Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nesih, neshi veya neshî, (Arapça: قلم النسخ, Qalam an-nasḫ, ayrıca; الخط النسخي, al-Ḫaṭṭ an-nasḫ, "Neshi-Yazı"; Farsça: خط نسخ, nasḵ) özellikle Osmanlılar tarafından yazmalarda kullanılan, yumuşak, köşeleri yuvarlaklaşmış, işlek bir yazı türü ve Arap harflerinin, basımda ve yazma kitaplarda en çok kullanılan çeşidi olarak tanımlanır.Nasaḫ terim kökü "kaldırma, hükümsüz kılma" ve "kopya" anlamına gelen nesih yazı türü, Osmanlı İmparatorluğu'nda da özellikle kitap kopyalamak için kullanılmıştır.
Başlangıç
Arapça el yazıları Nebatiler tarafından, bugünkü Suriye'nin Ḥawrān ilçesinden Süryani el yazıları ve Küfi (Ḥīrī de denilen) Mezopotamya şehri Ḥīra'da türetilmiştir. Arapça nesih (nasḵ), Küfi yazı türünden türetilmiş. İslam'ın yayılmasından sonra Arapça nesih özellikle yazışma ve belgeler için ve Küfi ise Kur'an'ın kopyalanması için ve daha sonra da taş ve madeni paraların üzerindeki yazıtlarda kullanılmıştır.
Gelişim
Arap alfabesinin gelişmesi hiçbir şekilde ayırt edilmesi mümkün olmayan bir dizi aynı şekilli harflerle sonuçlanmış, ama 7. yüzyıl ikinci yarısında farklı noktalar ve diğer markalar yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Aynı zamanda, ḥaraka (çoğul. ḥarakāt: kısa a için fatḥa, kısa u için żamma ve kısa i için kasra) denilen kısa sesli işaretler ve diğer diyakritik işaretler (tašdīd, madda, ḥamza-ye qaṭʿ, ḥamza-ye waṣl gibi) bulunmuştur. Geç Emevi ve erken Abbasi dönemlerinde Arapça yazı kullanımı Mısır, Kuzey Afrika ve İran'a kadar yayılmış ve yeni yazım türleri nesih ve küfi'den geliştirilmişti, ancak 9. yüzyıldan 10. yüzyılla geçiş döneminde, halife el-Muktadır hizmetinde bir vezir olan (Arapça: ابن مقلة, İbn Muqla; veya Abū ʿAlī Moḥammad b. ʿAlī Fārsī) ve onun kardeşi Ebu Abdullah Hasan (Abū ʿAbd-Allāh Ḥasan), farklı biçemlerin yayılmasına bir son vermek için girişimde bulundular. Onlar on dört yazım türlerini seçmiş ve kalem kullanımını geliştirerek, harflerin geometrik şekillerini tanımlayarak, güzel yazı sanatına, önlemli 12 temel kurallar getirdiler. Onların sisteminde, el yazısının temel bileşenleri, doğrusallık yani saṭḥ ve yuvarlaklık yani dawr idi. İbn Mukle'nin güzel yazı sanatı kuralları, onun Resālat al-ḵaṭṭ wa’l-qalam'da iki ulama ayrılır:
İlk ulam'da göreceli boyutlar ile ilgili güzel şekillendirme ḥosn-e taškīl ve yöntemler oṣūl ve oranlar nesba gibi iki temel ilkeleri içerir. İkinci ulam'da ise, güzel konum ḥosn-e ważʿ bağımsız harflerin yerleri, kelimeler arasındaki boşluklar ṭarz-e mojāvarat, satır aralarına boşluk neẓām, kenar boşlukları eşitlemek için uzatma (çekme) madd, birleştirme tarkīb ve oturtma korsī gibi iki temel ilkeleri içerir. "Oturtma" (korsī) harfleri ve sözcükleri bir çizgi (satır) veya yarım mısra veya diğer her birini "yatay" sıraya yerleştirilmesi anlamına gelir. Bugün ḵaṭṭ-e korsī, ḵaṭṭ-e zamīna (arka çizgi) olarak da bilinen veya ḵaṭṭ-e ḥāmel (destek hattı) denilen, "yatay" hattın sayıları beşdir. Bazı hattatlar, güzel yazı sanatında, harfleri sadece üst, orta ve alt olmak üzere üç satıra yerleştirirler, bazıları da dört sıra tanırlar.
Arap harflerini özel bir hat sanatı ile yazma düşüncesini, İbn Mukle'den daha sonra ardılları İbn al-Bawwāb (Abu’l-Ḥasan ʿAlī b. Helāl Baḡdādī) ve Yāqūt Mostaʿṣemī (Jamāl-al-Dīn Abu’l-Majd) tarafından arıtılmış ve işlenmiştir. Nesih yazı türü en yaygın, Kur'ân'da, resmi kararnameler ve özel yazışmalarda kullanılmıştır. İncelik ve okunabilirlik nedeniyle, giderek Kur'an yazmak için kullanılan ana Küfi yazı türünün yerini almıştır.
Osmanlı güzel yazı sanatı biçimlerinin içinde en yaygın, İslam peygamberi Muhammed'in fiziki ve ahlaki değerlerini açıklayan, yazılı levhalar hilye (hilye-i şerif, hilye-i saadet veya hilye-i nebevi) olmuştur. Farsça ise özellikle tâlik, šekasta tâlik, nestâlik ve šekasta nestâlik gibi yazı türleri ile yazılır.
Ünlü hattatlar
Hattatlardan, Şeyh Hamdullah Amasi, Ahmed Karahisari, Hâfız Osman, Şevki Efendi, İsmail Hakkı Efendi, Sami Efendi, Ömer Vasfi, İsmail Hakkı Altunbezer, Necmeddin Okyay, Kamil Akdik, Nazif, Hasan Rıza, Elmalılı Hamdi Yazır ve Neyzen Emin Yazıcı en tanınmış olanlarıdır.
Nesih ve Tâlik birleşimi
Nesih ve Tâlik yazım şeklinin birleştirilmesi ile türetilmiş olan ünlü Nestâlik, bazen Peştuca, Uygurca, Urduca ve Keşmirce daha çok İran'da Farsça yazmak için kullanılan yazı çeşididir.
Notlar
- ^ BSTS Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü[]
- ^ TDK Güncel Türkçe Sözlük[]
- ^ Ḡolām-Ḥosayn Yūsofī, Encyclopædia Iranica Calligraphy 15 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- ^ Library of Congress, Selections of Arabic, Persian, and Ottoman Calligraphy: Qur’anic Fragments 3 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
Kaynakça
- Muhiddin Serin, Şevki Efendi'nin sülüs ve nesih meşk murakkai, Kubbealtı Neşriyatı İstanbul, 1996
- Ali Alparslan, Osmanlı Hat Sanatı Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, 2. baskı, İstanbul 2004.
Dış bağlantılar
- Calligraphy Qalam8 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Mehmet Çebi Derleminden Hilye-i Şerife Örnekleri16 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Kalem Güzeli Türk-İslam Sanatları
Wikimedia Commons'ta Nesih ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Nesih neshi veya neshi Arapca قلم النسخ Qalam an nasḫ ayrica الخط النسخي al Ḫaṭṭ an nasḫ Neshi Yazi Farsca خط نسخ nasḵ ozellikle Osmanlilar tarafindan yazmalarda kullanilan yumusak koseleri yuvarlaklasmis islek bir yazi turu ve Arap harflerinin basimda ve yazma kitaplarda en cok kullanilan cesidi olarak tanimlanir Nasaḫ terim koku kaldirma hukumsuz kilma ve kopya anlamina gelen nesih yazi turu Osmanli Imparatorlugu nda da ozellikle kitap kopyalamak icin kullanilmistir Nesih yazi turu ile yazilmis Fatiha SuresiBaslangicArapca el yazilari Nebatiler tarafindan bugunku Suriye nin Ḥawran ilcesinden Suryani el yazilari ve Kufi Ḥiri de denilen Mezopotamya sehri Ḥira da turetilmistir Arapca nesih nasḵ Kufi yazi turunden turetilmis Islam in yayilmasindan sonra Arapca nesih ozellikle yazisma ve belgeler icin ve Kufi ise Kur an in kopyalanmasi icin ve daha sonra da tas ve madeni paralarin uzerindeki yazitlarda kullanilmistir Gelisim Arap alfabesinin gelismesi hicbir sekilde ayirt edilmesi mumkun olmayan bir dizi ayni sekilli harflerle sonuclanmis ama 7 yuzyil ikinci yarisinda farkli noktalar ve diger markalar yaygin olarak kullanilmaya baslanmistir Ayni zamanda ḥaraka cogul ḥarakat kisa a icin fatḥa kisa u icin zamma ve kisa i icin kasra denilen kisa sesli isaretler ve diger diyakritik isaretler tasdid madda ḥamza ye qaṭʿ ḥamza ye waṣl gibi bulunmustur Gec Emevi ve erken Abbasi donemlerinde Arapca yazi kullanimi Misir Kuzey Afrika ve Iran a kadar