Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Baraj, eski zamanlardan beri insanlığın su ihtiyacını karşılamak ve tarımsal alanların sulanması amacıyla inşa edilen su yapılarıdır. Günümüzün modern barajları stratejik öneme sahiplerdir. Çünkü;
- Enerji üretiminde gelişmekte olan ülkelerde büyük pay sahibidirler.
- Ülkenin tarımsal hayatı için büyük önem taşırlar.
- Taşkın önleme amacıyla inşa edildiklerinden, yıkılmaları halinde büyük alanlarda su baskınları yaşanmaktadır.
Bir ülkenin enerji üretiminin en doğal ve en ucuz yoludur. Hidroelektrik enerji üreten barajlar, diğer enerji üretim türlerine göre daha çevrecilerdir. Yalnız son zamanlarda büyük barajların inşaları durdurulmuştur. Alansal olarak çok büyük barajlar, bulunduğu bölgenin iklimini değiştirmekte ve ekolojik dengeyi değiştirmektedirler.
Özellikle bol yağış alan yerlerde taşkın önleme amacıyla bağlamalar, barajlar ve göletler inşa edilmektedir.
Tarımsal arazilerin sulanması için büyük önem taşırlar. Barajlardan arazilere açılan kanallarla su taşınır.
Tarihi
Dünyadaki ilk barajın MÖ 4000'li yıllarda Mısır'da Nil Nehri üzerinde yapıldığı değerlendirilmektedir. 12 m yükseklik, 110 m uzunluğa sahip barajdan içme ve sulama suyu temin edilmekteydi. MÖ 2950-2750 arasında Nil Üzerinde Sadd-el Kafara barajı yapılmıştır. MÖ 200 yıllarında Çin'de hâlen kullanılmakta olan Tu-Kiang barajı inşa edilmiştir. Seylan ve Hindistan'da 2000 yıl evvel yapılmış barajlar bulunur. İlk kâgir baraj Urartular'ın Van tepelerinde 2700 yıl önce yaptığı Turna (Keşiş–Rusa) Gölü'dür.
Barajların yapım amacı
Barajlar aşağıdaki amaçların bir veya birkaçı için yapılır:
- İçme ve kullanma suyu temini
- Sanayi suyu kullanımı
- Sulama suyu
- Hidroelektrik üretimi
- Su ürünleri üretimi
- Mesire alanı oluşturma
Barajın bölümleri
- Baraj gövdesi: Vadiyi kapatarak baraj gölü oluşumunu sağlayan yapıdır. Beton, kaya, toprak
- Baraj gölü: Baraj gövdesinin gerisinde suların biriktiği kısımdır. Baraj gölünün boşaltılamayan bölümüne ölü hacim, kullanılabilen bölümüne faydalı hazne hacmi denilir.
- Su alma yapısı: Barajdaki suyu almaya yarayan yapıdır.
- Dip savak: Zorunlu olduğunda baraj gölünün tamamen boşaltılmasını sağlayan tesis.
- Dolu savak: Barajın alamayacağı fazla gelen suların boşaltılmasına yarayan kanallardır. Üstten aşmalı, yandan çevirmeli ve kuyu tipi dolu savaklar uygulanır.Monticello Barajı'nda kuyu tipi dolu savak kullanılmıştır.
- Çevirme (Derivasyon) tesisleri: Akarsu yatağı tabanında kuru zeminde çalışmayı sağlamak amaçlı, inşaat süresince akarsuyu yatağından uzaklaştıran açık veya kapalı iletim sistemleridir.
Baraj türleri
- 1. Beton barajlar: Genel olarak ağırlık barajlarıdır. Baraj gölü sularının itme gücüne ağırlığı ile karşı koyarlar.
- a) Ağırlık barajları: Geniş kanyon vadiler için uygundur.
- b) Kemer barajları: Akarsuyun geliş yönüne (memba) doğru kavisli tek duvar şeklinde yapılır. Kavisli yapı su basıncını yamaçlara iletir. Yapılacağı yerde yamaçların sağlam olması gerekir.
