Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tatlar, Azerbaycan'ın kuzeydoğusu ve Dağıstan'ın güneyi arasında yaşayan bir İran halkıdır. Tatlar günümüzde Kafkasya Persleri olarak bilinir.
 Bakü'deki Adur köyünden bir grup Tat erkeğinin fotoğrafı, 1880 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Azerbaycan | 25.200 |
 Rusya | 1.585 |
| Diller | |
| Din | |
Bir kısmı Dağ Yahudileri diye anılmaktadırlar, İlk Asur işgal ve kolonizasyonu sırasında İsrail'den çıkartılan Yahudi göçmenlerin, müttefikleri İran tarafından Dağıstan'a yerleştirilmeleri ve daha sonra da Mitraizm, Zerdüştizm gibi inanışların etkisi ve Dağıstan'ı elinde tutan İranlı asker-soylularla karışmaları sonucunda oluştukları bilinmektedir. Dağıstan'la ilgili milattan önceki yüzyıllarda bazı kayıtlarda Dağıstan Yahudiler'ine rastlanmaktadır. Örneğin Mahaçkale(Dağıstan'ın başkenti) civarlarında Yahudiler'in işlettiği bazı han ve ticaret yerlerinin bulunduğu bir yerleşim olduğu bilinmektedir. Ancak Yahudiler'in Dağıstan'daki varlıkları İran varlığıyla ilgilidir ve daima bu iki varlık tarih boyunca birbiriyle iç içe geçerek gelişimini sürdürelmiştir.
Çoğunluğu İslâm inancını benimsemişlerdir. Ancak Yahudi inancını koruyanlar Dağıstan'da ve Azerbaycan'da hala yaşamaktalar. Dağıstan'ın Derbent ve Mahaçkala kentlerinde sinagogları açık bulunmaktadır. Dünyadaki Tat nüfusunun neredeyse %10'a yakını Azerbaycan'da yaşamaktaysa da Şiî-İslâm inancında olmaları sebebiyle hızla Azerileştikleri bilinmektedir. Türkiye'deki Tatlar'ın da çoğunlukla Azerî olarak adlandırıldıkları bilinmektedir.
Çoğu Tat Şiî olmakla beraber Sünnî bir azınlık da bulunur.
Yahudi olan Tatların 1990'lı yıllardan itibaren yaşadıkları bölgelerden İsrail'e önemli bir göç dalgası yaşanmıştır.
Konuştukları dil Orta Farsça olan Pehleviceye çok yakındır. Müslüman ve Yahudi Tatların dilleri arasında da fark bulunmaktadır.
Dağıstan'da 1200, İsrail'de 5 bin, Azerbaycan'da 25.200, Rusya Federasyonu'nda 1585, Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi ve Marmara bölgelerinde ise 20 bin kadar Tat'ın yaşadığı tahmin edilmektedir. Ancak Türkiye'de bu dilin konuşanı kalmamış ve çoğunluğu özellikle Azerice içerisinde kaybolmuştur.
Demografi
20. yüzyılın başlarında Tatlar Doğu Azerbaycan'ın nüfusunun %11'ine tekabil ediyordu. Bakü'nün %18,9'unu, Kuba'nın %25,3'ünü oluşturmuştur. Zamanla veri değişimine, yanlış tanıtma ya da sadece basit asimilasyon ile günümüzdeki sayıları oldukça azalmıştır.
Tarih
Kafkasya'da bulunan Perslerin en eski iması Antik Yunan tarihçisi Herodot'un Ahameniş İmparatorluğu'nun MÖ. 558-330'dan kalmadır ve bu vakitte Güney Kafkasya'yı topraklarına katmışlardır.
Günümüz Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan'da bulunan arkeolojik bulgular Ahamenî mimarisi, seramiği ve takılar içeriyor.
Bölgedeki Pers nüfusu hakkında Ahamenilerden kalan çok az bilgi vardır. Büyük ihtimalle günümüz Tatlarının ataları Güney Kafkasya'ya Sasaniler döneminde 3-7. yüzyıllar arasında gelmiş ve bölgedeki güçlerini korumak adına garnizonlar inşa etmişlerdir.
