Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kızılbaş, eski dinî inanış ve kültürleri ile İslamiyeti kendilerine has bir şekilde birleştirip Şiilik'ten etkilenen Safevi Tarikatı müridleri için kullanılan terim.
Osmanlı kaynaklarında Kızılbaş tabiri; Safevi Tarikatı müridleri ve Kızılbaş askeri, Kızılbaş tarafı, Kızılbaş üzerine sefere çıkmak gibi tabirler doğrudan Safevî Devleti için kullanılır.Safevî Devleti kaynaklarında ise Kızılbaş tabiri Safevî Devleti'nin ordusunu oluşturan ve Türkçe konuşan Türkmenler için kullanılır.
Tanımı
Safevî Türkmen Hanedan Tarikâtı'nın şeyhi olan Şeyh Haydar (1460-1488), müritleri arasında birliği sağlamak için yeni bir kıyafet kabul etti. Bu kıyafetin en orijinal tarafı başa geçirilen serpuştu. Kırmızı renkte ve 12 dilimli olan bu serpuşun her diliminde On İki İmam'ın adları yazılı idi. Bu kırmızı serpuştan sonra Osmanlılar, Safevî Devleti'nin resmi dini haline dönüştürülen Safevî Türkmen Tarikâtı'na mensûp olan Kızılbaşları ve onları destekleyen askerlere diğer unsurları nitelendirmek için "Kızılbaş" tabirini kullanmaya başladılar.
Kızılbaş'ın kökeni, hareketin ruhani büyük üstadı Şeyh Haydar'ın (Safeviyye Sufi tarikatının başı) müritlerini militan birlikler halinde organize ettiği 15. yüzyıldan itibaren tarihlendirilebilir. Kızılbaşlar orijinal olarak hepsi Azerice konuşan yedi Türk kabilesinden oluşuyordu: Rumlu, Şamlu, Ustajlu, Afşar, Kaçar, Tekelu ve Zulkadar.
Tarihçe
Osmanlı belgelerinde ise “Kızılbaş” tabiri sıklıkla Safevî Devletinin hizmetindeki Türkmenler için kullanmaktadır.Şah İsmail'in babası Şeyh Haydar'ın rüyasına çıkan İmam Ali'nin emrine göre bu başlığı takmaya başladığı düşünülmektedir. Kızılbaşlar Osmanlı Devleti ve Şeybani Hanlığı'nın "Kızılbaş ülkesi" olarak hitap etikleri Safevi Hanedanı'nın kurulmasında büyük rolü oynamış ve 'soyurghal' adlı büyük toprak sahibi olmuşlardır. Ancak siyaseti karıştırdıkları gerekçesiyle Kızılbaş ordusu yerine saray gulam (Osmanlı'daki Kapıkulu)larından modern orduyu oluşturan Şah Abbas tarafından merkezden uzaklaştırılmışlardır.
Anadolu'da Kızılbaş
Kızılbaş sözcüğü Anadolu ve Bulgaristan Alevilerini tanımlamak için de kullanılmıştır. Osmanlı kayıtlarında Alevî Türkmen kökenli Seyyid müslümanlara "Kızılbaş" denilmekteydi. Anadolu’da 13. 14. Asrın sonlarında ortaya çıkan Şiiliğin Hurûfîlik mezhebinin şiddetli tesirleri altında fa’aliyetlerini sürdüren Bektâşîlik ile, 15. Asrın sonlarında ortaya çıkan ve 16. Asrın başlarında Anadolu’da derin izler bırakan Şah İsmâ‘il Safevî’nin takipçilerinin oluşturduğu Kızılbaşlık olmuştu.
Kızılbaş ve Safevîler
Safevî adlarını bir Alevî Türkmen tarikatlarından olan Bektâşî ve Sultân’ûl-Halvetî Tac’ed-Dîn İbrahim Zahid el-Geylânî’nin kızı “Bibi Fâtıma” ile evlenen ve böylece Tac’ed-Dîn’in vefâtından sonra da kendi adıyla anılan Safevî Tarikâtı kuran Safî’ûd-Dîn-i İshâk Erdebilî’den almaktadır. Şeyh Cüneyd devrinde Şiîliğin “İmamiye-i İsnâ‘aşer’îyye/Onikicilik” mezhebini resmen benimseyen Safevî’îyye Tarikâtı, Cüneyd’in torunu İsmâ‘il zamanında kurulan Safevî Devleti’nin de altyapısını oluşturdu. İsmâ‘il Safevî’nin himâye altına almak istediği “Anadolu Alevîleri” Çaldıran Muharebesi esnasında aralarındaki ittikadî ve Seyyid Türkmen soyu olan akrabalıktan dolayı Safevîler’e destek verdiler. Safevî ordusundaki askerler, kafalarına İsmâ‘il’in babası Şeyh Haydar’ın icâdı olan ve On İki İmam inancını anımsatmak maksadıyla da “On İki kıvrımılı - kızıl renkli kumaş ile sargılanan mihverler” taktıklarından ötürü “Kızılbaş” olarak adlandırıldılar.
Karakoyunlular’ın Safev’îyye Tarikâtı’nın i’tikadî eğilimleri üzerindeki tesirleri
İran’da zamanın en güçlü hanedanı olan Karakoyunlu hükûmdârı Cihan Şah Şeyh Cüneyd’e Erdebil’i terk etmesini aksi takdirde şehri yakıp yıkacağını bildirmişti. Bu hâdise üzerine Şeyh Cüneyd, Karakoyunlular’ın hasımları olan Akkoyunlu Uzun Hasan’dan sığınma talebinde bulunmuş ve daha sonra da Uzun Hasan’ın kızkardeşi “Hatice Begüm” ile evlenerek bu ilişkiyi bir akrabalığa dönüştürmeyi başarmıştı. Şeyh Cüneyd’in Şirvanşahlar üzerine düzenlenen bir seferde ölümü üzerine yerine geçen oğlu Şeyh Haydar da, Uzun Hasan’ın Trabzon Rum İmparatorluğu Prensesi Theodora Despina Hatun’dan olan kızı “Martha Âlemşâh Begüm” ile evlendi. Bu evlilikten doğan İsmâ‘il ise daha sonra Safevî Devleti’ni kurdu. Uzun Hasan’ın“Pontus Rum Prensesi Theodora Despina Hatun” ile evlendirilmesinin sebebi ise Theodora Despina’nın babası IV. İoannis (Trabzon imparatoru)’un kendi ülke toprakları olan Trabzon Rum İmparatorluğu’nun Osmanlı istilâsından korunması için Uzun Hasan’nın yardımına muhtaç olmasıydı.
Akkoyunlu Şiî Hükûmeti devrinde Anadolu’da Alevîlik hareketleri
Sekizinci hicrî asırda Anadolu hemen hemen tamamıyla Şiî bir hüviyete bürünmüştü. Harezm’den geri dönen aşîretler, asırlar boyunca çeşitli mezhep mücadelelerinden bitâp düşmüş bir çevrenin sâhip olduğu i’tikadları da beraberlerinde getirmişlerdi. İlhanlılar’ın yıkılması ve Moğol saraylarında yaşayan Şiî ulûlarının buralardan tardedilmelerinden sonra Diyâr-ı Bekir Türkmen Beyliği’nin oluşumuna kadar geçen süre zarfında bu aşîretler bağımsız olarak yaşamlarını sürdürmüşlerdi. Diyâr-ı Bekir Türkmen Beyliği’nin “Akkoyunlu Aşîreti” tarafından kurulması üzerine İlhanlı ve Moğol saraylarını terk eden Şiî âlimleri bu topraklara sığındılar. Çünkü Akkoyunlu Hükûmeti Şiîliği resmî mezhebi olarak kabul etmişti. H. 837 / M. 1434 tarihinden sonra Şiîlik olanca gücüyle Anadolu’da yayılmağa devam etmekteydi. H. 892 / M. 1487 yılında Karakoyunlular Akkoyunlular tarafından mağlûp edilince ülkeleri ellerinden çıktı. Bilâhare Akkoyunlular da H. 907 / M. 1502 tarihinde Nahçivan civarında İsmâ‘il Safevî Hatai ile giriştikleri meydan muharebesini kaybederek tarih sahnesinden silindiler.
Şîʿa’nın resmî devlet mezhebi haline dönüşmesi
On dördüncü asırda, “Ali bin Şehâb’ed-Dîn-i Hemdânî” ve “Lûtf’ûl-Lâh Nişaburî” ile Hurûfîliğin kurucusu olan “Fadl’ûl-Lâh Ester-Âbâdî” Anadolu’da Râfızîliğin yayılmasında en etkin rolü oynayan şahsiyetlerin başında gelmektelerdi. Sünnî Timur Hükûmeti’nin varisi olan “Şâh-Rûh” uygulamaya koyduğu en şiddetli tedbirlere rağmen bu cereyanın önünü almakta bir başarı sağlayamıyordu. Sonunda, H. 857 / M. 1453 yılında İran’daki dînî hâkimiyet bilûmum “Şîʿa” mezheplerinin üstünlüğü altına girdi. Safevî Tarikâtı pîri ve ayni zamanda Şeyh Hâmid Hâmid’ûd-Dîn-i Aksarayî’nin de mürşidi olan Hoca Âlâ’ed-Dîn-i Âli’nin devrinde Bâtınîlik Safev’îyye tarikâtının bünyesine girdi. Bunun oğlu olan “Şeyh Şâh” nâmıyla ünlenen “Şeyh İbrahim” zamanında ise Safevi Tarikatı’nın mâli yapısı epey güçlenmişti. Şiî Karakoyunlu hükümdarı Cihan Şah’ın tehditleri neticesinde İbrahim’in oğlu Şeyh Cüneyd devrinde Karakoyunlular’ın himâyesi altına giren tarikât, bu yönetimin idaresi altında iken Şîʿa’nın “İmâmiye-i İsnâ‘aşer’îyye/Onikicilik” mezhebini resmen kabul etmek zorunda kaldı. Bilhassâ Keyumers’in girişimleri neticesinde Rüstemvârlar’ın hâkimiyetleri altında bulunan bölgelerde Şiîlik tam mânasıyla resmîyyet kazandı.
Şiîler’in kurduğu Safevî Hükûmeti devrinde Anadolu’daki “Şîʿa-i Bâtın’îyye” hareketleri
Akkoyunlular çökmesi üzerine İsmâ‘il Safevî önce Tebriz’i kendisine payitaht edindi ve sonra da buradan İran’ın tamamının fethine başladı. Dokuzuncu hicrî asrın Şiî’ûl-Mezhep mutasavvıfları arasında seçkin bir yere sâhip olan “Hoca Ahmed Hitlânî” ve onun baş müridi olan “Seyyid Muhammed Nûrbahş” Safevîler’in ortaya çıkmasında çok mühim gayretler sarfederek başlıca rolü üstlendiler.
Nûrbahş’ın Mehdi ilân edilmesi hâdisesi
Nûrbahş’ın Mehdiliğini ilân ederek büyük bir ihtilâlin çıkmasına sebebiyyet veren “Hoca İshâk Hitlânî” Timur’un oğlu “Şahrûh” tarafından i’dam edilirken, o sıralarda henüz bulûğ çağına ermemiş bir çocuk olan “Nûrbahş” i’dam edilmemişti. Şehriyâr köylerinden Sulfan’da ikâmet eden, hattâ H. 871 / M. 1467 yılında Hindistan’a “Mevlâna İmad’ed-Dîn” adında bir de dâî göndermiş olan “Nûrbahş”, H. 889 / M. 1484 tarihine kadar hiç aralıksız Şiîlik propagandalarıyla meşgul olmuştu. Nûrbahş’ın vefâtı üzerine bütün varını yoğunu ayni dâva uğruna harcayan “Şems’ed-Dîn Muhammed Ceylânî Lâhcı” yerine geçti. Hattâ İsmâ‘il Safevî Şiraz’ı feth ettiğinde kendisini ziyâret ederek himmet dualarını almıştı.
Nûrbahş’îyye Tarikâtı devrinde “Şîʿa-i Bâtın’îyye” hareketleri
Şiîliği tamim etmekle ünlü “Nûrbahş’îyye Tarikâtı”, “Seyyid Kâsım Feyiz Bahş” tarafından İran’da kuruldu. Dokuzuncu hicrî asırda Hindistan’a kadar yayılan bu tarikât tamamıyla Bâtınî bir simâ arz etmekteydi. Bunun müridlerinden Keşmir taraflarına dâî olarak atanan “Mîr Şems’ed-Dîn Irakî” de tam bir “Şîʿa-i Bâtın’îyye” mensubuydu. Horasan, Azerbaycan, İran, Irak hudutlarından Anadolu’ya giren “Nûrbahş’îyye Tarikâtı” dervişlerinin gayretleriyle Safevîler, hükûmetlerinin temeltaşlarını atmaya muvaffak oldular.
Devrin meşhur “Şîʿa-i Bâtın’îyye” mübeşşirleri
Bu devrin ’ûl-Mezhep şairlerinden Emîr Şahı, Sebnervârî ile, İmamiye Şiası’ndan Hasan Sebzvârî’nin H. 854 / M. 1450 tarihinde İmâm Rıza hakkında inşad ettiği medhiyeler sayesinde şöhret kazanan Şiîler’den “Fahr’ed-Dîn Evhadi Müstevfî”, “İbn-i Hüssâm”, “Baba Sevdâî”, “Kâtibî”, “Nerşizî” ve “Nesîmî” müridleri Şiî zümrelerin sayılmaya değer mübeşşirleri arasında yer almaktaydılar.
Yavuz’un Anadolu’da kırk bin Safevî’yye taraftarını i’damı
Dokuzuncu hicrî yüzyılın sonlarında İsmâ‘il Safevî’nin Şiîliğin “İmamiye-i İsnâ‘aşer’îyye/Onikicilik” mezhebini İran’da resmen kabul etmesinden sonra Anadolu’nun mezhebî vaziyeti de bir hâyli karışık bir hâle gelmişti. Yavuz Sultan Selim ile Safevîler arasında vuku bulan Çaldıran Muharebesi’ne rastlayan zaman dilimi içerisinde, kararlaştırılmış olan İran seferi sebebiyle Safev’îyye yakınlaşmasından doğması olası ihtilâllerin önünü almak için, Yavuz’un emriyle kırk bin Hatai taraftarı Türk de i’dam edilmişti. (kaynak yetersiz)
Safevî – Osmanlı siyâsî mücadelesi
Safevi Hanedanı doğu ve batısında yer alan Sünnî Türk devletleri’ne karşı kendi istiklâlini sürdürebilmek için, İran’da Şiîliği resmi bir devlet mezhebi şekline sokmağa ve İran’ın çeşitli mıntıkalarında yaşayan Sünnîler’e de zorla kabul ettirmeye mecburdular. Siyasi bir maksada yönelik olan bu harekete karşı da, Osmanlı Devleti’nin Sünnîliği şiddetle yüceltmesi ve Safevîler’in Anadolu ve Rumeli’de sürdürmekte oldukları şiddetli Şiîlik yanlısı propagandalarına en hâşin şekillerde mukabelelerde bulunması din kisvesi altında gizlenen siyâsî menfaatlere dayalı tarihî zaruretlerden başka bir şey değildi.
Safevî Hanedanı'nın kuruluşuna katkıda bulunan Türkmen aşiretler
Kızılbaş ordusunu oluşturan gruplar:
Şiilik mezhepleri
Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde Kızılbaş meseleleri
Tarihi İpek Yolunun kara bölümünü kontrol eden ve bu ticareti elinde bulunduran Türkmenler’in gittikçe güçlenerek Karadeniz ve Akdeniz’deki limanlara inmeleri başta Osmanlılar olmak üzere Ceneviz ve Venedikliler'i telaşlandırmıştır. Safevî Şahı İsmâ‘il'in daha fazla batıya gelmemesini isteyen Osmanlılar Çaldıran'da Şah İsmâ‘il'in ordusunu bozguna uğratarak bölgede kesin hâkimiyet sağlamıştır. Yükselme ve varlık döneminde sessiz kalan Alevîler, Osmanlı Devleti’nin duraklama döneminde çiftçilerin vergi sorunları (ekonomik), Tımar sistemi’nin bozulması (askerî) ve iyice teokratikleşen yönetim gibi nedenlerle Celali ayaklanmalarını başlattılar. Bu ayaklanmalar Kuyucu Murat Paşa ve IV. Murad gibi padişah ve sadrazamlar tarafından kanlı bir şekilde bastırıldı. Osmanlı Devleti’nin gerileme döneminde Pir Sultan Abdal’ın bir vali tarafından asılması üzerine sorunlar yeniden baş gösterdi ve Sivas bölgesi ayaklanmaya başladı. Daha sonra, Amasya ve Tokat bölgelerinde başlayıp süren ayaklanmalara, Tanzimat sonrasında Tunceli de katıldı. Osmanlı Devleti’nin dağılma döneminde Dersim ayaklanmaları ile devam eden Celali ayaklanmaları Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla sona ermiştir.
Safevî-Kızılbaş i'tikadının gelişim sürecine tesir eden unsurlar şemâsı
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kizilbas eski dini inanis ve kulturleri ile Islamiyeti kendilerine has bir sekilde birlestirip Siilik ten etkilenen Safevi Tarikati muridleri icin kullanilan terim Osmanli kaynaklarinda Kizilbas tabiri Safevi Tarikati muridleri ve Kizilbas askeri Kizilbas tarafi Kizilbas uzerine sefere cikmak gibi tabirler dogrudan Safevi Devleti icin kullanilir Safevi Devleti kaynaklarinda ise Kizilbas tabiri Safevi Devleti nin ordusunu olusturan ve Turkce konusan Turkmenler icin kullanilir TanimiSafevi Turkmen Hanedan Tarikati nin seyhi olan Seyh Haydar 1460 1488 muritleri arasinda birligi saglamak icin yeni bir kiyafet kabul etti Bu kiyafetin en orijinal tarafi basa gecirilen serpustu Kirmizi renkte ve 12 dilimli olan bu serpusun her diliminde On Iki Imam in adlari yazili idi Bu kirmizi serpustan sonra Osmanlilar Safevi Devleti nin resmi dini haline donusturulen Safevi Turkmen Tarikati na mensup olan Kizilbaslari ve onlari destekleyen askerlere diger unsurlari nitelendirmek icin Kizilbas tabirini kullanmaya basladilar Kizilbas in kokeni hareketin ruhani buyuk ustadi Seyh Haydar in Safeviyye Sufi tarikatinin basi muritlerini militan birlikler halinde organize ettigi 15 yuzyildan itibaren tarihlendirilebilir Kizilbaslar orijinal olarak hepsi Azerice konusan yedi Turk kabilesinden olusuyordu Rumlu Samlu Ustajlu Afsar Kacar Tekelu ve Zulkadar TarihceOsmanli belgelerinde ise Kizilbas tabiri siklikla Safevi Devletinin hizmetindeki Turkmenler icin kullanmaktadir Sah Ismail in babasi Seyh Haydar in ruyasina cikan Imam Ali nin emrine gore bu basligi takmaya basladigi dusunulmektedir Kizilbaslar Osmanli Devleti ve Seybani Hanligi nin Kizilbas ulkesi olarak hitap etikleri Safevi Hanedani nin kurulmasinda buyuk rolu oynamis ve soyurghal adli buyuk toprak sahibi olmuslardir Ancak siyaseti karistirdiklari gerekcesiyle Kizilbas ordusu yerine saray gulam Osmanli daki Kapikulu larindan modern orduyu olusturan Sah Abbas tarafindan merkezden uzaklastirilmislardir Safevi Devleti doneminde bir Kizilbas askeri Anadolu da Kizilbas Kizilbas sozcugu Anadolu ve Bulgaristan Alevilerini tanimlamak icin de kullanilmistir Osmanli kayitlarinda Alevi Turkmen kokenli Seyyid muslumanlara Kizilbas denilmekteydi Anadolu da 13 14 Asrin sonlarinda ortaya cikan Siiligin Hurufilik mezhebinin siddetli tesirleri altinda fa aliyetlerini surduren Bektasilik ile 15 Asrin sonlarinda ortaya cikan ve 16 Asrin baslarinda Anadolu da derin izler birakan Sah Isma il Safevi nin takipcilerinin olusturdugu Kizilbaslik olmustu Kizilbas ve Safeviler Safevi adlarini bir Alevi Turkmen tarikatlarindan olan Bektasi ve Sultan ul Halveti Tac ed Din Ibrahim Zahid el Geylani nin kizi Bibi Fatima ile evlenen ve boylece Tac ed Din in vefatindan sonra da kendi adiyla anilan Safevi Tarikati kuran Safi ud Din i Ishak Erdebili den almaktadir Seyh Cuneyd devrinde Siiligin Imamiye i Isna aser iyye Onikicilik mezhebini resmen benimseyen Safevi iyye Tarikati Cuneyd in torunu Isma il zamaninda kurulan Safevi Devleti nin de altyapisini olusturdu Isma il Safevi nin himaye altina almak istedigi Anadolu Alevileri Caldiran Muharebesi esnasinda aralarindaki ittikadi ve Seyyid Turkmen soyu olan akrabaliktan dolayi Safeviler e destek verdiler Safevi ordusundaki askerler kafalarina Isma il in babasi Seyh Haydar in icadi olan ve On Iki Imam inancini animsatmak maksadiyla da On Iki kivrimili kizil renkli kumas ile sargilanan mihverler taktiklarindan oturu Kizilbas olarak adlandirildilar Safev iyye nin kurucusu Safi ud Din Ishak Erdebili nin Turbesi Karakoyunlular in Safev iyye Tarikati nin i tikadi egilimleri uzerindeki tesirleri Iran da zamanin en guclu hanedani olan Karakoyunlu hukumdari Cihan Sah Seyh Cuneyd e Erdebil i terk etmesini aksi takdirde sehri yakip yikacagini bildirmisti Bu hadise uzerine Seyh Cuneyd Karakoyunlular in hasimlari olan Akkoyunlu Uzun Hasan dan siginma talebinde bulunmus ve daha sonra da Uzun Hasan in kizkardesi Hatice Begum ile evlenerek bu iliskiyi bir akrabaliga donusturmeyi basarmisti Seyh Cuneyd in Sirvansahlar uzerine duzenlenen bir seferde olumu uzerine yerine gecen oglu Seyh Haydar da Uzun Hasan in Trabzon Rum Imparatorlugu Prensesi Theodora Despina Hatun dan olan kizi Martha Alemsah Begum ile evlendi Bu evlilikten dogan Isma il ise daha sonra Safevi Devleti ni kurdu Uzun Hasan in Pontus Rum Prensesi Theodora Despina Hatun ile evlendirilmesinin sebebi ise Theodora Despina nin babasi IV Ioannis Trabzon imparatoru un kendi ulke topraklari olan Trabzon Rum Imparatorlugu nun Osmanli istilasindan korunmasi icin Uzun Hasan nin yardimina muhtac olmasiydi Isfahan da Sah Camiindeki Safeviyye nin isareti olan Safevi Yildizi Akkoyunlu Sii Hukumeti devrinde Anadolu da Alevilik hareketleri Sekizinci hicri asirda Anadolu hemen hemen tamamiyla Sii bir huviyete burunmustu Harezm den geri donen asiretler asirlar boyunca cesitli mezhep mucadelelerinden bitap dusmus bir cevrenin sahip oldugu i tikadlari da beraberlerinde getirmislerdi Ilhanlilar in yikilmasi ve Mogol saraylarinda yasayan Sii ulularinin buralardan tardedilmelerinden sonra Diyar i Bekir Turkmen Beyligi nin olusumuna kadar gecen sure zarfinda bu asiretler bagimsiz olarak yasamlarini surdurmuslerdi Diyar i Bekir Turkmen Beyligi nin Akkoyunlu Asireti tarafindan kurulmasi uzerine Ilhanli ve Mogol saraylarini terk eden Sii alimleri bu topraklara sigindilar Cunku Akkoyunlu Hukumeti Siiligi resmi mezhebi olarak kabul etmisti H 837 M 1434 tarihinden sonra Siilik olanca gucuyle Anadolu da yayilmaga devam etmekteydi H 892 M 1487 yilinda Karakoyunlular Akkoyunlular tarafindan maglup edilince ulkeleri ellerinden cikti Bilahare Akkoyunlular da H 907 M 1502 tarihinde Nahcivan civarinda Isma il Safevi Hatai ile giristikleri meydan muharebesini kaybederek tarih sahnesinden silindiler Siʿa nin resmi devlet mezhebi haline donusmesi On dorduncu asirda Ali bin Sehab ed Din i Hemdani ve Lutf ul Lah Nisaburi ile Hurufiligin kurucusu olan Fadl ul Lah Ester Abadi Anadolu da Rafiziligin yayilmasinda en etkin rolu oynayan sahsiyetlerin basinda gelmektelerdi Sunni Timur Hukumeti nin varisi olan Sah Ruh uygulamaya koydugu en siddetli tedbirlere ragmen bu cereyanin onunu almakta bir basari saglayamiyordu Sonunda H 857 M 1453 yilinda Iran daki dini hakimiyet bilumum Siʿa mezheplerinin ustunlugu altina girdi Safevi Tarikati piri ve ayni zamanda Seyh Hamid Hamid ud Din i Aksarayi nin de mursidi olan Hoca Ala ed Din i Ali nin devrinde Batinilik Safev iyye tarikatinin bunyesine girdi Bunun oglu olan Seyh Sah namiyla unlenen Seyh Ibrahim zamaninda ise Safevi Tarikati nin mali yapisi epey guclenmisti Sii Karakoyunlu hukumdari Cihan Sah in tehditleri neticesinde Ibrahim in oglu Seyh Cuneyd devrinde Karakoyunlular in himayesi altina giren tarikat bu yonetimin idaresi altinda iken Siʿa nin Imamiye i Isna aser iyye Onikicilik mezhebini resmen kabul etmek zorunda kaldi Bilhassa Keyumers in girisimleri neticesinde Rustemvarlar in hakimiyetleri altinda bulunan bolgelerde Siilik tam manasiyla resmiyyet kazandi Siiler in kurdugu Safevi Hukumeti devrinde Anadolu daki Siʿa i Batin iyye hareketleri Akkoyunlular cokmesi uzerine Isma il Safevi once Tebriz i kendisine payitaht edindi ve sonra da buradan Iran in tamaminin fethine basladi Dokuzuncu hicri asrin Sii ul Mezhep mutasavviflari arasinda seckin bir yere sahip olan Hoca Ahmed Hitlani ve onun bas muridi olan Seyyid Muhammed Nurbahs Safeviler in ortaya cikmasinda cok muhim gayretler sarfederek baslica rolu ustlendiler Nurbahs in Mehdi ilan edilmesi hadisesi Nurbahs in Mehdiligini ilan ederek buyuk bir ihtilalin cikmasina sebebiyyet veren Hoca Ishak Hitlani Timur un oglu Sahruh tarafindan i dam edilirken o siralarda henuz bulug cagina ermemis bir cocuk olan Nurbahs i dam edilmemisti Sehriyar koylerinden Sulfan da ikamet eden hatta H 871 M 1467 yilinda Hindistan a Mevlana Imad ed Din adinda bir de dai gondermis olan Nurbahs H 889 M 1484 tarihine kadar hic araliksiz Siilik propagandalariyla mesgul olmustu Nurbahs in vefati uzerine butun varini yogunu ayni dava ugruna harcayan Sems ed Din Muhammed Ceylani Lahci yerine gecti Hatta Isma il Safevi Siraz i feth ettiginde kendisini ziyaret ederek himmet dualarini almisti 1510 yilindaki Merv Savasi nda Isma il Safevi nin ordusunda savasan Kizilbaslar Nurbahs iyye Tarikati devrinde Siʿa i Batin iyye hareketleri Siiligi tamim etmekle unlu Nurbahs iyye Tarikati Seyyid Kasim Feyiz Bahs tarafindan Iran da kuruldu Dokuzuncu hicri asirda Hindistan a kadar yayilan bu tarikat tamamiyla Batini bir sima arz etmekteydi Bunun muridlerinden Kesmir taraflarina dai olarak atanan Mir Sems ed Din Iraki de tam bir Siʿa i Batin iyye mensubuydu Horasan Azerbaycan Iran Irak hudutlarindan Anadolu ya giren Nurbahs iyye Tarikati dervislerinin gayretleriyle Safeviler hukumetlerinin temeltaslarini atmaya muvaffak oldular Devrin meshur Siʿa i Batin iyye mubessirleri Bu devrin ul Mezhep sairlerinden Emir Sahi Sebnervari ile Imamiye Siasi ndan Hasan Sebzvari nin H 854 M 1450 tarihinde Imam Riza hakkinda insad ettigi medhiyeler sayesinde sohret kazanan Siiler den Fahr ed Din Evhadi Mustevfi Ibn i Hussam Baba Sevdai Katibi Nersizi ve Nesimi muridleri Sii zumrelerin sayilmaya deger mubessirleri arasinda yer almaktaydilar Yavuz un Anadolu da kirk bin Safevi yye taraftarini i dami Dokuzuncu hicri yuzyilin sonlarinda Isma il Safevi nin Siiligin Imamiye i Isna aser iyye Onikicilik mezhebini Iran da resmen kabul etmesinden sonra Anadolu nun mezhebi vaziyeti de bir hayli karisik bir hale gelmisti Yavuz Sultan Selim ile Safeviler arasinda vuku bulan Caldiran Muharebesi ne rastlayan zaman dilimi icerisinde kararlastirilmis olan Iran seferi sebebiyle Safev iyye yakinlasmasindan dogmasi olasi ihtilallerin onunu almak icin Yavuz un emriyle kirk bin Hatai taraftari Turk de i dam edilmisti kaynak yetersiz Safevi Osmanli siyasi mucadelesi Muhammed Naib Serif 1839 42 deki Birinci Anglo Afgan Savasi nda Afganistan daki Kizilbaslarin onderi Safevi Hanedani dogu ve batisinda yer alan Sunni Turk devletleri ne karsi kendi istiklalini surdurebilmek icin Iran da Siiligi resmi bir devlet mezhebi sekline sokmaga ve Iran in cesitli mintikalarinda yasayan Sunniler e de zorla kabul ettirmeye mecburdular Siyasi bir maksada yonelik olan bu harekete karsi da Osmanli Devleti nin Sunniligi siddetle yuceltmesi ve Safeviler in Anadolu ve Rumeli de surdurmekte olduklari siddetli Siilik yanlisi propagandalarina en hasin sekillerde mukabelelerde bulunmasi din kisvesi altinda gizlenen siyasi menfaatlere dayali tarihi zaruretlerden baska bir sey degildi Safevi Hanedani nin kurulusuna katkida bulunan Turkmen asiretler Kizilbas ordusunu olusturan gruplar Samlu Ustacalu Tekeli Dulkadir Afsar Bayat Kacar KaramanluSiilik mezhepleri Hasim bin ʿAbd Menaf Hasimogullari ʿAbd el Muttalib bin Hasim Amine bint Vehb ʿAbd Allah bin ʿAbd el Muttalib Ebu Talib Ez Zubeyr Hamza Abbas binʿAbd el Muttalib Hatice bint Huveylid Muhammed ʿAbd Allah bin Abbas Fatima Ali Havlet bint Ca fer Ali bin ʿAbd Allah Selman i Farisi Hasan bin Ali Huseyin Seyyid es Suheda Muhammed bin Hanefiyye Abbasiler Muhammed el Imam bin Ali bin el Abbas Hasan bin Zeyyid Zeyyid bin Hasan Hasan el Mu tena Zeynelabidin Keysanilik Bu Muslim iyye Mazdekcilik Taberistan Alavileri Hasan bin Zeyd ʿAbd Allah el Kamil Muhammed el Bakir Zeyd bin Ali es Sehid Sinbad Neo Mazdekcilik Ibrahim bin ʿAbd Allah Muhammed bin ʿAbd Allah Muhammed bin Abdullah el Mehdi Idrisiler Zeyd iyye Imamet Zeydilik El Mukanna iyye Hurremiyye Babek Hurremi Yahya bin ʿAbd Allah Zu n Nun el Misri Ca bir bin Hayyan Caʿfer es Sadik Hasan bin Zeyd ul Alevi Kizilbas Gnostisizm Beyazid i Bestami ʿAbd Allah el Eftah bin Caʿfer i Sadik Ismail bin Ca fer es Sadik Musa el Kazim Cepniler Tahtacilar Fethilik Eftah iyye Vafi Ahmed ʿAbd Allah bin Muhammed bin Isma il el Vafi Muhammed bin Isma il es Sakir Yediciler Ali er Riza Taberistan Zeydi Alaviler Emirligi Melamilik Muhammed bin ʿAbd Allah el Eftah Taki Muhammed ʿAhmed bin ʿAbd Allah bin Muhammed et Taki Ismaililik Isma il iyye Yedicilik Muhammed el Cevad Tavvusilik Tavvus iyye Alticilik Batinilik Isma il iyye Ezoterizm Tasavvuf Razi ʿAbd Allah Huseyin bin ʿAhmed bin ʿAbd Allah ez Zeki Kufeli Hamdan Karmat Karmatiyye Yediciler Ali el Hadi Vakifilik Vakif iyye Mitraizm Sabiilik Mehdi Fatimi Ebu Saʿid Hasan bin Behram Cennabi Bahreyn Hasan el Askeri Muhammed bin Ali en Naki Muhammedilik Muhammed iyye Muhammed ed Derezi Fatimi Devleti Karmatilik Yediciler elʿBakl iyye Muhammed el Mehdi FazlʿAllah Esterabadi Hurufilik Muhammad bin Nusayr Durzilik Mustalilik Nizarilik On Iki Imam Hurufilik Nusayrilik Mecid iyye Hafiz iyye Tayyib iyye Turkistan Aleviligi Kabbalah Sunni Buhra DavudiʿBuhra 1094 Alamut Kalesi Sabbahiyye Muhammed Kebir Arizi Mahmud Pasikhani Caʿferi Buhra 1426 Patani Buhra 1538 SuleymaniʿBuhra 1591 Alavi Buhra 1625 Tacu l Arifin Ebu l Vefa Vefailik Vefa iyye Nuktavilik Hurufilik Hebtiahs Buhra 1754 Etbei MelekʿBuhra 1840 Ileri Davudi Buhra 1977 Tac ed Din Geylani Halvet iyye Zahid iyye Ebu l Beka Baba Ilyas Babailik Baba iyye Seyyid Nesimi Huruf iyye Yusuf Hemedani Melamet iyye Kalender iyye Uveys bin Amir i Kareni Uveys iyye Imamet Isnaaseriyye ogretisi Safi ud Din Ishak Safev iyye Baba Ishak Ishak iyye Dedebabalik Bektas iyye Ahmed Yesevi Yesevilik Melamet iyye Hallac i Mansur En el Hak Cuneyd El Bagdadi Sadr ed Din Musa Hoca Ala ed Din Ali Hamid ud Din i Veli Haci Bayram i Veli Ahmed er Rifai Kutb ud Din Haydar Kalenderilik Yesevilik Muhy ud Din i Arabi Sufi metafizigi Abdulkadir Geylani Kadir iyye Seyh Ibrahim Cuneyd Haydar Bayram iyye Celvet iyye Aziz Mahmud Hudayi Rifa iyye Haci Bektas i Veli Haydarilik Ekberilik Sadr ed Din Konevi Ekber iyye Yefa i Sah Ni metullah i Veli Sultan Ali MirzaSafevi Devleti I Ismail Sari Saltik Dede Saltuk iyye Galip Hasan Kuscuoglu Ahi Evran Ahilik Kizilbas Ni metullah iyye Isna aser iyye Barak iyyun Galibi Tarikati Taptuk Emre Abdal Musa Burhan ed Din Halil ullah Alevilik Kurt Aleviligi Yunus Emre Balim Sultan Nadir Sah Sultan Sahak Adiyy bin Musafir Kaygusuz Abdal Bektasilik Nurbaks iyye Caʿfer iyye Yaresaniler Ezidiler Ali iyye Harabat iyye Usuli Ahbari Pir Sultan Abdal Celal iyye Afsarlar Luviler Kabalizm Kul Himmet Kacar Hanedani Isik Aleviligi Seyhilik Babilik Velayet i Fakih ya Hukumet i Islami Ezeli Babiler Bahailik Iran Osmanli ve Cumhuriyet donemlerinde Kizilbas meseleleri Tarihi Ipek Yolunun kara bolumunu kontrol eden ve bu ticareti elinde bulunduran Turkmenler in gittikce guclenerek Karadeniz ve Akdeniz deki limanlara inmeleri basta Osmanlilar olmak uzere Ceneviz ve Venedikliler i telaslandirmistir Safevi Sahi Isma il in daha fazla batiya gelmemesini isteyen Osmanlilar Caldiran da Sah Isma il in ordusunu bozguna ugratarak bolgede kesin hakimiyet saglamistir Yukselme ve varlik doneminde sessiz kalan Aleviler Osmanli Devleti nin duraklama doneminde ciftcilerin vergi sorunlari ekonomik Timar sistemi nin bozulmasi askeri ve iyice teokratiklesen yonetim gibi nedenlerle Celali ayaklanmalarini baslattilar Bu ayaklanmalar Kuyucu Murat Pasa ve IV Murad gibi padisah ve sadrazamlar tarafindan kanli bir sekilde bastirildi Osmanli Devleti nin gerileme doneminde Pir Sultan Abdal in bir vali tarafindan asilmasi uzerine sorunlar yeniden bas gosterdi ve Sivas bolgesi ayaklanmaya basladi Daha sonra Amasya ve Tokat bolgelerinde baslayip suren ayaklanmalara Tanzimat sonrasinda Tunceli de katildi Osmanli Devleti nin dagilma doneminde Dersim ayaklanmalari ile devam eden Celali ayaklanmalari Turkiye Cumhuriyeti nin kurulmasiyla sona ermistir Safevi Kizilbas i tikadinin gelisim surecine tesir eden unsurlar semasi Melamilik Coktanricilik Islam Budizm Hinduizm Tengricilik Hariciler Siilik Sunnilik Animizm Samanizm Totemizm Batin iyye Imamiye Siilik ogretisi Galiyye Hanefi Maliki Safii Hanbeli Kalender iyye Ebu l Vefa el Bagdadi Meymun el Kaddah Isma il iyye Isna aser iyye Arslan Baba Baba Ilyas Nizari fikhi Yedicilik Zeyd iyye Sebe iyye Hemedani Babailik Sabbah iyye Musta liyye El Da i Kebir Hattabiyye Yesev iyye Alamut Kalesi Turkistan Aleviligi Nasir i Husrev On Iki Imamlar Alevilik Alaviler En Nasir Li Din il Lah Safevi Tarikati Keysan iyye Kutb ud Din Safev iyye Imamet Isnaaseriyye ogretisi Safevi Devleti I Ismail Muslim iyye Kizilbas Babekiyye Hurremiyye El Mukanna Sinbad Hurufilik Haci Bektas Kul Himmet Pir Sultan Abdal Gul Baba BalimʿSultan Imadeddin Nesimi Bektasi inanci Hace Ahmed i Yesevi