- c) Payandalı barajlar: Suların itme kuvvetine payandaları ve eğimli veya düz beton gövde ile temele aktarırlar. Geniş kanyonlara uygundur. Az malzeme ile ekonomik yapılabilir.
- d) Silindirle sıkıştırılmış beton baraj: Bant sistemi veya kamyonla taşınan beton vibrasyonlu silindir ile sıkıştırılır.
- 2. Dolgu barajlar: Çakıl, kum, kil ve silt gibi malzemeler kullanılır. Geçirimsiz, heterojen tabanlı, geniş vadilerde kullanılır. Malzeme baraj yeri çevresinden alınır, ağır makineler ile sıkıştırma yapılır.
- a) Toprak: Malzemenin %50'sinin toprak olduğu barajlardır. İnce tabakalı veya üniform gövdeli yapılabilir. Burdur Yapraklı barajı örnektir.
- b) Kaya: Baraj alanına yakın malzeme bulunabilirse kaya gövdeli barajlar yapılabilir. Malzemenin %50'sinden fazlası kayadır. Sızdırmazlık için beton, kil, asfalt gibi malzemeler kullanılabilir. Atatürk Barajı kaya dolguludur.
- c)Toprak+kaya: Toprak ve kayaların birlikte kullanıldığı baraj tipi.
Barajlarda elektrik üretimi
Akarsulardan akan suyun elektrik üretimi için biriktirilmesi, yaklaşık 100 yıldır uygulanan bir yöntem. Barajların da dahil olduğu elektrik üretim sistemine hidroelektrik santral diyoruz. Çoğu hidroelektrik santral, dört ana bölümden oluşur. Baraj-türbin-jeneratör-enerji iletim hattı. Baraj sayesinde akarsuyun su düzeyi yükseltilir, çok miktarda suyun biriktiği geniş bir baraj gölü yaratılır. Barajın göl tarafına bakan duvarının alt kısımlarında, suyun diğer tarafa geçmesini sağlayan, isteğe göre açılıp kapanabilen kapaklar vardır. Kapaklar açıldığında, su aşağı doğru eğimli olan yoldan hızla akmaya başlar ve yolunun üzerindeki türbinin pervanelerine çarparak dönmelerini sağlar. Bir türbin 172 ton ağırlığında olabilir ve dakikada 90 tam devir yapabilir. Su türbinler, yapı olarak yel değirmenlerine benzer. Tek farkları, dönmeyi sağlayan enerji kaynağının rüzgâr değil, su olmasıdır. Bu türbin, hareket eden suyun kinetik enerjisini mekanik enerjiye çevirir. Türbin şaft denen bir çubukla jeneratöre, yani elektriği üreten motora bağlıdır. Türbinin hareketiyle jeneratörün içindeki bir dizi elektromıknatıs dönmeye başlar. Bu büyük elektromıknatıslar bir bakır tel bobininin iç kısmında yer alır. Jeneratördeki mıknatıslarla bobinin arasında oluşan manyetik alan, bir elektrik akımı üretir. Böylece türbinden gelen mekanik enerji elektrik enerjisine dönüşür. Burada oluşan akımda transformatörle yüksek voltajlı akım haline dönüştürülür. Daha sonra da enerji nakil hatlarıyla evlere ve iş yerlerine iletilir. Baraj gölünden alınarak türbini döndüren suysa boru hatlarıyla dışarı taşınır ve tekrar akarsuya karışır.
Barajların çevresel etkileri
Barajlar ve HES'lerin yerel ve bölgesel etkileri şunlardır:
- Türlerin ve doğal yaşam alanlarının yok olması: Barajlar akarsuların doğal yapısını ve akışını değiştirir. Canlıların habitatlarının bozulmasına türlerinin yok olmasına neden olabilmektedir.
- Deltaların gerilemesi: Deltanın uç kısımlarına ulaşıp, deltanın genişlemesine katkı yapacak tortular baraj içinde kalır. İlerleyemeyen delta, dalga aşındırması ile kıyı gerilemeye başlar. Denize ulaşması gereken besin miktarı baraj nedeniyle azalır.
- Doğal göllerin ve yeraltı sularının zayıflaması: Suyun yetersiz olduğu alanlardaki barajlar mevcut suları havzanın yüksek kısımlarında tutar. Havzanın alçak kısımlarında yeraltı suları ve göller zarar görür. Aral Gölü ve Urmiye Gölü'nün kurumasının temel nedeni budur. Türkiye son kırk yılda sulak alanlarının yarısını kaybetmiştir.
- Ekonomik verimsizlik: Barajlar bazen beklenenden pahalıya mal olur ve tamamlandıktan sonra beklenen gelir elde edilemez. Baraj altında kalan verimli ova toprakları geri dönüşümsüz olarak kaybedilir. Barajdan sonra akarsu boyunca zararlar devam eder. Bu alanda balıkçılık, saz kesimi geriler.
- Sosyal ve ekonomik bozulma: Baraj alanındaki insanlar başka alanlara göç etmek zorunda kalmaktadır. Yeni şartlara uymakta zorluk çekmektedir. Göç edenlere ait kırsal bilgi kaybedilmektedir. Barajlar ancak beklenen taşkınları durdurabilmekte, büyük taşkınları önleyememektedir. Barajdan sonraki sahaya taşkın olmayacağı inancıyla yerleşimler olmakta, ani bir taşkında daha fazla zarar oluşmaktadır.
- Fiziki çevrenin olumsuz etkilenmesi: Akarsu akış süzeni değişmekte, baraj gölleri büyük alanları su altında bırakmakta, yeraltı suları yükselmekte, toprak tuzlanmakta ve barajdan çıkan sularda bulunan fazla milden dolaya erozyon şiddeti artmaktadır.
- Canlı çevrenin etkilenmesi: Çevrenin sürekli nemli olmasından dolayı nemli ortamları seven parazitler yaygınlaşmaktadır. Parazit, sarıhumma, sıtma, ciğer trematodu gibi hastalıkları yapan canlılar çoğalmaktadır. Ortamda doğal yağış-kuraklık döngüsünden daha fazla hastalık yapıcı canlı bulunur.
Galeri
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c d Gedik, Dr. N. "BARAJLAR" (PDF). balikesir.edu.tr. 19 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 6 Mart 2019.
- ^ . aves.ktu.edu.tr. 7 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2019.
- ^ AKKAYA, UĞUR ve diğ. "BARAJ VE HİDROELEKTRİK SANTRALLERİN (HES) ÇEVRESEL ETKİLERİNİN ANALİZİ: ILISU BARAJI ÖRNEĞİ" (PDF). semanticscholar.org. 18 Şubat 2019 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 6 Mart 2019.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Baraj eski zamanlardan beri insanligin su ihtiyacini karsilamak ve tarimsal alanlarin sulanmasi amaciyla insa edilen su yapilaridir Gunumuzun modern barajlari stratejik oneme sahiplerdir Cunku Ataturk BarajiEnerji uretiminde gelismekte olan ulkelerde buyuk pay sahibidirler Ulkenin tarimsal hayati icin buyuk onem tasirlar Taskin onleme amaciyla insa edildiklerinden yikilmalari halinde buyuk alanlarda su baskinlari yasanmaktadir Bir ulkenin enerji uretiminin en dogal ve en ucuz yoludur Hidroelektrik enerji ureten barajlar diger enerji uretim turlerine gore daha cevrecilerdir Yalniz son zamanlarda buyuk barajlarin insalari durdurulmustur Alansal olarak cok buyuk barajlar bulundugu bolgenin iklimini degistirmekte ve ekolojik dengeyi degistirmektedirler Ozellikle bol yagis alan yerlerde taskin onleme amaciyla baglamalar barajlar ve goletler insa edilmektedir Tarimsal arazilerin sulanmasi icin buyuk onem tasirlar Barajlardan arazilere acilan kanallarla su tasinir TarihiDunyadaki ilk barajin MO 4000 li yillarda Misir da Nil Nehri uzerinde yapildigi degerlendirilmektedir 12 m yukseklik 110 m uzunluga sahip barajdan icme ve sulama suyu temin edilmekteydi MO 2950 2750 arasinda Nil Uzerinde Sadd el Kafara baraji yapilmistir MO 200 yillarinda Cin de halen kullanilmakta olan Tu Kiang baraji insa edilmistir Seylan ve Hindistan da 2000 yil evvel yapilmis barajlar bulunur Ilk kagir baraj Urartular in Van tepelerinde 2700 yil once yaptigi Turna Kesis Rusa Golu dur Barajlarin yapim amaciBarajlar asagidaki amaclarin bir veya birkaci icin yapilir Icme ve kullanma suyu temini Sanayi suyu kullanimi Sulama suyu Hidroelektrik uretimi Su urunleri uretimi Mesire alani olusturmaBarajin bolumleriBaraj govdesi Vadiyi kapatarak baraj golu olusumunu saglayan yapidir Beton kaya toprak Baraj golu Baraj govdesinin gerisinde sularin biriktigi kisimdir Baraj golunun bosaltilamayan bolumune olu hacim kullanilabilen bolumune faydali hazne hacmi denilir Su alma yapisi Barajdaki suyu almaya yarayan yapidir Dip savak Zorunlu oldugunda baraj golunun tamamen bosaltilmasini saglayan tesis Dolu savak Barajin alamayacagi fazla gelen sularin bosaltilmasina yarayan kanallardir Ustten asmali yandan cevirmeli ve kuyu tipi dolu savaklar uygulanir Monticello Baraji nda kuyu tipi dolu savak kullanilmistir Cevirme Derivasyon tesisleri Akarsu yatagi tabaninda kuru zeminde calismayi saglamak amacli insaat suresince akarsuyu yatagindan uzaklastiran acik veya kapali iletim sistemleridir Baraj turleri1 Beton barajlar Genel olarak agirlik barajlaridir Baraj golu sularinin itme gucune agirligi ile karsi koyarlar a Agirlik barajlari Genis kanyon vadiler icin uygundur b Kemer barajlari Akarsuyun gelis yonune memba dogru kavisli tek duvar seklinde yapilir Kavisli yapi su basincini yamaclara iletir Yapilacagi yerde yamaclarin saglam olmasi gerekir c Payandali barajlar Sularin itme kuvvetine payandalari ve egimli veya duz beton govde ile temele aktarirlar Genis kanyonlara uygundur Az malzeme ile ekonomik yapilabilir d Silindirle sikistirilmis beton baraj Bant sistemi veya kamyonla tasinan beton vibrasyonlu silindir ile sikistirilir 2 Dolgu barajlar Cakil kum kil ve silt gibi malzemeler kullanilir Gecirimsiz heterojen tabanli genis vadilerde kullanilir Malzeme baraj yeri cevresinden alinir agir makineler ile sikistirma yapilir a Toprak Malzemenin 50 sinin toprak oldugu barajlardir Ince tabakali veya uniform govdeli yapilabilir Burdur Yaprakli baraji ornektir b Kaya Baraj alanina yakin malzeme bulunabilirse kaya govdeli barajlar yapilabilir Malzemenin 50 sinden fazlasi kayadir Sizdirmazlik icin beton kil asfalt gibi malzemeler kullanilabilir Ataturk Baraji kaya dolguludur c Toprak kaya Toprak ve kayalarin birlikte kullanildigi baraj tipi Barajlarda elektrik uretimiAkarsulardan akan suyun elektrik uretimi icin biriktirilmesi yaklasik 100 yildir uygulanan bir yontem Barajlarin da dahil oldugu elektrik uretim sistemine hidroelektrik santral diyoruz Cogu hidroelektrik santral dort ana bolumden olusur Baraj turbin jenerator enerji iletim hatti Baraj sayesinde akarsuyun su duzeyi yukseltilir cok miktarda suyun biriktigi genis bir baraj golu yaratilir Barajin gol tarafina bakan duvarinin alt kisimlarinda suyun diger tarafa gecmesini saglayan istege gore acilip kapanabilen kapaklar vardir Kapaklar acildiginda su asagi dogru egimli olan yoldan hizla akmaya baslar ve yolunun uzerindeki turbinin pervanelerine carparak donmelerini saglar Bir turbin 172 ton agirliginda olabilir ve dakikada 90 tam devir yapabilir Su turbinler yapi olarak yel degirmenlerine benzer Tek farklari donmeyi saglayan enerji kaynaginin ruzgar degil su olmasidir Bu turbin hareket eden suyun kinetik enerjisini mekanik enerjiye cevirir Turbin saft denen bir cubukla jeneratore yani elektrigi ureten motora baglidir Turbinin hareketiyle jeneratorun icindeki bir dizi elektromiknatis donmeye baslar Bu buyuk elektromiknatislar bir bakir tel bobininin ic kisminda yer alir Jeneratordeki miknatislarla bobinin arasinda olusan manyetik alan bir elektrik akimi uretir Boylece turbinden gelen mekanik enerji elektrik enerjisine donusur Burada olusan akimda transformatorle yuksek voltajli akim haline donusturulur Daha sonra da enerji nakil hatlariyla evlere ve is yerlerine iletilir Baraj golunden alinarak turbini donduren suysa boru hatlariyla disari tasinir ve tekrar akarsuya karisir Barajlarin cevresel etkileriBarajlar ve HES lerin yerel ve bolgesel etkileri sunlardir Turlerin ve dogal yasam alanlarinin yok olmasi Barajlar akarsularin dogal yapisini ve akisini degistirir Canlilarin habitatlarinin bozulmasina turlerinin yok olmasina neden olabilmektedir Deltalarin gerilemesi Deltanin uc kisimlarina ulasip deltanin genislemesine katki yapacak tortular baraj icinde kalir Ilerleyemeyen delta dalga asindirmasi ile kiyi gerilemeye baslar Denize ulasmasi gereken besin miktari baraj nedeniyle azalir Dogal gollerin ve yeralti sularinin zayiflamasi Suyun yetersiz oldugu alanlardaki barajlar mevcut sulari havzanin yuksek kisimlarinda tutar Havzanin alcak kisimlarinda yeralti sulari ve goller zarar gorur Aral Golu ve Urmiye Golu nun kurumasinin temel nedeni budur Turkiye son kirk yilda sulak alanlarinin yarisini kaybetmistir Ekonomik verimsizlik Barajlar bazen beklenenden pahaliya mal olur ve tamamlandiktan sonra beklenen gelir elde edilemez Baraj altinda kalan verimli ova topraklari geri donusumsuz olarak kaybedilir Barajdan sonra akarsu boyunca zararlar devam eder Bu alanda balikcilik saz kesimi geriler Sosyal ve ekonomik bozulma Baraj alanindaki insanlar baska alanlara goc etmek zorunda kalmaktadir Yeni sartlara uymakta zorluk cekmektedir Goc edenlere ait kirsal bilgi kaybedilmektedir Barajlar ancak beklenen taskinlari durdurabilmekte buyuk taskinlari onleyememektedir Barajdan sonraki sahaya taskin olmayacagi inanciyla yerlesimler olmakta ani bir taskinda daha fazla zarar olusmaktadir Fiziki cevrenin olumsuz etkilenmesi Akarsu akis suzeni degismekte baraj golleri buyuk alanlari su altinda birakmakta yeralti sulari yukselmekte toprak tuzlanmakta ve barajdan cikan sularda bulunan fazla milden dolaya erozyon siddeti artmaktadir Canli cevrenin etkilenmesi Cevrenin surekli nemli olmasindan dolayi nemli ortamlari seven parazitler yayginlasmaktadir Parazit sarihumma sitma ciger trematodu gibi hastaliklari yapan canlilar cogalmaktadir Ortamda dogal yagis kuraklik dongusunden daha fazla hastalik yapici canli bulunur GaleriMonticello Baraji dolu savakAyrica bakinizTurkiye deki barajlar listesiKaynakca a b c d Gedik Dr N BARAJLAR PDF balikesir edu tr 19 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 6 Mart 2019 aves ktu edu tr 7 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Mart 2019 AKKAYA UGUR ve dig BARAJ VE HIDROELEKTRIK SANTRALLERIN HES CEVRESEL ETKILERININ ANALIZI ILISU BARAJI ORNEGI PDF semanticscholar org 18 Subat 2019 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 6 Mart 2019