Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Ocak 2020) |
Kutadgu Bilig () (Günümüz Türkçesi ile: Mutluluk Veren Bilgi ya da Devlet Olma Bilgisi), 11. yüzyıl Karahanlı Türklerinden Yusuf Has Hacib'in Doğu Karahanlı hükümdarı ve Kaşgar Prensi Tabgaç Uluğ Buğra Kara Han'a (Ebû Ali Hasan bin Süleyman Arslan) atfen yazdığı ve takdim ettiği Orta Türkçe eserdir. Eser, Karahanlıca olarak da isimlendirilen Hakaniye lehçesi ile yazılmıştır.
Eserin genel özellikleri
- Mesnevi tarzında ve aruz vezniyle yazılmıştır.
- Siyasetname türünün Türk edebiyatındaki ilk örneğidir.
- Eski Türkçe olarak kabul edilen Karahanlı Türkçesi ile yazılmıştır.
- Nazım birimi beyittir. (Redif ve kafiye kullanılmıştır.)
- İslamiyet'in Türklerce kabulünden sonraki bilinen ilk yazılı eserdir.
- Alegorik ve didaktiktir.
- Bazı bölümlerinde ansiklopedik bilgiler içerir.
- 'Kutlu Olma Bilgisi' veya 'Mutluluk Veren Bilgi' olarak Türkiye Türkçesine çevrilmiştir.
- 18 ayda tamamlanmıştır.
- Anlatılmak istenenler 4 sembolik kişilik üzerinden anlatılmıştır. Bunlar; Kün Togdı (hükümdar, kanun, adalet); Ay Toldı (mutluluk, saadet); Odgurmış (akıbet, hayatın sonu); Ögdülmiş (Akıl, zeka)
- 6645 beyitten oluşan manzum bir eserdir.
- 6500 beyti aşan Kutadgu Bilig’de, yüz civarında Arapça, Farsça kökenli sözcük vardır. Sözcükler manzumenin gerektirdiği retoriğe göre seçilir. Tapug ~ taat, törütigli ~ halik, yükün- ~ namaz kıl- gibi Türkçe kökenli ya da ödünç sözcükler; ölçüye, bağlama göre serbestçe kullanılır. KB’de Allah, cennet, cehennem, şeytan, melek, savm, salat gibi Arapça kökenli temel İslami terimlerin yer almaması dikkat çekicidir. Arapça sözcükler yerine teñri, tamu(g), yek, ferişte, rūzā, namāz vb. Türkçe veya İran dillerinden ödünçlemeler kullanılır.
Yusuf Has Hâcib
Yusuf Has Hâcib (Balasagunlu Yusuf) hakkındaki bilgilerin tek kaynağı, yine kendi eserine sonradan eklenmiş olan manzûm ve mensûr mukaddimelerdir. Yusuf, XI. yüzyılda, Balasagun (Kuz-Ordu)’da doğmuştur. Asil bir aileye mensup olup, ilmi, fazîletleri, zühd ve takvası ile cemiyetin içinde en yüksek hizmet mertebesine ermiş bir zattır. Eserine Balasagun’da başlamış, daha sonra gittiği Kaşgar’da tamamlamış (1069-1070) ve Karahanlı hükümdarı Tabgaç Kara Buğra hânlar hânının huzurunda okumuştur. Hâkan, şâirin kalem kudretini takdir ederek, ona iltifat etmiş ve yanına alarak, ona “has hâcib” unvanını vermiştir. Bundan dolayı nâmı Yusuf Has Hâcib olarak yayılmıştır. Üzerinde 18 ay uğraştığı eserinin bazı beyitlerinde (365-371) 50 yaşında olduğunu belirtmektedir. Bu beyitlerden hareketle O’nun 1019 yılı civarında doğduğunu söyleyebiliriz. Ölümü hakkında herhangi bir bilgi yoktur. Eserin ilave kısmında kendisinden bahsederken, ihtiyarladığını, hayatını insanlara hizmet etmekle geçirerek ibâdete geç kaldığını belirtmektedir.
Kitabın adı
Yusuf Has Hâcib, eserinde kitabın adını ve anlamını şu beyitlerle açıklamıştır:
- Kitabın adını Kutadgu Bilig koydum; Okuyana kutlu olsun ve ona yol göstersin. (beyit 350)
- Ben sözümü söyledim ve kitabı yazdım; Bu kitap uzanıp, her iki dünyayı tutan bir eldir. (beyit 351)
- İnsan her iki dünyayı devletle elinde tutarsa; Mes’ud olur, bu sözüm doğrudur. (beyit 352)
R. Rahmeti Arat, Kutadgu Bilig’in “kutlu olma bilgisi” anlamına geldiğini söylemiştir.
S. Maksudi Arsal’a göre; Kutadgu Bilig’deki “kut”, “siyasî hakimiyet” kavramını ifade etmektedir ve talih, saadet ve bahtiyarlık ikinci planda kalan ve ancak sonraları ortaya çıkan talî anlamlardır.
G. Doerfer, “kut” tabirini, “insanın bir nevî otonom ruhî kudretidir ki, bilhassa hükümdar için Gök ve Yer tarafından desteklenmeye muhtaçtır.” Şeklinde açıklamaktadır.
Kitabın içeriği
Eser, 4 ana unsur ve bu 4 unsuru temsil eden sembolik şahsiyetler üzerine kurulmuştur.
| İsim | Anlamı | Meslek | Sembolü |
|---|---|---|---|
| Kün-Togdı | "Gün Doğdu" | Hükümdar | Adalet |
| Ay-Toldı | "Dolunay" | Vezir | Mutluluk |
| Ögdülmiş | "Övülmüş" | Bilge:Vezirin oğlu | Akıl (ya da Bilgi) |
| Odgurmış | "Uyanmış" | Derviş:Vezirin akrabası | Akıbet (Yaşamın sonu) |
Kitap, baştan sona bu 4 sembolik şahsiyetin karşılıklı konuşma ve münazaralarından oluşmaktadır. Eserde Tanrı, Muhammed Peygamber, Dört Halîfe ve Tabgaç Buğra Hân methedilikten sonra; iyilik etmenin faydaları; bilgi ile aklın meziyet ve faydaları; devletin sıfatı; adalet vasfı; hükümdarın vasıfları; vezirin, kumandanın, ulu hâcibin, kapıcıbaşının, elçilerin, kâtibi hazinedârın, aşçıbaşının, içkicibaşının, hizmetkârların vasıfları; dünyanın kusurları; ahiretin kazanılması; beylere hizmet etmenin usûl ve nizâmı, hizmetkârlarla nasıl geçinileceği, avâm ile nasıl münâsebet kurulacağı, Ali evlâdı, âlimler, tabipler, efsûncular, rüya tâbircileri, müneccimler, şâirler, çiftçiler, satıcılar, hayvan yetiştirenler, zenâat erbâbı, fakirler ile münâsebet; evlilik; çocuk terbiyesi; hizmetçilere nasıl muâmele edileceği; ziyafete gitme âdabı; ziyafete davet usûlü; memleketi tanzim etme usûlü; doğruluğa karşı doğruluk, insanlığa karşı insanlık gösterilmesi; zamanın bozukluğu ve dostların cefası konuları işlenmiştir.
Eser, 6645 beyit, 85 bâbdan oluşmaktadır. Beyit numaraları parantez içinde belirtilmekle birlikte 85 bâb aşağıdaki gibidir:
- Mensûr Mukaddime (1-38)
- Manzûm Mukaddime (1-77)
- (Kutadgu Bilig)
- Tanrı Azze ve Cellenin Medhi (1-33)
- Peygamber Aleyhi's-Selâmın Medhi (34-48)
- Dört Sahâbenin Medhi (49-62)
- Parlak Bahar Mevsiminin ve Büyük Buğra Han'ın Medhi (63-123)
- Yedi Yıldız ve On İki Burç (124-147)
- İnsanoğlunun Değerinin Bilgi ve Akıldan Geldiği (148-161)
- Dilin Meziyeti ve Kusru, Faydası ve Zararı (162-191)
- Kitap Sahibinin Özrü (192-229)
- İyilik Etmenin Medhi ve Faydaları (230-286)
- Bilgi ile Aklın Meziyet ve Faydaları (287-349)
- Kitabın Adı, Mânası ve Yazarın İhtiyarlığı (350-397)
- Sözün Başı: Hükümdar Kün Togdı Hakkında (398-461)
- Ay-Toldı'nın Hükümdar Kün-Toldı Hizmetine Girmesi (462-580)
- Ay-Toldı'nın Hükümdar Kün Togdı'nın Huzuruna Çıkması (581-619)
- Ay-Toldı'nın Hükümdara Kendisinin Saâdet Olduğunu Söylemesi (620-656)
- Ay-Toldı'nın Hükümdara Devlet Sıfatını Söylemesi (657-764)
- Hükümdar Kün Togdı'nın Ay-Toldı'ya Adâlet Vasfını Söylemesi (765-791)
- Hükümdar Kün Togdı'nın Ay-Toldı'ya Adâlet Vasfının Nasıl Olduğunu Söylemesi (792-954)
- Ay-Toldı'nın Hükümdara Dilin Fazîletini ve Sözün Faydalarını Söylemesi (955-1044)
- Saâdetin Devamsızlığı ve İkbâlin Dönekliği (1045-1157)
- Ay-Toldı'nın Oğlu Ögdülmiş'e Nasîhat Vermesi (1158-1277)
- Ay-Toldı'nın Oğlu Ögdülmiş'e Öğüt Vermesi (1278-1341)
- Ay-Toldı'nın Hükümdar Kün Togdı'ya Vasiyetnâme Yazması (1342-1547)
- Hükümdar Kün Togdı'nın Ögdülmiş'i Çağırması (1548-1580)
- Ögdülmiş'in Hükümdar Kün Togdı'nın Huzuruna Çıkması (1581-1590)
- Ögdülmiş'in Hükümdar Kün Togdı'nın Hizmetine Girmesi (1591-1849)
- Ögdülmiş'in Hükümdara Aklın Tarifini Söylemesi (1850-1920)
- Ögdülmiş'in Beyliğe Layık Bir Beyin Nasıl Olması gerektiğini Söylemesi (1921-2180)
- Ögdülmiş'in Beylere Vezir Olacak Kimsenin Nasıl Olması gerektiğini Söylemesi (2181-2268)
- Ögdülmiş'in Hükümdara Kumandanın Nasıl Olması gerektiğini Söylemesi (2269-2434)
- Ögdülmiş'in Hükümdara Ulu Hâcib'in Nasıl Bir İnsan Olması gerektiğini Söylemesi (2435-2527)
- Ögdülmiş'in Hükümdara Kapıcı-Başının Nasıl Olması gerektiğini Söylemesi (2528-2595)
- Ögdülmiş'in Hükümdara Elçi Olarak Göndermek İçin Nasıl Bir İnsan olması gerektiğini Söylemesi (2596-2671)
- Ögdülmiş'in Hükümdara Kâtibin Nasıl Olması gerektiğini Söylemesi (2672-2742)
- Ögdülmiş'in Hükümdara Hazinedarın Nasıl Olması gerektiğini Söylemesi (2743-2827)
- Ögdülmiş'in Hükümdara Aşçı-Başının Nasıl Olması gerektiğini Söylemesi (2828-2882)
- Ögdülmiş'in Hükümdara İçkici-Başının Nasıl Olması gerektiğini Söylemesi (2883-2956)
- Ögdülmiş'in Hükümdara Hizmetkârların Beyler Üzerindeki Haklarının Neler Olduğunu Söylemesi (2957-3186)
- Hükümdar Kün Togdı'nın Odgurmış'a Mektup Yazıp Göndermesi (3187-3288)
- Ögdülmiş'in Odgurmış'ı Ziyaret Etmesi (3289-3317)
- Odgurmış'ın Ögdülmiş İle Münâzara Etmesi (3318-3511)
- Odgurmış'ın Ögdülmiş'e Dünyanın Kusurlarını Söylemesi (3512-3645)
- Ögdülmiş'in Odgurmış'a Dünya Vâsıtası ile Âhiretin Kazanılmasını Söylemesi (3646-3712)
- Odgurmış'ın Hükümdara Mektup Yazıp Göndermesi (3713-3895)
- Hükümdar Kün Togdı'nın Odgurmış'a İkinci Mektubu Göndermesi (3896-3970)
- Odgurmış'ın Ögdülmiş İle İkinci Defa Münâzara Etmesi (3971-4030)
- Ögdülmiş'in Odgurmış'a Beylere Hizmet Etmenin Usûl ve Nizâmını Söylemesi (4031-4164)
- Öğdülmüş'ün Kapıdaki Hizmetkârlar İle Nasıl Geçinileceğini Söylemesi (4165-4319)
- Ögdülmiş'in Odgurmış'a Avâm ile Nasıl Münâsebet Kurulması gerektiğini Söylemesi (4320-4335)
- Ali-Evlâdı İle Münâsebet (4336-4340)
- Âlimler İle Münâsebet (4341-4354)
- Tabipler İle Münâsebet (4355-4360)
- Efsûncular İle Münâsebet (4361-4365)
- Rüyâ Tâbircileri İle Münâsebet (4366-4375)
- Müneccimler İle Münâsebet (4376-4391)
- Şâirler İle Münâsebet (4392-4399)
- Çiftçiler İle Münâsebet (4400-4418)
- Satıcılar İle Münâsebet (4419-4438)
- Hayvan Yetiştirenler İle Münâsebet (4439-4455)
- Zenâat Erbâbı İle Münâsebet (4456-4468)
- Fakirler İle Münâsebet (4469-4474)
- Evlilik (4475-4503)
- Çocuk Terbiyesi (4504-4526)
- Hizmetçilere Nasıl Muâmele Edileceği (4527-4572)
- Ögdülmiş'in Odgurmış'a Ziyâfete Gitme Âdabını Söylemesi (4573-4643)
- Ögdülmiş'in Odgurmış'a Ziyâfete Davet Usûlünü Söylemesi (4644-4679)
- Odgurmış'ın Ögdülmiş'e Dünyadan Yüz Çevirip, Olana Kanâat Ettiğini Söylemesi (4680-4933)
- Hükümdar Kün Togdı'nın Odgurmış'ı Üçüncü Defa Davet Etmesi (4934-5030)
- Odgurmış'ın Ögdülmiş'e Gelmesi (5031-5034)
- Hükümdar Kün Togdı'nın Odgurmış İle Görüşmesi (5035-5131)
- Odgurmış'ın Hükümdara Öğüt vermesi (5132-5466)
- Ögdülmiş'in Hükümdara Memleketi Tanzim Etme Usûlünü Söylemesi (5467-5631)
- Ögdülmiş'in Geçen yaşamına Acıyarak, Tövbe Etmesi (5632-5720)
- Odgurmış'ın Ögdülmiş'e Tavsiyede Bulunması (5721-5761)
- Doğruluğa Karşı Doğruluk, İnsanlığa Karşı İnsanlık Gösterilmesi (5762-5952)
- Odgurmış'ın Hastalanarak, Ögdülmiş'i Çağırması (5953-5992)
- Ögdülmiş'in Odgurmış'a Rüya Tâbirini Söylemesi (5993-6031)
- Odgurmış'ın Ögdülmiş'e Rüya Gördüğünü Söylemesi (6032-6036)
- Ögdülmiş'in Odgurmış'ın Rüyasını Tâbir Etmesi (6037-6046)
- Odgurmış'ın Bu Rüyaya Başka Bir Tâbir Söylemesi (6047-6086)
- Odgurmış'ın Ögdülmiş'e Nasîhat Etmesi (6087-6285)
- Kumaru'nun Ögdülmiş'e Odgurmış'ın Ölüdüğünü Söylemesi (6286-6292)
- Kumaru'nun Ögdülmiş'e Baş Sağlığı Dilemesi (6293-6298)
- Ögdülmiş'in Odgurmış İçin Matem Tutması (6299-6303)
- Hükümdarın Ögdülmiş'e Baş Sağlığı Dilemesi (6304-6520)
- (eklemeler)
- Gençliğine Acıması ve İhtiyarlığı (6521-6564)
- Zamanın Bozukluğu ve Dostların Cefâsı (6565-6604)
- Kitap Sahibi Yusuf'un Kendisine Nâsîhat Etmesi (6605-6645)
Şekil ve anlatım
Yusuf Has Hâcib’in eseri, dil itibarıyla Karahanlı devri Karahanlı Türkçesi’nin bir metni olarak sınıflandırılmıştır. Arapça’nın ilim, Farsça’nın şiir dili olduğu bir dönemde Türkçe yazılan bu eserde kullanılan abece, kaynağına dönüş olarak mevcut duruma tepkidir. Ancak bugünkü mevcut nüshalara esas olan üçüncü defa yazılışında kullanılan alfabenin Arap harfleri diye bilinen asıl/orijinal Uygur Abecesi yaygın Arap kavrayışı ile yazıldığı kesindir. Eser, Türkçe yazılmasına rağmen ölçüde Fars edebiyatı ölçüsü olan “aruz vezni” (faûlun faûlun faûlun faûl), nazım biriminde Fars edebiyatına da geçmiş Türk nazım birimi “beyit” kullanılmıştır. Eserin nazım biçimi, yine Fars edebiyatına ait olan “mesnevi” yani "mani" nazım biçimidir.
Nüshalar
Kutadgu Bilig yönetici/hâkâniye zümresi, yani toplumun oldukça dar ve onun en üst tabakasını oluşturan veya oluşturacak bir muhiti için İslâmî Türk tarzı devlet yönetme bilgisi kitabıdır. Bu yönüyle, Kutadgu Bilig İslâm dünyası içinde önce Türkistan, sonra Ön Asya'ya uzanan geniş topraklarda 10. yüzyıldan itibaren bin yıla yakın sürecek Türk siyasi hâkimiyetinin ilk birkaç yüzyılında Bağdat yönetim merkezli İslâm halifeliğine karşı Türk tarzı sultanlık meşruiyetini de ilan eden ilk Türkçe eser olması bakımından da önemlidir. Eserin bu vasfı, belki daha doğru olarak işlevi hem onun nüshalarının niye bu kadar az olduğunu hem de niye Orta Çağ Müslüman Türk muhitlerinin yükselen yönetim merkezlerinde bulunduğunu da açıklayabilir. Eserin bütün nüshalarının bulundukları ve/veya çekimlendikleri yer/yerler, elde etme ve sahiplik bilgileri böyle bir sonuca varmak için kıymetli birer ipucudur ve hatta Sarayçık'ta; Âl-i Çingiz'in Altın Ordu ulusu hanlarının gömüldüğü yerde bulunan KB'den bir beytin yazılı olduğu küpecik de bunu tamamlayıcı bir başka veridir. KB'in manzum mukaddimesinin (B) 12-14. beyitleri de bunu destekler mahiyettedir: bu maşrıḳ meliki māçīnlar begi / biliglig uḳuşluġ ajunda yėgi // ḳamuġ bu kitābnı alıp özlemiş / ḫazīne içinde urup kizlemiş // birindin biriŋe mīrāålar ḳalıp / aḏınlarḳa bėrmez öziŋe alıp. “Meşrik hükümdarı, Maçinliler beyi, bilgili, anlayışlı, dünyanın ileri gelenleri, hepsi bu kitabı alıp sahip olmuşlar/benimsemişler ve hazinelerine koyup, saklamışlardır. Birinden birine miras olarak kalır, bunlar da kendilerine alıp, başkalarına vermezlermiş.”[1] 11 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Yönetici zümresi için yazıldığı anlaşılan eser doğal olarak dar bir kesimin istifâdesiyle sınırlı kalmış ve iki kere ortaya çıkarılmıştır. İkinci kez ortaya çıkarıldığında manzûm mukaddime ilave edilmiştir. Daha sonraki bir devreye ait olan üçüncü kez ortaya çıkışında ise ilk ortaya çıkışında ilave edilen manzûm mukaddimenin eksik ve kötü bir hulâsası olan mensûr bir mukaddime eklenmiş, ancak ne zaman ve nerede yazıldığı hakkında bilgi verilmemiştir. Kutadgu Bilig’in bugün elimizde bulunan her üç nüshası, eserin bu üçüncü tedvinine aittir. Aynı nüshaların birer istinsahlarıdır.
Herat nüshası
Kutadgu Bilig’in ilk defa bulunan ve dolayısıyla bu eser üzerindeki çalışmalara esas olan bu nüsha, 1439’da, Herat’da istinsah edilmiştir. Bu nüshanın Anadolu’ya geçmesi, önce Tokat’a ve sonra 1474'te, İstanbul’a gelmiş olması hakkında, esere sonradan eklenmiş şu kayıt vardır: “sekiz yüz yetmiş dokuz tarihinde, yılan yılında, Abdurrezzak Şeyh-zâde Bahşı için, Fenârî-zâde Kadı Ali, İstanbul’dan mektup göndererek, Tokat’tan getirttiler; mübarek olsun, devlet gelsin, mihnet gitsin.” (Bahşı: Osmanlı devlet teşkilâtında Orta Asya Türk ülkeleri ile resmî muhâbereyi idare eden hususî kalemlerde çalışan memurlara verilen unvan) 1839 yılında, İstanbul’da Avusturya elçiliği müsteşarı ünlü Türkolog ve tarihçi Von Hammer tarafından ele geçirilmiş, Viyana İmparator Sarayı kütüphanesine hediye edilmiştir. Macar müsteşrik Hermann Vambery, 1870 yılında, eserin bin kadar beytinin Almanca tercümesini neşretmiş, transkripsiyonunu yapmıştır. 1910 yılında Radloff, transkripsiyonunu ve Almanca tercümesini neşretmiştir. Türkiye’de ilk defa 1942’de Türk Dil Kurumu tarafından faksimile halinde basılmıştır.
Fergana nüshası
Kutadgu Bilig’in ele geçen nüshaları arasında en önemlisidir. Bu nüshayı Türkistan’da, Fergana’da bulan Zeki Velidi Togan, eser hakkında genel bir bilgi vermiştir. Buna göre, kitabın dağınık sahifeleri sonradan bir araya getirilerek dikilmiş ve dörtlükler altın suyu ile yazılmıştır. Diğer nüshalara göre daha itinalı yazılmış olan bu nüshanın baş ve son kısmı eksiktir ve nerede, ne zaman, kimin tarafından, kimin için yazılmış olduğu hakkındaki kayıtlar da, bu eksik sahifeler ile birlikte kaybolmuştur. Herat ve Mısır nüshalarında başta mensûr mukaddime, sonra manzûm mukaddime, ardından babların fihristi ve sonunda Kutadgu Bilig metni gelirken Fergana nüshasında manzûm mukaddime yoktur. Türkiye’de, 1943 yılında, Türk Dil Kurumu tarafından faksimile halinde yayınlanmıştır.
Mısır nüshası
Bu nüsha, 1896’da, Kahire’de, Hidiv(bugünkü Kral) Kütüphanesinin o zamanki müdürü Alman âlim tarafından bulunmuştur. Kütüphane tanzim edilirken, bodrum kata atılmış olan dağınık kitap ve sahife yığınları gözden geçirildiği sırada, Kutadgu Bilig’e ait parçalar toplanarak, bir araya getirilmiş ve böylece bu nüsha, kaybolmaktan kurtarılmıştır. Nüshanın bazı kısımları zâyi olmuş, başında ve ortalarında bazı sahifeler, rutubet tesiri ile zedelenmiş, geri kalan kısmı ise iyi muhafaza edilmiştir. Nüsha çok dikkatle yazılmış ve atlanılmış kelime ve beyitlerin yerleri işaretlenerek sahife kenarına eklenmiştir. 1943 yılında bu nüshanın da tıpkıbasımı TDK tarafından yayınlanmıştır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Boeschoten, Hendrik; Rentzsch, Julian (2010). Turcology in Mainz (İngilizce). Otto Harrassowitz Verlag. ss. 89-92. ISBN .
- ^ Süer,EKER,"Kutadgu Bilig’de Türkçe İslami Terimlerin Kaynakları Üzerine[]",Türkoloji Makaleleri 31 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Özönder, S. (2018). KUTADGU BİLİG II KUTADGU BİLİG'İN METİN TÜRÜ VE TARİHSEL DİYALEKTOLOJİ İÇİN DEĞERİ. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 3 (2), 179-253 .
- Yusuf Has Hâcib, Kutadgu Bilig I (Metin), haz. R. Rahmeti Arat.
- Yusuf Has Hâcib, Kutadgu Bilig II (Çeviri), haz. R. Rahmeti Arat.
- İbrahim Kafesoğlu, Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri, İstanbul, 1980
- Kutadgu Bilig tüm basımları12 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Nejat Doğan (2002), "Kutadgu Bilig'in Devlet Felsefesi", Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 12, yıl 2002, 127-158 s. 8 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . pdf
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Ocak 2020 Kutadgu Bilig qʊtadˈɢʊ bɪˈlɪɡ Gunumuz Turkcesi ile Mutluluk Veren Bilgi ya da Devlet Olma Bilgisi 11 yuzyil Karahanli Turklerinden Yusuf Has Hacib in Dogu Karahanli hukumdari ve Kasgar Prensi Tabgac Ulug Bugra Kara Han a Ebu Ali Hasan bin Suleyman Arslan atfen yazdigi ve takdim ettigi Orta Turkce eserdir Eser Karahanlica olarak da isimlendirilen Hakaniye lehcesi ile yazilmistir Uygur alfabesiyle yazilan Kutadgu Bilig 15 yy 4 satirinda Arap alfabesiyle besmele yazilmaktadir Eserin genel ozellikleriMesnevi tarzinda ve aruz vezniyle yazilmistir Siyasetname turunun Turk edebiyatindaki ilk ornegidir Eski Turkce olarak kabul edilen Karahanli Turkcesi ile yazilmistir Nazim birimi beyittir Redif ve kafiye kullanilmistir Islamiyet in Turklerce kabulunden sonraki bilinen ilk yazili eserdir Alegorik ve didaktiktir Bazi bolumlerinde ansiklopedik bilgiler icerir Kutlu Olma Bilgisi veya Mutluluk Veren Bilgi olarak Turkiye Turkcesine cevrilmistir 18 ayda tamamlanmistir Anlatilmak istenenler 4 sembolik kisilik uzerinden anlatilmistir Bunlar Kun Togdi hukumdar kanun adalet Ay Toldi mutluluk saadet Odgurmis akibet hayatin sonu Ogdulmis Akil zeka 6645 beyitten olusan manzum bir eserdir 6500 beyti asan Kutadgu Bilig de yuz civarinda Arapca Farsca kokenli sozcuk vardir Sozcukler manzumenin gerektirdigi retorige gore secilir Tapug taat torutigli halik yukun namaz kil gibi Turkce kokenli ya da odunc sozcukler olcuye baglama gore serbestce kullanilir KB de Allah cennet cehennem seytan melek savm salat gibi Arapca kokenli temel Islami terimlerin yer almamasi dikkat cekicidir Arapca sozcukler yerine tenri tamu g yek feriste ruza namaz vb Turkce veya Iran dillerinden odunclemeler kullanilir Yusuf Has HacibYusuf Has Hacib Balasagunlu Yusuf hakkindaki bilgilerin tek kaynagi yine kendi eserine sonradan eklenmis olan manzum ve mensur mukaddimelerdir Yusuf XI yuzyilda Balasagun Kuz Ordu da dogmustur Asil bir aileye mensup olup ilmi faziletleri zuhd ve takvasi ile cemiyetin icinde en yuksek hizmet mertebesine ermis bir zattir Eserine Balasagun da baslamis daha sonra gittigi Kasgar da tamamlamis 1069 1070 ve Karahanli hukumdari Tabgac Kara Bugra hanlar haninin huzurunda okumustur Hakan sairin kalem kudretini takdir ederek ona iltifat etmis ve yanina alarak ona has hacib unvanini vermistir Bundan dolayi nami Yusuf Has Hacib olarak yayilmistir Uzerinde 18 ay ugrastigi eserinin bazi beyitlerinde 365 371 50 yasinda oldugunu belirtmektedir Bu beyitlerden hareketle O nun 1019 yili civarinda dogdugunu soyleyebiliriz Olumu hakkinda herhangi bir bilgi yoktur Eserin ilave kisminda kendisinden bahsederken ihtiyarladigini hayatini insanlara hizmet etmekle gecirerek ibadete gec kaldigini belirtmektedir Kitabin adi Yusuf Has Hacib eserinde kitabin adini ve anlamini su beyitlerle aciklamistir Kitabin adini Kutadgu Bilig koydum Okuyana kutlu olsun ve ona yol gostersin beyit 350 Ben sozumu soyledim ve kitabi yazdim Bu kitap uzanip her iki dunyayi tutan bir eldir beyit 351 Insan her iki dunyayi devletle elinde tutarsa Mes ud olur bu sozum dogrudur beyit 352 R Rahmeti Arat Kutadgu Bilig in kutlu olma bilgisi anlamina geldigini soylemistir S Maksudi Arsal a gore Kutadgu Bilig deki kut siyasi hakimiyet kavramini ifade etmektedir ve talih saadet ve bahtiyarlik ikinci planda kalan ve ancak sonralari ortaya cikan tali anlamlardir G Doerfer kut tabirini insanin bir nevi otonom ruhi kudretidir ki bilhassa hukumdar icin Gok ve Yer tarafindan desteklenmeye muhtactir Seklinde aciklamaktadir Kitabin icerigi Eser 4 ana unsur ve bu 4 unsuru temsil eden sembolik sahsiyetler uzerine kurulmustur Isim Anlami Meslek SemboluKun Togdi Gun Dogdu Hukumdar AdaletAy Toldi Dolunay Vezir MutlulukOgdulmis Ovulmus Bilge Vezirin oglu Akil ya da Bilgi Odgurmis Uyanmis Dervis Vezirin akrabasi Akibet Yasamin sonu Kitap bastan sona bu 4 sembolik sahsiyetin karsilikli konusma ve munazaralarindan olusmaktadir Eserde Tanri Muhammed Peygamber Dort Halife ve Tabgac Bugra Han methedilikten sonra iyilik etmenin faydalari bilgi ile aklin meziyet ve faydalari devletin sifati adalet vasfi hukumdarin vasiflari vezirin kumandanin ulu hacibin kapicibasinin elcilerin katibi hazinedarin ascibasinin ickicibasinin hizmetkarlarin vasiflari dunyanin kusurlari ahiretin kazanilmasi beylere hizmet etmenin usul ve nizami hizmetkarlarla nasil gecinilecegi avam ile nasil munasebet kurulacagi Ali evladi alimler tabipler efsuncular ruya tabircileri muneccimler sairler ciftciler saticilar hayvan yetistirenler zenaat erbabi fakirler ile munasebet evlilik cocuk terbiyesi hizmetcilere nasil muamele edilecegi ziyafete gitme adabi ziyafete davet usulu memleketi tanzim etme usulu dogruluga karsi dogruluk insanliga karsi insanlik gosterilmesi zamanin bozuklugu ve dostlarin cefasi konulari islenmistir Eser 6645 beyit 85 babdan olusmaktadir Beyit numaralari parantez icinde belirtilmekle birlikte 85 bab asagidaki gibidir Mensur Mukaddime 1 38 Manzum Mukaddime 1 77 Kutadgu Bilig Tanri Azze ve Cellenin Medhi 1 33 Peygamber Aleyhi s Selamin Medhi 34 48 Dort Sahabenin Medhi 49 62 Parlak Bahar Mevsiminin ve Buyuk Bugra Han in Medhi 63 123 Yedi Yildiz ve On Iki Burc 124 147 Insanoglunun Degerinin Bilgi ve Akildan Geldigi 148 161 Dilin Meziyeti ve Kusru Faydasi ve Zarari 162 191 Kitap Sahibinin Ozru 192 229 Iyilik Etmenin Medhi ve Faydalari 230 286 Bilgi ile Aklin Meziyet ve Faydalari 287 349 Kitabin Adi Manasi ve Yazarin Ihtiyarligi 350 397 Sozun Basi Hukumdar Kun Togdi Hakkinda 398 461 Ay Toldi nin Hukumdar Kun Toldi Hizmetine Girmesi 462 580 Ay Toldi nin Hukumdar Kun Togdi nin Huzuruna Cikmasi 581 619 Ay Toldi nin Hukumdara Kendisinin Saadet Oldugunu Soylemesi 620 656 Ay Toldi nin Hukumdara Devlet Sifatini Soylemesi 657 764 Hukumdar Kun Togdi nin Ay Toldi ya Adalet Vasfini Soylemesi 765 791 Hukumdar Kun Togdi nin Ay Toldi ya Adalet Vasfinin Nasil Oldugunu Soylemesi 792 954 Ay Toldi nin Hukumdara Dilin Faziletini ve Sozun Faydalarini Soylemesi 955 1044 Saadetin Devamsizligi ve Ikbalin Donekligi 1045 1157 Ay Toldi nin Oglu Ogdulmis e Nasihat Vermesi 1158 1277 Ay Toldi nin Oglu Ogdulmis e Ogut Vermesi 1278 1341 Ay Toldi nin Hukumdar Kun Togdi ya Vasiyetname Yazmasi 1342 1547 Hukumdar Kun Togdi nin Ogdulmis i Cagirmasi 1548 1580 Ogdulmis in Hukumdar Kun Togdi nin Huzuruna Cikmasi 1581 1590 Ogdulmis in Hukumdar Kun Togdi nin Hizmetine Girmesi 1591 1849 Ogdulmis in Hukumdara Aklin Tarifini Soylemesi 1850 1920 Ogdulmis in Beylige Layik Bir Beyin Nasil Olmasi gerektigini Soylemesi 1921 2180 Ogdulmis in Beylere Vezir Olacak Kimsenin Nasil Olmasi gerektigini Soylemesi 2181 2268 Ogdulmis in Hukumdara Kumandanin Nasil Olmasi gerektigini Soylemesi 2269 2434 Ogdulmis in Hukumdara Ulu Hacib in Nasil Bir Insan Olmasi gerektigini Soylemesi 2435 2527 Ogdulmis in Hukumdara Kapici Basinin Nasil Olmasi gerektigini Soylemesi 2528 2595 Ogdulmis in Hukumdara Elci Olarak Gondermek Icin Nasil Bir Insan olmasi gerektigini Soylemesi 2596 2671 Ogdulmis in Hukumdara Katibin Nasil Olmasi gerektigini Soylemesi 2672 2742 Ogdulmis in Hukumdara Hazinedarin Nasil Olmasi gerektigini Soylemesi 2743 2827 Ogdulmis in Hukumdara Asci Basinin Nasil Olmasi gerektigini Soylemesi 2828 2882 Ogdulmis in Hukumdara Ickici Basinin Nasil Olmasi gerektigini Soylemesi 2883 2956 Ogdulmis in Hukumdara Hizmetkarlarin Beyler Uzerindeki Haklarinin Neler Oldugunu Soylemesi 2957 3186 Hukumdar Kun Togdi nin Odgurmis a Mektup Yazip Gondermesi 3187 3288 Ogdulmis in Odgurmis i Ziyaret Etmesi 3289 3317 Odgurmis in Ogdulmis Ile Munazara Etmesi 3318 3511 Odgurmis in Ogdulmis e Dunyanin Kusurlarini Soylemesi 3512 3645 Ogdulmis in Odgurmis a Dunya Vasitasi ile Ahiretin Kazanilmasini Soylemesi 3646 3712 Odgurmis in Hukumdara Mektup Yazip Gondermesi 3713 3895 Hukumdar Kun Togdi nin Odgurmis a Ikinci Mektubu Gondermesi 3896 3970 Odgurmis in Ogdulmis Ile Ikinci Defa Munazara Etmesi 3971 4030 Ogdulmis in Odgurmis a Beylere Hizmet Etmenin Usul ve Nizamini Soylemesi 4031 4164 Ogdulmus un Kapidaki Hizmetkarlar Ile Nasil Gecinilecegini Soylemesi 4165 4319 Ogdulmis in Odgurmis a Avam ile Nasil Munasebet Kurulmasi gerektigini Soylemesi 4320 4335 Ali Evladi Ile Munasebet 4336 4340 Alimler Ile Munasebet 4341 4354 Tabipler Ile Munasebet 4355 4360 Efsuncular Ile Munasebet 4361 4365 Ruya Tabircileri Ile Munasebet 4366 4375 Muneccimler Ile Munasebet 4376 4391 Sairler Ile Munasebet 4392 4399 Ciftciler Ile Munasebet 4400 4418 Saticilar Ile Munasebet 4419 4438 Hayvan Yetistirenler Ile Munasebet 4439 4455 Zenaat Erbabi Ile Munasebet 4456 4468 Fakirler Ile Munasebet 4469 4474 Evlilik 4475 4503 Cocuk Terbiyesi 4504 4526 Hizmetcilere Nasil Muamele Edilecegi 4527 4572 Ogdulmis in Odgurmis a Ziyafete Gitme Adabini Soylemesi 4573 4643 Ogdulmis in Odgurmis a Ziyafete Davet Usulunu Soylemesi 4644 4679 Odgurmis in Ogdulmis e Dunyadan Yuz Cevirip Olana Kanaat Ettigini Soylemesi 4680 4933 Hukumdar Kun Togdi nin Odgurmis i Ucuncu Defa Davet Etmesi 4934 5030 Odgurmis in Ogdulmis e Gelmesi 5031 5034 Hukumdar Kun Togdi nin Odgurmis Ile Gorusmesi 5035 5131 Odgurmis in Hukumdara Ogut vermesi 5132 5466 Ogdulmis in Hukumdara Memleketi Tanzim Etme Usulunu Soylemesi 5467 5631 Ogdulmis in Gecen yasamina Aciyarak Tovbe Etmesi 5632 5720 Odgurmis in Ogdulmis e Tavsiyede Bulunmasi 5721 5761 Dogruluga Karsi Dogruluk Insanliga Karsi Insanlik Gosterilmesi 5762 5952 Odgurmis in Hastalanarak Ogdulmis i Cagirmasi 5953 5992 Ogdulmis in Odgurmis a Ruya Tabirini Soylemesi 5993 6031 Odgurmis in Ogdulmis e Ruya Gordugunu Soylemesi 6032 6036 Ogdulmis in Odgurmis in Ruyasini Tabir Etmesi 6037 6046 Odgurmis in Bu Ruyaya Baska Bir Tabir Soylemesi 6047 6086 Odgurmis in Ogdulmis e Nasihat Etmesi 6087 6285 Kumaru nun Ogdulmis e Odgurmis in Oludugunu Soylemesi 6286 6292 Kumaru nun Ogdulmis e Bas Sagligi Dilemesi 6293 6298 Ogdulmis in Odgurmis Icin Matem Tutmasi 6299 6303 Hukumdarin Ogdulmis e Bas Sagligi Dilemesi 6304 6520 eklemeler Gencligine Acimasi ve Ihtiyarligi 6521 6564 Zamanin Bozuklugu ve Dostlarin Cefasi 6565 6604 Kitap Sahibi Yusuf un Kendisine Nasihat Etmesi 6605 6645 Sekil ve anlatim Yusuf Has Hacib in eseri dil itibariyla Karahanli devri Karahanli Turkcesi nin bir metni olarak siniflandirilmistir Arapca nin ilim Farsca nin siir dili oldugu bir donemde Turkce yazilan bu eserde kullanilan abece kaynagina donus olarak mevcut duruma tepkidir Ancak bugunku mevcut nushalara esas olan ucuncu defa yazilisinda kullanilan alfabenin Arap harfleri diye bilinen asil orijinal Uygur Abecesi yaygin Arap kavrayisi ile yazildigi kesindir Eser Turkce yazilmasina ragmen olcude Fars edebiyati olcusu olan aruz vezni faulun faulun faulun faul nazim biriminde Fars edebiyatina da gecmis Turk nazim birimi beyit kullanilmistir Eserin nazim bicimi yine Fars edebiyatina ait olan mesnevi yani mani nazim bicimidir Nushalar Kutadgu Bilig yonetici hakaniye zumresi yani toplumun oldukca dar ve onun en ust tabakasini olusturan veya olusturacak bir muhiti icin Islami Turk tarzi devlet yonetme bilgisi kitabidir Bu yonuyle Kutadgu Bilig Islam dunyasi icinde once Turkistan sonra On Asya ya uzanan genis topraklarda 10 yuzyildan itibaren bin yila yakin surecek Turk siyasi hakimiyetinin ilk birkac yuzyilinda Bagdat yonetim merkezli Islam halifeligine karsi Turk tarzi sultanlik mesruiyetini de ilan eden ilk Turkce eser olmasi bakimindan da onemlidir Eserin bu vasfi belki daha dogru olarak islevi hem onun nushalarinin niye bu kadar az oldugunu hem de niye Orta Cag Musluman Turk muhitlerinin yukselen yonetim merkezlerinde bulundugunu da aciklayabilir Eserin butun nushalarinin bulunduklari ve veya cekimlendikleri yer yerler elde etme ve sahiplik bilgileri boyle bir sonuca varmak icin kiymetli birer ipucudur ve hatta Saraycik ta Al i Cingiz in Altin Ordu ulusu hanlarinin gomuldugu yerde bulunan KB den bir beytin yazili oldugu kupecik de bunu tamamlayici bir baska veridir KB in manzum mukaddimesinin B 12 14 beyitleri de bunu destekler mahiyettedir bu masriḳ meliki macinlar begi biliglig uḳusluġ ajunda yegi ḳamuġ bu kitabni alip ozlemis ḫazine icinde urup kizlemis birindin biriŋe miraalar ḳalip aḏinlarḳa bermez oziŋe alip Mesrik hukumdari Macinliler beyi bilgili anlayisli dunyanin ileri gelenleri hepsi bu kitabi alip sahip olmuslar benimsemisler ve hazinelerine koyup saklamislardir Birinden birine miras olarak kalir bunlar da kendilerine alip baskalarina vermezlermis 1 11 Subat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yonetici zumresi icin yazildigi anlasilan eser dogal olarak dar bir kesimin istifadesiyle sinirli kalmis ve iki kere ortaya cikarilmistir Ikinci kez ortaya cikarildiginda manzum mukaddime ilave edilmistir Daha sonraki bir devreye ait olan ucuncu kez ortaya cikisinda ise ilk ortaya cikisinda ilave edilen manzum mukaddimenin eksik ve kotu bir hulasasi olan mensur bir mukaddime eklenmis ancak ne zaman ve nerede yazildigi hakkinda bilgi verilmemistir Kutadgu Bilig in bugun elimizde bulunan her uc nushasi eserin bu ucuncu tedvinine aittir Ayni nushalarin birer istinsahlaridir Herat nushasi Kutadgu Bilig in ilk defa bulunan ve dolayisiyla bu eser uzerindeki calismalara esas olan bu nusha 1439 da Herat da istinsah edilmistir Bu nushanin Anadolu ya gecmesi once Tokat a ve sonra 1474 te Istanbul a gelmis olmasi hakkinda esere sonradan eklenmis su kayit vardir sekiz yuz yetmis dokuz tarihinde yilan yilinda Abdurrezzak Seyh zade Bahsi icin Fenari zade Kadi Ali Istanbul dan mektup gondererek Tokat tan getirttiler mubarek olsun devlet gelsin mihnet gitsin Bahsi Osmanli devlet teskilatinda Orta Asya Turk ulkeleri ile resmi muhabereyi idare eden hususi kalemlerde calisan memurlara verilen unvan 1839 yilinda Istanbul da Avusturya elciligi mustesari unlu Turkolog ve tarihci Von Hammer tarafindan ele gecirilmis Viyana Imparator Sarayi kutuphanesine hediye edilmistir Macar mustesrik Hermann Vambery 1870 yilinda eserin bin kadar beytinin Almanca tercumesini nesretmis transkripsiyonunu yapmistir 1910 yilinda Radloff transkripsiyonunu ve Almanca tercumesini nesretmistir Turkiye de ilk defa 1942 de Turk Dil Kurumu tarafindan faksimile halinde basilmistir Fergana nushasi Kutadgu Bilig in ele gecen nushalari arasinda en onemlisidir Bu nushayi Turkistan da Fergana da bulan Zeki Velidi Togan eser hakkinda genel bir bilgi vermistir Buna gore kitabin daginik sahifeleri sonradan bir araya getirilerek dikilmis ve dortlukler altin suyu ile yazilmistir Diger nushalara gore daha itinali yazilmis olan bu nushanin bas ve son kismi eksiktir ve nerede ne zaman kimin tarafindan kimin icin yazilmis oldugu hakkindaki kayitlar da bu eksik sahifeler ile birlikte kaybolmustur Herat ve Misir nushalarinda basta mensur mukaddime sonra manzum mukaddime ardindan bablarin fihristi ve sonunda Kutadgu Bilig metni gelirken Fergana nushasinda manzum mukaddime yoktur Turkiye de 1943 yilinda Turk Dil Kurumu tarafindan faksimile halinde yayinlanmistir Misir nushasi Bu nusha 1896 da Kahire de Hidiv bugunku Kral Kutuphanesinin o zamanki muduru Alman alim tarafindan bulunmustur Kutuphane tanzim edilirken bodrum kata atilmis olan daginik kitap ve sahife yiginlari gozden gecirildigi sirada Kutadgu Bilig e ait parcalar toplanarak bir araya getirilmis ve boylece bu nusha kaybolmaktan kurtarilmistir Nushanin bazi kisimlari zayi olmus basinda ve ortalarinda bazi sahifeler rutubet tesiri ile zedelenmis geri kalan kismi ise iyi muhafaza edilmistir Nusha cok dikkatle yazilmis ve atlanilmis kelime ve beyitlerin yerleri isaretlenerek sahife kenarina eklenmistir 1943 yilinda bu nushanin da tipkibasimi TDK tarafindan yayinlanmistir Ayrica bakinizDivanu Lugati t Turk Atabetu l Hakayik Divan i HikmetKaynakca Boeschoten Hendrik Rentzsch Julian 2010 Turcology in Mainz Ingilizce Otto Harrassowitz Verlag ss 89 92 ISBN 978 3 447 06113 1 Suer EKER Kutadgu Bilig de Turkce Islami Terimlerin Kaynaklari Uzerine olu kirik baglanti Turkoloji Makaleleri 31 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ozonder S 2018 KUTADGU BILIG II KUTADGU BILIG IN METIN TURU VE TARIHSEL DIYALEKTOLOJI ICIN DEGERI Cukurova Universitesi Turkoloji Arastirmalari Dergisi 3 2 179 253 Yusuf Has Hacib Kutadgu Bilig I Metin haz R Rahmeti Arat Yusuf Has Hacib Kutadgu Bilig II Ceviri haz R Rahmeti Arat Ibrahim Kafesoglu Kutadgu Bilig ve Kultur Tarihimizdeki Yeri Istanbul 1980 Kutadgu Bilig tum basimlari12 Aralik 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde Nejat Dogan 2002 Kutadgu Bilig in Devlet Felsefesi Erciyes Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi Sayi 12 yil 2002 127 158 s 8 Agustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde pdf pdf