri ve bilesik olan gozlerde ocellus bulunmamaktadir Hortum Kisa bas ve klipeus bolgesinin uzunluguna yakin delici emici tipte olup 7 parcadan olusmaktadir Labrum genis olup uca dogru incelmektedir Labium kisa duz olup uzeri killarla kapli ve ucunda genis ikitane label bulunmaktadir Labrumun boyutlari taksonomik oenm tasimaktadir Erkeklerde mandibul ve maksillalar bulunmamaktadir Maksillalar Phlebotomus ve Lutzomyia nin memelilerden beslenmesinde kolaylik saglamaktadir Sergentomyia da ise reptildeki beslenme esnasinda sirta tutunmada fonksiyonu vardir Palpler Bes segmentli ve uzeri killarla kaplidir Palplerin ilk segmenti digerlerine oranla oldukca kucuk olup diger segmentlerin buyuklukleri ise turlere gore farklilik gostermektedir Duyarga On alti segmentten ibaret bir cift anten bulunmaktadir Ikinci segment yuvarlak diger butun segmentler ise lobut seklindedir Ucuncu segmentten 15 segmente kadar olan segmentlerde ascoid adi verilen dikenler bulunmaktadir Bu dikenler bazen bir bazen iki tane olup segmentlerin birbirine baglandigi kalinlasmadan hemen sonra gelir Toraks Protoraks kucuk mezotoraks konveks olup Proscutum Scutum Scutellum ve Postscutellum dan ibarettir Mesotoraksin buyuk olmasi Phlebotomuslarda kambur bir gorunum saglamaktadir Torakstan bir cift kanat ve uc uzun bacak cikmaktadir HabitatDeniz seviyesindeki sicak sehirlerden yuksek daglardaki koylere nemli tropikal ormanlardan collere kadar cok degisik habitatlara adapte olmuslardir TasiyiciligiViseral leishmaniasis VL Cin Pakistan Hindistan Dogu Afrika vektor Phlebotomus neglectus Ph tobbi Ph syriacus Ph perniciosus Ph ariasi Orta Dogu Balkanlar Akdeniz ulkeleri Turkiye cok az gorulur Akdeniz Ege ve Ic Anadolu bolgelerinde Kutanoz leishmaniasis KL Sark cibani Antep cibani Urfa cibani yil cibani Leishmania tropica antroponotik kutanoz leishmaniasis ACL vektor Phlebotomus sergenti Ph halepensis Akdeniz Orta Dogu Turkiye en cok goruleni Sanliurfa Osmaniye Adana Hatay Kahramanmaras ve Mersin illerinde endemik zoonotik kutanoz leishmaniasis ZCL vektor Phlebotomus duboscqi Ph papatasi Ph salehi Orta Dogu Asya kirsal alanlarda Turkiye deki turleriAlt cins Adlerius dominant oldugu yerler Ege haric her bolgede Afyon Alt cins Larroussius dominant oldugu yerler Ankara Alt cins Paraphlebotomus dominant oldugu yerler Ege ve Akdeniz Sanliurfa Alt cins Phlebotomus dominant oldugu yerler Sanliurfa KonyaKaynakcaProf Dr Ali Demirsoy 1992 Yasamin Temel Kurallari Entomoloji Tatarciklarla Mucadele ve Bu Alandaki Son Gelismeler Turkiye Parazitoloji Dergisi 32 3 280 287 2008 Hatice Cicek Mehmet Yaman Sukran Yagci ve Zafer Karaer 2005 2 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Afyon yoresi Phlebotomus Diptera Psychodidae turleri Ankara Univ Vet Fak Derg 52 49 51 2005 D J Lewis 1982 18 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde A taxonomic review of the genus Phlebotomus Diptera Psychodidae Bulletin of the British Museum Natural History N Daldal ve Yusuf Ozbel 1997 Phlebotomus spp Vektorlukleri ve kontrolu Arthropod Hastaliklari ve Vektorler Turkiye Parazitoloji Dernegi Yayin No 13 s 49 109