Batı Göktürk Kağanlığı, (Çince: 西突厥汗國, Göktürkçe: 𐰆𐰣:𐰸:𐰉𐰆𐰑𐰣, on oq budun) Göktürk Kağanlığı'nın 582 yılında ikiye ayrılmasıyla bu ülkenin batısında Tardu tarafından kurulan tarihi Türk devletidir. 582-659 yılları arası varlığını sürdürmüştür.
Batı Göktürk Kağanlığı 𐰆𐰣:𐰸:𐰉𐰆𐰑𐰣 On oq budun | |||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
581-657 | |||||||||||||||||||||||
Bayrak | |||||||||||||||||||||||
Tür | Kağanlık (Bozkır imparatorluğu) | ||||||||||||||||||||||
Başkent | Navekat (yaz başkenti) Suyab | ||||||||||||||||||||||
Resmî dil(ler) | Soğdca | ||||||||||||||||||||||
Yaygın dil(ler) | Eski Türkçe | ||||||||||||||||||||||
Kağan | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Yabgu | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Tarihî dönem | Erken Orta Çağ | ||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Yüzölçümü | |||||||||||||||||||||||
630 | 3.500.000 km2 | ||||||||||||||||||||||
|
Tarihi
Kağanlığın bölünmesi ve kuruluş
Göktürk Kağanlığı 553 yılında kurulduğunda Bumin Kağan, devletin batısının idaresini kardeşi İstemi'ye vermiştir. İstemi, ölümüne kadar devletin batı kanadını yabgu unvanı ile yönetmiştir. 576 yılında ölümünden sonra batı kanadının başına oğlu Tardu geçmiştir. Tardu da önce kağanlığın merkezine bağlı kalmıştır. Ardından doğu kısmın yönetimini de ele alıp Göktürk Kağanlığı'nın başına geçmek isteyince Tapo Kağan ile arası açılmıştır. Doğunun hükümdarı Tapo Kağan 581 yılında ölürken oğlunun hakan olmasını istemiştir. Fakat Devlet Meclisi bunu kabul etmeyerek K'o-lo'nun oğlu İşbara'yı hakanlığa getirmiştir. Siyasi ihtiras peşindeki Tardu da İşbara ile devletin tamamına hakim olma mücadelesine girmiştir.
Geleneklere göre doğu tarafının baş kağan olması gerekmektedir. Bu karışıklıktan yararlanmak isteyen Çin, Göktürk Kağanlığı'ndaki mevcut anlaşmazlığı daha da körüklemiştir. Çin İmparatoru batının yabgusu Tardu'ya elçi, hediyeler ve kurt figürü bulunan bir sancak göndererek Tardu'nun hükümdarlığını tanıdığını belirtmiştir. Çin'in kışkırtmaları sonucu Tardu, İşbara'nın kağanlığını tanımadığını bildirmiştir. Çıkan çatışmalar sonucu Göktürk Kağanlığı ikiye ayrılmış, Tardu batının yönetimini tamamen ele almıştır.
Tardu Dönemi
İşbara Kağan ile arasında çıkan çatışmalardan sonra bağımsız hareket etmeye başlayan Tardu'nun amacı doğu Göktürk hakanını ortadan kaldırarak ülkenin doğusunda yaşayan Türk boylarını da bünyesine almaktır. Batı sınırında başarılar kazanan Tardu (geleneksel: 達頭可汗, basit: 达头可汗, pinyin: dátóu kěhán; adı: 阿史那玷厥 āshǐnà diànjué), ülkesini Tibet'in batısından; Kırım'a kadar genişletmiştir. Tardu, Doğu Roma İmparatorluğu ile yaptığı savaşlardan dolayı zayıf düşen Sasani İmparatorluğu üzerine baskı kurmuştur.600 yılında Çine sefere çıkmıştır. Ancak Çinlilerin Türk askerlerinin su içtiği kaynaklarını zehirlemeleri nedeniyle Tardu'nun ordusu büyük kayıplar vermiştir. Çin seferinin kötü sonuçlanmasıyla Töleste yaşayan Türk boyları devlete isyan etmiş ve 603 yılında Tardu öldürülmüştür.
Tardu'nun ölümünden sonra yerine Çu-Lo (Ho-sa-na) geçmiştir. Çu-Lo Kağan, Çin (Suy Hanedanı) ile işbirliği yapmış ve Çin'de yaşamaya başlamıştır. Doğu Göktürk Kağanı Şi-Pi Kağan Çinlilerden Çu-Lo Kağan'ı teslim alarak öldürmüştür. Çu-Lo Kağan'ın öldürülmesi üzerine Batı Göktürklerin başına Şi-koei (Şeku) geçmiştir. Şi-koei Kağan zamanında durum düzelmiştir. Çu-Lo Kağan ve Şi-koei Kağan zamanında Çin ile iyi geçinilmeye çalışılmıştır.
Tong Yabgu Kağan Dönemi ve tekrar güçlenme
618 yılında Tardu'nun küçük torunu Tong Yabgu (T'ung Yabgu, Tong Yabğu Kağan, geleneksel: 統葉護可汗, pinyin Tǒngyèhù Kěhán) ülkenin başına geçmiştir. Onun adı eski Türkçede genellikle "Kaplan Yabgu" anlamındadır.Xuanzang (Çince: 玄奘; pinyin: Xuán Zàng; Wade-Giles: Hsüan-tsang) Erken Tang döneminden tanınmış bir Çinli Budist rahip, bilgin, gezgin ve çevirmen ilk defa 629 yılında Suyab gezmiştir. Akademisyenler Xuanzang tarafından tanımlanan Kağan'nın Tong Yabgu olduğuna inanırlar.
Tong Yabgu döneminde Çinde meydana gelen karışıklar sebebiyle Batı Göktürkler yeniden bağımsız hareket etmeyi başarmışlar ve yeniden güçlenmiştirler. Bu dönemde yeni bir ordu ve düzen kurulmuştur. Töles boylarının ayaklanmaları bastırılmıştır. 619 yılında Sasani İmparatorluğu ile yapılan savaşta Batı Göktürk Kağanlığı yenilgiye uğramıştır. Bu sırada Karluk ve On-ok boylarının isyanı Batı Göktürk Kağanlığı'nın çöküşüne ortam hazırlamıştır.
Tong Yabgu amcası Sebu (Si-bi veya Sebi) ile yaptığı mücadele sonucu 628 yılında ölmüştür. Tong Yabgu'nun ölümünden sonra Batı Göktürk Kağanlığı ikiye bölünmüştür. Nuse-pi Boyu devletin batı bölümünü, Tulu Boyu da devletin doğu bölümünü yönetmiştir. Tong Yabgu'dan sonra yerine Se-Yabgu Kağan ve Bağatur Sepi Kağan geçmiştir ve Bağatur Sepi Kağan sadece 1 yıl tahtta kalmıştır. Töleslerin ayaklanması Batı Göktürklerin Çin'e bağlanmasında etkili olmuştur. Batı Göktürk kağanı Uluğ İşbara (Ho-Lu), Türgişler ve Karlukların yardımıyla Çin ile mücadele etse de yenilmiştir. 658-659 yıllarında Çinli general Su Dingfang kağanlığa son vermiştir. Batı Göktürkler 660 yılından 681 yılına kadar Çin baskısı altında yaşamıştır. Batı Göktürk Kağanlığı yaz başkenti Talas vadisindeki Navekat ve ana başkenti Suyab Çu Nehri vadisinde Bişkek'in doğusunda Kırgızistan'dadır.
Batı Göktürk Kağanları
- İstemi Kağan (552 - 576)
- Bilge Tardu (576 - 603)
- Apa Kağan (576 - 593)
- (593 - 600)
- (600 - 611)
- Şikoey Kağan (611 - 618)
- Tong Yabgu Kağan (618 - 630)
- Bağatur Sepi Kağan (630 - 631)
- Se-Yabgu Kağan (631 - 633)
- Bağaşa Tulu Kağan (633 - 634)
- İşbara Teriş Tunga Kağan (634 - 639)
- Bağatur İpi Kağan (639 - 640)
- (638 - 653)
- İpi İşbara-Yabgu Kağan (640 - 642)
- İpi-Şad Küy Kağan (645 - 649)
- Uluğ İşbara Kağan (651 - 658)
- (653 - 659)
Çin yönetimi altında:
- (670 - 679)
- (679 - 682)
- (682 - 700)
- (700 - 706)
- (706 - 711)
Kaynakça:
Göktürklerin soyağacı
Göktürk Kağanlığı (Aşina) Doğu Kanadı (Bumin Kağan) Batı kanadı (İstemi Yabgu) (552 - 582) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Batı Göktürk (Tarduş Kağan) (582 - 657/739) | Doğu Göktürk (İşbara Kağan) (582 - 630) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
İkinci Doğu Göktürk İlteriş Kağan (Kutluk) (682 - 745) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Hazar Kağanlığı (tartışmalı) | Beş Hanedan Şatuo (Göktürk) (907 - 960) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dipnot
Kaynakça
- ^ Büyük Sovyet Ansiklopedisi, 3rd ed. Makale; "Göktürk Kağanlığı"
- ^ TURKO-SOGDIAN COINAGE 10 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Larissa Baratova, "Encyclopedia Iranica", (July 20, 2005).
- ^ Rezakhani, Khodadad (2017). ReOrienting the Sasanians: East Iran in Late Antiquity. Edinburgh University Press. s. 181. ISBN . 11 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Haziran 2021.
- ^ Peter Roudik, (2007), The History of the Central Asian Republics, s. 24
- ^ Peter B. Golden, (2011), Central Asia in World History, s 37
- ^ Whitfield, Susan (2004). The Silk Road: Trade, Travel, War and Faith. British Library. Serindia Publications, Inc. s 110
- ^ "Türk dünyası araştırmaları". Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. 1989. ss. sf. 65.
- ^ "Kongreye sunulan bildiriler". Türk Tarih Kurumu. 1999. ss. sf. 249. .
- ^ Mehmet Saray (2006). "Türkiye ve yakın komşuları". Atatürk Araştırma Merkezi. ss. sf. 280. .
- ^ a b Ahmet Taşağil (1995). "Gök-Türkler". Türk Tarih Kurumu. ss. sf. 33. .
- ^ Hasan Celâl Güzel, Ali Birinci (2002). "Genel Türk tarihi". Yeni Türkiye. ss. sf. 60.
- ^ Kemal Kara. "Liseler için Genel Türk Tarihi". Serhat Yayınları. ss. sf. 48,50. .
- ^ İbrahim Kafesoğlu (1977). "Türk milli kültürü". Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. ss. sf. 85.
- ^ Hasan Celâl Güzel, Ali Birinci. a.g.e. ss. sf. 61.
- ^ a b c d Kemal Kara "Liseler için Genel Türk Tarihi" sf. 48,50, Serhat Yayınları, .
- ^ Batı Göktürk Hakanlığı[]
- ^ Golden, Khazar Studies passim; Brook ch. 1
- ^ Ji (1985), p. 25.
- ^ Ye. I. Lubo-Lesnichenko. Svedeniya kitaiskikh pismennykh istochnikov o Suyabe (Gorodishche Ak-Beshim). [Information of Chinese Written Sources about Suyab (Ak-Beshim)]. // Suyab Ak-Beshim. St. Petersburg, 2002. Pages 115-127.
- ^ Christian 260.
- ^ "2. Pers-Türk Savaşı". 29 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2008.
- ^ Twitchett, David. The Cambridge History of China. Cambridge University Press, 1979. . sayfa 223
- ^ Cemal Anadol, "Türk Kültür ve Medeniyeti" sf. 87, IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
- ^ Hans J. Van de Ven, "Warfare in Chinese History" sf. 118, IQ Brill Academic Publishers.(2000)
- ^ Yılmaz Öztuna "Başlangıcından zamanımıza kadar Büyük Türkiye tarihi" cilt 1, sf. 127, Ötüken Yayınevi (1977).
Ayrıca bakınız
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bati Gokturk Kaganligi Cince 西突厥汗國 Gokturkce 𐰆𐰣 𐰸 𐰉𐰆𐰑𐰣 on oq budun Gokturk Kaganligi nin 582 yilinda ikiye ayrilmasiyla bu ulkenin batisinda Tardu tarafindan kurulan tarihi Turk devletidir 582 659 yillari arasi varligini surdurmustur Bati Gokturk Kaganligi𐰆𐰣 𐰸 𐰉𐰆𐰑𐰣 On oq budun581 657BayrakTurKaganlik Bozkir imparatorlugu BaskentNavekat yaz baskenti SuyabResmi dil ler SogdcaYaygin dil ler Eski TurkceKagan 587 604Buyruk KaganYabgu 553 576Istemi Yabgu 576 603Tardus KaganTarihi donemErken Orta Cag Kurulusu581 Dagilisi657Yuzolcumu6303 500 000 km2Onculler ArdillarAk Hun ImparatorluguGokturk Kaganligi Batiyi Pasifize Etme Genel HimayesiTurkes DevletiOguz YabguluguHazarlarKangar BirligiToharistan YabguluguIkinci Dogu Gokturk KaganligiBir Bati Gokturk subayi Efrasiyab duvar resimleri TarihiKaganligin bolunmesi ve kurulus Gokturk Kaganligi 553 yilinda kuruldugunda Bumin Kagan devletin batisinin idaresini kardesi Istemi ye vermistir Istemi olumune kadar devletin bati kanadini yabgu unvani ile yonetmistir 576 yilinda olumunden sonra bati kanadinin basina oglu Tardu gecmistir Tardu da once kaganligin merkezine bagli kalmistir Ardindan dogu kismin yonetimini de ele alip Gokturk Kaganligi nin basina gecmek isteyince Tapo Kagan ile arasi acilmistir Dogunun hukumdari Tapo Kagan 581 yilinda olurken oglunun hakan olmasini istemistir Fakat Devlet Meclisi bunu kabul etmeyerek K o lo nun oglu Isbara yi hakanliga getirmistir Siyasi ihtiras pesindeki Tardu da Isbara ile devletin tamamina hakim olma mucadelesine girmistir Geleneklere gore dogu tarafinin bas kagan olmasi gerekmektedir Bu karisikliktan yararlanmak isteyen Cin Gokturk Kaganligi ndaki mevcut anlasmazligi daha da koruklemistir Cin Imparatoru batinin yabgusu Tardu ya elci hediyeler ve kurt figuru bulunan bir sancak gondererek Tardu nun hukumdarligini tanidigini belirtmistir Cin in kiskirtmalari sonucu Tardu Isbara nin kaganligini tanimadigini bildirmistir Cikan catismalar sonucu Gokturk Kaganligi ikiye ayrilmis Tardu batinin yonetimini tamamen ele almistir Tardu Donemi Isbara Kagan ile arasinda cikan catismalardan sonra bagimsiz hareket etmeye baslayan Tardu nun amaci dogu Gokturk hakanini ortadan kaldirarak ulkenin dogusunda yasayan Turk boylarini da bunyesine almaktir Bati sinirinda basarilar kazanan Tardu geleneksel 達頭可汗 basit 达头可汗 pinyin datou kehan adi 阿史那玷厥 ashǐna dianjue ulkesini Tibet in batisindan Kirim a kadar genisletmistir Tardu Dogu Roma Imparatorlugu ile yaptigi savaslardan dolayi zayif dusen Sasani Imparatorlugu uzerine baski kurmustur 600 yilinda Cine sefere cikmistir Ancak Cinlilerin Turk askerlerinin su ictigi kaynaklarini zehirlemeleri nedeniyle Tardu nun ordusu buyuk kayiplar vermistir Cin seferinin kotu sonuclanmasiyla Toleste yasayan Turk boylari devlete isyan etmis ve 603 yilinda Tardu oldurulmustur Tardu nun olumunden sonra yerine Cu Lo Ho sa na gecmistir Cu Lo Kagan Cin Suy Hanedani ile isbirligi yapmis ve Cin de yasamaya baslamistir Dogu Gokturk Kagani Si Pi Kagan Cinlilerden Cu Lo Kagan i teslim alarak oldurmustur Cu Lo Kagan in oldurulmesi uzerine Bati Gokturklerin basina Si koei Seku gecmistir Si koei Kagan zamaninda durum duzelmistir Cu Lo Kagan ve Si koei Kagan zamaninda Cin ile iyi gecinilmeye calisilmistir Tong Yabgu Kagan Donemi ve tekrar guclenme 618 yilinda Tardu nun kucuk torunu Tong Yabgu T ung Yabgu Tong Yabgu Kagan geleneksel 統葉護可汗 pinyin Tǒngyehu Kehan ulkenin basina gecmistir Onun adi eski Turkcede genellikle Kaplan Yabgu anlamindadir Xuanzang Cince 玄奘 pinyin Xuan Zang Wade Giles Hsuan tsang Erken Tang doneminden taninmis bir Cinli Budist rahip bilgin gezgin ve cevirmen ilk defa 629 yilinda Suyab gezmistir Akademisyenler Xuanzang tarafindan tanimlanan Kagan nin Tong Yabgu olduguna inanirlar Tong Yabgu doneminde Cinde meydana gelen karisiklar sebebiyle Bati Gokturkler yeniden bagimsiz hareket etmeyi basarmislar ve yeniden guclenmistirler Bu donemde yeni bir ordu ve duzen kurulmustur Toles boylarinin ayaklanmalari bastirilmistir 619 yilinda Sasani Imparatorlugu ile yapilan savasta Bati Gokturk Kaganligi yenilgiye ugramistir Bu sirada Karluk ve On ok boylarinin isyani Bati Gokturk Kaganligi nin cokusune ortam hazirlamistir Tong Yabgu amcasi Sebu Si bi veya Sebi ile yaptigi mucadele sonucu 628 yilinda olmustur Tong Yabgu nun olumunden sonra Bati Gokturk Kaganligi ikiye bolunmustur Nuse pi Boyu devletin bati bolumunu Tulu Boyu da devletin dogu bolumunu yonetmistir Tong Yabgu dan sonra yerine Se Yabgu Kagan ve Bagatur Sepi Kagan gecmistir ve Bagatur Sepi Kagan sadece 1 yil tahtta kalmistir Toleslerin ayaklanmasi Bati Gokturklerin Cin e baglanmasinda etkili olmustur Bati Gokturk kagani Ulug Isbara Ho Lu Turgisler ve Karluklarin yardimiyla Cin ile mucadele etse de yenilmistir 658 659 yillarinda Cinli general Su Dingfang kaganliga son vermistir Bati Gokturkler 660 yilindan 681 yilina kadar Cin baskisi altinda yasamistir Bati Gokturk Kaganligi yaz baskenti Talas vadisindeki Navekat ve ana baskenti Suyab Cu Nehri vadisinde Biskek in dogusunda Kirgizistan dadir Bati Gokturk KaganlariIstemi Kagan 552 576 Bilge Tardu 576 603 Apa Kagan 576 593 593 600 600 611 Sikoey Kagan 611 618 Tong Yabgu Kagan 618 630 Bagatur Sepi Kagan 630 631 Se Yabgu Kagan 631 633 Bagasa Tulu Kagan 633 634 Isbara Teris Tunga Kagan 634 639 Bagatur Ipi Kagan 639 640 638 653 Ipi Isbara Yabgu Kagan 640 642 Ipi Sad Kuy Kagan 645 649 Ulug Isbara Kagan 651 658 653 659 Cin yonetimi altinda 670 679 679 682 682 700 700 706 706 711 Kaynakca Gokturklerin soyagaci Gokturk Kaganligi Asina Dogu Kanadi Bumin Kagan Bati kanadi Istemi Yabgu 552 582 Bati Gokturk Tardus Kagan 582 657 739 Dogu Gokturk Isbara Kagan 582 630 Ikinci Dogu Gokturk Ilteris Kagan Kutluk 682 745 Hazar Kaganligi tartismali Bes Hanedan Satuo Gokturk 907 960 Dipnot Cincesi Ta t ou olup bir unvandir bk W Eberhard Birkac Eski Turk Unvani hakkinda sf 325 Kaynakca Buyuk Sovyet Ansiklopedisi 3rd ed Makale Gokturk Kaganligi TURKO SOGDIAN COINAGE 10 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Larissa Baratova Encyclopedia Iranica July 20 2005 Rezakhani Khodadad 2017 ReOrienting the Sasanians East Iran in Late Antiquity Edinburgh University Press s 181 ISBN 9781474400305 11 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Haziran 2021 Peter Roudik 2007 The History of the Central Asian Republics s 24 Peter B Golden 2011 Central Asia in World History s 37 Whitfield Susan 2004 The Silk Road Trade Travel War and Faith British Library Serindia Publications Inc s 110 Turk dunyasi arastirmalari Turk Dunyasi Arastirmalari Vakfi 1989 ss sf 65 Kongreye sunulan bildiriler Turk Tarih Kurumu 1999 ss sf 249 ISBN 975 16 1171 7 Mehmet Saray 2006 Turkiye ve yakin komsulari Ataturk Arastirma Merkezi ss sf 280 ISBN 975 16 1845 2 a b Ahmet Tasagil 1995 Gok Turkler Turk Tarih Kurumu ss sf 33 ISBN 975 16 0688 8 Hasan Celal Guzel Ali Birinci 2002 Genel Turk tarihi Yeni Turkiye ss sf 60 Kemal Kara Liseler icin Genel Turk Tarihi Serhat Yayinlari ss sf 48 50 ISBN 975 7930 20 2 Ibrahim Kafesoglu 1977 Turk milli kulturu Turk Kulturunu Arastirma Enstitusu ss sf 85 Hasan Celal Guzel Ali Birinci a g e ss sf 61 a b c d Kemal Kara Liseler icin Genel Turk Tarihi sf 48 50 Serhat Yayinlari ISBN 975 7930 20 2 Bati Gokturk Hakanligi olu kirik baglanti Golden Khazar Studies passim Brook ch 1 Ji 1985 p 25 Ye I Lubo Lesnichenko Svedeniya kitaiskikh pismennykh istochnikov o Suyabe Gorodishche Ak Beshim Information of Chinese Written Sources about Suyab Ak Beshim Suyab Ak Beshim St Petersburg 2002 Pages 115 127 Christian 260 2 Pers Turk Savasi 29 Nisan 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2008 Twitchett David The Cambridge History of China Cambridge University Press 1979 ISBN 0 521 21446 7 sayfa 223 Cemal Anadol Turk Kultur ve Medeniyeti sf 87 IQ Kultur Sanat Yayincilik Hans J Van de Ven Warfare in Chinese History sf 118 IQ Brill Academic Publishers 2000 ISBN 90 04 11774 1 Yilmaz Oztuna Baslangicindan zamanimiza kadar Buyuk Turkiye tarihi cilt 1 sf 127 Otuken Yayinevi 1977 Ayrica bakinizGokturk Kaganligi Dogu Gokturk Kaganligi Ikinci Dogu Gokturk Kaganligi