Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Falez, kayaların aşınması ile oluşan yüksek eğimli (genelde >40°, dik hatta negatif eğimli) kıyıdır. Fransızca falaise dik kayalık sahil anlamına gelmektedir. Türkçe coğrafya literatüründe yalıyar da kullanılmaktadır.
Deniz ve göllerin kenarlarında bulunan ve dalga aşındırmasına bağlı olarak meydana gelmiş bulunan dikliklerdir. Bununla birlikte, deniz ve göllerin kenarlarında görülen bütün diklikler dalga aşındırmasına bağlı olarak meydana gelmemişlerdir. Önce su yüzeyine yakın bir tabaka veya çatlakta meydana gelen oyuk, dalganın çarparak yaptığı aşındırma sonucu giderek büyür. Oyuğun üzerinde bulunan kütlelerin de düşmesi sonucu yamaç dikliği kara içlerine doğru geriler.
tabanlarında dalga erozyonu, su üstünde de yamaç erozyonu süreçleri kontrolünde sürekli olarak gerileyen niteliktedir. Dünya kıyıları 3/4 oranında falezli kıyılardan oluşmaktadır. Falezlerin oluşumu ve tipleri büyük oranda kıyıda yüzlek veren jeolojik formasyonların (yapı ve litoloji) özelliklerine bağlıdır. Bu özellikler kayaların günlenmeye ve erozyona direnciyle ilişkilidir.
Falezli kıyılarda gözlenen kayalar Pre-Kambriyen’den (>500 my) Holosen’e (10 ky) kadar uzanabilir bununla birlikte günümüz falezli kıyıları Geç Pleyistosen ve Holosen dönemlerinde oluşmuşlardır. Birçok falezli kıyı deniz seviyesinin günümüz seviyesine ulaştığı (6000 yıldan) itibaren oluşmuştur.
Formasyon
Kara yüzeyinin su tablasının nispeten dik bir açıyla daldığı kıyı bölgelerinde, deniz dalgalarının aşınması olarak bilinen sahil şeridindeki sürekli hareketi, eğim açısı, falezi oluşturan malzemelerin birleşimi, yataklanması ve sertliği ile erozyon süreçlerinin kendileri gibi çeşitli faktörledir. Eğim sürekli olarak aşınır. Falez ayağına saldıran dalgalar, bir çıkıntı üreten sürekli aşınma hareketi ile dalga kesimli bir çentik oluşturur. Bu çıkıntı, falezin kendi ağırlığı altında çökünceye kadar kesildiği için büyür. Çöken enkaz, denizin etkisi ile yavaş yavaş falezin önündeki alandan uzaklaştırılır. Kıyı kayalıkları çöktüğünde kıyı şeridi iç kısımdan uzaklaşıyor. Bunun gerçekleşme hızı, özellikle dalganın gücüne, falezin yüksekliğine, fırtına dalgalanmalarının sıklığına ve anakayanın sertliğine bağlıdır. Almanya'daki Mecklenburg sahili yılda yaklaşık 25 santimetre geri çekilirken, güney İngiltere'nin tebeşir kayalıkları her yıl sadece yaklaşık bir santimetre geri çekilmektedir.
Kayalık falez kıyısı
Kumtaşı, kireçtaşı veya granit gibi erozyona nispeten dirençli olan malzemeden oluşmuş kayalık bir falez kıyısında, falezin önünde düz bir kayalık dalga kesim platformu veya aşınma platformu oluşur. Su tablası seviyesinde ve altında korunan falezin ayağını temsil eder. Kıyıların tektonik bir yükselmesi varsa, bu aşınma platformları, eustatik deniz seviyesi değişiklikleri dikkate alınarak, yükselme miktarının deniz seviyesine göre yüksekliklerinden hesaplanabileceği kıyı terasları oluşturmak için yükseltilebilir. Erozyona oldukça veya hatta çok dirençli olan malzemeden yapılmış falezli bir sahilde, dalga kesimli bir platform yoktur, ancak deniz falezinin önünde bir plaj oluşur. Dalgalar kayalık falez kıyısındaki bir burnun her iki tarafında dar bir noktada çentikler açarsa, doğal kemer oluşabilir. Kıyı şeridi uzaklaştıkça kemer çöktüğünde, dalga kesim platformunda bir yığın geride kalır. Almanya'da en iyi bilinen örnek Heligoland'daki Lange Anna, İngiltere'de ise önde gelen bir örnek Dorset'teki Old Harry Rocks. Ayrıca, kayalık falezli bir sahil dalgası eylemi sahil şeridi geri çekilmesi için tek itici güç değildir. Ana kayanın genel ayrışması neredeyse eşit derecede önemlidir.
Falez çeşitleri
- Sözde (yalancı) Falez: Tektonik hatlara bağlı olarak oluşmuş dalga aşındırması dışında şekillenmiş dikliklere sözde falez veya yalancı falez denilmektedir.
- Ölü Falez: Fırtınalı zamanlarda bile dalgaların erişemediği, yani iyice gerilemiş ve dalga aşındırmasının etkisi dışında kalmış falezler de bulunmaktadır. Bu falezlere ise ölü falez denilmektedir.
- Canlı yalıyar: doğrudan deniz dalgalarının etkisinde kalır. Genellikle, dalgaların alttan oymasıyla bir çentikle aşındırma platformundan ayrılır. Çentiğin üzerindeki şev yerçekimi ve sellenme süreçlerinin etkisiyle biçimlenerek evrim geçirir.
- Dalan yalıyar: arada bir aşındırma platformu olmadan süratle deniz suları altına dalar, bu tür yalıyarlar tektonik kökenli bir sarplığın yakın geçmişte sular altında kalmasıyla oluşur.
- Çift yalıyar: Eteğinde yuvarlanmış ya da kaymış pek büyük yığın, küme, tümsek bulunur.
Falez tipleri
Falezler, yer aldıkları kıyıdaki tabakaların eğim yön ve değerlerinin gösterdikleri farklılıklara bağlı olarak çeşitli görünümde olurlar.
- TİP A: Kıyı platformu hafif eğimli olarak derinleşebilir.
- TİP B: Falez önünde yatay, yataya yakın bir kıyı platformu bulunabilir, bu platform üzerinde dar bir plaj da gelişebilir.
- TİP C: Dalımlı falezlere dik falezin deniz seviyesi altında da yüksek eğimle devam etmesine denilir.
Dalımlı Falezler:Aktif kıyı yükselmesinin (faylanma) gözlendiği yerlerde de gözlenirler. Kıyı Platformu bulunmaz. Oluşumunda çeşitli parametrelerin etkileşimi çok önemlidir. Yapı ve Süreç olarak;
- Yapı: çok dayanıklı ve homojen kayaların aşınması ile oluşurlar.
- Süreç: Çok yüksek dalga enerjisine sahip alanlarda gözlenirler.
Falezli kıyılarda erozyon
- Falezli kıyılarda topuk erozyonu yağışlı ve fırtınalı dönemleri takiben hızlanabilir.
- Kıyı platformlarının (kaya ya da çökel) tahribatı erozyonu hızlandırmaktadır.
- Bu durum yaygın falez üstü yapılaşmaları (kütle hareketleri nedeniyle) tehdit edebilir.
- Böyle durumlarda falezin topuk kısmına bloklar yığılarak ya da mühendislik yapılarıyla (istinat duvarları) geçici olarak çözülebilir.
- Kıyı yapılaşmalarında falez gerileme hızı mutlaka ölçülmelidir.
Diğer işlemler
Dik deniz kayalıklarına da yıkıcı enkaz çığları neden olabilir. Bunlar, Hawaii Adaları ve Cape Verde Adaları gibi okyanus adası volkanlarının batık yanlarında yaygındır.
Fotoğraf galerisi
-
![image]()
Alanya yakınlarından bir falezli kıyı -
![image]()
Akçakoca falezi -
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
Falezli kıyı Portekiz -
![image]()
Nienhagen, Mecklenburg -
![image]()
The Twelve Apostles, Australia
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c d Eric Bird, Coastal Geomorphology: An Introduction, 2.Basım, Wiley yayınevi, 2008
- ^ HOŞGÖREN M. Y. (2003) Jeomorfoloji’nin Ana Çizgileri 2 Çantay Kitabevi, 3. Baskı,İstanbul
- ^ Akif Akkuş, Genel Fiziki Coğrafya, 2. basım, Nobel Yayınevi, 2007, s. 88
- ^ Herbert Louis and Klaus Fischer: Allgemeine Geomorphologie, de Gruyter, 4th ed., Berlin 1979, pp. 532-537
- ^ Whittow, John (1984). Dictionary of Physical Geography. London: Penguin, 1984, p. 97. ISBN 0-14-051094-X.
- ^ Hans Georg Wunderlich: Einführung in die Geologie, Band I, Exogene Dynamik, Bibliographisches Institut Mannheim/Wien/Zürich, B.I.-Wissenschaftsverlag, Mannheim, 1968, p. 116 ^
- ^ Herbert Louis and Klaus Fischer: Allgemeine Geomorphologie, de Gruyter, 4th ed., Berlin 1979, pp. 532-537 ^
- ^ Emrullah Güney, Jeomorfoloji, 1. Basım, Tekağaç Eylül Yayıncılık, 2004, s. 317-318
- ^ Robin Davidson-Arnott, Introduction to Coastal Processes and Geomorphology, 1.basım, 2010
- ^ Le Bas, T.P. (2007), "Slope Failures on the Flanks of Southern Cape Verde Islands", in Lykousis, Vasilios (ed.), Submarine mass movements and their consequences: 3rd international symposium, Springer,
- ^ Mitchell, N. (2003) Susceptibility of mid-ocean ridge volcanic islands and seamounts to large scale landsliding. Journal of Geophysical Research, 108, 1-23.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Falez kayalarin asinmasi ile olusan yuksek egimli genelde gt 40 dik hatta negatif egimli kiyidir Fransizca falaise dik kayalik sahil anlamina gelmektedir Turkce cografya literaturunde yaliyar da kullanilmaktadir Falezli kiyi IrlandaFalezli kiyi Portekiz Deniz ve gollerin kenarlarinda bulunan ve dalga asindirmasina bagli olarak meydana gelmis bulunan dikliklerdir Bununla birlikte deniz ve gollerin kenarlarinda gorulen butun diklikler dalga asindirmasina bagli olarak meydana gelmemislerdir Once su yuzeyine yakin bir tabaka veya catlakta meydana gelen oyuk dalganin carparak yaptigi asindirma sonucu giderek buyur Oyugun uzerinde bulunan kutlelerin de dusmesi sonucu yamac dikligi kara iclerine dogru geriler tabanlarinda dalga erozyonu su ustunde de yamac erozyonu surecleri kontrolunde surekli olarak gerileyen niteliktedir Dunya kiyilari 3 4 oraninda falezli kiyilardan olusmaktadir Falezlerin olusumu ve tipleri buyuk oranda kiyida yuzlek veren jeolojik formasyonlarin yapi ve litoloji ozelliklerine baglidir Bu ozellikler kayalarin gunlenmeye ve erozyona direnciyle iliskilidir Falezli kiyilarda gozlenen kayalar Pre Kambriyen den gt 500 my Holosen e 10 ky kadar uzanabilir bununla birlikte gunumuz falezli kiyilari Gec Pleyistosen ve Holosen donemlerinde olusmuslardir Bircok falezli kiyi deniz seviyesinin gunumuz seviyesine ulastigi 6000 yildan itibaren olusmustur FormasyonAvustralya nin Tazmanya kentindeki Cape Pillar Deniz Kayaliklarina carpan dalgalarin goruntusu Kara yuzeyinin su tablasinin nispeten dik bir aciyla daldigi kiyi bolgelerinde deniz dalgalarinin asinmasi olarak bilinen sahil seridindeki surekli hareketi egim acisi falezi olusturan malzemelerin birlesimi yataklanmasi ve sertligi ile erozyon sureclerinin kendileri gibi cesitli faktorledir Egim surekli olarak asinir Falez ayagina saldiran dalgalar bir cikinti ureten surekli asinma hareketi ile dalga kesimli bir centik olusturur Bu cikinti falezin kendi agirligi altinda cokunceye kadar kesildigi icin buyur Coken enkaz denizin etkisi ile yavas yavas falezin onundeki alandan uzaklastirilir Kiyi kayaliklari coktugunde kiyi seridi ic kisimdan uzaklasiyor Bunun gerceklesme hizi ozellikle dalganin gucune falezin yuksekligine firtina dalgalanmalarinin sikligina ve anakayanin sertligine baglidir Almanya daki Mecklenburg sahili yilda yaklasik 25 santimetre geri cekilirken guney Ingiltere nin tebesir kayaliklari her yil sadece yaklasik bir santimetre geri cekilmektedir Kayalik falez kiyisiKumtasi kirectasi veya granit gibi erozyona nispeten direncli olan malzemeden olusmus kayalik bir falez kiyisinda falezin onunde duz bir kayalik dalga kesim platformu veya asinma platformu olusur Su tablasi seviyesinde ve altinda korunan falezin ayagini temsil eder Kiyilarin tektonik bir yukselmesi varsa bu asinma platformlari eustatik deniz seviyesi degisiklikleri dikkate alinarak yukselme miktarinin deniz seviyesine gore yuksekliklerinden hesaplanabilecegi kiyi teraslari olusturmak icin yukseltilebilir Erozyona oldukca veya hatta cok direncli olan malzemeden yapilmis falezli bir sahilde dalga kesimli bir platform yoktur ancak deniz falezinin onunde bir plaj olusur Dalgalar kayalik falez kiyisindaki bir burnun her iki tarafinda dar bir noktada centikler acarsa dogal kemer olusabilir Kiyi seridi uzaklastikca kemer coktugunde dalga kesim platformunda bir yigin geride kalir Almanya da en iyi bilinen ornek Heligoland daki Lange Anna Ingiltere de ise onde gelen bir ornek Dorset teki Old Harry Rocks Ayrica kayalik falezli bir sahil dalgasi eylemi sahil seridi geri cekilmesi icin tek itici guc degildir Ana kayanin genel ayrismasi neredeyse esit derecede onemlidir Falez cesitleriSozde yalanci Falez Tektonik hatlara bagli olarak olusmus dalga asindirmasi disinda sekillenmis dikliklere sozde falez veya yalanci falez denilmektedir Olu Falez Firtinali zamanlarda bile dalgalarin erisemedigi yani iyice gerilemis ve dalga asindirmasinin etkisi disinda kalmis falezler de bulunmaktadir Bu falezlere ise olu falez denilmektedir Canli yaliyar dogrudan deniz dalgalarinin etkisinde kalir Genellikle dalgalarin alttan oymasiyla bir centikle asindirma platformundan ayrilir Centigin uzerindeki sev yercekimi ve sellenme sureclerinin etkisiyle bicimlenerek evrim gecirir Dalan yaliyar arada bir asindirma platformu olmadan suratle deniz sulari altina dalar bu tur yaliyarlar tektonik kokenli bir sarpligin yakin gecmiste sular altinda kalmasiyla olusur Cift yaliyar Eteginde yuvarlanmis ya da kaymis pek buyuk yigin kume tumsek bulunur Falez TipleriFalez tipleriFalezler yer aldiklari kiyidaki tabakalarin egim yon ve degerlerinin gosterdikleri farkliliklara bagli olarak cesitli gorunumde olurlar TIP A Kiyi platformu hafif egimli olarak derinlesebilir TIP B Falez onunde yatay yataya yakin bir kiyi platformu bulunabilir bu platform uzerinde dar bir plaj da gelisebilir TIP C Dalimli falezlere dik falezin deniz seviyesi altinda da yuksek egimle devam etmesine denilir Dalimli Falezler Aktif kiyi yukselmesinin faylanma gozlendigi yerlerde de gozlenirler Kiyi Platformu bulunmaz Olusumunda cesitli parametrelerin etkilesimi cok onemlidir Yapi ve Surec olarak Yapi cok dayanikli ve homojen kayalarin asinmasi ile olusurlar Surec Cok yuksek dalga enerjisine sahip alanlarda gozlenirler Falezli kiyilarda erozyonFalezli kiyilarda topuk erozyonu yagisli ve firtinali donemleri takiben hizlanabilir Kiyi platformlarinin kaya ya da cokel tahribati erozyonu hizlandirmaktadir Bu durum yaygin falez ustu yapilasmalari kutle hareketleri nedeniyle tehdit edebilir Boyle durumlarda falezin topuk kismina bloklar yigilarak ya da muhendislik yapilariyla istinat duvarlari gecici olarak cozulebilir Kiyi yapilasmalarinda falez gerileme hizi mutlaka olculmelidir Diger islemlerDik deniz kayaliklarina da yikici enkaz ciglari neden olabilir Bunlar Hawaii Adalari ve Cape Verde Adalari gibi okyanus adasi volkanlarinin batik yanlarinda yaygindir Fotograf galerisiAlanya yakinlarindan bir falezli kiyi Akcakoca falezi Oki Adalari Japonya Irlanda Falezli kiyi Portekiz Nienhagen Mecklenburg The Twelve Apostles AustraliaAyrica bakinizDis kuvvetlerKaynakca a b c d Eric Bird Coastal Geomorphology An Introduction 2 Basim Wiley yayinevi 2008 HOSGOREN M Y 2003 Jeomorfoloji nin Ana Cizgileri 2 Cantay Kitabevi 3 Baski Istanbul Akif Akkus Genel Fiziki Cografya 2 basim Nobel Yayinevi 2007 s 88 Herbert Louis and Klaus Fischer Allgemeine Geomorphologie de Gruyter 4th ed Berlin 1979 pp 532 537 Whittow John 1984 Dictionary of Physical Geography London Penguin 1984 p 97 ISBN 0 14 051094 X Hans Georg Wunderlich Einfuhrung in die Geologie Band I Exogene Dynamik Bibliographisches Institut Mannheim Wien Zurich B I Wissenschaftsverlag Mannheim 1968 p 116 Herbert Louis and Klaus Fischer Allgemeine Geomorphologie de Gruyter 4th ed Berlin 1979 pp 532 537 Emrullah Guney Jeomorfoloji 1 Basim Tekagac Eylul Yayincilik 2004 s 317 318 Robin Davidson Arnott Introduction to Coastal Processes and Geomorphology 1 basim 2010 Le Bas T P 2007 Slope Failures on the Flanks of Southern Cape Verde Islands in Lykousis Vasilios ed Submarine mass movements and their consequences 3rd international symposium Springer ISBN 978 1 4020 6511 8 Mitchell N 2003 Susceptibility of mid ocean ridge volcanic islands and seamounts to large scale landsliding Journal of Geophysical Research 108 1 23