Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Üçlü eklem ya da üçlü kavşak, üç tektonik plakanın sınırlarının buluştuğu noktadır. Üçlü kavşakta, üç sınırın her biri üç tipten biri olacaktır - sırt (R), çukur (T) veya transform fay (F) - ve üçlü kavşaklar, içlerinde birleşen plaka marjı tiplerine göre tanımlanabilir. (Örneğin Fay-Fay-Çukur, Sırt-Sırt-Sırt veya kısaltılmış FFT, RRR). On olası üçlü bağlantı türünden yalnızca birkaçı zaman içinde kararlıdır (bu bağlamda 'kararlı', üçlü bağlantının geometrik konfigürasyonunun jeolojik zaman içinde değişmeyeceği anlamına gelir). Dört veya daha fazla plakanın bir araya gelmesi de teorik olarak mümkündür, ancak bağlantı noktaları yalnızca anlık olarak var olacaktır.
Tarihi
Üçlü kavşak konseptini detaylandıran ilk bilimsel makale, 1969'da Dan McKenzie ve W. Jason Morgan tarafından yayınlanmıştır. Terim geleneksel olarak üç farklı sınırın veya yayılan sırtın kesişimi için kullanılmıştır. Bu üç farklı sınır ideal olarak 120°'ye yakın açılarda buluşur.
Levha tektoniği teorisinde, bir kıtanın parçalanması sırasında, merkezi bir noktadan (üçlü kavşak) yayılan üç farklı sınır oluşur. Bu farklı levha sınırlarından biri başarısız olur (bkz. aulacogen) ve diğer ikisi bir okyanus oluşturmak üzere yayılmaya devam eder. Güney Atlas Okyanusu'nun açılması, Güney Amerika ve Afrika kıtalarının güneyinden başlayarak bugünkü Gine Körfezi'nde üçlü bir kavşağa ulaşarak batıya doğru devam etti. Kuzey Doğu yönlü Benue Çukuru, bu kavşağın arızalı koludur.
O zamandan beri, üçlü kavşak terimi, üç tektonik plakanın buluştuğu herhangi bir noktayı ifade etmeye başlamıştır.
Tanım
Üçlü kavşakların özellikleri, levhaların sert olduğu ve Dünya yüzeyi üzerinde hareket ettiği tamamen kinematik bakış açısından en kolay şekilde anlaşılır. Gerçekten Dünya'nın içi veya kabuğun jeolojik ayrıntıları hakkında hiçbir bilgiye ihtiyaç duyulmaz. Başka bir yararlı basitleştirme, düz bir Dünya üzerindeki üçlü bağlantıların kinematiğinin, bir kürenin yüzeyindekilerle esasen aynı olmasıdır. Bir küre üzerinde levha hareketleri, Euler Kutupları etrafındaki göreli dönüşler olarak tanımlanır (bkz. Levha rekonstrüksiyonu) ve bir levha sınırı boyunca her noktadaki göreli hareket bu dönüşten hesaplanabilir. Ancak üçlü kavşağın etrafındaki alan yeterince küçüktür (kürenin boyutuna göre) ve (genellikle) dönme kutbundan yeterince uzaktır ki, bir sınır boyunca göreli hareketin bu sınır boyunca sabit olduğu varsayılabilir. Bu nedenle, üçlü bağlantıların analizi genellikle vektörlerle tanımlanan hareketlerle düz bir yüzey üzerinde yapılabilir.
Kararlılık
Üçlü kavşaklar, jeolojik ayrıntılar kullanılmadan, ancak yalnızca ilgili sırtların, çukurların ve Transform faylarının özellikleri tanımlanarak, bazı basitleştirici varsayımlar yapılarak ve basit hız hesaplamaları uygulanarak tanımlanabilir ve kararlılıkları değerlendirilebilir. Bu değerlendirme, varsayımların ve tanımların geniş ölçüde gerçek Dünya için geçerli olması koşuluyla, çoğu gerçek üçlü kavşak ayarına genellenebilir.
Kararlı bir bağlantı, ilgili plakalar hareket ettikçe bağlantının geometrisinin zamanla korunduğu bağlantıdır. Bu, bağıl hızlara ve plaka sınır yönüne kısıtlamalar getirir. Kararsız bir üçlü kavşak, ya başka bir üçlü kavşak formu haline gelmek için zamanla değişecektir (RRF kavşakları kolayca FFR kavşaklarına dönüşür), geometriyi değiştirir ya da basitçe uygulanabilir değildir (FFF kavşaklarında olduğu gibi). Bir FFF kavşağının doğal istikrarsızlığının, yaklaşık 190 milyon yıl önce Pasifik Plakasının oluşumuna neden olduğuna inanılır.
Levhaların sert ve Dünya'nın küresel olduğunu varsayarak, Leonhard Euler'in bir küre üzerindeki hareket teoremi, stabilite değerlendirmesini etkileşen levhaların sınırlarını ve göreli hareketlerini belirlemeye indirgemek için kullanılabilir. Katı varsayım, okyanus kabuğu durumunda çok iyi bir şekilde geçerlidir ve Dünya'nın ekvator ve kutuplardaki yarıçapı yalnızca kabaca 300'de bir faktör kadar değişir, bu nedenle Dünya bir küreye çok iyi yaklaşır.
McKenzie ve Morgan ilk olarak, plakaların hareketlerini tanımlayan Euler kutuplarının düz bir yüzey üzerinde düz çizgi hareketine yaklaştıkları şeklindeki ek varsayımla bu varsayımları kullanarak üçlü bağlantıların kararlılığını analiz ettiler. Bu basitleştirme, Euler kutupları ilgili üçlü kavşaktan uzakta olduğunda geçerlidir. R, T ve F için kullandıkları tanımlar şu şekildedir:
- R – her iki taraftaki plakaların göreli hızına simetrik ve dik olarak litosfer oluşturan yapılar (bu her zaman geçerli değildir, örneğin Aden Körfezi için).
- T – litosferi yalnızca bir taraftan tüketen yapılar. Bağıl hız vektörü plaka sınırına eğik olabilir.
- F – kayma vektörüne paralel aktif faylar .
Kararlılık kriterleri
A, B ve C plakaları arasında üçlü bağlantı olması için aşağıdaki koşul sağlanmalıdır:
- A v B + B v C + C v A = 0
burada A v B, B'nin A'ya göre göreli hareketidir.
Bu koşul, AB, BC ve CA uzunluklarının sırasıyla A v B, B v C ve C v A hızlarıyla orantılı olduğu bir ABC hız üçgeni oluşturarak hız uzayında temsil edilebilir.
Üçlü bağlantının istikrarlı bir şekilde var olması için başka koşulların da karşılanması gerekir - plakalar, bireysel geometrilerini değişmeden bırakacak şekilde hareket etmelidir. Alternatif olarak, üçlü bağlantı, ilgili plaka sınırlarının üçünde de kalacak şekilde hareket etmelidir.
McKenzie ve Morgan, bu kriterlerin aynı hız uzayı diyagramlarında aşağıdaki şekilde temsil edilebileceğini göstermiştir. ab, bc ve ca doğruları hız uzayında AB, BC ve CA'nın geometrisini değişmeden bırakacak noktaları birleştirir. Bu çizgiler, hız uzayında bir gözlemcinin verilen hızda hareket edebileceği ve yine de plaka sınırında kalabileceği noktaları birleştiren çizgilerle aynıdır. Bunlar hız üçgenini içeren diyagrama çizildiğinde, üçlü bağlantının kararlı bir şekilde var olabilmesi için bu çizgilerin tek bir noktada buluşabilmesi gerekir.
Bu çizgiler zorunlu olarak levha sınırlarına paraleldir, çünkü levha sınırları üzerinde kalmak için gözlemci ya levha sınırı boyunca hareket etmeli veya levha üzerinde sabit kalmalıdır.
- Bir sırt için, çizilen çizgi, sırtın ortasında kalması için göreli hareket vektörünün dikey açıortayı olmalıdır, bir gözlemci her iki taraftaki plakaların göreli hızlarının yarısında hareket etmek zorunda kalır, ancak aynı zamanda dik bir yönde de hareket edebilir. plaka sınırı.
- Bir Transform fayı için, hareketin tamamı sınır yönüne paralel olduğundan, çizgi bağıl hareket vektörüne paralel olmalıdır ve bu nedenle, A ve B plakalarını ayıran bir tarnsform fayı için ab çizgisi AB boyunca uzanmalıdır.
- Bir gözlemcinin çukur sınırında kalması için hendeğin doğrultusu boyunca yürümesi, ancak üstteki levhada kalması gerekir. Bu nedenle, çizilen çizgi, plaka sınırına paralel olacak, ancak hız uzayında üstteki plaka tarafından işgal edilen noktadan geçecektir.
Bu çizgilerin birleştiği nokta olan J, üçlü kavşağın Dünya'ya göre genel hareketini verir.
Bu kriterleri kullanarak, FFF üçlü bağlantısının neden kararlı olmadığı kolayca gösterilebilir: Bir üçgenin kenarları boyunca uzanan üç çizginin bir noktada buluşabileceği tek durum, üçgenin kenar uzunluklarının sıfır olduğu önemsiz durumdur. plakalar arasındaki bağıl hareketi sıfıra indirir. Bu değerlendirmenin amacı için arızaların aktif olması gerektiğinden, bir FFF bağlantısı asla kararlı olamaz.
Türleri
McKenzie ve Morgan, teorik olarak mümkün olan 16 tip üçlü kavşak olduğunu belirlediler, ancak bunların birçoğu spekülatif ve Dünya'da mutlaka görülmedi. Bu kavşaklar, ilk olarak, örneğin RRR, TTR, RRT, FFT vb. gibi buluşan levha sınırlarının tiplerine göre ve ikinci olarak ilgili levhaların göreli hareket yönlerine göre sınıflandırıldı. RRR gibi bazı konfigürasyonlar yalnızca bir dizi göreli harekete sahip olabilirken, TTT bağlantıları TTT(a) ve TTT(b) olarak sınıflandırılabilir. Hareket yönündeki bu farklılıklar stabilite kriterlerini etkiler.
McKenzie ve Morgan, bu 14 tanesinin FFF ve RRF konfigürasyonları ile kararlı olduğunu iddia ettiler, ancak York daha sonra RRF konfigürasyonunun belirli koşullar altında kararlı olabileceğini gösterdi.
Sırt-Sırt-Sırt bağlantıları
Bir RRR kavşağı, bu tanımlar kullanılarak her zaman kararlıdır ve bu nedenle Dünya'da çok yaygındır, ancak jeolojik anlamda sırt yayılması genellikle bir yönde kesilerek yenilmiş bir rift bölgesi bırakır. Bunların hem şimdi hem de jeolojik geçmişte mevcut olan birçok örneği vardır, örneğin Atlantik Ortası Sırtı'nı oluşturmak için Kuzey ve Güney'e yayılan sırtlarla Güney Atlantik açıklığı ve Afrika'nın Nijer Deltası bölgesinde ilişkili bir aulacogen . 120°'de üç kırık boyunca riftleşme, bir kürenin yüzeyindeki yükselmeden kaynaklanan gerilimleri azaltmanın en iyi yolu olduğundan, RRR bağlantıları da yaygındır; Dünya'da buna benzer streslerin, kıtalarda riftleşmeyi başlattığı düşünülen manto Sıcak noktalarından kaynaklandığına inanılıyor.
RRR bağlantılarının stabilitesi aşağıda gösterilmiştir - bir üçgenin kenarlarının dik açıortayları her zaman tek bir noktada buluştuğundan, ab, bc ve ca doğruları bağıl hızlardan bağımsız olarak her zaman buluşabilir.
Sırt-Çukur-Fay Birleşimleri
RTF kavşakları daha az yaygındır, bu türden dengesiz bir kavşağın (bir RTF(a)) Doğu Pasifik Yükselişinin şu anda San Andreas Fay bölgesi ile buluştuğu Kaliforniya Körfezi'nin ağzında kabaca 12 Ma'da var olduğu düşünülmektedir. Guadeloupe ve Fallaron mikroplakaları daha önce Kuzey Amerika levhası altına dalıyordu ve bu sınırın kuzey ucu San Andreas Fayı ile buluşuyordu. Bu yitim için malzeme, açmanın batısına hafifçe kaydırılan modern Doğu Pasifik Yükselişi'ne eşdeğer bir sırt tarafından sağlandı. Sırtın kendisi batarken, anlık olarak bir RTF üçlü bağlantısı mevcuttu, ancak sırtın batması, dalan litosferin zayıflamasına ve üçlü bağlantı noktasından "yırtılmasına" neden oldu. Bu litosferin ayrılmasından kaynaklanan levha çekme kaybı, RTF kavşağını sonlandırarak günümüz sırt-fay sistemini ortaya çıkardı. Ab hız uzayı C'deki noktadan geçiyorsa veya ac ve bc doğrusal ise, bir RTF(a) kararlıdır.
Çukur-Çukur-Çukur birleşim yerleri
Bir TTT(a) kavşağı, Orta Japonya'da, Avrasya levhasının Filipin ve Pasifik levhalarını geçersiz kıldığı ve Filipin levhasının da Pasifik levhasını geçersiz kıldığı yerde bulunabilir. Burada Japonya Çukuru, Ryukyu ve Bonin yaylarını oluşturmak için etkili bir şekilde kollara ayrılıyor. Bu tip bağlantı için kararlılık kriteri, ya ab ve ac'nin düz bir çizgi oluşturması ya da bc çizgisinin CA'ya paralel olmasıdır.
Örnekler
- Kızıldeniz, Aden Körfezi ve Afar Üçgeni merkezli Doğu Afrika Rifti kavşağı (Afar Üçlü Kavşak), deniz seviyesinin üzerindeki tek Ridge-Ridge-Ridge (RRR) üçlü kavşağıdır.
- Rodrigues Üçlü Kavşağı, Afrika, Hint-Avustralya ve Antarktika Levhalarının buluştuğu güney Hint Okyanusunda bir RRR üçlü kavşağıdır.
- Galapagos Üçlü Kavşağı, Nazca, Cocos ve Pacific Plates'in buluştuğu bir RRR üçlü kavşağıdır. Doğu Pasifik Yükselişi bu kavşaktan kuzeye ve güneye uzanır ve Galapagos Yükselişi doğuya gider. Bu örnek, üçlü kavşağın hemen güneydoğusunda yükselen ayrı bir küçük plaka olan Galapagos Mikro Plakası tarafından daha karmaşık hale getirilmiştir.
- Chiapas, Guatemala, Kuzey Amerika ve Pasifik'in birleştiği ve her hafta küçük depremlerin meydana geldiği Tapachula açıklarında. Bu, Cocos plakası tarafından doğuya doğru itilir.
- Kuzey Amerika'nın batı kıyısında, Mendocino Burnu açıklarında bir başka dengesiz üçlü kavşak var. Güneyde, doğrultu atımlı bir fay ve dönüşüm levhası sınırı olan San Andreas Fayı, Pasifik levhası ile Kuzey Amerika levhasını ayırır. Kuzeyde, Juan de Fuca Plakasının Gorda Plakası olarak adlandırılan bir bölümünün Kuzey Amerika Plakasının altına dalarak bir Çukur (T) oluşturduğu Cascadia yitim bölgesi yer alır. Başka bir dönüşüm hatası olan Mendocino Fayı (F), Pasifik Plakası ile Gorda Plakası arasındaki sınır boyunca uzanır. Üçünün kesiştiği yer, sismik olarak aktif olan FFT Mendocino Üçlü Kavşaktır .
- Amurian Plakası, Okhotsk Plakası ve Filipin Denizi Plakası, Japonya'da Fuji Dağı yakınında buluşuyor. (bkz. Fuji Dağı'nın Jeolojisi)
- Azor Üçlü Kavşağı, üç tektonik plakanın sınırlarının kesiştiği jeolojik bir üçlü kavşaktır: Kuzey Amerika Plakası, Avrasya Plakası ve Afrika Plakası, RRR.
- Japonya açıklarındaki Boso Üçlü Kavşağı, Okhotsk Plakası, Pasifik Plakası ve Filipin Denizi Plakası arasındaki bir TTT üçlü kavşağıdır.
- Kuzey Denizi, Paleozoyik çağın üç eski kıtasal levhasının soyu tükenmiş üçlü kavşağında yer almaktadır: Avalonya, Laurentia ve Baltica.
- Güney Grönland Üçlü Kavşağı, Paleojen sırasında Avrasya, Grönland ve Kuzey Amerika plakalarının ayrıldığı bir RRR üçlü kavşağıydı.
- Şili Üçlü Kavşağı, Güney Amerika levhası, Nazca levhası ve Antarktika levhası buluştuğu yerdir.
Kaynakça
- ^ C. M. R. Fowler; Connie May Fowler; Clarence Mary R. Fowler (2005). The Solid Earth: An Introduction to Global Geophysics. Cambridge University Press. s. 26. ISBN .
- ^ McKenzie, D. P.; Morgan, W. J. (11 Ekim 1969). "Evolution of Triple Junctions". Nature (İngilizce). 224 (5215): 125-133. Bibcode:1969Natur.224..125M. doi:10.1038/224125a0.
- ^ S. W. Petters (Mayıs 1978). "Stratigraphic Evolution of the Benue Trough and Its Implications for the Upper Cretaceous Paleogeography of West Africa". The Journal of Geology. 86 (3): 311-322. Bibcode:1978JG.....86..311P. doi:10.1086/649693. JSTOR 30061985.
- ^ Boschman, Lydian M.; Hinsbergen, Douwe J. J. van (1 Temmuz 2016). "On the enigmatic birth of the Pacific Plate within the Panthalassa Ocean". Science Advances (İngilizce). 2 (7): e1600022. Bibcode:2016SciA....2E0022B. doi:10.1126/sciadv.1600022. ISSN 2375-2548. (PMC) 5919776 $2. (PMID) 29713683.
- ^ a b Evolution of Triple Junctions, McKenzie, D. P., and Morgan, W. J., Nature, 224, 125 (1969)
- ^ Evolution of Triple Junctions, Letters to Nature, Nature 244, 341–342 (10 August 1973)
- ^ (PDF) (İngilizce). 27 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2009.
- ^ Sauter, D.; Mendel, V.; Rommeveaux-Jestin, C. (1997). "Propagation of the Southwest Indian Ridge at the Rodrigues Triple Junction". Journal Marine Geophysical Researches (İngilizce). 19 (6): 553-567. Bibcode:1997MarGR..19..553S. doi:10.1023/A:1004313109111.
- ^ (PDF). 27 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2009.
- ^ White, N.; Latin, D. (1993). (PDF). Journal of the Geological Society. 150 (3): 473-488. Bibcode:1993JGSoc.150..473W. doi:10.1144/gsjgs.150.3.0473. 12 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Oakey, Gordon N.; Stephenson, Randell (2008). "Crustal structure of the Innuitian region of Arctic Canada and Greenland from gravity modelling: implications for the Palaeogene Eurekan orogen" (PDF). (İngilizce). . 173 (3): 1041. Bibcode:2008GeoJI.173.1039O. doi:10.1111/j.1365-246X.2008.03784.x. ISSN 0956-540X. 7 Şubat 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 7 Şubat 2023.
Konuyla ilgili yayınlar
- , ed., 2003, Plate Tectonics: an Insider's History of the Modern Theory of the Earth, Westview Press,
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Uclu eklem ya da uclu kavsak uc tektonik plakanin sinirlarinin bulustugu noktadir Uclu kavsakta uc sinirin her biri uc tipten biri olacaktir sirt R cukur T veya transform fay F ve uclu kavsaklar iclerinde birlesen plaka marji tiplerine gore tanimlanabilir Ornegin Fay Fay Cukur Sirt Sirt Sirt veya kisaltilmis FFT RRR On olasi uclu baglanti turunden yalnizca birkaci zaman icinde kararlidir bu baglamda kararli uclu baglantinin geometrik konfigurasyonunun jeolojik zaman icinde degismeyecegi anlamina gelir Dort veya daha fazla plakanin bir araya gelmesi de teorik olarak mumkundur ancak baglanti noktalari yalnizca anlik olarak var olacaktir Ana tektonik plaka sinirlari sirt kirmizi cukur yesil fay siyah ve karsilik gelen uclu kavsaklar sari noktalar TarihiUclu kavsak konseptini detaylandiran ilk bilimsel makale 1969 da Dan McKenzie ve W Jason Morgan tarafindan yayinlanmistir Terim geleneksel olarak uc farkli sinirin veya yayilan sirtin kesisimi icin kullanilmistir Bu uc farkli sinir ideal olarak 120 ye yakin acilarda bulusur Levha tektonigi teorisinde bir kitanin parcalanmasi sirasinda merkezi bir noktadan uclu kavsak yayilan uc farkli sinir olusur Bu farkli levha sinirlarindan biri basarisiz olur bkz aulacogen ve diger ikisi bir okyanus olusturmak uzere yayilmaya devam eder Guney Atlas Okyanusu nun acilmasi Guney Amerika ve Afrika kitalarinin guneyinden baslayarak bugunku Gine Korfezi nde uclu bir kavsaga ulasarak batiya dogru devam etti Kuzey Dogu yonlu Benue Cukuru bu kavsagin arizali koludur O zamandan beri uclu kavsak terimi uc tektonik plakanin bulustugu herhangi bir noktayi ifade etmeye baslamistir TanimUclu kavsaklarin ozellikleri levhalarin sert oldugu ve Dunya yuzeyi uzerinde hareket ettigi tamamen kinematik bakis acisindan en kolay sekilde anlasilir Gercekten Dunya nin ici veya kabugun jeolojik ayrintilari hakkinda hicbir bilgiye ihtiyac duyulmaz Baska bir yararli basitlestirme duz bir Dunya uzerindeki uclu baglantilarin kinematiginin bir kurenin yuzeyindekilerle esasen ayni olmasidir Bir kure uzerinde levha hareketleri Euler Kutuplari etrafindaki goreli donusler olarak tanimlanir bkz Levha rekonstruksiyonu ve bir levha siniri boyunca her noktadaki goreli hareket bu donusten hesaplanabilir Ancak uclu kavsagin etrafindaki alan yeterince kucuktur kurenin boyutuna gore ve genellikle donme kutbundan yeterince uzaktir ki bir sinir boyunca goreli hareketin bu sinir boyunca sabit oldugu varsayilabilir Bu nedenle uclu baglantilarin analizi genellikle vektorlerle tanimlanan hareketlerle duz bir yuzey uzerinde yapilabilir KararlilikUclu kavsaklar jeolojik ayrintilar kullanilmadan ancak yalnizca ilgili sirtlarin cukurlarin ve Transform faylarinin ozellikleri tanimlanarak bazi basitlestirici varsayimlar yapilarak ve basit hiz hesaplamalari uygulanarak tanimlanabilir ve kararliliklari degerlendirilebilir Bu degerlendirme varsayimlarin ve tanimlarin genis olcude gercek Dunya icin gecerli olmasi kosuluyla cogu gercek uclu kavsak ayarina genellenebilir Kararli bir baglanti ilgili plakalar hareket ettikce baglantinin geometrisinin zamanla korundugu baglantidir Bu bagil hizlara ve plaka sinir yonune kisitlamalar getirir Kararsiz bir uclu kavsak ya baska bir uclu kavsak formu haline gelmek icin zamanla degisecektir RRF kavsaklari kolayca FFR kavsaklarina donusur geometriyi degistirir ya da basitce uygulanabilir degildir FFF kavsaklarinda oldugu gibi Bir FFF kavsaginin dogal istikrarsizliginin yaklasik 190 milyon yil once Pasifik Plakasinin olusumuna neden olduguna inanilir Levhalarin sert ve Dunya nin kuresel oldugunu varsayarak Leonhard Euler in bir kure uzerindeki hareket teoremi stabilite degerlendirmesini etkilesen levhalarin sinirlarini ve goreli hareketlerini belirlemeye indirgemek icin kullanilabilir Kati varsayim okyanus kabugu durumunda cok iyi bir sekilde gecerlidir ve Dunya nin ekvator ve kutuplardaki yaricapi yalnizca kabaca 300 de bir faktor kadar degisir bu nedenle Dunya bir kureye cok iyi yaklasir McKenzie ve Morgan ilk olarak plakalarin hareketlerini tanimlayan Euler kutuplarinin duz bir yuzey uzerinde duz cizgi hareketine yaklastiklari seklindeki ek varsayimla bu varsayimlari kullanarak uclu baglantilarin kararliligini analiz ettiler Bu basitlestirme Euler kutuplari ilgili uclu kavsaktan uzakta oldugunda gecerlidir R T ve F icin kullandiklari tanimlar su sekildedir R her iki taraftaki plakalarin goreli hizina simetrik ve dik olarak litosfer olusturan yapilar bu her zaman gecerli degildir ornegin Aden Korfezi icin T litosferi yalnizca bir taraftan tuketen yapilar Bagil hiz vektoru plaka sinirina egik olabilir F kayma vektorune paralel aktif faylar Kararlilik kriterleri A B ve C plakalari arasinda uclu baglanti olmasi icin asagidaki kosul saglanmalidir A v B B v C C v A 0 burada A v B B nin A ya gore goreli hareketidir Bu kosul AB BC ve CA uzunluklarinin sirasiyla A v B B v C ve C v A hizlariyla orantili oldugu bir ABC hiz ucgeni olusturarak hiz uzayinda temsil edilebilir Uclu baglantinin istikrarli bir sekilde var olmasi icin baska kosullarin da karsilanmasi gerekir plakalar bireysel geometrilerini degismeden birakacak sekilde hareket etmelidir Alternatif olarak uclu baglanti ilgili plaka sinirlarinin ucunde de kalacak sekilde hareket etmelidir McKenzie ve Morgan bu kriterlerin ayni hiz uzayi diyagramlarinda asagidaki sekilde temsil edilebilecegini gostermistir ab bc ve ca dogrulari hiz uzayinda AB BC ve CA nin geometrisini degismeden birakacak noktalari birlestirir Bu cizgiler hiz uzayinda bir gozlemcinin verilen hizda hareket edebilecegi ve yine de plaka sinirinda kalabilecegi noktalari birlestiren cizgilerle aynidir Bunlar hiz ucgenini iceren diyagrama cizildiginde uclu baglantinin kararli bir sekilde var olabilmesi icin bu cizgilerin tek bir noktada bulusabilmesi gerekir Bu cizgiler zorunlu olarak levha sinirlarina paraleldir cunku levha sinirlari uzerinde kalmak icin gozlemci ya levha siniri boyunca hareket etmeli veya levha uzerinde sabit kalmalidir Bir sirt icin cizilen cizgi sirtin ortasinda kalmasi icin goreli hareket vektorunun dikey aciortayi olmalidir bir gozlemci her iki taraftaki plakalarin goreli hizlarinin yarisinda hareket etmek zorunda kalir ancak ayni zamanda dik bir yonde de hareket edebilir plaka siniri Bir Transform fayi icin hareketin tamami sinir yonune paralel oldugundan cizgi bagil hareket vektorune paralel olmalidir ve bu nedenle A ve B plakalarini ayiran bir tarnsform fayi icin ab cizgisi AB boyunca uzanmalidir Bir gozlemcinin cukur sinirinda kalmasi icin hendegin dogrultusu boyunca yurumesi ancak ustteki levhada kalmasi gerekir Bu nedenle cizilen cizgi plaka sinirina paralel olacak ancak hiz uzayinda ustteki plaka tarafindan isgal edilen noktadan gececektir Bu cizgilerin birlestigi nokta olan J uclu kavsagin Dunya ya gore genel hareketini verir Bu kriterleri kullanarak FFF uclu baglantisinin neden kararli olmadigi kolayca gosterilebilir Bir ucgenin kenarlari boyunca uzanan uc cizginin bir noktada bulusabilecegi tek durum ucgenin kenar uzunluklarinin sifir oldugu onemsiz durumdur plakalar arasindaki bagil hareketi sifira indirir Bu degerlendirmenin amaci icin arizalarin aktif olmasi gerektiginden bir FFF baglantisi asla kararli olamaz TurleriMcKenzie ve Morgan teorik olarak mumkun olan 16 tip uclu kavsak oldugunu belirlediler ancak bunlarin bircogu spekulatif ve Dunya da mutlaka gorulmedi Bu kavsaklar ilk olarak ornegin RRR TTR RRT FFT vb gibi bulusan levha sinirlarinin tiplerine gore ve ikinci olarak ilgili levhalarin goreli hareket yonlerine gore siniflandirildi RRR gibi bazi konfigurasyonlar yalnizca bir dizi goreli harekete sahip olabilirken TTT baglantilari TTT a ve TTT b olarak siniflandirilabilir Hareket yonundeki bu farkliliklar stabilite kriterlerini etkiler McKenzie ve Morgan bu 14 tanesinin FFF ve RRF konfigurasyonlari ile kararli oldugunu iddia ettiler ancak York daha sonra RRF konfigurasyonunun belirli kosullar altinda kararli olabilecegini gosterdi Sirt Sirt Sirt baglantilari Dogu Afrika daki Afar Ucgeninin bir haritasi bir RRR kavsagi ornegi ve Dunya da deniz seviyesinden gorulebilen tek uclu kavsak Bir RRR kavsagi bu tanimlar kullanilarak her zaman kararlidir ve bu nedenle Dunya da cok yaygindir ancak jeolojik anlamda sirt yayilmasi genellikle bir yonde kesilerek yenilmis bir rift bolgesi birakir Bunlarin hem simdi hem de jeolojik gecmiste mevcut olan bircok ornegi vardir ornegin Atlantik Ortasi Sirti ni olusturmak icin Kuzey ve Guney e yayilan sirtlarla Guney Atlantik acikligi ve Afrika nin Nijer Deltasi bolgesinde iliskili bir aulacogen 120 de uc kirik boyunca riftlesme bir kurenin yuzeyindeki yukselmeden kaynaklanan gerilimleri azaltmanin en iyi yolu oldugundan RRR baglantilari da yaygindir Dunya da buna benzer streslerin kitalarda riftlesmeyi baslattigi dusunulen manto Sicak noktalarindan kaynaklandigina inaniliyor RRR baglantilarinin stabilitesi asagida gosterilmistir bir ucgenin kenarlarinin dik aciortaylari her zaman tek bir noktada bulustugundan ab bc ve ca dogrulari bagil hizlardan bagimsiz olarak her zaman bulusabilir Sirt Cukur Fay Birlesimleri RTF kavsaklari daha az yaygindir bu turden dengesiz bir kavsagin bir RTF a Dogu Pasifik Yukselisinin su anda San Andreas Fay bolgesi ile bulustugu Kaliforniya Korfezi nin agzinda kabaca 12 Ma da var oldugu dusunulmektedir Guadeloupe ve Fallaron mikroplakalari daha once Kuzey Amerika levhasi altina daliyordu ve bu sinirin kuzey ucu San Andreas Fayi ile bulusuyordu Bu yitim icin malzeme acmanin batisina hafifce kaydirilan modern Dogu Pasifik Yukselisi ne esdeger bir sirt tarafindan saglandi Sirtin kendisi batarken anlik olarak bir RTF uclu baglantisi mevcuttu ancak sirtin batmasi dalan litosferin zayiflamasina ve uclu baglanti noktasindan yirtilmasina neden oldu Bu litosferin ayrilmasindan kaynaklanan levha cekme kaybi RTF kavsagini sonlandirarak gunumuz sirt fay sistemini ortaya cikardi Ab hiz uzayi C deki noktadan geciyorsa veya ac ve bc dogrusal ise bir RTF a kararlidir Cukur Cukur Cukur birlesim yerleri Bir TTT a kavsagi Orta Japonya da Avrasya levhasinin Filipin ve Pasifik levhalarini gecersiz kildigi ve Filipin levhasinin da Pasifik levhasini gecersiz kildigi yerde bulunabilir Burada Japonya Cukuru Ryukyu ve Bonin yaylarini olusturmak icin etkili bir sekilde kollara ayriliyor Bu tip baglanti icin kararlilik kriteri ya ab ve ac nin duz bir cizgi olusturmasi ya da bc cizgisinin CA ya paralel olmasidir OrneklerKuzey Amerika Plakasi Explorer Plakasi ve Juan de Fuca nin uclu kavsaginda Nootka FayiKizildeniz Aden Korfezi ve Afar Ucgeni merkezli Dogu Afrika Rifti kavsagi Afar Uclu Kavsak deniz seviyesinin uzerindeki tek Ridge Ridge Ridge RRR uclu kavsagidir Rodrigues Uclu Kavsagi Afrika Hint Avustralya ve Antarktika Levhalarinin bulustugu guney Hint Okyanusunda bir RRR uclu kavsagidir Galapagos Uclu Kavsagi Nazca Cocos ve Pacific Plates in bulustugu bir RRR uclu kavsagidir Dogu Pasifik Yukselisi bu kavsaktan kuzeye ve guneye uzanir ve Galapagos Yukselisi doguya gider Bu ornek uclu kavsagin hemen guneydogusunda yukselen ayri bir kucuk plaka olan Galapagos Mikro Plakasi tarafindan daha karmasik hale getirilmistir Chiapas Guatemala Kuzey Amerika ve Pasifik in birlestigi ve her hafta kucuk depremlerin meydana geldigi Tapachula aciklarinda Bu Cocos plakasi tarafindan doguya dogru itilir Kuzey Amerika nin bati kiyisinda Mendocino Burnu aciklarinda bir baska dengesiz uclu kavsak var Guneyde dogrultu atimli bir fay ve donusum levhasi siniri olan San Andreas Fayi Pasifik levhasi ile Kuzey Amerika levhasini ayirir Kuzeyde Juan de Fuca Plakasinin Gorda Plakasi olarak adlandirilan bir bolumunun Kuzey Amerika Plakasinin altina dalarak bir Cukur T olusturdugu Cascadia yitim bolgesi yer alir Baska bir donusum hatasi olan Mendocino Fayi F Pasifik Plakasi ile Gorda Plakasi arasindaki sinir boyunca uzanir Ucunun kesistigi yer sismik olarak aktif olan FFT Mendocino Uclu Kavsaktir Amurian Plakasi Okhotsk Plakasi ve Filipin Denizi Plakasi Japonya da Fuji Dagi yakininda bulusuyor bkz Fuji Dagi nin Jeolojisi Azor Uclu Kavsagi uc tektonik plakanin sinirlarinin kesistigi jeolojik bir uclu kavsaktir Kuzey Amerika Plakasi Avrasya Plakasi ve Afrika Plakasi RRR Japonya aciklarindaki Boso Uclu Kavsagi Okhotsk Plakasi Pasifik Plakasi ve Filipin Denizi Plakasi arasindaki bir TTT uclu kavsagidir Kuzey Denizi Paleozoyik cagin uc eski kitasal levhasinin soyu tukenmis uclu kavsaginda yer almaktadir Avalonya Laurentia ve Baltica Guney Gronland Uclu Kavsagi Paleojen sirasinda Avrasya Gronland ve Kuzey Amerika plakalarinin ayrildigi bir RRR uclu kavsagiydi Sili Uclu Kavsagi Guney Amerika levhasi Nazca levhasi ve Antarktika levhasi bulustugu yerdir Kaynakca C M R Fowler Connie May Fowler Clarence Mary R Fowler 2005 The Solid Earth An Introduction to Global Geophysics Cambridge University Press s 26 ISBN 978 0 521 58409 8 McKenzie D P Morgan W J 11 Ekim 1969 Evolution of Triple Junctions Nature Ingilizce 224 5215 125 133 Bibcode 1969Natur 224 125M doi 10 1038 224125a0 S W Petters Mayis 1978 Stratigraphic Evolution of the Benue Trough and Its Implications for the Upper Cretaceous Paleogeography of West Africa The Journal of Geology 86 3 311 322 Bibcode 1978JG 86 311P doi 10 1086 649693 JSTOR 30061985 Boschman Lydian M Hinsbergen Douwe J J van 1 Temmuz 2016 On the enigmatic birth of the Pacific Plate within the Panthalassa Ocean Science Advances Ingilizce 2 7 e1600022 Bibcode 2016SciA 2E0022B doi 10 1126 sciadv 1600022 ISSN 2375 2548 PMC 5919776 2 PMID 29713683 a b Evolution of Triple Junctions McKenzie D P and Morgan W J Nature 224 125 1969 Evolution of Triple Junctions Letters to Nature Nature 244 341 342 10 August 1973 PDF Ingilizce 27 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Kasim 2009 Sauter D Mendel V Rommeveaux Jestin C 1997 Propagation of the Southwest Indian Ridge at the Rodrigues Triple Junction Journal Marine Geophysical Researches Ingilizce 19 6 553 567 Bibcode 1997MarGR 19 553S doi 10 1023 A 1004313109111 PDF 27 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Kasim 2009 White N Latin D 1993 PDF Journal of the Geological Society 150 3 473 488 Bibcode 1993JGSoc 150 473W doi 10 1144 gsjgs 150 3 0473 12 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Oakey Gordon N Stephenson Randell 2008 Crustal structure of the Innuitian region of Arctic Canada and Greenland from gravity modelling implications for the Palaeogene Eurekan orogen PDF Ingilizce 173 3 1041 Bibcode 2008GeoJI 173 1039O doi 10 1111 j 1365 246X 2008 03784 x ISSN 0956 540X 7 Subat 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 7 Subat 2023 Konuyla ilgili yayinlar ed 2003 Plate Tectonics an Insider s History of the Modern Theory of the Earth Westview Press 0 8133 4132 9