Bölge Araplar tarafından fethedildikten sonra (7. ve 8. yüzyıllar) halkın müslümanlaşması başlamış oldu.
Selçuklular tarafından başlayan Oğuz boylarının 11. yüzyılda bölgeye girişi ile günümüz Azeri halkı oluşmaya başladı. Bu vakitlerde Türk Endonimi Tat, Tati kelimeleri, Güney Kafkasya'ya yerleşmiş çiftçilikle uğraşan, bölge Farsçasını konuşan kimseleri ifade etmek için kullanılmaya başlandı.
1230'larda Moğollar Güney Kafkasya'yı fethetti ve İlhanlılar 1250'lerde kuruldu. Moğol hakimiyeti 1360 - 1370'e dek devam etti ancak bu şairler ve bilim insanlarının ortaya çıkmasına engel değildi.
13. yüzyılın sonunda Güney Kafkasya Timur tarafından işgal edilmişti. 15. yüzyılın sonunda ise, Şirvanşahlar büyükçe güç toplamışlardı, hem ekonomik hem siyasi bağları kuvvetlenmişti. 16. yüzyılın ortasındaysa Safevî İmparatorluğu Şirvanşahları yok etmiş, Transkafkasya'yı sınırlarına katmışlardı.
18. yüzyıl sonlarında Rus Çarlığı, İran'ın Kafkasya içerisindeki hakimiyetine sıkça karşı koymuştur. Sonucunda Rus-Pers savaşları 1804-1813 ve 1826-1828 yaşanmış, Gülistan ve Türkmençay antlaşmaları ile son bulmuştur. Bu antlaşmalar ile Rusya Güney Kafkasya'nın büyük bölümünü ve Kuzey Kafkasyanın bir kısmını Kaçar İran'ından almıştır. Bundan sonra Çarcı otoriteler tarafından alınmış, belli sayıdaki Tat halkının ikamet edişi hakkında veriler bulunmaktadır. Rus-Pers savaşı (1804-1813) sırasında Bakü şehrinin yaklaşık 8.000 kişilik nüfusu tamamen Tatlardan oluşmaktaydı.
19. yüzyılda Abbasgulu Ağa Bakıhanov yazılmış 'e göre Tatlar Şamahı, Bakü, ve Kuba'ya yayılmışlardı.
1894 Kafkasya kütüğüne göre, Kafkasya'da 124,693 Tat bulunuyordu. Yine de Azerbaycan dilinin kullanımının artışı sebebiyle Tatça konuşulmamaya, kullanılmamaya başlandı. Sovyet döneminde 1930'ların sonlarında Tatların etnik bilinçleri kaybolmaya başladı ve kendilerine Azeri demeye başladılar. 1926'da 28,443 Tat sayılmışken 1989'da yalnızca 10,239 kişi kendilerini böyle tanımladılar.
2005'te Amerikalı araştırmacılar Kuba, Şabran, Hızı, Siyezen, İsmmayıllı ve Şamahı Rayonlarının çeşitli köylerinde bazı sayımlar yapmışlardır, sonucunda bu köylerde 15,553 Tat bulunmuştur.
Kaynakça
- ^ "azerbaijan-ethnic2009". pop-stat.mashke.org. 2009. 29 Aralık 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Haziran 2012.
- ^ "Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года". gks.ru. 2010. 5 Haziran 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Haziran 2012.
- ^ Herodot, Tarih
- ^ "Kroll, Stephan. "Medes and Persians in Transcaucasia: archaeological horizons in north-western Iran and Transcaucasia", in : Giovanni B. Lanfranchi, Michael Roaf, Robert Rollinger, eds., Continuity of Empire (?) Assyria, Media, Persia. Padova, S.a.r.g.o.n. Editrice e Libreria, 2003, pp. 281–287." 11 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ağustos 2022.
- ^ V. Minorsky, Şirvan ve Derbent'in in 10-11. Yüzyıllardaki Tarihi.
- ^ "Box". www.box.net. 23 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ağustos 2022.
