Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. () |
Atmosfer kimyası, Atmosfer biliminin bir dalıdır. Dünya atmosferi ile diğer gezegenlerin atmosferlerini inceler. Atmosfer kimyası disiplinler arası araştırma alanıdır ve çevre kimyası, fizik, meteoroloji, bilgisayar modelleme, volkanoloji, iklim bilimi gibi diğer alanlarla da çalışır.
Atmosferin bileşimi ve kimyası birçok sebepten, özellikle atmosfer ve canlılar arasındaki etkileşimden dolayı önem taşımaktadır. Atmosfer bileşimi antropojenik kaynaklı sebepler nedeniyle değişmektedir ve bu değişim insan sağlığına, tarıma ve ekosisteme zarar vermektedir. Zararlardan en önemlileri asit yağmurları, ozon delinmesi, , küresel ısınmadır. Atmosfer kimyası, problemlerin sebeplerini araştırıp, uygulanabilir teorilerle çözümler sunarak (daha çok Dünya için) daha iyi bir yaşam alanını amaçlamaktadır.
Atmosfer bileşimi
| Kuru atmosferin ortalama bileşimi (mol fraksiyonları) | |
|---|---|
| Gaz | NASA'ya göre (30 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .) |
| Azot, N2 | 78.084% |
| Oksijen, O2 | 20.946% |
| Az miktarda bulunan bileşenler (ppm cinsinden mol fraksiyonları) | |
| Argon, Ar | 9340 |
| Karbondioksit, CO2 | 400 |
| Neon, Ne | 18.18 |
| Helyum, He | 5.24 |
| Metan, CH4 | 1.7 |
| Kripton, Kr | 1.14 |
| Hidrojen, H2 | 0.55 |
| Nitröz oksit, N2O | 0.5 |
| Ksenon, Xe | 0.09 |
| Azot dioksit, NO2 | 0.02 |
| Su | |
| Su buharı | Oldukça değişken; genellikle %1 kadar |
Not: Karbondioksit (CO2) ve metan (CH4) konsantrasyonu mevsime ve konuma göre değişir. Havanın ortalama molekül kütlesi 28.97 g/mol'dür. Ozon (O3) yüksek değişkenliği nedeniyle listeye dahil edilmemiştir.
| ISO 2533 - 1975 standardına göre deniz seviyesi yakınındaki temiz kuru havanın bileşimi | |
|---|---|
| Gaz | Yüzdece hacim % |
| Azot, N2 | 78.084 |
| Oksijen, O2 | 20.9476 |
| Argon, Ar | 0.934 |
| Karbondioksit, CO2 | 0.0314 * |
| Neon, Ne | 1,818×10-3 |
| Helyum, He | 524×10-6 |
| Kripton, Kr | 114×10-6 |
| Ksenon, Xe | 8,7×10-6 |
| Hidrojen, H2 | 50×10-6 |
| Nitröz oksit, N2O | 50×10-6 |
| Metan, CH4 | 0,2×10-3 |
| Ozon, O3, yazın | 7,0×10-6'ya kadar* |
| Ozon, O3, kışın | 2,0×10-6'ya kadar* |
| Kükürt dioksit, SO2 | 0,1×10-3'e kadar* |
| Azot dioksit, NO2 | 2,0×10-6'ya kadar* |
| İyot, I2 | 1,0×10-6* |
| * Gazın içeriği farklı zaman ve mekanlara göre önemli değişimler gösterebilir. | |
Tarihçe
Antik Yunan'da hava dört elementten biri sayılmıştı. Atmosfer bileşimi ile ilgili bilimsel araştırmalar 18. yüzyılda başladı. Joseph Priestley, Antoine Lavoisier ve Henry Cavendish gibi bilim insanları atmosferin bileşimi üzerine ilk ölçümleri yaptılar.
19.yy sonları ve 20.yy başlarından itibaren bilim insanları atmosferdeki küçük parçacıklarla ilgilenmeye önem verdiler. 1840 yılında atmosfer kimyasının en önemli molekküllerinden biri olan ozon tarafından keşfedildi.
Yirminci yüzyılda, atmosfer bilimi atmosferin bileşimi incelemenin yanı sıra havadaki gaz miktarlarının zamanla nasıl değişitiğini ve kimyasal olayların ne gibi roller üstlendiğini araştırmaya yöneldi. En önemli iki keşiften biri Sydney Chapman ile Gordon Dobson tarafından ozon tabakasının keşfi, diğeri ise Arie Jan Haagen-Smit'nin keşifleri idi. Ozon ile ilgili araştırmlarda bulunan bilim insanlarından Paul Crutzen, Mario Molina ve 1995 yılında Nobel Kimya Ödülünü kazandılar.
21.yüzyılda araştırmalar biraz daha kapsamlı hale geldi. Atmosfer kimyası artık yalnız olarak değil atmosfer, biyosfer ve yerküre dalları ile birlikte bir sistem olarak incelenmeye başlandı. Kimyasal yapının temelde iklim oluşumuna, ozon tabakasına ve gnel olarak ecosisteme etkisi düşünüldüğünde önemi anlaşılmaktadır.
