Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Elkas Mirza (Farsça: القاس میرزا, Azerbaycanca: Əlqas Mirzə; 1516, Karabağ - 10 Nisan 1550, Kahkaha Kalesi), Safevi şahzadesi ve Şirvan Beylerbeyi, Şah Tahmasb'a karşı isyanın lideri. Elkas Mirza, Şah İsmail'nin hayatta kalmış dört oğlundan biridir.
| Ebul Gazi Sultan Elkas Mirza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Elkas Mirza'yı Kanuni Sultan Süleyman'ın huzurunda gösteren minyatür | |||||
| Astrabad Beylerbeyi | |||||
| Hüküm süresi | 1532/33 – 1538 | ||||
| Şirvan Beylerbeyi | |||||
| Hüküm süresi | 1538 – 1547 | ||||
| Önce gelen | Hüseyin Bey Şamlı | ||||
| Sonra gelen | Abdullah Han Ustaclu | ||||
| Derbent Beylerbeyi | |||||
| Hüküm süresi | 1546 – 1547 | ||||
| Doğum | 15 Mart 1516 Karabağ, Safevi Devleti | ||||
| Ölüm | 9 Nisan 1550 Kahkaha kalesi, Safevi Devleti | ||||
| Eş(ler)i | Hatice Sultan | ||||
| Çocuk(lar)ı | Ahmed Mirza Ferruh Mirza | ||||
| |||||
| Hanedan | Safevî Hanedanı | ||||
| Babası | Şah İsmail | ||||
| Annesi | Taçlı Begüm | ||||
| Dini | Şii İslam | ||||
Safevi İmparatorluğu'nun kurucusu Şah İsmail'in oğlu Elkas Mirza, önce Astrabad'ın beylerbeyiydi ve Şirvan'ın tamamen Safevi imparatorluğuna bağlanmasından sonra buranın beylerbeyi olarak atanmıştır. Daha sonra ağabeyi I. Tahmasb'a karşı isyan çıkardı ve isyanın bastırılmasının ardından Osmanlı Devleti'ne sığındı.
Hayatı
Hayatının erken dönemi
1516 yılında Şah İsmail'in oğlu olarak dünyaya geldi. Sam Mirza muhtemelen onun öz kardeşiydi, Behram Mirza ve Tahmasb (geleceğin şahı) ise başka annelerden doğan kardeşlerdi.
Astarabad Beylerbeyi dönemi
Elkas Mirza askeri kariyerine erken başlamış, henüz 12 yaşındayken Özbeklerle yapılan Cem savaşında iyi bir performans göstermiştir. 1532 yılında Astarabad beylerbeyi olarak atanan Elkas Mirza'nın lalası, Kaçar savaşçılarından Bedir Han Ustaclı olarak tayin edilmiştir. Sonraki iki yıl boyunca, kardeşi Tahmasb'ın askeri seferlerine eşlik etmiş, iç savaşa karışmış ve 1534'te kardeşi tarafından Azerbaycan ve Irak'a saldıran Osmanlı ordusuna karşı Kaçar ordusunun komutanı olarak atandı. 1537'de Tahmasb hem Kaçarların direnişiyle hem de kardeşi Sam Mirza'nın isyanıyla mücadele ediyordu. Sam Mirza, dönek Kızılbaş Gazi Han Tekali'nin teklifi üzerine Osmanlı padişahı Kanuni Sultan Süleyman tarafından vasal olarak tanınmıştı. Bu olaylar sırasında kaynaklarda Elkas Mirza'dan Astarabad beylerbeyi olarak değil, Şirvan beylerbeyi olarak bahsedilmektedir.
Şirvan Beylerbeyi dönemi
1538'de Tahmasb, Elkas ve lalası Bedir Han Ustaclı'yı isyan başlatan Şirvanşah'ın üzerine gönderdi. Şirvanşah yenildi ve Şirvan Beylerbeyi olarak Elkas Mirza atandı.
İsyanlar
İlk isyan
Elkas Mirza'nın 1546'da isyan başlatmasının sebebi belirsiz olarak kalmaktadır. Kazı Ahmet, Tahmasb Beyoğlu Ustaclı adında birisine Elkas'ın annesiyle evlenmesi için izin verildiğini, Elkas'ın da bu kişiyi öldürdüğünü bildirir. Memun Bey'e göre, Elkas Mirza'yı isyan çıkarmaya Kazı Han Tekeli'nin adamları teşvik etmiştir. Öyle ki, Kazı Han Tekeli Osmanlılara sığındıktan sonra yeniden Tahmasb'ın yanına geri dönmüş, ancak 1543/1544 yılında Tahmasb'ın emriyle Elkas Mirza tarafından öldürülmüştür.
Altı yıl sonra — 1547 yılının kışında Şah Tahmasb, Gürcistan'a, Kaheti Krallığı üzerine yeni bir sefere başladı. Görünüşe göre, bu kararın alınmasında, Şah Tahmasb'ın üvey kardeşi Elkas Mirza'nın isyan çıkarması ve Osmanlı'nın üçüncü seferine katılması faktörü önemli bir rol oynamıştır. Elkas Mirza'nın isyan çıkardığı haberi 1546 yılında Şah'ın Kazvin'de olduğu sırada ona ulaştı. Şahın elçisi Ali Ağa Kapıcıbaşı, Elkas'ı ikna etmek amacıyla onun Şirvan'daki ikametgâhına gönderildi. Elçinin çabaları sonuçsuz kaldı. Bunun üzerine Şah Tahmasb, ordunun başında kendisi olmak üzere Şirvan'a bir sefere çıkma kararı verdi. Şah'ın orduyla geldiğini duyan Elkas Mirza tehlikeyi hissederek annesini ve oğlu Ahmed Mirza'yı Şah'ın sarayına göndererek affedilmesini istedi. Şah teklifi kabul etti ve yüksek rütbeli memurları olan Şahkulu Halife Mühürdar, Sevindik Bey Korçubaşı ve Bedir Han Ustaclı'yı Elkas Mirza'nın bir daha isyan etmeyeceğine dair Kuran üzerine yemin etmesini sağlamak için Şirvan'a gönderdi. Elkas Mirza varılan anlaşmaya göre her yıl Şah'ın hazinesine bin tümen vergi verecek, savaş durumunda bin kişilik savaşçı gönderecek ve tahtta ölene kadar sadık kalacağına yemin etti. Bütün bu olaylardan Şah Tahmasb pek de memnun kalmamış olsa da, kuzeye doğru seferini sürdürerek Sahand'dan Tebriz'e geldi.
İkinci isyan
Elkas Tahmasb'ın emirlerin karşısında Kur'an'a yemin ettikten ve Tahmasb Gürcistan seferine çıktıktan sonra, ona da Çerkezlere saldırması emredilir. Çerkezler tarafından mağlup edildikten sonra o, Derbent beylerbeyi olarak atandı. Burada açıkça isyana başladı. Kendi adına hutbe okutturup, sikke bastırmaya başladı. Bu haberi alan Tahmasb, Şirvan'a Kızılbaşlardan oluşan bir ordu gönderdi. Elkas Derbent'i terk etti ve ailesini kalede bıraktı. Büyük ihtimalle Elkas Mirza'nın boyun eğmeyi kabul etmesi sadece zaman kazanmak için yapılan bir taktiksel hamleydi. Çünkü yemin etmesinden kısa bir süre sonra yemininden döndü, kendi adına sikke bastırmaya, hutbe okutmaya başladı. Bunu, Osmanlı Sultanı'nın yardım edeceğini netleştirmek için zaman kazanmak istediği anlaşılıyordu. Bundan sonra Elkas Mirza Şamahı'ya, oradan da Derbent'e gitti. Samur nehrini geçtikten sonra onun desteleri Şahverdi Sultan Ziyadoğlu-Kacar, Mehmet Bey Türkmen, Süleyman Bey Çelebi ve Mehmet Bey Şirbeht oğlu Taliş'in komutasındaki Kızılbaş birliği ile çatıştılar ve mağlup oldular. Bir sonraki çatışmaları ise Şahkulu Halife'nin komutasındaki Kızılbaş ordusu ile oldu ve yine mağlup oldular. Kızılbaşları mağlup edemeyeceğini anlayan ve savaştan kaçan Elkas Mirza, Osmanlı topraklarına giderek Sultan Süleyman'a sığınmak kararına geldi.
Elkas Mirza ilk bağlılık işaretlerini gösterdiği zamandan itibaren Kızılbaşların ana ordusu Tebriz şehrindeydi ve savaşa tamamen hazır durumdaydı. Elkas, tabi olacağını bildirdikten ve vergi, asker göndereceğine yemin ettikten sonra Tebriz'de hazır bekleyen ordu ile Kaheti'ye saldırı kararı alındı. Ancak Şah Tahmasb kendi anılarında Elkas Mirza'nın tekrar isyan çıkardığı haberi aldığında Gürcistan'a Levend'in peşine düştüğünü yazmaktadır. Böylece, şah her durumda Elkas'ın affı ile yeniden isyan çıkarması arasında Gürcistan'a sefer kararı aldığı ortaya çıkıyor. Şah Tahmasb ordularıyla 1547 yılının kışında Akşehir'e ulaştı. Gürcü ordularının yenilgisi ve bölgenin harabeye dönmesiyle sonuçlanan şiddetli bir savaş yaşandı. Sonra ordu Akşehir'den Tebdiye doğru yola çıktı, Levend-bey ve rakibi Baş Açık sadakatlerini ifade ederek şahın kampına ulaştılar. Şah onları iyi karşıladı ve onlara onur giysileri verdi. Yakında onlar kendi mülklerine döndüler. Bu sırada ordu Gence'ye doğru ilerleyerek Bulag yakınlarında geçici bir kamp kurdu.
Osmanlı koruması altında
Tahmasb, Şirvan'da düzeni sağladıktan sonra Tebriz'e geri döndü. Tebriz'e ulaşan Tahmasb, Elkas Mirza tarafında olan Kızılbaş emirleri ortadan kaldırdı. Kırım'da Osmanlı topraklarına dahil olan Elkas Mirza deniz yoluyla İstanbul'a gönderildi. Bu sırada Osmanlı hükümdarı Süleyman'a mektup yazan Elkas, kendi durumunu açıkladı, şikayetlerini dile getirdi ve Safevi topraklarına onun vasalı olarak hakim olarak dönmek istediğini ilan etti. Bu sırada Edirne'de olan Süleyman, hızla onunla görüşmek için yola çıktı. Görüşme sırasında Elkas, Safevi topraklarında kendisine güçlü bir Kızılbaş desteğinin olduğunu bildirdi.
Süleyman hızlı bir şekilde bir sefer düzenledi ve Elkas Mirza, Ulama Paşa Tekeli'nin liderliğinde doğuya gönderildi. Ulama Paşa de Kızılbaş emirlerinden biriydi ve Erzurum paşası olarak yeni atanmıştı. Onlar, Süleyman'ın ordusuyla 1548 yılının Temmuz ayında Hoy'da birleştiler ve aynı ay içinde Tebriz'i ele geçirdiler. Bu sırada Tahmasb tüm yiyecekleri ve yolları yok ederek geri çekilmişti. Bu sırada, Elkas Mirza'nın iddia ettiği gibi ona güçlü bir Kızılbaş desteği olmadığı açığa çıktı, bundan sonra onun sözlerinin doğruluğu ve sorumluluğu sorgulanmaya başladı. Tebriz ele geçirildikten dört gün sonra Osmanlı ordusu Van'a doğru geri çekilmek zorunda kaldı. Eylülde Süleyman Diyarbakır'da kamp kurdu ve bu sırada baş vezir Rüstem Paşa, Elkas Mirza'yı sözlerinin yalan çıkması nedeniyle eleştirdi. Elkas, suçu sözlerini tutmayan Kızılbaş emirlerine attı ve Irak-ı Acem'e saldırı teklif etti. Süleyman, Elkas'a bunu gerçekleştirmesi için izin verdi. Emrinde Bağdat'tan 6 bin askerlik bir ordu verildi ve kendi birliklerine savaşçı toplama izni sağlandı. Safevi tarihçileri bu seferi bir baskın olarak nitelendirse de, Osmanlı kaynakları gösteriyor ki, amacı Tahmasb'ın ana gücünün Azerbaycan'da olduğu sırada Safeviler topraklarında sürekli bir operasyonel üs oluşturmakmış. Süleyman ayrıca, resmi katılımını minimalize ederken, hainlerin sadakatsizliklerinden yararlanmayı istiyordu. 1548 yılında, Ekim ayının başlarında Elkas Mirza Kerkük'ten Kırşehir ve Dartanga geçerek 8 bin kişilik ordusuyla Safevi topraklarına girdi. Kum ve Kaşan'ı yağmaladıktan sonra İsfahan'a saldırdı ve bu saldırı başarısız oldu. Tahmasb kendi evini İsfahan şehrine taşımıştı. Bu sırada Üç Kilise'de bulunan Tahmasb, bir diğer kardeşi Behram Mirza'yı Elkas'ın peşine gönderdi. Elkas bu sırada ordusunu Fars'a, oradan da Huzistan'a geçirmeye hazırlanıyordu. Şuşter'i ele geçiremeyen Elkas, buranın kızılbaş komutanı tarafından mağlup edildi ve Dezful'a geri çekilip, buradan Osmanlı topraklarına girdi.
Süleyman Halep'te kışlarken Elkas'ın beklenmeden geri döndüğü haberini aldı. Elkas ise Mendeli'de kamp kurdu ve seçeneklerini değerlendirmeye başladı. Burada hem Tahmasb'le Şirvan beylerbeyi olarak tayin edilip affedilmesi için müzakerelere başladı, hem de vekili Seyid Azizallah Şirvan'ı Safevi topraklarında ele geçirdiği şah hazineleriyle birlikte Süleyman'ın yanına gönderdi. Osmanlı yöneticisi Mehmed Paşa tarafından Elkas'ın Bağdat'a girmesi yasaklandı. Bundan sonra o, Kazimayn, Necef ve Kerbela kutsal yerlerini ziyaret etmeye yöneldi. Onun yeniden Şiiliğe dönmesi Osmanlılarda ona karşı olan şüpheleri daha da artırdı. Böylece, yazın başlarında Elkas Şehrizor'a kaçarak oradaki Osmanlı vasalı Kürt hükümdarı Biga Erdelan'dan sığınma talep etti. Bu talebi reddedildi. Bu sırada Tahmasib Kızıl'daki kışlağını terk ederek Şehrizor'a yaklaştı ve yapılan müzakereler sonucunda Behram Mirza'nın oğlu Bediüzzaman Mirza geri gönderildi. Kısa süre sonra Süleyman Diyarbakır'a hareket etti ve burada Rüstem Paşa tarafından Elkas'dan ayrılmanın önemi hakkında bilgilendirildi. Süleyman'ın emriyle Şehrizor'a ordu gönderildi. Mehmed Paşa'nın ordusu tarafından saldırılan ve Kızılbaşların lideri Behram Mirza tarafından takip edilen Elkas, Mervan hükümdarı Sohrab Erdelan'a sığındı. Sohrab Biga'nın kardeşi ve rakibiydi. Böylece Elkas, Safevi-Osmanlı mücadelesinde Kürdistan'ın ele geçirilmesi uğruna mücadelenin merkezinde yer almaya başladı.
Peçevy'nin, Süleyman'ın Elkas'ı reddetmesini Elkas'ın sarayın yapılan bir çağrıya uymayı reddetmesi olarak yorumlaması basit ve muhtemelen hatalıdır; diğer kaynaklar belirli bir çağrıdan bahsetmiyor ancak Osmanlı sarayında, özellikle de Rüstem Paşa'da güvensizlik ve Elkas karşıtı entrikalara işaret ediyor. Gazi Ahmed, Elkas Bediüzzaman'ın Mirza ve diğer esirleri Süleyman'a teslim etmeyi reddettiğini söylüyor. Bu durum Süleyman'ın ona sırtını dönmesine neden olabilir.
Behram Mirza, Mervan'ı kuşattı ve Elkas'ın teslim olmasını talep etti. Safevilerin desteğini kaybetmekten korkan Sohrab, Elkas'ın kayınbiraderi Şah Nimetullah Yezd'in arabulucu olmasını önerdi. 1549 yılının Ekim ayında Elkas kendiliğinden teslim oldu. Onunla birlikte 21 taraftarı da Behram Mirza'ya teslim oldular ve hepsi ertesi gün Tahmasib'in sarayına götürüldüler. Tahmasb, birkaç görüşmeden sonra "Elkas bana güvenmiyordu ve sürekli kafasında hesaplar yapıyordu" diye belirtmektedir. Birçok kaynak, onun Tahmasb'ın sarayında iki gün kaldığını yazmaktadır. Tahmasb, tazkeresinde birkaç gün olduğunu belirtir. Elkas, Tahmasb'a kız kardeşi Sultanem Begüm tarafından Hasan bey Yüzbaşı ve İbrahim han Zülkadere teslim edildi, onlar da onu Kahkaha kalesine götürdüler. Memun bey, onun Kahkaha kalesine Behram Mirza'nın 11 Ekim'de öldüğü gece götürüldüğünü yazmaktadır. Elkas'ın oğulları Sultan Ahmet ve Ferruh da onunla birlikte hapsedildiler.
Elkas Mirza isyanının başarısızlıkla sonuçlanması Tahmasb'ın merkeziyetçilik politikasının başarıyla sürdürülmesinin sonucudur. Bu nedenle Osmanlı Devleti, Safevi sorununu çözmek için askeri yollara başvurmamış ve bundan kaçınmıştır.
Ölümü
Elkas, tutuklanmasından 6 ay sonra Kahkaha kalesinden atılarak öldürüldü. Tahmasb'ın öldürülmesine rıza gösterip göstermediği bilinmiyor. Böylece Tahmasb'ın zımni onayıyla babaları Algas Mirza tarafından öldürülen birkaç kişi bu cinayeti işleyebildi. Bazı kaynaklarda katili olarak Beyoğlu Hasan Bey'in adı geçmektedir. Muhtemelen bu kişi Hasan Bey Yüzbaşı ile aynı kişidir.
Sanata ilgisi
Sadık Bey Afşar, Elkas Mirza'nın "ünlü bir rubai" yazdığını ve onun "şiirsel bir temperamana" sahip olduğunu belirtir. Elkas'ın görsel sanata olan ilgisi, Şirvan'da onun için tamamlanan iki muhteşem el yazması ile kanıtlanmış olabilir. Elkas'ın asıl kültürel mirası Osmanlı İmparatorluğu'nda kalmıştır. Safevi topraklarından yağmaladığı kültürel örnekler İstanbul'a gönderilmiş ve oradaki saray sanatçıları için örnek teşkil etmiştir. İstanbul'a gönderilen kültürel örnekler hala Topkapı Sarayı'nda sergilenmektedir. Elkas ile birlikte İstanbul'a giden ve daha sonra orada kalmış olan Fetullah Arif Çelebi, bir süre sonra Sultan Süleyman tarafından Osmanlı sarayının ilk Şehnameci'si olarak atandı. Onun bu görevde Elkas'ın saray şairi ve kütüphanecisi olan Eflatun Şirvani yerini almıştır. Şehnameci veya Şehnamecilik edebi ve sanatsal geleneği, Elkas'tan kalanlar tarafından oluşturulmuş ve 16. yüzyılın sonlarında Seyyid Logman Urmavi'nin "Hünername" adlı eseriyle zirveye ulaşmıştır.
Ailesi
Elkas Mirza, Hatice Sultan ile evliydi. Hatice Sultan Hanım 1559'da öldü. Çocuklar:
- Sultan Ahmed Mirza Ocak 1568'de Kahkaha kalesinde öldürüldü.
- Sultan Farruh Mirza, Ocak 1568'de Kahkaha kalesinde öldürüldü.
Kaynakça
- ^ Tufan Gündüz, Son Kızılbaş Şah İsmail, Sayfa:108, 400 nolu dipnot
- ^ Alem-ârâ-yı Abbasî, c. I, s.75
- ^ a b c d e f g h i j k l m Fleischer 1989.
- ^ Dickson 1958, s. 282-284.
- ^ Khafipour 2013, s. 192.
- ^ a b Khafipour 2013, s. 193.
- ^ a b Khafipour 2013, s. 194.
- ^ Walsh 1976, s. 67-68, 70-71.
- ^ Karatay 1961, s. 197-198.
- ^ Robinson 1958, s. 87.
- ^ Togan 1963, s. 35.
- ^ Babinger 1927, s. 87-88, 163-167.
Kaynak
- Cornell Fleischer (1989). ALQĀS MĪRZA. Encyclopædia Iranica. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- M. B. Dickson (1958). Shāh Ṭahmāsb and the Ūzbeks (The Duel for Khurāsān with ʿUbayd Khān: 930-946/1524-1540), Ph.D. dissertation. Princeton University.
- M. F. Kĭrẓĭoğlu (1976). Osmanḷĭlar’in Kafkas-Elleri’ni Fethi (1451-J590). Ankara.
- J. R. Walsh (1976). The Revolt of Alqās Mirza.
- Fedhi Ethem Karatay (1961). Topkapĭ Sarayĭ Müzesi Kütüphanesi Farsca Yazmalar Kataloğu. İstanbul. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- B. W. Robinson (1958). A Descriptive Catalogue of the Persian Paintings in the Bodleian Library. Oxford. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- Zeki Velidi Togan (1963). On the Miniatures in Istanbul Libraries. İstanbul: Istanbul University Press. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- Babinger, Franz (1927). Die Geschichtsschreiber der Osmanen und ihre Werke. Leipzig : Harrassowitz: Harrassowitz. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- Hani Khafipour (2013). The Foundations of Safavid State: fealty, patronage, and ideals of authority (1501-1576). Chicago: The University of Chicago.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Elkas Mirza Farsca القاس میرزا Azerbaycanca Elqas Mirze 1516 Karabag 10 Nisan 1550 Kahkaha Kalesi Safevi sahzadesi ve Sirvan Beylerbeyi Sah Tahmasb a karsi isyanin lideri Elkas Mirza Sah Ismail nin hayatta kalmis dort oglundan biridir Ebul Gazi Sultan Elkas MirzaElkas Mirza yi Kanuni Sultan Suleyman in huzurunda gosteren minyaturAstrabad BeylerbeyiHukum suresi1532 33 1538Sirvan BeylerbeyiHukum suresi1538 1547Once gelenHuseyin Bey SamliSonra gelenAbdullah Han UstacluDerbent BeylerbeyiHukum suresi1546 1547Dogum15 Mart 1516 Karabag Safevi DevletiOlum9 Nisan 1550 Kahkaha kalesi Safevi DevletiEs ler iHatice SultanCocuk lar iAhmed Mirza Ferruh MirzaTam adiElkas Mirza bin Ismail bin Haydar bin Cuneyd es SafeviHanedanSafevi HanedaniBabasiSah IsmailAnnesiTacli BegumDiniSii Islam Safevi Imparatorlugu nun kurucusu Sah Ismail in oglu Elkas Mirza once Astrabad in beylerbeyiydi ve Sirvan in tamamen Safevi imparatorluguna baglanmasindan sonra buranin beylerbeyi olarak atanmistir Daha sonra agabeyi I Tahmasb a karsi isyan cikardi ve isyanin bastirilmasinin ardindan Osmanli Devleti ne sigindi HayatiHayatinin erken donemi 1516 yilinda Sah Ismail in oglu olarak dunyaya geldi Sam Mirza muhtemelen onun oz kardesiydi Behram Mirza ve Tahmasb gelecegin sahi ise baska annelerden dogan kardeslerdi Astarabad Beylerbeyi donemi Elkas Mirza askeri kariyerine erken baslamis henuz 12 yasindayken Ozbeklerle yapilan Cem savasinda iyi bir performans gostermistir 1532 yilinda Astarabad beylerbeyi olarak atanan Elkas Mirza nin lalasi Kacar savascilarindan Bedir Han Ustacli olarak tayin edilmistir Sonraki iki yil boyunca kardesi Tahmasb in askeri seferlerine eslik etmis ic savasa karismis ve 1534 te kardesi tarafindan Azerbaycan ve Irak a saldiran Osmanli ordusuna karsi Kacar ordusunun komutani olarak atandi 1537 de Tahmasb hem Kacarlarin direnisiyle hem de kardesi Sam Mirza nin isyaniyla mucadele ediyordu Sam Mirza donek Kizilbas Gazi Han Tekali nin teklifi uzerine Osmanli padisahi Kanuni Sultan Suleyman tarafindan vasal olarak taninmisti Bu olaylar sirasinda kaynaklarda Elkas Mirza dan Astarabad beylerbeyi olarak degil Sirvan beylerbeyi olarak bahsedilmektedir Sirvan Beylerbeyi donemi 1538 de Tahmasb Elkas ve lalasi Bedir Han Ustacli yi isyan baslatan Sirvansah in uzerine gonderdi Sirvansah yenildi ve Sirvan Beylerbeyi olarak Elkas Mirza atandi Isyanlar Ilk isyan Elkas Mirza nin 1546 da isyan baslatmasinin sebebi belirsiz olarak kalmaktadir Kazi Ahmet Tahmasb Beyoglu Ustacli adinda birisine Elkas in annesiyle evlenmesi icin izin verildigini Elkas in da bu kisiyi oldurdugunu bildirir Memun Bey e gore Elkas Mirza yi isyan cikarmaya Kazi Han Tekeli nin adamlari tesvik etmistir Oyle ki Kazi Han Tekeli Osmanlilara sigindiktan sonra yeniden Tahmasb in yanina geri donmus ancak 1543 1544 yilinda Tahmasb in emriyle Elkas Mirza tarafindan oldurulmustur Alti yil sonra 1547 yilinin kisinda Sah Tahmasb Gurcistan a Kaheti Kralligi uzerine yeni bir sefere basladi Gorunuse gore bu kararin alinmasinda Sah Tahmasb in uvey kardesi Elkas Mirza nin isyan cikarmasi ve Osmanli nin ucuncu seferine katilmasi faktoru onemli bir rol oynamistir Elkas Mirza nin isyan cikardigi haberi 1546 yilinda Sah in Kazvin de oldugu sirada ona ulasti Sahin elcisi Ali Aga Kapicibasi Elkas i ikna etmek amaciyla onun Sirvan daki ikametgahina gonderildi Elcinin cabalari sonucsuz kaldi Bunun uzerine Sah Tahmasb ordunun basinda kendisi olmak uzere Sirvan a bir sefere cikma karari verdi Sah in orduyla geldigini duyan Elkas Mirza tehlikeyi hissederek annesini ve oglu Ahmed Mirza yi Sah in sarayina gondererek affedilmesini istedi Sah teklifi kabul etti ve yuksek rutbeli memurlari olan Sahkulu Halife Muhurdar Sevindik Bey Korcubasi ve Bedir Han Ustacli yi Elkas Mirza nin bir daha isyan etmeyecegine dair Kuran uzerine yemin etmesini saglamak icin Sirvan a gonderdi Elkas Mirza varilan anlasmaya gore her yil Sah in hazinesine bin tumen vergi verecek savas durumunda bin kisilik savasci gonderecek ve tahtta olene kadar sadik kalacagina yemin etti Butun bu olaylardan Sah Tahmasb pek de memnun kalmamis olsa da kuzeye dogru seferini surdurerek Sahand dan Tebriz e geldi Ikinci isyan Elkas Tahmasb in emirlerin karsisinda Kur an a yemin ettikten ve Tahmasb Gurcistan seferine ciktiktan sonra ona da Cerkezlere saldirmasi emredilir Cerkezler tarafindan maglup edildikten sonra o Derbent beylerbeyi olarak atandi Burada acikca isyana basladi Kendi adina hutbe okutturup sikke bastirmaya basladi Bu haberi alan Tahmasb Sirvan a Kizilbaslardan olusan bir ordu gonderdi Elkas Derbent i terk etti ve ailesini kalede birakti Buyuk ihtimalle Elkas Mirza nin boyun egmeyi kabul etmesi sadece zaman kazanmak icin yapilan bir taktiksel hamleydi Cunku yemin etmesinden kisa bir sure sonra yemininden dondu kendi adina sikke bastirmaya hutbe okutmaya basladi Bunu Osmanli Sultani nin yardim edecegini netlestirmek icin zaman kazanmak istedigi anlasiliyordu Bundan sonra Elkas Mirza Samahi ya oradan da Derbent e gitti Samur nehrini gectikten sonra onun desteleri Sahverdi Sultan Ziyadoglu Kacar Mehmet Bey Turkmen Suleyman Bey Celebi ve Mehmet Bey Sirbeht oglu Talis in komutasindaki Kizilbas birligi ile catistilar ve maglup oldular Bir sonraki catismalari ise Sahkulu Halife nin komutasindaki Kizilbas ordusu ile oldu ve yine maglup oldular Kizilbaslari maglup edemeyecegini anlayan ve savastan kacan Elkas Mirza Osmanli topraklarina giderek Sultan Suleyman a siginmak kararina geldi Elkas Mirza ilk baglilik isaretlerini gosterdigi zamandan itibaren Kizilbaslarin ana ordusu Tebriz sehrindeydi ve savasa tamamen hazir durumdaydi Elkas tabi olacagini bildirdikten ve vergi asker gonderecegine yemin ettikten sonra Tebriz de hazir bekleyen ordu ile Kaheti ye saldiri karari alindi Ancak Sah Tahmasb kendi anilarinda Elkas Mirza nin tekrar isyan cikardigi haberi aldiginda Gurcistan a Levend in pesine dustugunu yazmaktadir Boylece sah her durumda Elkas in affi ile yeniden isyan cikarmasi arasinda Gurcistan a sefer karari aldigi ortaya cikiyor Sah Tahmasb ordulariyla 1547 yilinin kisinda Aksehir e ulasti Gurcu ordularinin yenilgisi ve bolgenin harabeye donmesiyle sonuclanan siddetli bir savas yasandi Sonra ordu Aksehir den Tebdiye dogru yola cikti Levend bey ve rakibi Bas Acik sadakatlerini ifade ederek sahin kampina ulastilar Sah onlari iyi karsiladi ve onlara onur giysileri verdi Yakinda onlar kendi mulklerine donduler Bu sirada ordu Gence ye dogru ilerleyerek Bulag yakinlarinda gecici bir kamp kurdu Osmanli korumasi altinda Tahmasb Sirvan da duzeni sagladiktan sonra Tebriz e geri dondu Tebriz e ulasan Tahmasb Elkas Mirza tarafinda olan Kizilbas emirleri ortadan kaldirdi Kirim da Osmanli topraklarina dahil olan Elkas Mirza deniz yoluyla Istanbul a gonderildi Bu sirada Osmanli hukumdari Suleyman a mektup yazan Elkas kendi durumunu acikladi sikayetlerini dile getirdi ve Safevi topraklarina onun vasali olarak hakim olarak donmek istedigini ilan etti Bu sirada Edirne de olan Suleyman hizla onunla gorusmek icin yola cikti Gorusme sirasinda Elkas Safevi topraklarinda kendisine guclu bir Kizilbas desteginin oldugunu bildirdi Suleyman hizli bir sekilde bir sefer duzenledi ve Elkas Mirza Ulama Pasa Tekeli nin liderliginde doguya gonderildi Ulama Pasa de Kizilbas emirlerinden biriydi ve Erzurum pasasi olarak yeni atanmisti Onlar Suleyman in ordusuyla 1548 yilinin Temmuz ayinda Hoy da birlestiler ve ayni ay icinde Tebriz i ele gecirdiler Bu sirada Tahmasb tum yiyecekleri ve yollari yok ederek geri cekilmisti Bu sirada Elkas Mirza nin iddia ettigi gibi ona guclu bir Kizilbas destegi olmadigi aciga cikti bundan sonra onun sozlerinin dogrulugu ve sorumlulugu sorgulanmaya basladi Tebriz ele gecirildikten dort gun sonra Osmanli ordusu Van a dogru geri cekilmek zorunda kaldi Eylulde Suleyman Diyarbakir da kamp kurdu ve bu sirada bas vezir Rustem Pasa Elkas Mirza yi sozlerinin yalan cikmasi nedeniyle elestirdi Elkas sucu sozlerini tutmayan Kizilbas emirlerine atti ve Irak i Acem e saldiri teklif etti Suleyman Elkas a bunu gerceklestirmesi icin izin verdi Emrinde Bagdat tan 6 bin askerlik bir ordu verildi ve kendi birliklerine savasci toplama izni saglandi Safevi tarihcileri bu seferi bir baskin olarak nitelendirse de Osmanli kaynaklari gosteriyor ki amaci Tahmasb in ana gucunun Azerbaycan da oldugu sirada Safeviler topraklarinda surekli bir operasyonel us olusturmakmis Suleyman ayrica resmi katilimini minimalize ederken hainlerin sadakatsizliklerinden yararlanmayi istiyordu 1548 yilinda Ekim ayinin baslarinda Elkas Mirza Kerkuk ten Kirsehir ve Dartanga gecerek 8 bin kisilik ordusuyla Safevi topraklarina girdi Kum ve Kasan i yagmaladiktan sonra Isfahan a saldirdi ve bu saldiri basarisiz oldu Tahmasb kendi evini Isfahan sehrine tasimisti Bu sirada Uc Kilise de bulunan Tahmasb bir diger kardesi Behram Mirza yi Elkas in pesine gonderdi Elkas bu sirada ordusunu Fars a oradan da Huzistan a gecirmeye hazirlaniyordu Suster i ele geciremeyen Elkas buranin kizilbas komutani tarafindan maglup edildi ve Dezful a geri cekilip buradan Osmanli topraklarina girdi Suleyman Halep te kislarken Elkas in beklenmeden geri dondugu haberini aldi Elkas ise Mendeli de kamp kurdu ve seceneklerini degerlendirmeye basladi Burada hem Tahmasb le Sirvan beylerbeyi olarak tayin edilip affedilmesi icin muzakerelere basladi hem de vekili Seyid Azizallah Sirvan i Safevi topraklarinda ele gecirdigi sah hazineleriyle birlikte Suleyman in yanina gonderdi Osmanli yoneticisi Mehmed Pasa tarafindan Elkas in Bagdat a girmesi yasaklandi Bundan sonra o Kazimayn Necef ve Kerbela kutsal yerlerini ziyaret etmeye yoneldi Onun yeniden Siilige donmesi Osmanlilarda ona karsi olan supheleri daha da artirdi Boylece yazin baslarinda Elkas Sehrizor a kacarak oradaki Osmanli vasali Kurt hukumdari Biga Erdelan dan siginma talep etti Bu talebi reddedildi Bu sirada Tahmasib Kizil daki kislagini terk ederek Sehrizor a yaklasti ve yapilan muzakereler sonucunda Behram Mirza nin oglu Bediuzzaman Mirza geri gonderildi Kisa sure sonra Suleyman Diyarbakir a hareket etti ve burada Rustem Pasa tarafindan Elkas dan ayrilmanin onemi hakkinda bilgilendirildi Suleyman in emriyle Sehrizor a ordu gonderildi Mehmed Pasa nin ordusu tarafindan saldirilan ve Kizilbaslarin lideri Behram Mirza tarafindan takip edilen Elkas Mervan hukumdari Sohrab Erdelan a sigindi Sohrab Biga nin kardesi ve rakibiydi Boylece Elkas Safevi Osmanli mucadelesinde Kurdistan in ele gecirilmesi ugruna mucadelenin merkezinde yer almaya basladi Pecevy nin Suleyman in Elkas i reddetmesini Elkas in sarayin yapilan bir cagriya uymayi reddetmesi olarak yorumlamasi basit ve muhtemelen hatalidir diger kaynaklar belirli bir cagridan bahsetmiyor ancak Osmanli sarayinda ozellikle de Rustem Pasa da guvensizlik ve Elkas karsiti entrikalara isaret ediyor Gazi Ahmed Elkas Bediuzzaman in Mirza ve diger esirleri Suleyman a teslim etmeyi reddettigini soyluyor Bu durum Suleyman in ona sirtini donmesine neden olabilir Behram Mirza Mervan i kusatti ve Elkas in teslim olmasini talep etti Safevilerin destegini kaybetmekten korkan Sohrab Elkas in kayinbiraderi Sah Nimetullah Yezd in arabulucu olmasini onerdi 1549 yilinin Ekim ayinda Elkas kendiliginden teslim oldu Onunla birlikte 21 taraftari da Behram Mirza ya teslim oldular ve hepsi ertesi gun Tahmasib in sarayina goturulduler Tahmasb birkac gorusmeden sonra Elkas bana guvenmiyordu ve surekli kafasinda hesaplar yapiyordu diye belirtmektedir Bircok kaynak onun Tahmasb in sarayinda iki gun kaldigini yazmaktadir Tahmasb tazkeresinde birkac gun oldugunu belirtir Elkas Tahmasb a kiz kardesi Sultanem Begum tarafindan Hasan bey Yuzbasi ve Ibrahim han Zulkadere teslim edildi onlar da onu Kahkaha kalesine goturduler Memun bey onun Kahkaha kalesine Behram Mirza nin 11 Ekim de oldugu gece goturuldugunu yazmaktadir Elkas in ogullari Sultan Ahmet ve Ferruh da onunla birlikte hapsedildiler Elkas Mirza isyaninin basarisizlikla sonuclanmasi Tahmasb in merkeziyetcilik politikasinin basariyla surdurulmesinin sonucudur Bu nedenle Osmanli Devleti Safevi sorununu cozmek icin askeri yollara basvurmamis ve bundan kacinmistir OlumuElkas tutuklanmasindan 6 ay sonra Kahkaha kalesinden atilarak olduruldu Tahmasb in oldurulmesine riza gosterip gostermedigi bilinmiyor Boylece Tahmasb in zimni onayiyla babalari Algas Mirza tarafindan oldurulen birkac kisi bu cinayeti isleyebildi Bazi kaynaklarda katili olarak Beyoglu Hasan Bey in adi gecmektedir Muhtemelen bu kisi Hasan Bey Yuzbasi ile ayni kisidir Sanata ilgisiSadik Bey Afsar Elkas Mirza nin unlu bir rubai yazdigini ve onun siirsel bir temperamana sahip oldugunu belirtir Elkas in gorsel sanata olan ilgisi Sirvan da onun icin tamamlanan iki muhtesem el yazmasi ile kanitlanmis olabilir Elkas in asil kulturel mirasi Osmanli Imparatorlugu nda kalmistir Safevi topraklarindan yagmaladigi kulturel ornekler Istanbul a gonderilmis ve oradaki saray sanatcilari icin ornek teskil etmistir Istanbul a gonderilen kulturel ornekler hala Topkapi Sarayi nda sergilenmektedir Elkas ile birlikte Istanbul a giden ve daha sonra orada kalmis olan Fetullah Arif Celebi bir sure sonra Sultan Suleyman tarafindan Osmanli sarayinin ilk Sehnameci si olarak atandi Onun bu gorevde Elkas in saray sairi ve kutuphanecisi olan Eflatun Sirvani yerini almistir Sehnameci veya Sehnamecilik edebi ve sanatsal gelenegi Elkas tan kalanlar tarafindan olusturulmus ve 16 yuzyilin sonlarinda Seyyid Logman Urmavi nin Hunername adli eseriyle zirveye ulasmistir AilesiElkas Mirza Hatice Sultan ile evliydi Hatice Sultan Hanim 1559 da oldu Cocuklar Sultan Ahmed Mirza Ocak 1568 de Kahkaha kalesinde olduruldu Sultan Farruh Mirza Ocak 1568 de Kahkaha kalesinde olduruldu Kaynakca Tufan Gunduz Son Kizilbas Sah Ismail Sayfa 108 400 nolu dipnot Alem ara yi Abbasi c I s 75 a b c d e f g h i j k l m Fleischer 1989 Dickson 1958 s 282 284 Khafipour 2013 s 192 a b Khafipour 2013 s 193 a b Khafipour 2013 s 194 Walsh 1976 s 67 68 70 71 Karatay 1961 s 197 198 Robinson 1958 s 87 Togan 1963 s 35 Babinger 1927 s 87 88 163 167 KaynakCornell Fleischer 1989 ALQAS MiRZA Encyclopaedia Iranica Erisim tarihi 22 Ocak 2024 M B Dickson 1958 Shah Ṭahmasb and the uzbeks The Duel for Khurasan with ʿUbayd Khan 930 946 1524 1540 Ph D dissertation Princeton University erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim M F Kĭrẓĭoglu 1976 Osmanḷĭlar in Kafkas Elleri ni Fethi 1451 J590 Ankara erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim J R Walsh 1976 The Revolt of Alqas Mirza erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Fedhi Ethem Karatay 1961 Topkapĭ Sarayĭ Muzesi Kutuphanesi Farsca Yazmalar Katalogu Istanbul Erisim tarihi 22 Ocak 2024 B W Robinson 1958 A Descriptive Catalogue of the Persian Paintings in the Bodleian Library Oxford Erisim tarihi 22 Ocak 2024 Zeki Velidi Togan 1963 On the Miniatures in Istanbul Libraries Istanbul Istanbul University Press Erisim tarihi 22 Ocak 2024 Babinger Franz 1927 Die Geschichtsschreiber der Osmanen und ihre Werke Leipzig Harrassowitz Harrassowitz Erisim tarihi 22 Ocak 2024 Hani Khafipour 2013 The Foundations of Safavid State fealty patronage and ideals of authority 1501 1576 Chicago The University of Chicago erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim