Archaeopteryx (Latince telaffuz: ; çev. 'eski kanat'), kuşumsu bir teropod dinozor, uçamayan tüylü dinozorlar ve çağdaş kuşlar arası geçişi simgeleyen en ünlü avialan cinsi. Cins, uzun süre geleneksel olarak kuşlar sınıfında (Aves) sınıflandırıldı; ancak daha güncel çalışmalarda, Avialae kladındaki en ilkel üyelerden biri –ya da deinonychosaur– olarak kabul edilir (aşağıya bakınız). 19. yüzyıl sonu ve 21. yüzyıl başı arası dönemde Archaeopteryx, paleontologlar ve popüler kitaplarca bilinen en eski kuş olarak kabul görmekteydi. İlerleyen süreçte Anchiornis, Xiaotingia ve Aurornis gibi daha yaşlı potansiyel avialanlar tanımlandı.
Archaeopteryx | |||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Holotiple birlikte bulunan fosilleşmiş tüyü | |||||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Türler | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Sinonimler | |||||||||||||||||
|
Archaeopteryx, yaklaşık 150 milyon yıl önce Geç Jura döneminde Güney Almanya'da yaşadı. Yaklaşık olarak Avrasya saksağanı boyutunda olup, en büyük bireyleri muhtemelen bir kuzgun boyutuna ulaşabilenArchaeopteryx, 0.5 m uzunluğa ulaşabilmekteydi. Küçük boyutu, geniş kanatları ve uçabilme veya havada süzülebilme yeteneği olduğuna kanaat getirilmesine rağmen Archaeopteryx, diğer küçük Mezozoyik dinozorlarıyla, günümüz kuşlarıyla barındırdığından daha çok ortak özellik barındırmaktadır. Keskin dişli çene, pençeli üç parmak, uzun bir kemikli kuyruk, ileri derecede genişletilebilen ikincil ayak parmağı, tüyler (ki sıcakkanlı olduğuna işaret eder) ve çeşitli iskeletsel özellikleri dromaeosauridler ve troodontidler gibi maniraptoranlarla paylaşmaktadır.
Bu özellikler Archaeopteryx'i net bir şekilde uçamayan dinozorlar ve kuşlar arasında bir geçiş fosili adayı yapmaktadır. Bu nedenle Archaeopteryx sadece dinozorlar alanında değil aynı zamanda kuşların kökeni alanında yapılan çalışmalar için de önemli bir role sahiptir. 1861 yılında bir tüyden yola çıkarak isimlendirilmiş ve aynı yıl ilk defa bütün halinde Archaeopteryx örneği bulunduğu duyurulmuştur. İlerleyen süreçte on fosil daha gün yüzüne çıkarılmıştır. Bu fosiller arasında farklılıklar olmasına rağmen birçok uzman bulunan fosilleri tartışmalı şekilde tek bir tür olarak tanımlamıştır.
Bu on bir fosilin çoğu tüy izleri barındırmaktadır. Fosillerdeki tüylerin gelişmiş bir formda () olması, tüylerin evriminin Geç Jura'dan önce başladığının ispatıdır.Archaeopteryx'in tip örneği, Charles Darwin'in Türlerin Kökeni (1859) kitabını yayınlamasından iki yıl sonra keşfedilmiştir. Archaeopteryx Darwin'in atasal kuş ile ilgili teorilerini doğrulamakta ve bulunduğundan itibaren kuşların kökeni, ara geçiş formları ve evrim konuları için anahtar kanıt niteliğini taşımaktadır.
Açıklama
Keşfedilen Archaeopteryx örneklerinin çoğu, Güney Almanya'nın Bavyera eyaletindeki Solnhofen kireçtaşından geliyor, bu oluşumdaki fosillerin bulunduğu nokta, yaklaşık 150,8–148,5 milyon yıl öncesine tarihlenir.
Archaeopteryx, kabaca bir kuzgun büyüklüğündeydi, geniş kanatlı ve vücut uzunluğuna göre uzun bir kuyruğa sahipti. Tahmini kütlesi 0,8 ila 1 kilogram (1,8 ila 2,2 lb) arasındadır, vücut uzunluğu ise 50 santimetreye (20 inç) kadar ulaşabilir. Archaeopteryx'in tüyleri, diğer özelliklerinden daha az belgelenmiş olmasına rağmen, yapı olarak günümüz kuş tüylerine çok benziyordu. Çok sayıda kuş özelliğinin varlığına rağmen, Archaeopteryx'in pek çok kuş dışı theropod dinozor özelliği de vardı. Archaeopteryx'in zamanın diğer dinozorlarıyla paylaştığı özelliklerin yanı sıra, modern kuşların aksine küçük dişleri ve kemikli bir kuyruğu vardı.
Sistematik
vd. (2013) tarafından oluşturulmuş kladogram:
Avialae |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Wang vd. (2016), tarafından yapılmış filojenetik çalışma sonrasında oluşturulmuş kladogram.
Avialae |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Aşağıdaki kladogram, Hartman ve arkadaşlarının (2019) analizine dayanmaktadır. Uçuşun muhtemelen paravian dinozorlar arasında beş ayrı kez evrimleştiğini, bunlardan ikisinin Avialae arasında (Scansoriopterygidler ve diğer avialanlarda) evrimleştiğini buldu. Archaeopteryx ve "anchiornithidler", Avialae'nin kardeş grubu Deinonychosauria'ya yerleştirildi.
†Deinonychosauria |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Avialae |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kaynakça
- ^ . fossilworks.org. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ Türkoğlu, Pedram (Haziran 2021). Yaşayan Dinozor - Avian -. Ginko Bilim. s. 35. ISBN .
- ^ Kundrát, Martin; Nudds, John; Kear, Benjamin P.; Lü, Junchang; Ahlberg, Per (24 Ekim 2018). "The first specimen of Archaeopteryx from the Upper Jurassic Mörnsheim Formation of Germany". Historical Biology. 31 (1): 3-63. doi:10.1080/08912963.2018.1518443. ISSN 0891-2963.
- ^ Lee, Michael S. Y.; Worthy, Trevor H. (26 Ekim 2011). "Likelihood reinstates Archaeopteryx as a primitive bird". Biology Letters. 8 (2): 299-303. doi:10.1098/rsbl.2011.0884. ISSN 1744-9561.
- ^ Xing Xu; Hailu You; Kai Du; Fenglu Han (28 Temmuz 2011). "An Archaeopteryx-like theropod from China and the origin of Avialae". Nature. 475 (7357). ss. 465-470. doi:10.1038/nature10288. (PMID) 21796204. 27 Eylül 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Temmuz 2016.
- ^ Godefroit, Pascal; Cau, Andrea; Hu, Dong-Yu; Escuillié, François; Wu, Wenhao; Dyke, Gareth (2013).
- ^ a b c Erickson, Gregory M.; Rauhut, Oliver W. M.; Zhou, Zhonghe; Turner, Alan H.; Inouye, Brian D.; Hu, Dongyu; Norell, Mark A. (2009).
- ^ Yalden, D. W. (Eylül 1984). "What size was Archaeopteryx?". Zoological Journal of the Linnean Society. 82 (1-2): 177-188. doi:10.1111/j.1096-3642.1984.tb00541.x. ISSN 0024-4082.
- ^ Clarke, Julia (Temmuz 2003). "Mesozoic Birds: Above the Heads of Dinosaurs. L. M. Chiappe and L. M. Witmer (eds.). 2002. University of California Press, Berkeley, 532 p." Journal of Paleontology. 77 (4): 822-823. doi:10.1017/s0022336000044620. ISSN 0022-3360.
- ^ Archaeopteryx: An Early Bird 4 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley, Museum of Paleontology. 18 Ekim 2006.
- ^ Ancient birds flew on all fours 14 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - Nick Longrich, . Discusses how many wings an Archaeopteryx had and other questions.
- ^ Griffiths, P. J. (1996). "The Isolated Archaeopteryx Feather". Archaeopteryx. Cilt 14. ss. 1-26.
- ^ Feathered dragons : studies on the transition from dinosaurs to birds. Philip J. Currie. Bloomington: Indiana University Press. 2004. ss. 282-300. ISBN . OCLC 52942941.
- ^ a b c Lambert, David (1993). The ultimate dinosaur book. Internet Archive. London ; New York : Dorling Kindersley. ISBN .
- ^ Schweigert, Günter (17 Ağustos 2007). "Ammonite biostratigraphy as a tool for dating Upper Jurassic lithographic limestones from South Germany first results and open questions". Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie - Abhandlungen. 245 (1): 117-125. doi:10.1127/0077-7749/2007/0245-0117. ISSN 0077-7749.
- ^ . web.archive.org. 9 Şubat 2007. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2021.
- ^ Benton, M.J.; Cook, E.; Grigorescu, D.; Popa, E.; Tallódi, E. (Mayıs 1997). "Dinosaurs and other tetrapods in an Early Cretaceous bauxite-filled fissure, northwestern Romania". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 130 (1-4): 275-292. doi:10.1016/s0031-0182(96)00151-4. ISSN 0031-0182.
- ^ Godefroit, Pascal; Cau, Andrea; Dong-Yu, Hu; Escuillié, François; Wenhao, Wu; Dyke, Gareth (Haziran 2013). "A Jurassic avialan dinosaur from China resolves the early phylogenetic history of birds". Nature (İngilizce). 498 (7454): 359-362. doi:10.1038/nature12168. ISSN 1476-4687. 26 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.
- ^ Wang, M.; Wang, X.; Wang, Y.; Zhou, Z. (2016). "A new basal bird from China with implications for morphological diversity in early birds". Scientific Reports. Cilt 6. s. 19700. Bibcode:2016NatSR...619700W. doi:10.1038/srep19700. (PMC) 4726217 $2. (PMID) 26806355.
- ^ Hartman, Scott; Mortimer, Mickey; Wahl, William R.; Lomax, Dean R.; Lippincott, Jessica; Lovelace, David M. (10 Temmuz 2019). "A new paravian dinosaur from the Late Jurassic of North America supports a late acquisition of avian flight". PeerJ (İngilizce). 7: e7247. doi:10.7717/peerj.7247. ISSN 2167-8359. (PMC) 6626525 $2. (PMID) 31333906. 23 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.
Dış bağlantılar
- Wikimedia Commons'ta Archaeopteryx ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
- Vikitür'de Archaeopteryx ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
- (İngilizce)
- Archaeopteryx hakkında her şey2 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- . www.prehistoric-wildlife.com. 25 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2021.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Archaeopteryx Latince telaffuz ɑːrkiːˈɒpterᵻks cev eski kanat kusumsu bir teropod dinozor ucamayan tuylu dinozorlar ve cagdas kuslar arasi gecisi simgeleyen en unlu avialan cinsi Cins uzun sure geleneksel olarak kuslar sinifinda Aves siniflandirildi ancak daha guncel calismalarda Avialae kladindaki en ilkel uyelerden biri ya da deinonychosaur olarak kabul edilir asagiya bakiniz 19 yuzyil sonu ve 21 yuzyil basi arasi donemde Archaeopteryx paleontologlar ve populer kitaplarca bilinen en eski kus olarak kabul gormekteydi Ilerleyen surecte Anchiornis Xiaotingia ve Aurornis gibi daha yasli potansiyel avialanlar tanimlandi Archaeopteryx Yasadigi donem araligi 150 8 148 5 myo Titoniyen Kretase PreYeYeOSDCPTJKPgN Holotip ornegi A siemensii BerlinHolotiple birlikte bulunan fosillesmis tuyuBiyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataKlad DinosauriaKlad SaurischiaKlad TheropodaKlad Avialae Familya ArchaeopterygidaeCins Archaeopteryx 1861TurlerArchaeopteryx lithographica Meyer 1861 Archaeopteryx albersdoerferi Kundrat vd 2019 SinonimlerGriphosaurus Wagner 1861 Griphornis Woodward 1862 Archaeornis Petronievics 1917 Jurapteryx Howgate 1985 Elzanowski 2001 Yeniden canlandirmasi Archaeopteryx yaklasik 150 milyon yil once Gec Jura doneminde Guney Almanya da yasadi Yaklasik olarak Avrasya saksagani boyutunda olup en buyuk bireyleri muhtemelen bir kuzgun boyutuna ulasabilenArchaeopteryx 0 5 m uzunluga ulasabilmekteydi Kucuk boyutu genis kanatlari ve ucabilme veya havada suzulebilme yetenegi olduguna kanaat getirilmesine ragmen Archaeopteryx diger kucuk Mezozoyik dinozorlariyla gunumuz kuslariyla barindirdigindan daha cok ortak ozellik barindirmaktadir Keskin disli cene penceli uc parmak uzun bir kemikli kuyruk ileri derecede genisletilebilen ikincil ayak parmagi tuyler ki sicakkanli olduguna isaret eder ve cesitli iskeletsel ozellikleri dromaeosauridler ve troodontidler gibi maniraptoranlarla paylasmaktadir Bu ozellikler Archaeopteryx i net bir sekilde ucamayan dinozorlar ve kuslar arasinda bir gecis fosili adayi yapmaktadir Bu nedenle Archaeopteryx sadece dinozorlar alaninda degil ayni zamanda kuslarin kokeni alaninda yapilan calismalar icin de onemli bir role sahiptir 1861 yilinda bir tuyden yola cikarak isimlendirilmis ve ayni yil ilk defa butun halinde Archaeopteryx ornegi bulundugu duyurulmustur Ilerleyen surecte on fosil daha gun yuzune cikarilmistir Bu fosiller arasinda farkliliklar olmasina ragmen bircok uzman bulunan fosilleri tartismali sekilde tek bir tur olarak tanimlamistir Bu on bir fosilin cogu tuy izleri barindirmaktadir Fosillerdeki tuylerin gelismis bir formda olmasi tuylerin evriminin Gec Jura dan once basladiginin ispatidir Archaeopteryx in tip ornegi Charles Darwin in Turlerin Kokeni 1859 kitabini yayinlamasindan iki yil sonra kesfedilmistir Archaeopteryx Darwin in atasal kus ile ilgili teorilerini dogrulamakta ve bulundugundan itibaren kuslarin kokeni ara gecis formlari ve evrim konulari icin anahtar kanit niteligini tasimaktadir AciklamaBulunan orneklerin boyut karsilastirmasi Kesfedilen Archaeopteryx orneklerinin cogu Guney Almanya nin Bavyera eyaletindeki Solnhofen kirectasindan geliyor bu olusumdaki fosillerin bulundugu nokta yaklasik 150 8 148 5 milyon yil oncesine tarihlenir 1906 yilindaki restorasyonu Archaeopteryx kabaca bir kuzgun buyuklugundeydi genis kanatli ve vucut uzunluguna gore uzun bir kuyruga sahipti Tahmini kutlesi 0 8 ila 1 kilogram 1 8 ila 2 2 lb arasindadir vucut uzunlugu ise 50 santimetreye 20 inc kadar ulasabilir Archaeopteryx in tuyleri diger ozelliklerinden daha az belgelenmis olmasina ragmen yapi olarak gunumuz kus tuylerine cok benziyordu Cok sayida kus ozelliginin varligina ragmen Archaeopteryx in pek cok kus disi theropod dinozor ozelligi de vardi Archaeopteryx in zamanin diger dinozorlariyla paylastigi ozelliklerin yani sira modern kuslarin aksine kucuk disleri ve kemikli bir kuyrugu vardi Drexel Universitesi Doga Bilimleri Akademisi Muzesi nde sergilenen iskelet rekonstruksiyonuSistematikvd 2013 tarafindan olusturulmus kladogram Avialae Aurornis Anchiornis Archaeopteryx Xiaotingia Rahonavis Avebrevicauda modern kuslari icerir Wang vd 2016 tarafindan yapilmis filojenetik calisma sonrasinda olusturulmus kladogram Avialae Anchiornis Archaeopteryx Rahonavis Jeholornis Euavialae Jixiangornis Avebrevicauda Confuciusornis Ornithothoraces Asagidaki kladogram Hartman ve arkadaslarinin 2019 analizine dayanmaktadir Ucusun muhtemelen paravian dinozorlar arasinda bes ayri kez evrimlestigini bunlardan ikisinin Avialae arasinda Scansoriopterygidler ve diger avialanlarda evrimlestigini buldu Archaeopteryx ve anchiornithidler Avialae nin kardes grubu Deinonychosauria ya yerlestirildi Deinonychosauria Archaeopterygidae Unenlagiidae Dromaeosauridae Troodontidae Avialae Scansoriopterygidae Balaur Jixiangornis Shenzhouraptor Ornithothoraces modern kuslari icerir Kaynakca fossilworks org 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Haziran 2021 Turkoglu Pedram Haziran 2021 Yasayan Dinozor Avian Ginko Bilim s 35 ISBN 978 605 06409 8 4 Kundrat Martin Nudds John Kear Benjamin P Lu Junchang Ahlberg Per 24 Ekim 2018 The first specimen of Archaeopteryx from the Upper Jurassic Mornsheim Formation of Germany Historical Biology 31 1 3 63 doi 10 1080 08912963 2018 1518443 ISSN 0891 2963 Lee Michael S Y Worthy Trevor H 26 Ekim 2011 Likelihood reinstates Archaeopteryx as a primitive bird Biology Letters 8 2 299 303 doi 10 1098 rsbl 2011 0884 ISSN 1744 9561 Xing Xu Hailu You Kai Du Fenglu Han 28 Temmuz 2011 An Archaeopteryx like theropod from China and the origin of Avialae Nature 475 7357 ss 465 470 doi 10 1038 nature10288 PMID 21796204 27 Eylul 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Temmuz 2016 Godefroit Pascal Cau Andrea Hu Dong Yu Escuillie Francois Wu Wenhao Dyke Gareth 2013 a b c Erickson Gregory M Rauhut Oliver W M Zhou Zhonghe Turner Alan H Inouye Brian D Hu Dongyu Norell Mark A 2009 Yalden D W Eylul 1984 What size was Archaeopteryx Zoological Journal of the Linnean Society 82 1 2 177 188 doi 10 1111 j 1096 3642 1984 tb00541 x ISSN 0024 4082 Clarke Julia Temmuz 2003 Mesozoic Birds Above the Heads of Dinosaurs L M Chiappe and L M Witmer eds 2002 University of California Press Berkeley 532 p Journal of Paleontology 77 4 822 823 doi 10 1017 s0022336000044620 ISSN 0022 3360 Archaeopteryx An Early Bird 4 Mayis 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaliforniya Universitesi Berkeley Museum of Paleontology 18 Ekim 2006 Ancient birds flew on all fours 14 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Nick Longrich Discusses how many wings an Archaeopteryx had and other questions Griffiths P J 1996 The Isolated Archaeopteryx Feather Archaeopteryx Cilt 14 ss 1 26 Feathered dragons studies on the transition from dinosaurs to birds Philip J Currie Bloomington Indiana University Press 2004 ss 282 300 ISBN 0 253 34373 9 OCLC 52942941 a b c Lambert David 1993 The ultimate dinosaur book Internet Archive London New York Dorling Kindersley ISBN 978 1 56458 304 8 Schweigert Gunter 17 Agustos 2007 Ammonite biostratigraphy as a tool for dating Upper Jurassic lithographic limestones from South Germany first results and open questions Neues Jahrbuch fur Geologie und Palaontologie Abhandlungen 245 1 117 125 doi 10 1127 0077 7749 2007 0245 0117 ISSN 0077 7749 web archive org 9 Subat 2007 8 Mart 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Haziran 2021 Benton M J Cook E Grigorescu D Popa E Tallodi E Mayis 1997 Dinosaurs and other tetrapods in an Early Cretaceous bauxite filled fissure northwestern Romania Palaeogeography Palaeoclimatology Palaeoecology 130 1 4 275 292 doi 10 1016 s0031 0182 96 00151 4 ISSN 0031 0182 Godefroit Pascal Cau Andrea Dong Yu Hu Escuillie Francois Wenhao Wu Dyke Gareth Haziran 2013 A Jurassic avialan dinosaur from China resolves the early phylogenetic history of birds Nature Ingilizce 498 7454 359 362 doi 10 1038 nature12168 ISSN 1476 4687 26 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Eylul 2021 Wang M Wang X Wang Y Zhou Z 2016 A new basal bird from China with implications for morphological diversity in early birds Scientific Reports Cilt 6 s 19700 Bibcode 2016NatSR 619700W doi 10 1038 srep19700 PMC 4726217 2 PMID 26806355 Hartman Scott Mortimer Mickey Wahl William R Lomax Dean R Lippincott Jessica Lovelace David M 10 Temmuz 2019 A new paravian dinosaur from the Late Jurassic of North America supports a late acquisition of avian flight PeerJ Ingilizce 7 e7247 doi 10 7717 peerj 7247 ISSN 2167 8359 PMC 6626525 2 PMID 31333906 23 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Eylul 2021 KB1 bakim PMC bicimi link Dis baglantilarWikimedia Commons ta Archaeopteryx ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur Vikitur de Archaeopteryx ile ilgili ayrintili taksonomik bilgiler bulunur Ingilizce Archaeopteryx hakkinda her sey2 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce www prehistoric wildlife com 25 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Ekim 2021