- ^ Timothy C. Dowling Russia at War: From the Mongol Conquest to Afghanistan, Chechnya, and Beyond, pp. 728-729 ABC-CLIO, 2 dec. 2014
- ^ Azərbaycanda İslam (in Azeri Türkçesinde); Bu Çarcı otoriteler tarafından yapılmış, Bakü'deki ilk resmî sayımın sonucudur.
- ^ Gülistan-i İrem / ʻAbbāsqulī Āqā Bakikhānūf ; matn-i ʻilm – intiqādī bi-saʻy va ihtimam: ʻAbd al-Karīm ʻAlī-zādah [va dīgarān], Bākku : Idārah-ʾi intishārāt-i "ʻIlm", 1970. Orijinal Persçe: درصفحه 18 كتاب مذكور آمده است: هشت قريه در طبرسران كه جلقان و روكال و مقاطير و كماخ و زيديان و حميدي و مطاعي و بيلحدي باشد، در حوالي شهري كه انوشيروان در محل متصل به دربند تعمير كرده بود و آثار آن هنوز معلوم است، زبان تات دارند. ايضا" در صفحه 19 كتاب ياد شده آمده است: محالات واقع در ميان بلوكينشماخي و قديال كه حالا شهر قبه است، مثل حوض و لاهج و قشونلو در شيروان و برمك و شش پاره و پايين بدوق در قبه و تمام مملكت باكو سواي شش قريه ي تراكمه، همينزبان تات را دارند... قسم قربي مملكت قبه سواي قريه ي خنالق كه رباني عليحده دارد و ناحيه ي سموريه و كوره دو محال طبرسران كه دره و احمدلو ميباشند به اصطلاحاتمنطقه، زبان مخصوص دارند و اهالي ترك زبان را مغول مينامند .
- ^ Кавказский календарь... Текст на 1894 год (Rusça). 1893. 26 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ağustos 2022.
- ^ "Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей". www.demoscope.ru. 10 Şubat 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ağustos 2022.
- ^ "Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей". www.demoscope.ru. 28 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ağustos 2022.
- ^ (PDF). web.archive.org. 28 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2022.
Dış bağlantılar
- (İngilizce) Gilles Authier. Azerice'de ve Apşeron Tatçası'nda ilgileme cümlelerine dair yeni gengüdümler.
- (İngilizce) Gilles Authier. Tat dilinde söz oluşumu.
 | Azerbaycan ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Dağıstan ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Etnik grup ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tatlar Azerbaycan in kuzeydogusu ve Dagistan in guneyi arasinda yasayan bir Iran halkidir Tatlar gunumuzde Kafkasya Persleri olarak bilinir TatlarBaku deki Adur koyunden bir grup Tat erkeginin fotografi 1880Onemli nufusa sahip bolgelerAzerbaycan25 200Rusya1 585DillerTatcaDinIslam ve Yahudilik Bir kismi Dag Yahudileri diye anilmaktadirlar Ilk Asur isgal ve kolonizasyonu sirasinda Israil den cikartilan Yahudi gocmenlerin muttefikleri Iran tarafindan Dagistan a yerlestirilmeleri ve daha sonra da Mitraizm Zerdustizm gibi inanislarin etkisi ve Dagistan i elinde tutan Iranli asker soylularla karismalari sonucunda olustuklari bilinmektedir Dagistan la ilgili milattan onceki yuzyillarda bazi kayitlarda Dagistan Yahudiler ine rastlanmaktadir Ornegin Mahackale Dagistan in baskenti civarlarinda Yahudiler in islettigi bazi han ve ticaret yerlerinin bulundugu bir yerlesim oldugu bilinmektedir Ancak Yahudiler in Dagistan daki varliklari Iran varligiyla ilgilidir ve daima bu iki varlik tarih boyunca birbiriyle ic ice gecerek gelisimini surdurelmistir Cogunlugu Islam inancini benimsemislerdir Ancak Yahudi inancini koruyanlar Dagistan da ve Azerbaycan da hala yasamaktalar Dagistan in Derbent ve Mahackala kentlerinde sinagoglari acik bulunmaktadir Dunyadaki Tat nufusunun neredeyse 10 a yakini Azerbaycan da yasamaktaysa da Sii Islam inancinda olmalari sebebiyle hizla Azerilestikleri bilinmektedir Turkiye deki Tatlar in da cogunlukla Azeri olarak adlandirildiklari bilinmektedir Cogu Tat Sii olmakla beraber Sunni bir azinlik da bulunur Yahudi olan Tatlarin 1990 li yillardan itibaren yasadiklari bolgelerden Israil e onemli bir goc dalgasi yasanmistir Konustuklari dil Orta Farsca olan Pehleviceye cok yakindir Musluman ve Yahudi Tatlarin dilleri arasinda da fark bulunmaktadir Dagistan da 1200 Israil de 5 bin Azerbaycan da 25 200 Rusya Federasyonu nda 1585 Turkiye nin Dogu Anadolu Bolgesi ve Marmara bolgelerinde ise 20 bin kadar Tat in yasadigi tahmin edilmektedir Ancak Turkiye de bu dilin konusani kalmamis ve cogunlugu ozellikle Azerice icerisinde kaybolmustur DemografiDagistan ve Azerbaycan arazileri arasinda Tatlarin yasadigi bolgeler 20 yuzyilin baslarinda Tatlar Dogu Azerbaycan in nufusunun 11 ine tekabil ediyordu Baku nun 18 9 unu Kuba nin 25 3 unu olusturmustur Zamanla veri degisimine yanlis tanitma ya da sadece basit asimilasyon ile gunumuzdeki sayilari oldukca azalmistir TarihAzerbaycan da Tatlar 1890 Kafkasya da bulunan Perslerin en eski imasi Antik Yunan tarihcisi Herodot un Ahamenis Imparatorlugu nun MO 558 330 dan kalmadir ve bu vakitte Guney Kafkasya yi topraklarina katmislardir Gunumuz Ermenistan Gurcistan ve Azerbaycan da bulunan arkeolojik bulgular Ahameni mimarisi seramigi ve takilar iceriyor Bolgedeki Pers nufusu hakkinda Ahamenilerden kalan cok az bilgi vardir Buyuk ihtimalle gunumuz Tatlarinin atalari Guney Kafkasya ya Sasaniler doneminde 3 7 yuzyillar arasinda gelmis ve bolgedeki guclerini korumak adina garnizonlar insa etmislerdir Bolge Araplar tarafindan fethedildikten sonra 7 ve 8 yuzyillar halkin muslumanlasmasi baslamis oldu Selcuklular tarafindan baslayan Oguz boylarinin 11 yuzyilda bolgeye girisi ile gunumuz Azeri halki olusmaya basladi Bu vakitlerde Turk Endonimi Tat Tati kelimeleri Guney Kafkasya ya yerlesmis ciftcilikle ugrasan bolge Farscasini konusan kimseleri ifade etmek icin kullanilmaya baslandi 1230 larda Mogollar Guney Kafkasya yi fethetti ve Ilhanlilar 1250 lerde kuruldu Mogol hakimiyeti 1360 1370 e dek devam etti ancak bu sairler ve bilim insanlarinin ortaya cikmasina engel degildi 13 yuzyilin sonunda Guney Kafkasya Timur tarafindan isgal edilmisti 15 yuzyilin sonunda ise Sirvansahlar buyukce guc toplamislardi hem ekonomik hem siyasi baglari kuvvetlenmisti 16 yuzyilin ortasindaysa Safevi Imparatorlugu Sirvansahlari yok etmis Transkafkasya yi sinirlarina katmislardi Lahic Azerbaycan da yasli bir Tat kadin 18 yuzyil sonlarinda Rus Carligi Iran in Kafkasya icerisindeki hakimiyetine sikca karsi koymustur Sonucunda Rus Pers savaslari 1804 1813 ve 1826 1828 yasanmis Gulistan ve Turkmencay antlasmalari ile son bulmustur Bu antlasmalar ile Rusya Guney Kafkasya nin buyuk bolumunu ve Kuzey Kafkasyanin bir kismini Kacar Iran indan almistir Bundan sonra Carci otoriteler tarafindan alinmis belli sayidaki Tat halkinin ikamet edisi hakkinda veriler bulunmaktadir Rus Pers savasi 1804 1813 sirasinda Baku sehrinin yaklasik 8 000 kisilik nufusu tamamen Tatlardan olusmaktaydi 19 yuzyilda Abbasgulu Aga Bakihanov yazilmis e gore Tatlar Samahi Baku ve Kuba ya yayilmislardi 1894 Kafkasya kutugune gore Kafkasya da 124 693 Tat bulunuyordu Yine de Azerbaycan dilinin kullaniminin artisi sebebiyle Tatca konusulmamaya kullanilmamaya baslandi Sovyet doneminde 1930 larin sonlarinda Tatlarin etnik bilincleri kaybolmaya basladi ve kendilerine Azeri demeye basladilar 1926 da 28 443 Tat sayilmisken 1989 da yalnizca 10 239 kisi kendilerini boyle tanimladilar 2005 te Amerikali arastirmacilar Kuba Sabran Hizi Siyezen Ismmayilli ve Samahi Rayonlarinin cesitli koylerinde bazi sayimlar yapmislardir sonucunda bu koylerde 15 553 Tat bulunmustur Kaynakca azerbaijan ethnic2009 pop stat mashke org 2009 29 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Haziran 2012 Informacionnye materialy ob okonchatelnyh itogah Vserossijskoj perepisi naseleniya 2010 goda gks ru 2010 5 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Haziran 2012 Herodot Tarih Kroll Stephan Medes and Persians in Transcaucasia archaeological horizons in north western Iran and Transcaucasia in Giovanni B Lanfranchi Michael Roaf Robert Rollinger eds Continuity of Empire Assyria Media Persia Padova S a r g o n Editrice e Libreria 2003 pp 281 287 11 Mart 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Agustos 2022 V Minorsky Sirvan ve Derbent in in 10 11 Yuzyillardaki Tarihi Box www box net 23 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Agustos 2022 Timothy C Dowling Russia at War From the Mongol Conquest to Afghanistan Chechnya and Beyond pp 728 729 ABC CLIO 2 dec 2014 ISBN 1598849484 Azerbaycanda Islam in Azeri Turkcesinde Bu Carci otoriteler tarafindan yapilmis Baku deki ilk resmi sayimin sonucudur Gulistan i Irem ʻAbbasquli Aqa Bakikhanuf matn i ʻilm intiqadi bi saʻy va ihtimam ʻAbd al Karim ʻAli zadah va digaran Bakku Idarah ʾi intisharat i ʻIlm 1970 Orijinal Persce درصفحه 18 كتاب مذكور آمده است هشت قريه در طبرسران كه جلقان و روكال و مقاطير و كماخ و زيديان و حميدي و مطاعي و بيلحدي باشد در حوالي شهري كه انوشيروان در محل متصل به دربند تعمير كرده بود و آثار آن هنوز معلوم است زبان تات دارند ايضا در صفحه 19 كتاب ياد شده آمده است محالات واقع در ميان بلوكين شماخي و قديال كه حالا شهر قبه است مثل حوض و لاهج و قشونلو در شيروان و برمك و شش پاره و پايين بدوق در قبه و تمام مملكت باكو سواي شش قريه ي تراكمه همين زبان تات را دارند قسم قربي مملكت قبه سواي قريه ي خنالق كه رباني عليحده دارد و ناحيه ي سموريه و كوره دو محال طبرسران كه دره و احمدلو مي باشند به اصطلاحات منطقه زبان مخصوص دارند و اهالي ترك زبان را مغول مي نامند Kavkazskij kalendar Tekst na 1894 god Rusca 1893 26 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Agustos 2022 Demoskop Weekly Prilozhenie Spravochnik statisticheskih pokazatelej www demoscope ru 10 Subat 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Agustos 2022 Demoskop Weekly Prilozhenie Spravochnik statisticheskih pokazatelej www demoscope ru 28 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Agustos 2022 PDF web archive org 28 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 3 Agustos 2022 Dis baglantilar Ingilizce Gilles Authier Azerice de ve Apseron Tatcasi nda ilgileme cumlelerine dair yeni gengudumler Ingilizce Gilles Authier Tat dilinde soz olusumu Azerbaycan ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz Dagistan ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz Etnik grup ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz