Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yağlı, Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı bir köydür.
| Yağlı | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Yağlı Yağlı'nın Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Şavşat |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 1355 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 63 |
| Zaman dilimi | (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08700 |
Tarihçe
Yağlı köyünün eski adı Zakieti'dir. Gürcüce bir yer adı olan Zakieti (ზაქიეთი), özel addan gelen Zakidze (ზაქიძე) soyadına sahip ailelerin yaşadığı köy olarak kabul edilir. Ağrırlıklı olarak 14-15. yüzyıl kilise kayıtlarını kapsayanTbetis Sulta Matiane adlı Gürcüce elyazması Zarkieti (ზარქიეთი) şeklinde geçen köy ile Zakieti aynı yerleşim olabilir. Bu yer adı Türkçeye Zakiyet biçiminde girmiştir. Nitekim 1835 tarihli nüfus defteri ile Artvin vilayeti hakkında 1927 tarihli Osmanlıca bir kaynakta Zakiyet (زاكیەت) olarak geçer.
Zakieti köyü, tarihsel Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti sınırları içindeki İmerhevi vadisinde yer alır. Nitekim Osmanlılar Şavşeti bölgesini 16. yüzyılın ikinci yarısının hemen başında Gürüclerden ele geçirmiştir. Osmanlı idaresinin kurduğu Şavşat sancağının 1554 yılındaki yöneticisi de İosebiti adında bir Gürcü beyi (tavadi) idi.
Zakieti, Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi toplama amacıyla sadece erkek nüfusu tespit ettiği 1835 yılında "Zakiyet" adıyla İmerhev sancağına bağlı bir köydü. Köyde sonradan eklenen kişilerle birlikte 22 hanede 96 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 192 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Mirliva Hüseyin Bey ile Mirliva Osman Bey hissesine kayıtlı köyde muhtar ve molla olmasına karşın, imam bulunmuyordu.
Zakieti, uzun süre Osmanlı idaresinde kaldıktan sonra, 93 Harbi'nin ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin Zakieti (Закиети) olarak kaydettiği köy, Artvin sancağının Şavşet-İmerhevi kazasına bağlıydı. Bu kazada Daba nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) altı köyünden biriydi. 1886 nüfus tespitinde, 161'i erkek ve 171'i kadın olmak üzere, 36 hanede 332 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Köye bağlı Carbidze mahallesinde 4 hane, "Kagveci-ogulari" mahallesinde 17 hane, Çikiridze mahallesinde 3 hane ve "Çir-ogulari" mahallesinde 11 hane bulunuyordu. Belteti (ბელტეთი), Didgorti (დიდგორთი), Cvari (ჯვარი), Tskalşua (წყალთაშუა), კორტოხათი, სამსაკეთი, Napudzari (ნაფუძარი), Aho (ახო), Vakia (ვაკია), Kotaneti (კოტანეთი) gibi Gürcüce yer adları da buranın bir Gürcü yerleşimi olduğunu göstermektedir.
Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze 1893'te Zakieti köyünü İmerhevi'de Gürcücenin konuşulduğu köyler arasında saymıştır. 93 Harbi'nin ardından Rus idaresindeki köyden 15 hanenin Osmanlı ülkesine göç ettiğini belirtmiştir. Tarihçi ve dilbilimci Nikolay Marr da 1904 yılında Klarceti ve Şavşeti bölgelerini gezmiş, gezi günlüklerinde Zakieti köyünden de söz etmiştir. Bu köyde fotoğrafını da çektiği ahşap evi İmerhevi tarzı evlere örnek olarak tanımlamıştır. Marr'ın verdiği bilgiye göre Köyün Vaketi (ვაკეთი: düzlük) denilen mevkiinde kışlalar bulunuyordu. Vaketi mezrasından sonra tepedeki yaylaya çıkılıyordu.
Birinci Dünya Savaşı sonlarında Ruslar bölgeden çekilince, Zakieti köyünün de yer aldığı Artvin sancağı bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 1920 tarihli Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya da Gürcistan'ı Artvin bölgesini de kapsayacak biçimde tanıdı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgalinin ardından Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'yla Zakieti köyü yeniden Türkiye'ye katıldı.
Zakieti, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında Şavşat kazasının İmerhevi nahiyesine bağlıydı. Köyde 44 hanede 276 kişi yaşıyordu. Bu tespitte de nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmişti. Zakieti veya Zakiyet Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Yağlı olarak değiştirilmiştir. 1940 genel nüfus sayımında Yağlı, Çoruh vilayetinin Şavşat kazasına bağlı Meydancık nahiyesinin köylerinden biriydi. 1965 genel nüfus sayımında Yağlı köyünün nüfusu 383 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 161 kişi okuma yazma biliyordu.
Coğrafya
Köy; Artvin il merkezine 100 km, Şavşat ilçe merkezine 35 km uzaklıktadır.
Mahalleler
Yağlı köyüne bağlı 6 mahalle bulunmaktadır. Bu mahallelerin isimleri: Şobela, Çakvriyet, Cami Mahallesi, Mikazeler, Dere Mahallesi, Micruat (Unyallar). Cami mahallesinin ismi köyde bulunan tek caminin orada olmasından gelmektedir, Unyallar mahallesinin ismi ise Ünye Gürcülerinin oraya göç edip yerleşmesinden dolayı koyulmuştur.[]
Nüfus
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 74 |
| 2020 | 63 |
| 2019 | 62 |
| 2018 | 77 |
| 2017 | 66 |
| 2016 | 72 |
| 2015 | 74 |
| 2014 | 69 |
| 2013 | 65 |
| 2012 | 65 |
| 2011 | 62 |
| 2010 | 69 |
| 2009 | 69 |
| 2008 | 72 |
| 2007 | 69 |
| 2000 | 133 |
| 1990 | 235 |
| 1985 | 303 |
Galeri
Kaynakça
- ^ "Yagli, Turkey Page". Fallingrain.com. 31 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Şavşat Yağlı Köy Nüfusu". Nufusune.com. 31 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 12, .
- ^ "Tbetis Sulta Matiane (ტბეთის სულთა მატიანე), (Yayıma hazırlayan) Tina Enukidze, Tiflis, 1977, Sıra no: 271". 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Mart 2024.
- ^ a b "Hasan Hüseyin Alemdar - Çıldır Eyaleti İmerhev Sancağı 2771 Numaralı Nüfus Defteri'nin Çevirisi ve Değerlendirmesi, Rize, 2020, s. 44". 15 Eylül 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Eylül 2021.
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 161". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Haziran 2021.
- ^ Şavşeti (შავშეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikidze, Cemal Karalidze, Batum, 2011, s. 16. 19 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde . .
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Batum oblastı": Sıra no: 1452". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Eylül 2022.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 182, 185 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Niko Mari, Klarceti ve Şavşeti Gezi Günlükleri (Gürcüce), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 219 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .,
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913, s. 295". 15 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Mart 2024.
- ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912, s. 140.
- ^ Niko Mari, Klarceti ve Şavşeti Gezi Günlükleri (Gürcüce), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 219-220 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .,
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Nisan 2022.
- ^ "Nurşen Gök "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler" Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi sayı. 41 |sayfa= 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 26 Aralık 2020.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 189,
- ^ Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (1944). (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1968). (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ a b c d . YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.
Dış bağlantılar
- Yağlı, Şavşat için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft
- Köy tanıtım sitesi
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yagli Artvin ilinin Savsat ilcesine bagli bir koydur YagliKoyArtvin in Turkiye deki konumuYagliYagli nin Artvin deki konumuUlkeTurkiyeIlArtvinIlceSavsatCografi bolgeKaradeniz BolgesiRakim1355 mNufus 2021 Toplam63Zaman dilimiUTC 03 00 TSI Il alan kodu0466Il plaka kodu08Posta kodu08700TarihceYagli koyunun eski adi Zakieti dir Gurcuce bir yer adi olan Zakieti ზაქიეთი ozel addan gelen Zakidze ზაქიძე soyadina sahip ailelerin yasadigi koy olarak kabul edilir Agrirlikli olarak 14 15 yuzyil kilise kayitlarini kapsayanTbetis Sulta Matiane adli Gurcuce elyazmasi Zarkieti ზარქიეთი seklinde gecen koy ile Zakieti ayni yerlesim olabilir Bu yer adi Turkceye Zakiyet biciminde girmistir Nitekim 1835 tarihli nufus defteri ile Artvin vilayeti hakkinda 1927 tarihli Osmanlica bir kaynakta Zakiyet زاكیەت olarak gecer Zakieti koyu tarihsel Gurcistan in guneybati kesimini olusturan bolgelerden biri olan Savseti sinirlari icindeki Imerhevi vadisinde yer alir Nitekim Osmanlilar Savseti bolgesini 16 yuzyilin ikinci yarisinin hemen basinda Guruclerden ele gecirmistir Osmanli idaresinin kurdugu Savsat sancaginin 1554 yilindaki yoneticisi de Iosebiti adinda bir Gurcu beyi tavadi idi Zakieti Osmanli idaresinin askere alma ve vergi toplama amaciyla sadece erkek nufusu tespit ettigi 1835 yilinda Zakiyet adiyla Imerhev sancagina bagli bir koydu Koyde sonradan eklenen kisilerle birlikte 22 hanede 96 erkek yasiyordu Erkek sayisi kadar kadin eklenince koyun toplam nufusunun yaklasik 192 kisiden olustugu ortaya cikar Mirliva Huseyin Bey ile Mirliva Osman Bey hissesine kayitli koyde muhtar ve molla olmasina karsin imam bulunmuyordu Zakieti uzun sure Osmanli idaresinde kaldiktan sonra 93 Harbi nin ardindan imzalanan Berlin Antlasmasi uyarinca Osmanli Devleti tarafindan Rusya ya birakildi Rus idaresinin Zakieti Zakieti olarak kaydettigi koy Artvin sancaginin Savset Imerhevi kazasina bagliydi Bu kazada Daba nahiyesinin selskoe obshestvo kirsal topluluk alti koyunden biriydi 1886 nufus tespitinde 161 i erkek ve 171 i kadin olmak uzere 36 hanede 332 kisi yasiyordu Nufusun tamami Gurculerden olusuyordu Koye bagli Carbidze mahallesinde 4 hane Kagveci ogulari mahallesinde 17 hane Cikiridze mahallesinde 3 hane ve Cir ogulari mahallesinde 11 hane bulunuyordu Belteti ბელტეთი Didgorti დიდგორთი Cvari ჯვარი Tskalsua წყალთაშუა კორტოხათი სამსაკეთი Napudzari ნაფუძარი Aho ახო Vakia ვაკია Kotaneti კოტანეთი gibi Gurcuce yer adlari da buranin bir Gurcu yerlesimi oldugunu gostermektedir Zakieti koyunde Imerhevi tipi bir ev Nikolay Marr 1904 Evin sundurmasinda evin sahibi Nikolay Marr ve kendisine eslik eden kisiler gorunmektedir Gurcu tarihci Zakaria Cicinadze 1893 te Zakieti koyunu Imerhevi de Gurcucenin konusuldugu koyler arasinda saymistir 93 Harbi nin ardindan Rus idaresindeki koyden 15 hanenin Osmanli ulkesine goc ettigini belirtmistir Tarihci ve dilbilimci Nikolay Marr da 1904 yilinda Klarceti ve Savseti bolgelerini gezmis gezi gunluklerinde Zakieti koyunden de soz etmistir Bu koyde fotografini da cektigi ahsap evi Imerhevi tarzi evlere ornek olarak tanimlamistir Marr in verdigi bilgiye gore Koyun Vaketi ვაკეთი duzluk denilen mevkiinde kislalar bulunuyordu Vaketi mezrasindan sonra tepedeki yaylaya cikiliyordu Birinci Dunya Savasi sonlarinda Ruslar bolgeden cekilince Zakieti koyunun de yer aldigi Artvin sancagi bagimsiz Gurcistan in sinirlari icinde kaldi 1920 tarihli Moskova Antlasmasi yla Sovyet Rusya da Gurcistan i Artvin bolgesini de kapsayacak bicimde tanidi Ancak Kizil Ordu nun Gurcistan i isgalinin ardindan Ankara Hukumeti ile Sovyet Rusya arasinda 16 Mart 1921 de imzalanan Moskova Antlasmasi yla Zakieti koyu yeniden Turkiye ye katildi Zakieti 1922 yilinda Artvin livasinda yapilan nufus tespiti sirasinda Savsat kazasinin Imerhevi nahiyesine bagliydi Koyde 44 hanede 276 kisi yasiyordu Bu tespitte de nufusun tamami Gurcu olarak kaydedilmisti Zakieti veya Zakiyet Turkce olmadigi icin koyun adi 1925 yilinda Yagli olarak degistirilmistir 1940 genel nufus sayiminda Yagli Coruh vilayetinin Savsat kazasina bagli Meydancik nahiyesinin koylerinden biriydi 1965 genel nufus sayiminda Yagli koyunun nufusu 383 kisiden olusuyor ve bu nufus icinde 161 kisi okuma yazma biliyordu CografyaKoy Artvin il merkezine 100 km Savsat ilce merkezine 35 km uzakliktadir Mahalleler Yagli koyune bagli 6 mahalle bulunmaktadir Bu mahallelerin isimleri Sobela Cakvriyet Cami Mahallesi Mikazeler Dere Mahallesi Micruat Unyallar Cami mahallesinin ismi koyde bulunan tek caminin orada olmasindan gelmektedir Unyallar mahallesinin ismi ise Unye Gurculerinin oraya goc edip yerlesmesinden dolayi koyulmustur kaynak belirtilmeli NufusYillara gore koy nufus verileri2021 742020 632019 622018 772017 662016 722015 742014 692013 652012 652011 622010 692009 692008 722007 692000 1331990 2351985 303GaleriKaynakca Yagli Turkey Page Fallingrain com 31 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Subat 2022 a b c d e f g h i j k l m n o p Artvin Savsat Yagli Koy Nufusu Nufusune com 31 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Subat 2022 Roland Topcisvili Inga Gutidze XIX Yuzyil ve XX Yuzyil Baslarindaki Rus Belgelerinde Savseti ve Klarceti Yer Adlari Gurcuce Turkce Ingilizce 2019 Tiflis s 12 ISBN 9789941485244 Tbetis Sulta Matiane ტბეთის სულთა მატიანე Yayima hazirlayan Tina Enukidze Tiflis 1977 Sira no 271 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Mart 2024 a b Hasan Huseyin Alemdar Cildir Eyaleti Imerhev Sancagi 2771 Numarali Nufus Defteri nin Cevirisi ve Degerlendirmesi Rize 2020 s 44 15 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Eylul 2021 Muvahhid Zeki Artvin Vilayeti Hakkinda Malumat i Umumiye 1927 s 161 29 Mayis 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Haziran 2021 Savseti შავშეთი Mamia Pagava Meri Tsintsadze Maia Baramidze Malhaz Coharadze Tina Siosvili Sota Mamuladze Ramaz Halvasi Nugzar Mgeladze Zaza Sasikidze Cemal Karalidze Batum 2011 s 16 19 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 978 9941 407 11 6 Svod statisticheskih dannyh o naselenii Zakavkazskago kraya izvlechennyh iz posemejnyh spiskov 1886 g Transkafkasya Bolgesinin Nufusuna Dair 1886 Yili Aile Listelerinden Edinilmis istatistik Verilerin Ozeti Tiflis 1893 Batum oblasti Sira no 1452 11 Aralik 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Eylul 2022 2015 Yili Tao Klarceti Tarihi Eserleri Arastirma Gezisi Sonuclari Gurcuce Tiflis 2016 s 182 185 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 978 9941 9123 9 9 Niko Mari Klarceti ve Savseti Gezi Gunlukleri Gurcuce Batum 2015 Birinci basim 1911 Petersburg Rusca s 219 9 Mayis 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 978 9941 434 11 2 Zakaria Cicinadze Musluman Gurculer ve Gurcistan daki Koyleri Gurcuce Tiflis 1913 s 295 15 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Mart 2024 Zakaria Cicinadze Musluman Gurculerin Osmanli Ulkesine Buyuk Gocu Gurcuce Tiflis 1912 s 140 Niko Mari Klarceti ve Savseti Gezi Gunlukleri Gurcuce Batum 2015 Birinci basim 1911 Petersburg Rusca s 219 220 9 Mayis 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 978 9941 434 11 2 Mustafa Kemal Ataturk Nutuk Istanbul 1969 3 Cilt 2 cilt s 489 8 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Nisan 2022 Nursen Gok Artvin Livasi nin Anavatan a Katilisi Sirasindaki Durumuna Iliskin Belgeler Ankara Universitesi Turk Inkilap Tarihi Enstitusu Ataturk Yolu Dergisi sayi 41 sayfa 89 104 PDF 26 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 26 Aralik 2020 Muvahhid Zeki Artvin Vilayeti Hakkinda Malumat i Umumiye 2010 Birinci basim 1927 s 189 ISBN 978 9944 197 52 6 Basbakanlik Istatistik Genel Mudurlugu 1944 PDF sehirhafizasi sakarya edu tr 18 Subat 2020 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 18 Subat 2020 Basbakanlik Devlet Istatistik Enstitusu 1968 PDF kutuphane tuik gov tr 18 Subat 2020 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 18 Subat 2020 a b c d YerelNet org tr 19 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Haziran 2014 Dis baglantilarYagli Savsat icin uzaydan goruntu siteleri Google Yahoo Microsoft Koy tanitim sitesi