Mukavkıs ya da Mukavkas (ö. 21/642 [?]), Müslümanların Mısır'ı fethi sırasındaki İskenderiye patriği ve Bizans’ın Mısır genel valisidir.
628 ile 642 yılları arasında ikinci Bizans Mısırı döneminde İskenderiye Melkani patriği olan son vali İskenderiyeli Cyrus ile yaygın olarak aynı kişi olarak tanımlanır. Bununla birlikte alternatif bir görüş Mukavkıs'ı Mısır'ın Sasani valisi ile özdeşleştirilir; o sırada Sasani valisi Şahrbaraz adlı askeri lider olmasına rağmen "Kıptilerin lideri Kirolos" adlı bir Yunan olduğu söylenir.
İsmi ve kökeni
Kelimesinin kökeni kesin biçimde tespit edilememiş olup daha çok, Bizans kaynaklarında adı Kyros şeklinde verilen piskoposun İskenderiye’ye tayin edilmeden önce görev yaptığı Kolhis’in Kafkasya’da bulunmasından dolayı taşıdığı Kafkasyalı ("Yunanca: Kaukasios") lakabının Kıptîce aracılığıyla Arapça’ya geçmiş biçimi olabileceği ihtimali üzerinde durulmaktadır.
İslâm kaynaklarında Cüreyc b. Mînâ (b. Kurkub) veya İbn Kurkub (Karkab) el-Yunânî adlarıyla ve Sâhibü (Melikü) Mısır, Melik (Âmil, Emîr) alâ Mısır ve Melikü’l-(Azîmü’l-, Sâhibü’l-, Emîrü’l-)Kıbt gibi unvanlarla anılan Mukavkıs’ın milliyeti konusunda da farklı görüşler bulunmaktadır. Mısır tarihi araştırmacılarından Hüseyin Mûnis, fetih sırasında yapılan Babilon ve İskenderiye antlaşmalarındaki bazı maddeleri dikkate alarak onun Kıptî olduğunu söylemekte ve gerek Muhammed’in 628 yılında gönderdiği İslâm’a davet mektubunda Mukavkıs’a “Azîmü’l-Kıbt” şeklinde hitap etmesi, gerekse onun cevap mektubunda kendini yine aynı unvanla tanıtması bu kanaati güçlendirmektedir.
Mısır valiliği
Genellikle İslâm tarihçileriyle Batılı araştırmacılar, Mukavkıs’ın Bizans imparatoru Herakleios’un Sasani İmparatorluğu'nu 627 yılında Ninova Muharebesi'nde yenmesinden sonra Mısır’a tayin edildiği hususunda ittifak halindedir. Ancak İslâm kaynakları İskenderiye’nin fethinden (21/642) bahsederken onun on bir yıldan beri burada görev yaptığını bildirmektedir, bu durumda tayin yılı 631 olmaktadır. Herakleios, imparatorluk içinde birbiriyle inanç mücadelesi halinde bulunan Hristiyanları birleştirmek amacıyla Monoteizm (İsa’da bir tek iradenin varlığı) inancını ortaya atıp her bölgeye yeni patrikler tayin ederken Mısır’a da Mukavkıs’ı yollamış ve onu dinî görevinin yanında malî, mülkî, askerî yetkilerle donatarak Mısır genel valisi yapmıştır. İslâm kaynakları, Mukavkıs’ın yılda 19 milyon dinar vergi ödemekle yükümlü olan halktan 20 milyon dinar topladığını ve Kıptîler ile bu hususta baskı yaptığını bildirmektedir. Pek çok Batılı araştırmacı onun bu baskıcı tutumu karşısında Kıptîler ya yeni dinî anlayışı kabul etmek ya da Mısır’dan kaçmak zorunda kaldıklarını belirtir.
Mukavkıs’ın müslümanlarla ciddi anlamdaki ilk münasebeti, Muhammed’in 628 yılında kendisine gönderdiği İslâm’a davet mektubu ile başlamıştır. Bu mektubun uydurma olduğunu iddia eden bazı araştırmacılar bulunmaktadır. Ancak İslâm tarihi kaynakları ittifakla böyle bir mektubun yazıldığından bahsetmektedir. Mukavkıs mektubu getiren Hatib bin Ebu Beltea’yı beş gün süreyle misafir etmiş, bu arada İslâm ve peygamberi hakkında çeşitli bilgiler aldıktan sonra cevap olarak bir mektup ile birlikte câriyelerinden Mâriye ile Sîrîn adlı iki kız kardeş, bir hadım köle, 1000 miskal altın, kıymetli elbise ve kumaşlar, güzel kokular, bir merkep ve bir katırdan oluşan değerli hediyeler göndermiştir. Muhammed döneminde bu mektuplaşma dışında Mukavkıs ile müslümanların başka bir ilişkisine rastlanmamaktadır. Ebû Bekir’in de halifeliği sırasında yine Hatib bin Ebu Beltea ile bir mektup yolladığı Mukavkıs’ın Hatib ile mahiyeti bilinmeyen bir antlaşma imzaladığı nakledilmektedir. Ömer döneminde ise onun Mısır’ın ele geçirilmesinde önemli rol oynadığı, bir yandan savaşmaya kararlı görünen Bizans kumandanlarını teslim olmaları için ikna etmeye çalışırken bir yandan da direnmeyen Kıptîler’in Amr bin Âs’a hem kılavuzluk yapmalarını hem de ordusunun bütün ihtiyaçlarını karşılamalarını, yolları ve köprüleri onarmalarını sağlamıştır.
Mukavkıs, Babilon Antlaşması’nın ardından Bizanslı komutanların şikâyeti üzerine İmparator Herakleios tarafından Konstantinopolis'e çağrılarak vatan hainliği suçlamasıyla sonra görevinden alınıp sürgüne gönderilmişse de 641’de Herakleios’un ölümü üzerine tekrar Mısır’a vali tayin edilmiştir. Ertesi yıl Bizans kumandanlarının direnmesine rağmen Amr bin Âs ile anlaşma yapan ve İskenderiye’yi, dolayısıyla Mısır’ın tamamını Müslümanlar ile teslim eden Mukavkıs’ın şehrin 646 yılındaki ikinci fethi sırasında Mısır’da olup olmadığı konusu ihtilâflıdır; Butler ise onun 21 Mart 642’de öldüğünü söylemektedir.
Kaynakça
- Özel
- Genel
- Özkuyumcu, Nadir (2020). "Mukavkıs". TDV İslâm Ansiklopedisi. 31. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. Erişim tarihi: 5 Mart 2022.
- Butler, A. J. (1978). The Arab Conquest of Egypt. Oxford.
- Öhrnberg, K. (1993). "al-Mukawḳis". Bosworth, C. E.; ; ; (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume VII: Mif–Naz (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. ISBN .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mukavkis ya da Mukavkas o 21 642 Muslumanlarin Misir i fethi sirasindaki Iskenderiye patrigi ve Bizans in Misir genel valisidir 628 ile 642 yillari arasinda ikinci Bizans Misiri doneminde Iskenderiye Melkani patrigi olan son vali Iskenderiyeli Cyrus ile yaygin olarak ayni kisi olarak tanimlanir Bununla birlikte alternatif bir gorus Mukavkis i Misir in Sasani valisi ile ozdeslestirilir o sirada Sasani valisi Sahrbaraz adli askeri lider olmasina ragmen Kiptilerin lideri Kirolos adli bir Yunan oldugu soylenir Ismi ve kokeniKelimesinin kokeni kesin bicimde tespit edilememis olup daha cok Bizans kaynaklarinda adi Kyros seklinde verilen piskoposun Iskenderiye ye tayin edilmeden once gorev yaptigi Kolhis in Kafkasya da bulunmasindan dolayi tasidigi Kafkasyali Yunanca Kaukasios lakabinin Kiptice araciligiyla Arapca ya gecmis bicimi olabilecegi ihtimali uzerinde durulmaktadir Islam kaynaklarinda Cureyc b Mina b Kurkub veya Ibn Kurkub Karkab el Yunani adlariyla ve Sahibu Meliku Misir Melik Amil Emir ala Misir ve Meliku l Azimu l Sahibu l Emiru l Kibt gibi unvanlarla anilan Mukavkis in milliyeti konusunda da farkli gorusler bulunmaktadir Misir tarihi arastirmacilarindan Huseyin Munis fetih sirasinda yapilan Babilon ve Iskenderiye antlasmalarindaki bazi maddeleri dikkate alarak onun Kipti oldugunu soylemekte ve gerek Muhammed in 628 yilinda gonderdigi Islam a davet mektubunda Mukavkis a Azimu l Kibt seklinde hitap etmesi gerekse onun cevap mektubunda kendini yine ayni unvanla tanitmasi bu kanaati guclendirmektedir Misir valiligiMuhammed in 1858 de Misir da bulunan Mukavkis a yazdigi mektubun cizimi Genellikle Islam tarihcileriyle Batili arastirmacilar Mukavkis in Bizans imparatoru Herakleios un Sasani Imparatorlugu nu 627 yilinda Ninova Muharebesi nde yenmesinden sonra Misir a tayin edildigi hususunda ittifak halindedir Ancak Islam kaynaklari Iskenderiye nin fethinden 21 642 bahsederken onun on bir yildan beri burada gorev yaptigini bildirmektedir bu durumda tayin yili 631 olmaktadir Herakleios imparatorluk icinde birbiriyle inanc mucadelesi halinde bulunan Hristiyanlari birlestirmek amaciyla Monoteizm Isa da bir tek iradenin varligi inancini ortaya atip her bolgeye yeni patrikler tayin ederken Misir a da Mukavkis i yollamis ve onu dini gorevinin yaninda mali mulki askeri yetkilerle donatarak Misir genel valisi yapmistir Islam kaynaklari Mukavkis in yilda 19 milyon dinar vergi odemekle yukumlu olan halktan 20 milyon dinar topladigini ve Kiptiler ile bu hususta baski yaptigini bildirmektedir Pek cok Batili arastirmaci onun bu baskici tutumu karsisinda Kiptiler ya yeni dini anlayisi kabul etmek ya da Misir dan kacmak zorunda kaldiklarini belirtir Mukavkis in muslumanlarla ciddi anlamdaki ilk munasebeti Muhammed in 628 yilinda kendisine gonderdigi Islam a davet mektubu ile baslamistir Bu mektubun uydurma oldugunu iddia eden bazi arastirmacilar bulunmaktadir Ancak Islam tarihi kaynaklari ittifakla boyle bir mektubun yazildigindan bahsetmektedir Mukavkis mektubu getiren Hatib bin Ebu Beltea yi bes gun sureyle misafir etmis bu arada Islam ve peygamberi hakkinda cesitli bilgiler aldiktan sonra cevap olarak bir mektup ile birlikte cariyelerinden Mariye ile Sirin adli iki kiz kardes bir hadim kole 1000 miskal altin kiymetli elbise ve kumaslar guzel kokular bir merkep ve bir katirdan olusan degerli hediyeler gondermistir Muhammed doneminde bu mektuplasma disinda Mukavkis ile muslumanlarin baska bir iliskisine rastlanmamaktadir Ebu Bekir in de halifeligi sirasinda yine Hatib bin Ebu Beltea ile bir mektup yolladigi Mukavkis in Hatib ile mahiyeti bilinmeyen bir antlasma imzaladigi nakledilmektedir Omer doneminde ise onun Misir in ele gecirilmesinde onemli rol oynadigi bir yandan savasmaya kararli gorunen Bizans kumandanlarini teslim olmalari icin ikna etmeye calisirken bir yandan da direnmeyen Kiptiler in Amr bin As a hem kilavuzluk yapmalarini hem de ordusunun butun ihtiyaclarini karsilamalarini yollari ve kopruleri onarmalarini saglamistir Mukavkis Babilon Antlasmasi nin ardindan Bizansli komutanlarin sikayeti uzerine Imparator Herakleios tarafindan Konstantinopolis e cagrilarak vatan hainligi suclamasiyla sonra gorevinden alinip surgune gonderilmisse de 641 de Herakleios un olumu uzerine tekrar Misir a vali tayin edilmistir Ertesi yil Bizans kumandanlarinin direnmesine ragmen Amr bin As ile anlasma yapan ve Iskenderiye yi dolayisiyla Misir in tamamini Muslumanlar ile teslim eden Mukavkis in sehrin 646 yilindaki ikinci fethi sirasinda Misir da olup olmadigi konusu ihtilaflidir Butler ise onun 21 Mart 642 de oldugunu soylemektedir KaynakcaOzel EI2 s 511 a b c TDV s 137 Butler 1978 s 361 GenelOzkuyumcu Nadir 2020 Mukavkis TDV Islam Ansiklopedisi 31 Ankara Turkiye Diyanet Vakfi Erisim tarihi 5 Mart 2022 Butler A J 1978 The Arab Conquest of Egypt Oxford Ohrnberg K 1993 al Mukawḳis Bosworth C E Ed The Encyclopaedia of Islam New Edition Volume VII Mif Naz Ingilizce Leiden E J Brill ISBN 978 90 04 09419 2