Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Halk bilimi veya folklor, bir ülkede veya bölgede yaşayan halkın kültür ürünlerini, sözlü edebiyatını, geleneklerini, törelerini, inançlarını, mutfağını, müziğini, oyunlarını, halk hekimliğini inceleyerek bunların birbirleriyle ilişkilerini belirten, kaynak, evrim, yayılım, değişim, etkileşim vb. sorunlarını çözmeye, sonuç, kural, kuram ve yasaları bulmaya çalışan bilim dalıdır.
"Halk bilimi", Arapça kökenli bir sözcük olan halk ve Türkçe bilim sözcüklerinin bir tamlama oluşturmasıyla ortaya çıkmıştır. En basit haliyle halkla ilgilenen bilim anlamındadır. "Folklor" terimi ise Türkçeye Fransızcadan geçmiş olup, folk (halk) ve lore (bilgi)'den gelmektedir. Terim ilk kez İngiliz araştırmacı (1803-1885) 1846 yılında, Londra’da yayınlanan “Athenaeum” adlı bir dergideki yazısında kullanmıştır. Thomas söz konusu yazısında halk edebiyatı ve halk gelenekleri konularındaki ürünleri inceleyen bilim dalına ad olarak Folklore teriminin kullanılmasını önermiştir. de Alman halkının otantik ruhu, geleneği ve kimliğinin belgesi olan folklorün kaydedilmesi ve korunması gerektiğini ilk savunan kişilerden biri olmuştur.
Halkbilim Kuramları
Metin Merkezli Kuramlar
Metin merkezli kuramlar halk edebiyatını temel alır. Daha eski bir yöntemdir. Kültürü incelerken edebi ürünlerden yararlanır. Geçmişe dönüktür. Tamamlanmış ürünler olarak bakılan halk bilimi verileri derlenip toplanması gereken birer objedir. Fonetik yöntemler, motif ve epizotlar ile metinler incelenir.
Gelişme Kuramı
İngiliz halk bilimci Edward B. Tylor'un öncülüğünde kurulmuş, kültürlerin nasıl oluştuğuna ve gelişim gösterdiğine değinilmiştir. Farklı toplumlardaki benzer özelliklerin gösterilmesi esastır. Kuramın en önemli iddiası "insan ruhu her yerde bir ve aynıdır ve bu özelliği dolayısıyla zaman içinde, birbirinden habersiz olarak gereksinim duyduğu anda benzer ürünler yaratacaktır." Birbirinden çok uzakta ve tarihin hiçbir döneminde birbiriyle ilişkisi olduğunu bilinmeyen farklı toplumlardaki benzer kültürel yaratmaların bulunmasını "gelişme kuramı" yukarıdaki nedenle açıklar.
Tarihi Coğrafi Fin Kuramı
Finlandiya, İsveç, Norveç gibi İskandinav ülkelerinde ortaya çıkan halk edebiyatı faaliyetlerini incelemede ortaya çıkmıştır. Sözlü anlatıların, özellikle de masalların nerede ve ne zaman oluştuğu üzerinde durulur. Benzer metinler incelenerek bir anlatının ilk şeklini bulmak hedeflenir. Herder ve 'un öncülüğünde gelişmiştir. Yaratıcı ve yaratım ortamından soyutlanarak incelemesi nedeniyle eleştirilmiştir. 'in Epik Yasaları bu kuram içerisindedir. Buna göre halk anlatıları temel yapılara sahiptir. On beş ayrı kuram ile ürünler arasındaki ilişkiler ortaya konur. Masal Tipleri Kataloğu eserinde masallara numaralar vermek ve beş ana gruba ayırdığı masalları 2500 farklı ilinti ile sınıflandırmaktadır. Stith Thomson ve Halk Edebiyatı Motif İndeksi de motifleri alfabetik sıraya göre sıralamıştır.
Yayılma Kuramı
Farklı toplumlarda benzer özellikler görülmesinden hareket eder. Dünyada ilk olarak bir kültür merkezinin bulunma olasılığını sorgulamıştır. ve arkadaşları bu kuramın öncüsüdür. Onlara göre Mısır ilk kültür merkezidir. ve İkinci Viyana Yayılmacıları (Diffizyoncular) olarak bilinen grup da göç olgusu üzerinde durmuştur. İnsanların yaptıkları göçlerle kültürel değerlerini taşıdıkları, farklı toplumlarda benzer özelliklerin görülmesinin bu göçlerle ilgili olduğu savındadırlar. 'in öğrencisi Leo Frobenius eski dönemlerden itibaren tek değil pek çok kültür yaratma çevresi bulunduğunu, bunların sayılabilenlerin on iki olduğunu ve bu kültür çevrelerinden zamanla göç başta olmak üzere çeşitli nedenlere bağlı olarak yayılma meydana geldiğini iddia etmiştir. Leo Frobenius iddialarında yer alan önemli noktalardan biri de, belirlenebilen kültür çevrelerinden birinin "Bozkır Kültür Çevresi" olmasıdır. Bu da Türklerin dünya kültürünün temelinde var olan yaratmaların ilk şekillerini yaratan toplumlardan biri olduğunu göstermektedir.
Psikoanalitik Kuram
Sigmund Freud ve çevresi, halk bilimi ürünlerinin kaynağı olarak insanın düş ve imgelerini öne sürer. Çocukluk döneminde arzu edilip sahip olunamayan istekler ve korkular halk anlatılarındaki sembollerin temelidir. Bilinçaltını bir açıklama alanı olarak gören , Carl Jung da benzer yöntemlerle çalışmıştır.
Yapısalcılık
Halk edebiyatı ürünlerinin yapısal özelliklerini inceler. Bir anlatı grubu üzerinde inceleme yapıp yapısını formül haline getirir ve formülü evrensel düzeyde uygulanabilir kılmayı umar. Kahramanın Biyografisini Çözümleyen Yapısal Kuram gibi bir yöntem farklı dini, epik kahramanların ortak bir kahraman modeline dayandığını savunur. ve Masalların Yapısal Çözümlemesi bir masalın değil, tüm masalların kökenini araştırır. Tarihi Coğrafi Fin Metodu'nun aksi bir görüştür. Fonksiyon ve rol olarak iki kavram üzerinde temellenen bu çalışma, çeşitli masallardaki aynı işlevleri sergilemeye çalışır. Levi Strauss ekolüne göre doğal yapıyı açığa çıkarmak için mitlerdeki öykülendirme ögeleri bölünmeli ve yeniden düzenlenmelidir.
Bağlam Merkezli Kuramlar
Bağlam merkezli yöntemde halk bütün olarak ele alınır. Halk bilimi bitmiş bir obje değildir. Yaşayan, anlatılan, dinleyen yaratıcı bir süreçtir. Yalnızca metinler değil, metnin işlendiği toplumsal çevre de değerlendirilmelidir.
İşlevsel Halkbilim
Antropoloji kökenlidir. , , , gibi bilimciler metnin yaratıldığı bağlamı incelerler. Halk bilimi ürünlerinin derlenip yazılması ile birlikte kültürel ve fiziki şartlar da dikkate alınmalıdır. Anlama ve dinleme olayı da önemlidir. Kültürü oluşturmada insanın temel ihtiyaçlarının rolü göz önünde bulundurulmalıdır.
Sözlü Kompozisyon
Homer Meselesi olarak da bilinir. 20. yüzyılda ortaya çıkmıştır. ve tarafından, İlyada ve Odessa eserlerinin nasıl ortaya çıktığı sorusu ile geliştirilmiştir. Homer'in bu destanları sözlü olarak öğrenmesi ve sonrasında yazıya geçirmesine vurgu yapılır. Destanların günümüze nasıl geldiği böylece açıklanır.
Performans Kuramı
Halk bilimi dinamik bir iletişim sürecidir. ve Saussure gibi dilbilimciler ile ortaya çıkmıştır. , , gibi Amerikalılar da dahil olmuştur. Halk kültürü ögelerinin genel dokusu ile birlikte dinsel ögelerinin de incelenmesi gerekir. Dundes, metin ve bağlam kavramları üzerinde durarak; metnin toplumdan topluma aktarıldığını, oysa sözlü ürünün aktarılmasının olanaksız olduğunu söyler. Toplumsal bağlam her yaratmada değişkendir. Performans kuramında halk bilimi sanatsal bir eylemdir. Ürünlerin geçtiği çevre kültür olarak ele alınır. Halk bilimi ürünlerinin anlatımında yeniden yararlanma değil, kültürel yeniden üretim vardır. Ürünlerin özü tarihsel dokuya bağlı kalır, anlatıcı yalnızca bunun aktarımını yapar.
Kavramın gelişmesi
Folklor kavramı 19. yüzyılın sözlü gelenekleri modern ideolojik amaçlar doğrultusunda birleştirmeyi arzulayan romantik ulusalcı ideolojinin bir parçası olarak gelişmiş ancak 20.yüzyılda etnograflar politik amaçlar dışında folklor kayıtları yapmaya başlamışlardır[].
Folklor kavramı 19. yüzyılın sözlü gelenekleri modern ideolojik amaçlar doğrultusunda birleştirmeyi arzulayan romantik ulusalcı ideolojinin bir parçası olarak gelişmiş ancak 20. yüzyılda etnograflar politik amaçlar dışında folklor kayıtları yapmaya başlamışlardır[].
Ayrıca bakınız
Folklore ilişkin bazı eserler
- Pertev Naili Boratav, 100 Soruda Türk Folkloru, Gerçek Yayınları, İstanbul, 1969.
- Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009. 1054 sayfa.
- ve , Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 2003.
- Kenneth S. Goldsein, Sahada Folklor Derleme Metodları, MİFAD Yayınları, Ankara, 1977.
- , Türk Halkbilimi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1977.
- Toplumbilim Sayı: 6 Haziran 1997 / Nasreddin Hoca Özel Sayısı, Bağlam Yayıncılık, İstanbul, Haziran 1997
- Halk Edebiyatı Dersleri, Tercüme: Pertev Naili Boratav; Ekler: Arnold van Gennep, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, Mart 2000
Dış bağlantılar
- American Folklore Society29 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Folklore society30 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Halk Bilimi 6 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Kaynak tanıtımları, makaleler)
Kaynakça
- ^ "TDK Güncel Türkçe Sözlük". Erişim tarihi: 5 Aralık 2009.[]
- ^ "TDK Güncel Türkçe Sözlük". Erişim tarihi: 5 Aralık 2009.[]
- ^ Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Özkul Çobanoğlu, Akçağ Yayınları s.18
- ^ Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, M. Öcal Oğuz, Akçağ Yayınları, sf. 7
- ^ Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Özkul Çobanoğlu, Akçağ Yayınları
- Arzu Öztürkmen (1998) Türkiye'de Folklor ve Milliyetçilik (İstanbul, İletişim Yayınları)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Halk bilimi veya folklor bir ulkede veya bolgede yasayan halkin kultur urunlerini sozlu edebiyatini geleneklerini torelerini inanclarini mutfagini muzigini oyunlarini halk hekimligini inceleyerek bunlarin birbirleriyle iliskilerini belirten kaynak evrim yayilim degisim etkilesim vb sorunlarini cozmeye sonuc kural kuram ve yasalari bulmaya calisan bilim dalidir Halk bilimi Arapca kokenli bir sozcuk olan halk ve Turkce bilim sozcuklerinin bir tamlama olusturmasiyla ortaya cikmistir En basit haliyle halkla ilgilenen bilim anlamindadir Folklor terimi ise Turkceye Fransizcadan gecmis olup folk halk ve lore bilgi den gelmektedir Terim ilk kez Ingiliz arastirmaci 1803 1885 1846 yilinda Londra da yayinlanan Athenaeum adli bir dergideki yazisinda kullanmistir Thomas soz konusu yazisinda halk edebiyati ve halk gelenekleri konularindaki urunleri inceleyen bilim dalina ad olarak Folklore teriminin kullanilmasini onermistir de Alman halkinin otantik ruhu gelenegi ve kimliginin belgesi olan folklorun kaydedilmesi ve korunmasi gerektigini ilk savunan kisilerden biri olmustur Halkbilim KuramlariMetin Merkezli Kuramlar Metin merkezli kuramlar halk edebiyatini temel alir Daha eski bir yontemdir Kulturu incelerken edebi urunlerden yararlanir Gecmise donuktur Tamamlanmis urunler olarak bakilan halk bilimi verileri derlenip toplanmasi gereken birer objedir Fonetik yontemler motif ve epizotlar ile metinler incelenir Gelisme Kurami Ingiliz halk bilimci Edward B Tylor un onculugunde kurulmus kulturlerin nasil olustuguna ve gelisim gosterdigine deginilmistir Farkli toplumlardaki benzer ozelliklerin gosterilmesi esastir Kuramin en onemli iddiasi insan ruhu her yerde bir ve aynidir ve bu ozelligi dolayisiyla zaman icinde birbirinden habersiz olarak gereksinim duydugu anda benzer urunler yaratacaktir Birbirinden cok uzakta ve tarihin hicbir doneminde birbiriyle iliskisi oldugunu bilinmeyen farkli toplumlardaki benzer kulturel yaratmalarin bulunmasini gelisme kurami yukaridaki nedenle aciklar Tarihi Cografi Fin Kurami Finlandiya Isvec Norvec gibi Iskandinav ulkelerinde ortaya cikan halk edebiyati faaliyetlerini incelemede ortaya cikmistir Sozlu anlatilarin ozellikle de masallarin nerede ve ne zaman olustugu uzerinde durulur Benzer metinler incelenerek bir anlatinin ilk seklini bulmak hedeflenir Herder ve un onculugunde gelismistir Yaratici ve yaratim ortamindan soyutlanarak incelemesi nedeniyle elestirilmistir in Epik Yasalari bu kuram icerisindedir Buna gore halk anlatilari temel yapilara sahiptir On bes ayri kuram ile urunler arasindaki iliskiler ortaya konur Masal Tipleri Katalogu eserinde masallara numaralar vermek ve bes ana gruba ayirdigi masallari 2500 farkli ilinti ile siniflandirmaktadir Stith Thomson ve Halk Edebiyati Motif Indeksi de motifleri alfabetik siraya gore siralamistir Yayilma Kurami Farkli toplumlarda benzer ozellikler gorulmesinden hareket eder Dunyada ilk olarak bir kultur merkezinin bulunma olasiligini sorgulamistir ve arkadaslari bu kuramin oncusudur Onlara gore Misir ilk kultur merkezidir ve Ikinci Viyana Yayilmacilari Diffizyoncular olarak bilinen grup da goc olgusu uzerinde durmustur Insanlarin yaptiklari goclerle kulturel degerlerini tasidiklari farkli toplumlarda benzer ozelliklerin gorulmesinin bu goclerle ilgili oldugu savindadirlar in ogrencisi Leo Frobenius eski donemlerden itibaren tek degil pek cok kultur yaratma cevresi bulundugunu bunlarin sayilabilenlerin on iki oldugunu ve bu kultur cevrelerinden zamanla goc basta olmak uzere cesitli nedenlere bagli olarak yayilma meydana geldigini iddia etmistir Leo Frobenius iddialarinda yer alan onemli noktalardan biri de belirlenebilen kultur cevrelerinden birinin Bozkir Kultur Cevresi olmasidir Bu da Turklerin dunya kulturunun temelinde var olan yaratmalarin ilk sekillerini yaratan toplumlardan biri oldugunu gostermektedir Psikoanalitik Kuram Sigmund Freud ve cevresi halk bilimi urunlerinin kaynagi olarak insanin dus ve imgelerini one surer Cocukluk doneminde arzu edilip sahip olunamayan istekler ve korkular halk anlatilarindaki sembollerin temelidir Bilincaltini bir aciklama alani olarak goren Carl Jung da benzer yontemlerle calismistir Yapisalcilik Halk edebiyati urunlerinin yapisal ozelliklerini inceler Bir anlati grubu uzerinde inceleme yapip yapisini formul haline getirir ve formulu evrensel duzeyde uygulanabilir kilmayi umar Kahramanin Biyografisini Cozumleyen Yapisal Kuram gibi bir yontem farkli dini epik kahramanlarin ortak bir kahraman modeline dayandigini savunur ve Masallarin Yapisal Cozumlemesi bir masalin degil tum masallarin kokenini arastirir Tarihi Cografi Fin Metodu nun aksi bir gorustur Fonksiyon ve rol olarak iki kavram uzerinde temellenen bu calisma cesitli masallardaki ayni islevleri sergilemeye calisir Levi Strauss ekolune gore dogal yapiyi aciga cikarmak icin mitlerdeki oykulendirme ogeleri bolunmeli ve yeniden duzenlenmelidir Baglam Merkezli Kuramlar Baglam merkezli yontemde halk butun olarak ele alinir Halk bilimi bitmis bir obje degildir Yasayan anlatilan dinleyen yaratici bir surectir Yalnizca metinler degil metnin islendigi toplumsal cevre de degerlendirilmelidir Islevsel Halkbilim Antropoloji kokenlidir gibi bilimciler metnin yaratildigi baglami incelerler Halk bilimi urunlerinin derlenip yazilmasi ile birlikte kulturel ve fiziki sartlar da dikkate alinmalidir Anlama ve dinleme olayi da onemlidir Kulturu olusturmada insanin temel ihtiyaclarinin rolu goz onunde bulundurulmalidir Sozlu Kompozisyon Homer Meselesi olarak da bilinir 20 yuzyilda ortaya cikmistir ve tarafindan Ilyada ve Odessa eserlerinin nasil ortaya ciktigi sorusu ile gelistirilmistir Homer in bu destanlari sozlu olarak ogrenmesi ve sonrasinda yaziya gecirmesine vurgu yapilir Destanlarin gunumuze nasil geldigi boylece aciklanir Performans Kurami Halk bilimi dinamik bir iletisim surecidir ve Saussure gibi dilbilimciler ile ortaya cikmistir gibi Amerikalilar da dahil olmustur Halk kulturu ogelerinin genel dokusu ile birlikte dinsel ogelerinin de incelenmesi gerekir Dundes metin ve baglam kavramlari uzerinde durarak metnin toplumdan topluma aktarildigini oysa sozlu urunun aktarilmasinin olanaksiz oldugunu soyler Toplumsal baglam her yaratmada degiskendir Performans kuraminda halk bilimi sanatsal bir eylemdir Urunlerin gectigi cevre kultur olarak ele alinir Halk bilimi urunlerinin anlatiminda yeniden yararlanma degil kulturel yeniden uretim vardir Urunlerin ozu tarihsel dokuya bagli kalir anlatici yalnizca bunun aktarimini yapar Kavramin gelismesiFolklor kavrami 19 yuzyilin sozlu gelenekleri modern ideolojik amaclar dogrultusunda birlestirmeyi arzulayan romantik ulusalci ideolojinin bir parcasi olarak gelismis ancak 20 yuzyilda etnograflar politik amaclar disinda folklor kayitlari yapmaya baslamislardir kaynak belirtilmeli Folklor kavrami 19 yuzyilin sozlu gelenekleri modern ideolojik amaclar dogrultusunda birlestirmeyi arzulayan romantik ulusalci ideolojinin bir parcasi olarak gelismis ancak 20 yuzyilda etnograflar politik amaclar disinda folklor kayitlari yapmaya baslamislardir kaynak belirtilmeli Ayrica bakinizUygulamali halk bilimi Antropoloji Sosyal bilimlerFolklore iliskin bazi eserlerPertev Naili Boratav 100 Soruda Turk Folkloru Gercek Yayinlari Istanbul 1969 Ozhan Ozturk Folklor ve Mitoloji Sozlugu Phoenix Yayinlari Ankara 2009 1054 sayfa ISBN 978 605 5738 26 6 ve Tarih Vakfi Yayinlari Istanbul 2003 Kenneth S Goldsein Sahada Folklor Derleme Metodlari MIFAD Yayinlari Ankara 1977 Turk Halkbilimi Turkiye Is Bankasi Kultur Yayinlari Ankara 1977 Toplumbilim Sayi 6 Haziran 1997 Nasreddin Hoca Ozel Sayisi Baglam Yayincilik Istanbul Haziran 1997 Halk Edebiyati Dersleri Tercume Pertev Naili Boratav Ekler Arnold van Gennep Tarih Vakfi Yayinlari Istanbul Mart 2000 ISBN 975 7306 64 9Dis baglantilarAmerican Folklore Society29 Agustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Folklore society30 Agustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Halk Bilimi 6 Aralik 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaynak tanitimlari makaleler Kaynakca TDK Guncel Turkce Sozluk Erisim tarihi 5 Aralik 2009 olu kirik baglanti TDK Guncel Turkce Sozluk Erisim tarihi 5 Aralik 2009 olu kirik baglanti Halkbilimi Kuramlari ve Arastirma Yontemleri Tarihine Giris Ozkul Cobanoglu Akcag Yayinlari s 18 Turk Halk Edebiyati El Kitabi M Ocal Oguz Akcag Yayinlari sf 7 Halkbilimi Kuramlari ve Arastirma Yontemleri Tarihine Giris Ozkul Cobanoglu Akcag Yayinlari Arzu Ozturkmen 1998 Turkiye de Folklor ve Milliyetcilik Istanbul Iletisim Yayinlari