yayilmis ve yeni yazim turleri nesih ve kufi den gelistirilmisti ancak 9 yuzyildan 10 yuzyilla gecis doneminde halife el Muktadir hizmetinde bir vezir olan Arapca ابن مقلة Ibn Muqla veya Abu ʿAli Moḥammad b ʿAli Farsi ve onun kardesi Ebu Abdullah Hasan Abu ʿAbd Allah Ḥasan farkli bicemlerin yayilmasina bir son vermek icin girisimde bulundular Onlar on dort yazim turlerini secmis ve kalem kullanimini gelistirerek harflerin geometrik sekillerini tanimlayarak guzel yazi sanatina onlemli 12 temel kurallar getirdiler Onlarin sisteminde el yazisinin temel bilesenleri dogrusallik yani saṭḥ ve yuvarlaklik yani dawr idi Ibn Mukle nin guzel yazi sanati kurallari onun Resalat al ḵaṭṭ wa l qalam da iki ulama ayrilir Ilk ulam da goreceli boyutlar ile ilgili guzel sekillendirme ḥosn e taskil ve yontemler oṣul ve oranlar nesba gibi iki temel ilkeleri icerir Ikinci ulam da ise guzel konum ḥosn e wazʿ bagimsiz harflerin yerleri kelimeler arasindaki bosluklar ṭarz e mojavarat satir aralarina bosluk neẓam kenar bosluklari esitlemek icin uzatma cekme madd birlestirme tarkib ve oturtma korsi gibi iki temel ilkeleri icerir Oturtma korsi harfleri ve sozcukleri bir cizgi satir veya yarim misra veya diger her birini yatay siraya yerlestirilmesi anlamina gelir Bugun ḵaṭṭ e korsi ḵaṭṭ e zamina arka cizgi olarak da bilinen veya ḵaṭṭ e ḥamel destek hatti denilen yatay hattin sayilari besdir Bazi hattatlar guzel yazi sanatinda harfleri sadece ust orta ve alt olmak uzere uc satira yerlestirirler bazilari da dort sira tanirlar Arap harflerini ozel bir hat sanati ile yazma dusuncesini Ibn Mukle den daha sonra ardillari Ibn al Bawwab Abu l Ḥasan ʿAli b Helal Baḡdadi ve Yaqut Mostaʿṣemi Jamal al Din Abu l Majd tarafindan aritilmis ve islenmistir Nesih yazi turu en yaygin Kur an da resmi kararnameler ve ozel yazismalarda kullanilmistir Incelik ve okunabilirlik nedeniyle giderek Kur an yazmak icin kullanilan ana Kufi yazi turunun yerini almistir Osmanli guzel yazi sanati bicimlerinin icinde en yaygin Islam peygamberi Muhammed in fiziki ve ahlaki degerlerini aciklayan yazili levhalar hilye hilye i serif hilye i saadet veya hilye i nebevi olmustur Farsca ise ozellikle talik sekasta talik nestalik ve sekasta nestalik gibi yazi turleri ile yazilir Unlu hattatlar Hattatlardan Seyh Hamdullah Amasi Ahmed Karahisari Hafiz Osman Sevki Efendi Ismail Hakki Efendi Sami Efendi Omer Vasfi Ismail Hakki Altunbezer Necmeddin Okyay Kamil Akdik Nazif Hasan Riza Elmalili Hamdi Yazir ve Neyzen Emin Yazici en taninmis olanlaridir Nesih ve Talik birlesimi Nesih ve Talik yazim seklinin birlestirilmesi ile turetilmis olan unlu Nestalik bazen Pestuca Uygurca Urduca ve Kesmirce daha cok Iran da Farsca yazmak icin kullanilan yazi cesididir Notlar BSTS Kitaplikbilim Terimleri Sozlugu olu kirik baglanti TDK Guncel Turkce Sozluk olu kirik baglanti Ḡolam Ḥosayn Yusofi Encyclopaedia Iranica Calligraphy 15 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Library of Congress Selections of Arabic Persian and Ottoman Calligraphy Qur anic Fragments 3 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce KaynakcaMuhiddin Serin Sevki Efendi nin sulus ve nesih mesk murakkai Kubbealti Nesriyati Istanbul 1996 ISBN 975 7663 29 8 Ali Alparslan Osmanli Hat Sanati Tarihi Yapi Kredi Yayinlari 2 baski Istanbul 2004 Dis baglantilarCalligraphy Qalam8 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Mehmet Cebi Derleminden Hilye i Serife Ornekleri16 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kalem Guzeli Turk Islam Sanatlari Wikimedia Commons ta Nesih ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur