Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
I. András (ya da I. Endre); (d. 1015 - ö. 1060), 1046-1060 yılları arasında Macaristan kralı.
| I. András | |
|---|---|
 András tacını giyerken | |
| Macaristan Krallığının 4. Kralı | |
| Hüküm süresi | 1046-1060 |
| Önce gelen | Peter |
| Sonra gelen | I. Béla |
| Doğum | 1015 |
| Ölüm | 1060 |
| Defin | Tihany Manastırı |
| Çocuk(lar)ı | Adelaide (d.1040-ö.1062), Solomon, David (d.1054/1055-ö.1094 sonrası) |
| Hanedan | Árpád Hanedanı |
| Babası | Vazul |
Hayatının ilk dönemi ve sürgün yılları
Babası Vazul Árpád Hanedanı’ndan olup I. István’ın kuzeniydi. Vazul, 1031 yılında I. István’ın tek oğlu ve tahtın varisi olan Imre’nin ölümüyle tahtın varisi olarak en güçlü adaydı. Ancak I. István, Nitra Dükü olan kuzeni Vazul’u pagan inançlara sahip olmasıyla nedeniyle varis olarak atamak istemedi. Onun yerine kız kardeşinin Venedik Doju Otto Orseolo ile evliliğinden olan yeğeni Peter’i varisi ilan etti. Bir süre sonra da kendisine düzenlenen başarısız suikastta rolü olduğu iddiasıyla Vazul'u gözleri oyularak işkence ile öldürttüğü gibi Vazul’un oğulları Levante, András ile I. Béla'yı da topraklarından kovdu.
András kardeşleriyle birlikte ilk önce Bohemya Dükü Oldřich’e sığındı. Burada, o sırada kendisi de sürgünde gözetim hayatı yaşayan Polonya Kralı II. Mieszko ile tanıştı. Miezko 1032’de Polonya’ya dönerken András ve kardeşlerini de yanında götürerek onlara iyi yaşam koşulları sağladı. Kardeşi Béla’ nın (I. Béla) Miezko’nun kızıyla evlendirilmesinden sonra abisi Levante ile birlikte 1030’ların sonunda Kiev Büyük Knezi Yaroslav’a sığındı. 1039’da Hristiyan olarak Yaroslav’ın kızı Anastasya ile evlendi.
Sürgünden dönüşü ve kral olması
András sürgün hayatı sürerken Macaristan’da da Peter kral olmuş (1038) ancak Macar asillerin kendisinden memnun kalmaması üzerine ülkesinden kaçmak zorunda kalan Peter’in yerine Samuel Aba 1041 yılında kral seçilmişti. Ancak Peter’in Kutsal Roma İmparatoru III. Heinrich’in desteğini alarak 1044’de yapılan savaşta Samuel’i öldürülmesiyle Macar tahtına yeniden Peter oturmuştu. Peter’in Kutsal Roma İmparatoru’nun vasalı olarak krallığı yönetmesi ve krallıktaki önemli makamlara Alman ve Latin lordlarını ataması Macar soylular ile hala önemli sayıda olan pagan halkı rahatsız etmişti. Macar soyluları 1046 yılında Csanad’da (Cenad) toplanarak onu ve kardeşi Levante’yi sürgünde yaşadıkları Kiev'den Macaristan’a dönmeleri için davet edilmelerine karar vererek elçilerini yolladılar. András ve kardeşi Macaristan’ın kuzey doğusundaki Abaújvár’dan krallığa giriş yaptıklarında Vata isimli pagan bir Macar önderliğinde isyan başlamıştı. András’in Hristiyan olmasına rağmen, Hristiyanlık karşıtı pagan isyancılar ona saygı gösterdi. İsyanın ilerlemesiyle Avusturya’ya kaçmak isteyen Peter, András’in adamları tarafından yakalandı ve kör edilerek tahttan indirildi.
Macar asillerinin çoğu ve Hristiyan din adamları krallık topraklarında paganlığın yeniden hakim olmasını istememekteydi. Paganların, kendileri gibi pagan inancına sahip abisi Levante’yi desteklemesine rağmen Levante’nin hükümdarlığına karşı çıkmaması üzerine Székesfehérvár’da krallığını ilan etti. Bir süre sonra da pagan isyancıların elinden kurtulabilen üç piskopos tarafından 1046 Eylül ayı sonlarında ya da 1047 başlarında krallık tacı takıldı. András her ne kadar isyancılar sayesinde tahta geçse de topraklarında paganlığın eski gücüne kavuşmasına izin vermeyip Hristiyanlığın gücünün yeniden hakim olmasına çalıştı. Ancak Vata ve destekçisi isyancılara karşı herhangi bir cezalandırmada bulunmadı.
András Katolik olmasına rağmen Avrupa'daki diğer krallıkların aksine Yahudiler'e sığınma hakkı tanıdığı gibi onları Avrupa ülkelerinde görülen zulümden de korudu. Bu nedenle kendisine küçümseyici "Beyaz Katolik" anlamına gelen Alman takma adı verildi. András, krallığında Katolik olmayan Macarları da benzer şekilde koruyarak onlara baskı yapılmasına izin vermedi.
Hükümdarlığının ilk yıllarında Kutsal Roma İmparatorluğunun krallık üzerindeki etkisini kırmaya çalıştı. Muhtemelen henüz çocuğununda olmaması nedeniyle 1050 yılında iyi bir askeri eğitim gören Polonya'daki kardeşi Béla’yı (I. Béla) çağırarak onun Nitra ve Bihar bölgelerinin içerisinde olduğu bölgeyi geniş yönetici ayrıcalıkları olacak şekilde Dük sıfatıyla yönetmesini sağladı.
1050 yılında Kutsal Roma İmparatoru III. Heinrich Macaristan Krallığına saldırıya geçti. Szekesfehervar’a ilerleyen Almanlar’ın ikmal hatlarını kesen Macarlar onları yenilgiye uğratarak geri çekilmeye zorladı ve sonrasında bir barış yapıldı. Ancak 1052 yılına gelindiğinde III. Heinrich yeniden Macarlar’a karşı saldırıya geçti. András yıllık haraç vermeyi teklif etse de III. Heinrich barışı kabul etmeyerek Bratislava’yı kuşattı. Şehir savunucuları mücadelesini sürdürürken Papa IX. Leo’nun devreye girmesiyle yapılan barış sonucu Almanlar geri çekildi. András barış antlaşması uyarınca yıllık haracını vermediği gibi III. Heinrich ile rekabet halinde olan Bavyera Dükü I. Conrad’ın yanında yer aldı. 1054’de Doğu ve Batı kiliselerinin ayrılması nedeniyle yaşanan kaotik ortamda iki kilise (Roma ve Bizans) ile de barışçıl bir şekilde iletişim kurmaya çalıştı.
Kardeşi Bela ile yaşanan kriz ve ölümü
András 1057/1058 yılında 4-5 yaşındaki oğlu Solomon’un taht iddiasını güçlendirmek için ona taç giydirdi. 1058 yılında Avrupa'daki güçlü krallıklarla oğlunun kan bağını güçlendirmek maksadıyla da onu IV. Heinrich’in kız kardeşi Judith ile nişanlandırdı. Bu yaşananların akabinde kendisinden sonra tahta geçmesi konusunda anlaştığı kardeşi Bela’yı Tiszavárkony’deki toplantıya çağırdı. Macar kroniklerinde o sırada hasta yatağında olan András, kardeşinden krallık tacı ile ülkenin savunuculuğunu temsil eden kılıç arasında seçim yapmasını istemiş Bela'da tacı seçerse öldürüleceği endişesiyle kılıcı seçmişti. Ancak Bela krallıktaki hakkı için ailesiyle birlikte aceleyle Polonya’ya giderek Polonya Kralı II. Bolesław’dan askeri yardım istedi. Bela, Polonya kralından aldığı askeri destekle 1060 yılı sonbaharında Macaristan’a dönerken, András’de Almanlardan yardım istedi. İki ordu arasında Tisa Nehri’nin doğu bölgesinde yaşanan muharebe yenilen Andrew, ağır yaralı olarak Avusturya’ya kaçmak isterken ’da yakalandı. Buradan ’e getirilip gözlem altına tutulan András, kardeşinin 6 Aralık’ta taç giyme töreninden önce öldü. Naaşı Tihany’de yaptırdığı kiliseye defnedildi.
Kaynakça
- ^ (2011). "The Duchy of Nitra", Mikuláš Teich; Dušan Kováč; Martin D. Brown. (edited) Slovakia in History" (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. s. 23. ISBN .
- ^ a b Kristó, Gyula; Makk, Ferenc (1996). Az Árpád-ház uralkodói [Rulers of the House of Árpád] (Macarca). I.P.C. Könyvek. s. 69,70. ISBN .
- ^ a b (2019). "Chrysalis: Metamorphosis of Odium" (İngilizce). Victoria,BC: FriesenPress. s. 240. ISBN .
- ^ (2016). "Ritual and Symbolic Communication in Medieval Hungary under the Árpád Dynasty (1000-1301)" (İngilizce). Leiden: Brill. ISBN .
- ^ Špiesz, Anton; Caplovic, Dusan (2006). "Illustrated Slovak History: A Struggle for Sovereignty in Central Europe" English Edition Ladislaus J. Bolchazy (editor) (İngilizce). Wauconda,Illinois: Bolchazy-Carducci Publishers. s. 32.
- ^ Kosztolnyik, Z. J. "Dynastic Intrigues and Domestic Realities during the Reigns of Andrew I and Bela I", Hungarian Studies Review, Vol:XXVIII, Yıl:2001. URL: http://epa.oszk.hu/00000/00010/00035/pdf/HSR_2001_1-2_093-108.pdf 25 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2018-08-31
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
I Andras ya da I Endre d 1015 o 1060 1046 1060 yillari arasinda Macaristan krali I AndrasAndras tacini giyerkenMacaristan Kralliginin 4 KraliHukum suresi1046 1060Once gelenPeterSonra gelenI BelaDogum1015Olum1060DefinTihany ManastiriCocuk lar iAdelaide d 1040 o 1062 Solomon David d 1054 1055 o 1094 sonrasi HanedanArpad HanedaniBabasiVazulHayatinin ilk donemi ve surgun yillariBabasi Vazul Arpad Hanedani ndan olup I Istvan in kuzeniydi Vazul 1031 yilinda I Istvan in tek oglu ve tahtin varisi olan Imre nin olumuyle tahtin varisi olarak en guclu adaydi Ancak I Istvan Nitra Duku olan kuzeni Vazul u pagan inanclara sahip olmasiyla nedeniyle varis olarak atamak istemedi Onun yerine kiz kardesinin Venedik Doju Otto Orseolo ile evliliginden olan yegeni Peter i varisi ilan etti Bir sure sonra da kendisine duzenlenen basarisiz suikastta rolu oldugu iddiasiyla Vazul u gozleri oyularak iskence ile oldurttugu gibi Vazul un ogullari Levante Andras ile I Bela yi da topraklarindan kovdu Andras kardesleriyle birlikte ilk once Bohemya Duku Oldrich e sigindi Burada o sirada kendisi de surgunde gozetim hayati yasayan Polonya Krali II Mieszko ile tanisti Miezko 1032 de Polonya ya donerken Andras ve kardeslerini de yaninda goturerek onlara iyi yasam kosullari sagladi Kardesi Bela nin I Bela Miezko nun kiziyla evlendirilmesinden sonra abisi Levante ile birlikte 1030 larin sonunda Kiev Buyuk Knezi Yaroslav a sigindi 1039 da Hristiyan olarak Yaroslav in kizi Anastasya ile evlendi Surgunden donusu ve kral olmasiAndras surgun hayati surerken Macaristan da da Peter kral olmus 1038 ancak Macar asillerin kendisinden memnun kalmamasi uzerine ulkesinden kacmak zorunda kalan Peter in yerine Samuel Aba 1041 yilinda kral secilmisti Ancak Peter in Kutsal Roma Imparatoru III Heinrich in destegini alarak 1044 de yapilan savasta Samuel i oldurulmesiyle Macar tahtina yeniden Peter oturmustu Peter in Kutsal Roma Imparatoru nun vasali olarak kralligi yonetmesi ve kralliktaki onemli makamlara Alman ve Latin lordlarini atamasi Macar soylular ile hala onemli sayida olan pagan halki rahatsiz etmisti Macar soylulari 1046 yilinda Csanad da Cenad toplanarak onu ve kardesi Levante yi surgunde yasadiklari Kiev den Macaristan a donmeleri icin davet edilmelerine karar vererek elcilerini yolladilar Andras ve kardesi Macaristan in kuzey dogusundaki Abaujvar dan kralliga giris yaptiklarinda Vata isimli pagan bir Macar onderliginde isyan baslamisti Andras in Hristiyan olmasina ragmen Hristiyanlik karsiti pagan isyancilar ona saygi gosterdi Isyanin ilerlemesiyle Avusturya ya kacmak isteyen Peter Andras in adamlari tarafindan yakalandi ve kor edilerek tahttan indirildi Macar asillerinin cogu ve Hristiyan din adamlari krallik topraklarinda paganligin yeniden hakim olmasini istememekteydi Paganlarin kendileri gibi pagan inancina sahip abisi Levante yi desteklemesine ragmen Levante nin hukumdarligina karsi cikmamasi uzerine Szekesfehervar da kralligini ilan etti Bir sure sonra da pagan isyancilarin elinden kurtulabilen uc piskopos tarafindan 1046 Eylul ayi sonlarinda ya da 1047 baslarinda krallik taci takildi Andras her ne kadar isyancilar sayesinde tahta gecse de topraklarinda paganligin eski gucune kavusmasina izin vermeyip Hristiyanligin gucunun yeniden hakim olmasina calisti Ancak Vata ve destekcisi isyancilara karsi herhangi bir cezalandirmada bulunmadi Andras Katolik olmasina ragmen Avrupa daki diger kralliklarin aksine Yahudiler e siginma hakki tanidigi gibi onlari Avrupa ulkelerinde gorulen zulumden de korudu Bu nedenle kendisine kucumseyici Beyaz Katolik anlamina gelen Alman takma adi verildi Andras kralliginda Katolik olmayan Macarlari da benzer sekilde koruyarak onlara baski yapilmasina izin vermedi Hukumdarliginin ilk yillarinda Kutsal Roma Imparatorlugunun krallik uzerindeki etkisini kirmaya calisti Muhtemelen henuz cocugununda olmamasi nedeniyle 1050 yilinda iyi bir askeri egitim goren Polonya daki kardesi Bela yi I Bela cagirarak onun Nitra ve Bihar bolgelerinin icerisinde oldugu bolgeyi genis yonetici ayricaliklari olacak sekilde Duk sifatiyla yonetmesini sagladi 1050 yilinda Kutsal Roma Imparatoru III Heinrich Macaristan Kralligina saldiriya gecti Szekesfehervar a ilerleyen Almanlar in ikmal hatlarini kesen Macarlar onlari yenilgiye ugratarak geri cekilmeye zorladi ve sonrasinda bir baris yapildi Ancak 1052 yilina gelindiginde III Heinrich yeniden Macarlar a karsi saldiriya gecti Andras yillik harac vermeyi teklif etse de III Heinrich barisi kabul etmeyerek Bratislava yi kusatti Sehir savunuculari mucadelesini surdururken Papa IX Leo nun devreye girmesiyle yapilan baris sonucu Almanlar geri cekildi Andras baris antlasmasi uyarinca yillik haracini vermedigi gibi III Heinrich ile rekabet halinde olan Bavyera Duku I Conrad in yaninda yer aldi 1054 de Dogu ve Bati kiliselerinin ayrilmasi nedeniyle yasanan kaotik ortamda iki kilise Roma ve Bizans ile de bariscil bir sekilde iletisim kurmaya calisti Kardesi Bela ile yasanan kriz ve olumuMacar kroniklerinde Andras in hasta yatagindayken kardesi Bela yi tac ile kilic arasinda secime zorlamasinin tasviri Andras 1057 1058 yilinda 4 5 yasindaki oglu Solomon un taht iddiasini guclendirmek icin ona tac giydirdi 1058 yilinda Avrupa daki guclu kralliklarla oglunun kan bagini guclendirmek maksadiyla da onu IV Heinrich in kiz kardesi Judith ile nisanlandirdi Bu yasananlarin akabinde kendisinden sonra tahta gecmesi konusunda anlastigi kardesi Bela yi Tiszavarkony deki toplantiya cagirdi Macar kroniklerinde o sirada hasta yataginda olan Andras kardesinden krallik taci ile ulkenin savunuculugunu temsil eden kilic arasinda secim yapmasini istemis Bela da taci secerse oldurulecegi endisesiyle kilici secmisti Ancak Bela kralliktaki hakki icin ailesiyle birlikte aceleyle Polonya ya giderek Polonya Krali II Boleslaw dan askeri yardim istedi Bela Polonya kralindan aldigi askeri destekle 1060 yili sonbaharinda Macaristan a donerken Andras de Almanlardan yardim istedi Iki ordu arasinda Tisa Nehri nin dogu bolgesinde yasanan muharebe yenilen Andrew agir yarali olarak Avusturya ya kacmak isterken da yakalandi Buradan e getirilip gozlem altina tutulan Andras kardesinin 6 Aralik ta tac giyme toreninden once oldu Naasi Tihany de yaptirdigi kiliseye defnedildi Kaynakca 2011 The Duchy of Nitra Mikulas Teich Dusan Kovac Martin D Brown edited Slovakia in History Ingilizce Cambridge Cambridge University Press s 23 ISBN 978 0 521 80253 6 a b Kristo Gyula Makk Ferenc 1996 Az Arpad haz uralkodoi Rulers of the House of Arpad Macarca I P C Konyvek s 69 70 ISBN 963 7930 97 3 a b 2019 Chrysalis Metamorphosis of Odium Ingilizce Victoria BC FriesenPress s 240 ISBN 978 90 04 31467 2 2016 Ritual and Symbolic Communication in Medieval Hungary under the Arpad Dynasty 1000 1301 Ingilizce Leiden Brill ISBN 978 1 5255 4770 6 Spiesz Anton Caplovic Dusan 2006 Illustrated Slovak History A Struggle for Sovereignty in Central Europe English Edition Ladislaus J Bolchazy editor Ingilizce Wauconda Illinois Bolchazy Carducci Publishers s 32 Kosztolnyik Z J Dynastic Intrigues and Domestic Realities during the Reigns of Andrew I and Bela I Hungarian Studies Review Vol XXVIII Yil 2001 URL http epa oszk hu 00000 00010 00035 pdf HSR 2001 1 2 093 108 pdf 25 Agustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2018 08 31