Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Edat veya ilgeç; farklı tür ve görevdeki kelimeler ve kavramlar arasında anlam ilgisi kurmaya yarayan yardımcı kelime. İlgeçlerin tek başına anlamı yoktur; diğer kelimelerle birlikte, cümle içinde görev kazanır.
Bazı kaynaklarda ünlemler ve bağlaçlar da ilgeç kabul edilir. Bu yazıda ünlemler ve bağlaçlar ele alınmayacak, yalnızca bahsi geçen kaynaklarda son çekim ilgeçleri olarak adlandırılan ilgeçler ele alınacaktır. Türkçede kullanılan başlıca ilgeçler şunlardır:
|
|
|
|
Edatlardan önce gelen hâl ekleri
Edatlar iliştirildikleri isimlerin yalın hâlleriyle veya ismin diğer hâlleri ile birlikte kullanılabilir. Bu kullanımlardan bazıları ekli hâlleri ile Türkçeye yerleşmiştir ve bazı edatlar her zaman ilgili hâl ekinin ardından kullanılır. Bunlara örnek olarak "-den ötürü", "-e dek", "-den öte", "-e doğru" verilebilir:
- Bu çiçekleri annem için alıyorum. ("anne" yalın halde)
- Yarına kadar bu ödevi bitirmem lazım. (-e hâli)
- Düşük notlarından ötürü çok çalışman gerekiyor. (-den hâli)
İşlevlerine göre edatlar
Başkalık edatı
Başka, gayrı, özge gibi başkalık bildiren edatlardır.
- Senden gayrı kimsem yok.
- Yardım istemekten başka çaremiz kalmadı.
Benzerlik edatı
Gibi benzerlik bildiren edattır.
- Yorgunluktan yatağa bavul gibi düştüm.
Hâl edatı
Göre, nazaran, dâir, rağmen gibi edatlardır.
- Çok çalışmama rağmen sınavda hedeflediğim başarıyı yakalayamadım.
- Duyduğuma göre bitirme sınavları bir hafta erken gerçekleşecekmiş.
- Şirketteki son değişikliklere dâir bilgi almak istiyorum.
Miktar edatı
Kadar kelimesidir. Yer ve yön edatı olan "kadar" ile karıştırılmamalıdır.
- Ne kadar zaman olmuş görüşmeyeli.
- Sürahiyi ağzına kadar doldurdum.
Sebep edatı
İçin, üzere, dolayı, ötürü, nâşi, diye gibi sebep bildirmede kullanılan edatlardır.
- Açılış konuşmasını yapmak üzere kürsüye çıktı.
- Bu raporu bitirebilmek için zamana ihtiyacım var.
- Kardeşim hastalığından nâşi gelemedi.
Vasıta ve beraberlik edatı
İle kelimesidir. İle edatı -le şeklinde ek biçiminde de yazılabilir. Birkaç farklı kullanımı vardır.
İşin, fiilin, hangi araçla (vasıtayla) yapılacağını, yapıldığını bildirir:
- İstanbul'a uçakla gideceğim.
İşin, fiilin kimle yapıldığını, yapılacağını bildirir:
- Bu oyuncağı küçük kardeşimle birlikte yaptım.
İşin, fiilin nasıl yapıldığını, yapılacağını bildirerek durum zarfı oluşturabilir:
- Büyük bir sevinçle yanıma geldi.
İşin, fiilin nedenini bildirerek edat tümleci olabilir:
- Arabanın devrilmesiyle yol trafiğe kapandı.
"İle" edatı, bağlaç olan "ile" kelimesiyle karıştırılmamalıdır. Bağlaç olan "ile", "ve" anlamına gelir:
- Ali ile Aydın bize geldiler. (bağlaç)
- Bu filmi Ali'yle izlemiştim. (edat)
Türkçenin bazı ağızlarında "birle" kelimesi "ile" anlamında kullanılır ve vasıta edadıdır:
- Bayat atı birle sözüg başladım (Tanrı adı ile söze başladım). -Kutadgu Bilig
Yer ve yön edatları
Değin, dek, doğru, kadar, karşı, yan gibi yer veya yön bildiren edatlardır.
- Ayvalık'ta denize karşı bir villa almış kendisine.
- Eve doğru ıslık çalarak yürürken eski bir arkadaşıma rastladım.
- Otomobilimiz bozulunca şehre kadar yürüdük.
Zaman edatı
Beri, önce, evvel, sonra gibi zaman bildiren edatlardır.
- Babam yurt dışından döndükten sonra taşınacağız.
- Gitmeden evvel bahçe düzenlemesini tamamlamalıyız.
- Ne zamandan beri bu işle meşgulsünüz?
Edatların cümlede diğer görevlerde kullanımı
Edat olarak kullanılan bazı kelimeler cümlede başka görevlerde de kullanılabilirler:
- Biraz beri gel. (zarf)
- Bugün derse başka bir öğretmen geldi. (sıfat)
- Yolun karşısına geçerken çok dikkatli olmalısın. (isim)
Cümledeki diğer kelimelerle birlikte sıfat veya zarf öbeği oluşturabilirler:
- Dağ gibi adam bu hastalığı atlatamadı. (sıfat öbeği)
- Sen de herkes kadar çaba göstermelisin. (zarf öbeği)
Başka kelimelerle birlikte özne veya yüklem görevinde de kullanılabilirler:
Diğer dillerde
Türkî dillerde
"tirkelme", Uygur Türkçesi
"artınçı", Tuva Türkçesi
"şılav", Kazak Türkçesi.-
"tatak", Çuvaş Türkçesi.
- Bizdiñ şahtalardı jayın Almatıga deyin jazıp jürgen kim? (); Jalt karasam, Şuga üyine karay keti bara jatır eken () degen söylemderdegi deyin, karay septevlikterin alıp tastap, Almatığa, üyine dep kana aytatın bolsak, ol söylemderdegi oy edevir özgerip ketken bolar edi.
Notlar
Kaynakça
Konuyla ilgili yayınlar
- Ergin, Muharrem. ''Üniversiteler İçin Türk Dili.'' İstanbul: Bayrak Yayım, 2009.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Edat veya ilgec farkli tur ve gorevdeki kelimeler ve kavramlar arasinda anlam ilgisi kurmaya yarayan yardimci kelime Ilgeclerin tek basina anlami yoktur diger kelimelerle birlikte cumle icinde gorev kazanir Bazi kaynaklarda unlemler ve baglaclar da ilgec kabul edilir Bu yazida unlemler ve baglaclar ele alinmayacak yalnizca bahsi gecen kaynaklarda son cekim ilgecleri olarak adlandirilan ilgecler ele alinacaktir Turkcede kullanilan baslica ilgecler sunlardir ancak baska beri bir bir tek dair dogru degil degin denli dek dolayi diye evvel gayri gibi gore icin ile kadar karsi karsin mukabil once oturu ote ragmen sadece sanki sonra sira uzere yalnizEdatlardan once gelen hal ekleriEdatlar ilistirildikleri isimlerin yalin halleriyle veya ismin diger halleri ile birlikte kullanilabilir Bu kullanimlardan bazilari ekli halleri ile Turkceye yerlesmistir ve bazi edatlar her zaman ilgili hal ekinin ardindan kullanilir Bunlara ornek olarak den oturu e dek den ote e dogru verilebilir Bu cicekleri annem icin aliyorum anne yalin halde Yarina kadar bu odevi bitirmem lazim e hali Dusuk notlarindan oturu cok calisman gerekiyor den hali Islevlerine gore edatlarBaskalik edati Baska gayri ozge gibi baskalik bildiren edatlardir Senden gayri kimsem yok Yardim istemekten baska caremiz kalmadi Benzerlik edati Gibi benzerlik bildiren edattir Yorgunluktan yataga bavul gibi dustum Hal edati Gore nazaran dair ragmen gibi edatlardir Cok calismama ragmen sinavda hedefledigim basariyi yakalayamadim Duyduguma gore bitirme sinavlari bir hafta erken gerceklesecekmis Sirketteki son degisikliklere dair bilgi almak istiyorum Miktar edati Kadar kelimesidir Yer ve yon edati olan kadar ile karistirilmamalidir Ne kadar zaman olmus gorusmeyeli Surahiyi agzina kadar doldurdum Sebep edati Icin uzere dolayi oturu nasi diye gibi sebep bildirmede kullanilan edatlardir Acilis konusmasini yapmak uzere kursuye cikti Bu raporu bitirebilmek icin zamana ihtiyacim var Kardesim hastaligindan nasi gelemedi Vasita ve beraberlik edati Ile kelimesidir Ile edati le seklinde ek biciminde de yazilabilir Birkac farkli kullanimi vardir Isin fiilin hangi aracla vasitayla yapilacagini yapildigini bildirir Istanbul a ucakla gidecegim Isin fiilin kimle yapildigini yapilacagini bildirir Bu oyuncagi kucuk kardesimle birlikte yaptim Isin fiilin nasil yapildigini yapilacagini bildirerek durum zarfi olusturabilir Buyuk bir sevincle yanima geldi Isin fiilin nedenini bildirerek edat tumleci olabilir Arabanin devrilmesiyle yol trafige kapandi Ile edati baglac olan ile kelimesiyle karistirilmamalidir Baglac olan ile ve anlamina gelir Ali ile Aydin bize geldiler baglac Bu filmi Ali yle izlemistim edat Turkcenin bazi agizlarinda birle kelimesi ile anlaminda kullanilir ve vasita edadidir Bayat ati birle sozug basladim Tanri adi ile soze basladim Kutadgu BiligYer ve yon edatlari Degin dek dogru kadar karsi yan gibi yer veya yon bildiren edatlardir Ayvalik ta denize karsi bir villa almis kendisine Eve dogru islik calarak yururken eski bir arkadasima rastladim Otomobilimiz bozulunca sehre kadar yuruduk Zaman edati Beri once evvel sonra gibi zaman bildiren edatlardir Babam yurt disindan dondukten sonra tasinacagiz Gitmeden evvel bahce duzenlemesini tamamlamaliyiz Ne zamandan beri bu isle mesgulsunuz Edatlarin cumlede diger gorevlerde kullanimiEdat olarak kullanilan bazi kelimeler cumlede baska gorevlerde de kullanilabilirler Biraz beri gel zarf Bugun derse baska bir ogretmen geldi sifat Yolun karsisina gecerken cok dikkatli olmalisin isim Cumledeki diger kelimelerle birlikte sifat veya zarf obegi olusturabilirler Dag gibi adam bu hastaligi atlatamadi sifat obegi Sen de herkes kadar caba gostermelisin zarf obegi Baska kelimelerle birlikte ozne veya yuklem gorevinde de kullanilabilirler Dunku provada repligimi unuttugumda utanctan olecek gibiydim isim yuklem Onun gibisi zor bulunur isim ozne Diger dillerdeTurki dillerde tirkelme Uygur Turkcesi artinci Tuva Turkcesi silav Kazak Turkcesi tatak Cuvas Turkcesi Bizdin sahtalardi jayin Almatiga deyin jazip jurgen kim Jalt karasam Suga uyine karay keti bara jatir eken degen soylemderdegi deyin karay septevlikterin alip tastap Almatiga uyine dep kana aytatin bolsak ol soylemderdegi oy edevir ozgerip ketken bolar edi Notlar Ama fakat lakin anlaminda kullanildiginda baglactir Ve anlaminda kullanildiginda baglactir Ama fakat lakin anlaminda kullanildiginda baglactir Kaynakca a b Ergin 313 Edatlar 10 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkceciler com a b c d e f g h i Ergin 319Konuyla ilgili yayinlarErgin Muharrem Universiteler Icin Turk Dili Istanbul Bayrak Yayim 2009