Yöntem Bilimi
Gözlem, laboratuvar ölçümleri ve modelleme atmosfer kimyasında üç temel öğedir. Araştırmalar genellikle bu üç parametre ve etkileri üzerinden yapılır. Örneğin, gözlemeler sayesinde daha fazla kimyasal hakkında fikir sahibi oluruz. Bu, olayları açıklayabileceğimiz bilimsel becerimizi artıran, çok yeni modellemeleri ve laboratuvar çalışmalarını teşvik edecek.
Gözlem
Atmosfer kimyasının gözlenmesi kavranması açısından gereklidir. Kimyasal bileşimin rutin kontrolleri bize kimyasal dağılımın zamanla nasıl değiştiğini söyler. ölçüm türlerinden biridir ve 1958'den günümüze kadar geçen sürede karbon dioksit miktarında sürekli bir artış gölenmiştir. Gözlemler Mauna Loa gibi sabit gözlem yerlerinde, mobil gözlem olarak uçzklar ile, ayrıca balonlar ve gemilerde kullanılır. Uyduların verdiği görüntülerden faydalanarak, ve gibi, atmosferin kirliliği ve kiyası hakkındada fikir sahibi oluruz. Uydulardan yapılan gözlemler uzun dönem ve yüksek çözünürlük içeren veriler olmalarıyla avatajlıdır, fakat dikey ve yatay boşlukları göstermede sınırlıdır. Yerden yapılan bazı gözlemler, LIDAR gibi, kimyasal konsatrasyon profili ve aerosol hakkında veri sağlar, fakat yatay bölgeleri yeterince tarayamaz.
Kaynakça
- Paul Crutzen Interview23 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Freeview video of Paul Crutzen Nobel Laureate for his work on decomposition of ozone talking to Harry Kroto Nobel Laureate by the Vega Science Trust.
- is a large constituent observational database in a common format.
- NASA-JPL Chemical Kinetics and Photochemical Data for Use in Atmospheric Studies 21 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Kinetic and photochemical data evaluated by the IUPAC Subcommittee for Gas Kinetic Data Evaluation 26 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Atmospheric Chemistry Glossary 21 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . at Sam Houston State University
- Tropospheric chemistry17 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Calculators for use in atmospheric chemistry 9 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- An illustrated elementary assessment of the composition of air. 24 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ (3 Ekim 2013). "Earth's Oxygen: A Mystery Easy to Take for Granted". The New York Times. 3 Ekim 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ekim 2013.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde onerilmeyen bicimde kaynaklandirilmistir Gosterilen kaynaklar kaynak gosterme sablonlari kullanilarak dipnot belirtme bicemine uygun olarak duzenlenmelidir Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Atmosfer kimyasi Atmosfer biliminin bir dalidir Dunya atmosferi ile diger gezegenlerin atmosferlerini inceler Atmosfer kimyasi disiplinler arasi arastirma alanidir ve cevre kimyasi fizik meteoroloji bilgisayar modelleme volkanoloji iklim bilimi gibi diger alanlarla da calisir Dunya atmosferinin hacim bakimindan bilesiminin gorsellestirilmis hali Su buharinin atmosferdeki miktari yuksek derecede degisken oldugundan dahil edilmemistir Her bir ufak kup ornegin kriptonu temsil eden kup butun kupun hacminin milyonda biri kadardir Veriler NASA Langley 28 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde den elde edilmistir Atmosferin bilesimi ve kimyasi bircok sebepten ozellikle atmosfer ve canlilar arasindaki etkilesimden dolayi onem tasimaktadir Atmosfer bilesimi antropojenik kaynakli sebepler nedeniyle degismektedir ve bu degisim insan sagligina tarima ve ekosisteme zarar vermektedir Zararlardan en onemlileri asit yagmurlari ozon delinmesi kuresel isinmadir Atmosfer kimyasi problemlerin sebeplerini arastirip uygulanabilir teorilerle cozumler sunarak daha cok Dunya icin daha iyi bir yasam alanini amaclamaktadir Atmosfer bilesimiKuru atmosferin ortalama bilesimi mol fraksiyonlari Gaz NASA ya gore 30 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Azot N2 78 084 Oksijen O2 20 946 Az miktarda bulunan bilesenler ppm cinsinden mol fraksiyonlari Argon Ar 9340Karbondioksit CO2 400Neon Ne 18 18Helyum He 5 24Metan CH4 1 7Kripton Kr 1 14Hidrojen H2 0 55Nitroz oksit N2O 0 5Ksenon Xe 0 09Azot dioksit NO2 0 02SuSu buhari Oldukca degisken genellikle 1 kadar Not Karbondioksit CO2 ve metan CH4 konsantrasyonu mevsime ve konuma gore degisir Havanin ortalama molekul kutlesi 28 97 g mol dur Ozon O3 yuksek degiskenligi nedeniyle listeye dahil edilmemistir ISO 2533 1975 standardina gore deniz seviyesi yakinindaki temiz kuru havanin bilesimiGaz Yuzdece hacim Azot N2 78 084Oksijen O2 20 9476Argon Ar 0 934Karbondioksit CO2 0 0314 Neon Ne 1 818 10 3Helyum He 524 10 6Kripton Kr 114 10 6Ksenon Xe 8 7 10 6Hidrojen H2 50 10 6Nitroz oksit N2O 50 10 6Metan CH4 0 2 10 3Ozon O3 yazin 7 0 10 6 ya kadar Ozon O3 kisin 2 0 10 6 ya kadar Kukurt dioksit SO2 0 1 10 3 e kadar Azot dioksit NO2 2 0 10 6 ya kadar Iyot I2 1 0 10 6 Gazin icerigi farkli zaman ve mekanlara gore onemli degisimler gosterebilir TarihceAtmosferdeki kimyasal maddelerin dongusu Antik Yunan da hava dort elementten biri sayilmisti Atmosfer bilesimi ile ilgili bilimsel arastirmalar 18 yuzyilda basladi Joseph Priestley Antoine Lavoisier ve Henry Cavendish gibi bilim insanlari atmosferin bilesimi uzerine ilk olcumleri yaptilar 19 yy sonlari ve 20 yy baslarindan itibaren bilim insanlari atmosferdeki kucuk parcaciklarla ilgilenmeye onem verdiler 1840 yilinda atmosfer kimyasinin en onemli molekkullerinden biri olan ozon tarafindan kesfedildi Yirminci yuzyilda atmosfer bilimi atmosferin bilesimi incelemenin yani sira havadaki gaz miktarlarinin zamanla nasil degisitigini ve kimyasal olaylarin ne gibi roller ustlendigini arastirmaya yoneldi En onemli iki kesiften biri Sydney Chapman ile Gordon Dobson tarafindan ozon tabakasinin kesfi digeri ise Arie Jan Haagen Smit nin kesifleri idi Ozon ile ilgili arastirmlarda bulunan bilim insanlarindan Paul Crutzen Mario Molina ve 1995 yilinda Nobel Kimya Odulunu kazandilar 21 yuzyilda arastirmalar biraz daha kapsamli hale geldi Atmosfer kimyasi artik yalniz olarak degil atmosfer biyosfer ve yerkure dallari ile birlikte bir sistem olarak incelenmeye baslandi Kimyasal yapinin temelde iklim olusumuna ozon tabakasina ve gnel olarak ecosisteme etkisi dusunuldugunde onemi anlasilmaktadir Yontem BilimiGozlem laboratuvar olcumleri ve modelleme atmosfer kimyasinda uc temel ogedir Arastirmalar genellikle bu uc parametre ve etkileri uzerinden yapilir Ornegin gozlemeler sayesinde daha fazla kimyasal hakkinda fikir sahibi oluruz Bu olaylari aciklayabilecegimiz bilimsel becerimizi artiran cok yeni modellemeleri ve laboratuvar calismalarini tesvik edecek GozlemAtmosfer kimyasinin gozlenmesi kavranmasi acisindan gereklidir Kimyasal bilesimin rutin kontrolleri bize kimyasal dagilimin zamanla nasil degistigini soyler olcum turlerinden biridir ve 1958 den gunumuze kadar gecen surede karbon dioksit miktarinda surekli bir artis golenmistir Gozlemler Mauna Loa gibi sabit gozlem yerlerinde mobil gozlem olarak uczklar ile ayrica balonlar ve gemilerde kullanilir Uydularin verdigi goruntulerden faydalanarak ve gibi atmosferin kirliligi ve kiyasi hakkindada fikir sahibi oluruz Uydulardan yapilan gozlemler uzun donem ve yuksek cozunurluk iceren veriler olmalariyla avatajlidir fakat dikey ve yatay bosluklari gostermede sinirlidir Yerden yapilan bazi gozlemler LIDAR gibi kimyasal konsatrasyon profili ve aerosol hakkinda veri saglar fakat yatay bolgeleri yeterince tarayamaz KaynakcaPaul Crutzen Interview23 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Freeview video of Paul Crutzen Nobel Laureate for his work on decomposition of ozone talking to Harry Kroto Nobel Laureate by the Vega Science Trust is a large constituent observational database in a common format NASA JPL Chemical Kinetics and Photochemical Data for Use in Atmospheric Studies 21 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kinetic and photochemical data evaluated by the IUPAC Subcommittee for Gas Kinetic Data Evaluation 26 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Atmospheric Chemistry Glossary 21 Subat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde at Sam Houston State University Tropospheric chemistry17 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Calculators for use in atmospheric chemistry 9 Aralik 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde An illustrated elementary assessment of the composition of air 24 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ayrica bakinizAsit yagmuru Sera gazlari OzonKaynakca 3 Ekim 2013 Earth s Oxygen A Mystery Easy to Take for Granted The New York Times 3 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Ekim 2013